مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ سۇراۋى جوق پا؟

قازىرگى كەزدە ەلىمىزدە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس قىزۋ جۇرۋدە. كۇنىنە ءبىر ەمەس، بىرنەشە شەنەۋنىك پارا الىپ، بيۋدجەت قارجىسىن تالان-تاراجعا سالىپ، قىزمەت بابىن اسىرا پايدالانىپ ت.ب.ت.ت. ۇستالىپ، قامالىپ، سوتتالىپ جاتادى. وعان سوڭعى كەزدە بويىمىز دا، ەتىمىز دە ۇيرەنە باستاعانداي. ادەتتە قوعام نازارى مينيستر، وبلىس اكىمى سياقتى اسا جوعارى لاۋازىم يەلەرى مەن قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ، ەسىمى ەلگە بەلگىلى ادامداردىڭ ىستەرىنە ەرەكشە اۋدارىلادى دا (س.احمەتوۆ، ت.جامانقۇلوۆ ت.ب.), ال قاتارداعى ءجاي قىزمەتكەرلەردىڭ ىسىنە ەشكىم ەرەكشە ءمان بەرە قويمايدى. ال، ولاردىڭ اراسىندا مۇلدەم زاڭسىز ءىستى بولىپ نەمەسە قوساق اراسىندا كەتىپ جاتقاندار قانشاما دەسەڭىزشى؟! وعان كۇندەلىكتى قىزمەتىمىز بارىسىندا ءوزىمىز، ادۆوكات رەتىندە، تالاي مارتە كۋا بولىپ تا ءجۇرمىز. قوعامدى بىلاي قويايىق، قازىر ءىستى قارايتىن سۋديالار دا سىبايلاس جەمقورلىق بابىمەن كەلگەن ىستەرگە باستارىن اۋىرتۋدى قويعان. الدارىنا كەلە مە، كىناسى دالەلدەنسىن، دالەلدەنبەسىن سوتتاپ جىبەرەدى دە قاراپ وتىرادى. ارتىنان ءبىز وسىنشاما جەمقوردى قۇرتتىق دەپ ەسەپ بەرەدى، كەي ادامدار سوعان قاراپ ەلىمىزدە جەمقورلىقپەن شىنىمەن كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر دەگەنگە سەنەدى...
بۇگىننەن باستاپ، مەن ءوز باسىم تىكەلەي كۋاسى بولعان ىستەر بويىنشا قوعام الدىندا قولىمداعى بار اقپاراتپەن ءبولىسىپ وتىرۋعا بەل بۋدىم. ماقساتىم – قازاقتىلدى ورتادا كوپ ەشكىم كوتەرە بەرمەيتىن وسى تاقىرىپتا قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرۋ. سەبەبى، سوتتالىپ جاتقان نەگىزىنەن ءوزىمىزدىڭ قارا كوزدەر. ال، ءورىستىلدى ورتادا مۇلدەم باسقاشا، ءاربىر ءىستى جۋرناليستەر دە، بلوگەرلەر دە زاڭگەردەن بەتەر تالداپ، تالقىلاپ جاتادى. زاڭ سالاسىنداعى فورۋمداردىڭ بارىدە ءورىستىلدى ورتادا. ءبىزدىڭ ورتاداعى اڭگىمە شامامەن «ە-ە، ۇستالسا بىردەڭە بۇلدىرگەن عوي، جەل تۇرماسا ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايدى» دەگەن باعىتتا ءوربيدى دە قويادى. ال، وسىندا وتىرعان قانشامىزدىڭ تانىسىمىز، تۋىسىمىز، ارالاس-قۇرالاسىمىز سول مەمقىزمەتتە ءجۇر. ەرتەڭ ولاردىڭ باسىنا وسىنداي كۇن تۋسا نە ىستەمەكسىز؟
مەنىڭ قازىرگى قورعاۋىمداعى ازامات شاريپوۆ ەرمەك – قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ قىزمەتكەرى. اسكەري سوت ۇكىمىمەن 10 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلىپ وتىر. ادام ولتىرگەن جوق، شەنەۋنىك بولىپ، جەمقور بولىپ بايلىعى باسىنان اسىپ توگىلىپ جاتقان جوق، ونداعان جىلعى قىزمەتى ءۇشىن كۇنى كەشە عانا باسپانالى بولدى، جاتاقحانادان پاتەر بەرىلدى، ودان باسقا بايلىقتان توقسان بىردەڭەسىنشى جىلعى تويوتا ماركالى ەسكى اۆتوكولىگى عانا بار، بولدى. سوت ۇكىمىنە سايكەس پارا العانى ءۇشىن سوتتالىپ وتىر، الايدا الىپ ۇستالعان باسقا ادام، ول ادام دا، بەرگەن ادام دا شاريپوۆكە قاتىستى ەشقانداي قارسى جاۋاپ ايتپاعان. ءوزى تۇندە الاڭسىز ۇيقىدا جاتقان جەرىنەن قامالعان، سودان تەرگەۋ اباقتىسىندا وتىر ءالى. تەرگەۋ ورگاندارى شاريپوۆتىڭ ارتىنان التى اي جاسىرىن باقىلاۋ قويادى (اتتا ورىسشاسى سورم - سپەتسيالنايا وپەراتيۆنايا روزىسكنايا مەروپرياتيا), ياعني ارتىنان اڭديدى، تەلەفونى تىڭدالادى ت.ب ت.ت. الايدا، ول ەشقانداي ناتيجە بەرمەيدى. جاۋاپتالعان 72 كۋانىڭ بىردە ءبىرى شاريپوۆكە قارسى ءىستىڭ شەتىن كورسەتپەيدى. سوعان قاراماستان شاريپوۆ ون جىلعا سوتتالىپ وتىر، سوت ۇكىمىن وقىساڭ ناقتى كىمنەن قانشا اقشا العانى نەمەسە الماقشى بولعانى دا تۇسىنىكسىز. شاريپوۆكە قاتىستى بولىگىندە ول العان نەمەسە الماقشى بولعان پارانىڭ كولەمى تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز جوق!
بۇل جەردە اڭگىمە تەك شاريپوۆ تۋرالى ەمەس، مەن تەك شاريپوۆتىڭ ءىسى ارقىلى وسى كەزگە دەيىن جازىقسىز سوتتالعان جانە بولاشاقتا سوتتالاتىن (!) مەمقىزمەتشىلەر تۋرالى اڭگىمە قوزعاماقپىن. ويتكەنى، ەلىمىزدەگى جەمقورلىقپەن كۇرەس اكتسياسى، شىن مانىندە كۇرەس ەمەس، ناۋقانشىلدىققا ۇلاسىپ بارا جاتىر.

ابزال قۇسپان

رەداكتسيادان: Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى ەرمەك شاريپوۆتىڭ قورعاۋشىسى ەمەس، بىراق ونىڭ باسىنداعى احۋالدى قالىڭ ەلگە جەتكىزۋگە تولىق قاقىلى. ءىس بارىسىندا ءبىزدى قايران قىلعان ماسەلە - سوتتالۋشى ەرمەك يساۇلىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعى اياق استى بولىپ، ءوز تىلىندە سويلەۋگە سۋديا تاراپىنان قىسىمعا ۇشىراۋى دەر ەدىك. سۋديا قايىروۆ بىلۋىمىزشە، قازاقستاننىڭ ازاماتى بولۋى كەرەك. ايتسە دە ول ءىستى قاراۋ بارىسىندا سوتتالۋشىنىڭ تالابىنا قۇلاق اسپاعان كورىنەدى. تومەندە ەرمەك شاريپوۆتىڭ اپەللياتسيالىق شاعىمعا قوسىمشا ءسوزىن جاريالاپ وتىرمىز. جاريالاي وتىرىپ، سۋديا قايىروۆ كونستيتۋتسيامىزدا مارتەبەسى "مەملەكەتتىك ءتىل" دەپ ايگىلەنگەن قازاق ءتىلىن نەگە قورلادى دەگەن ساۋالعا تاپ بولدىق. 

قازاقستان رەسپۋبليكاسى

اسكەري سوتىنىڭ قىلمىستىق

ىستەر بويىنشا اپەللياتسيالىق

سوت القاسىنا

سوتتالعان شاريپوۆ ەرمەك يساەۆيچتەن

ەتس-166/1 مم

ونىڭ مۇددەسىنە اپەللياتسيالىق القادا

ارەكەت ەتۋشى قورعاۋشى ا.ت.قۇسپان

ا پ ە ل ل يا تس ي يا ل ى ق      ش ا ع ى م ع ا

قوسىمشا

بۇدان بۇرىن مەن، شاريپوۆ ەرمەك يساەۆيچ ءوزىم تاڭداعان، ەركىن مەڭگەرگەن قازاق تىلىندە سوت ۇكىمىن ۋاقىتىندا الا الماۋىم سەبەپتى، الايدا، اپەللياتسيالىق شاعىم بەرۋ مەرزىمىن وتكىزىپ الماۋ ماقساتىندا اسىعىس دايىندالعان كۇيىندە اپەللياتسيالىق شاعىم بەرگەن بولاتىنمىن.

وكىنىشكە قاراي، ءىستى قاراعان ءبىرىنشى ساتىداعى سوت (سۋديا قايروۆ) تاراپىنان مەنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىم اياققا تاپتالىپ، وسى كەزگە دەيىن سوت ۇكىمىنەن باسقا بىردە-ءبىر (!) پروتسەستىك قۇجاتتىڭ قازاق تىلىندەگى كوشىرمەسى بەرىلگەن جوق! مىسالى، ءىس بويىنشا مەنەن باسقا سوتتالعان ازاماتتار جانە ولاردىڭ ادۆوكاتتارى تاراپىنان بىرنەشە اپەللياتسيالىق شاعىمدار مەن وتىنىشتەر ءتۇستى، الايدا ولاردىڭ ەشقايسىسىنىڭ ماعان قازاق تىلىنە اۋدارىلعان نۇسقاسى ۇسىنىلعان ەمەس، باسقا، ماعان تىكەلەي قاتىسى بار، پروتسەستىك قۇجاتتاردى اتاماعاننىڭ وزىندە!

مەن وزىمە تيەسىلى قۇجاتتاردىڭ قازاق تىلىندەگى ماتىنىمەن، تەرگەۋدىڭ باسىنان باستاپ، وسى كەزگە دەيىن تانىسا الماۋىم سەبەپتى، اپەللياتسيالىق القادا قازاق جانە ورىس تىلدەرىنە جەتىك ادۆوكاتتى جالداۋىما تۋرا كەلدى. الايدا، ەكىنشى ساتىدان ىسكە كىرىسكەن قورعاۋشىم، قىلمىستىق ءىستىڭ زاڭسىز، قر قپك-ءنىڭ 418 بابىنىڭ، 1, 2 بولىكتەرىنىڭ تالاپتارىن بۇزا وتىرىپ، ياعني نە تانىسۋعا، نە اپەللياتسيالىق شاعىم بەۋگە مۇمكىندىك بەرمەستەن، اسىعىس تۇردە اپەللياتسيالىق القاعا جولدانىپ قويعانىن، كەيىننەن اپەللياتسيانىڭ قاراۋ مەرزىمى 13.09.2017 ج.، تاعايىندالىپ قويعانىن ايتىپ، ول ۋاقىتتا ىستەگى پروتسەستىك قۇجاتتاردى اۋدارىپ، ماعان ءمانىن تۇسىندىرمەك تۇگىلى، سول ءىس قۇجاتتارىمەن تانىسىپ تا ۇلگەرمەيتىنىن ايتتى.

ال، سۋديا قايروۆ ىسكە اۋدارماشى رەتىندە تارتقان نۋرگاليەۆاعا مەنىڭ قازاق تىلىندە جازعاندىرىمدى ورىس تىلىنە اۋدارتا تۇرا، ال باسقا تۇلعالاردىڭ ورىس تىلىندە جازعان قۇجاتتارىن ماعان، قازاق تىلىنە اۋدارتپاي قويعان.

وسىنداي كورىنەۋ الالاۋدىڭ ناتيجەسىندە، مەنىڭ قولىمدا 77  تومنان اساتىن قىلمىستىق ءىس قۇجاتتارىنان تەك قانا، ايىپتاۋ اكتىسى مەن سوت ۇكىمىنەن باسقا، بىردە-ءبىر (!) پروتسەستىك قۇجاتتىڭ قازاق تىلىندەگى كوشىرمەسى جوق!

وسىنىڭ سالدارىنان، ءوزىمنىڭ تەرگەۋ جانە سوت تاراپىنان زاڭسىز شەكتەلگەن مۇمكىندىگىمدى پايدالانا وتىرىپ، اپەللياتسيالىق شاعىمىما كەلەسى ءمان-جايلاردى قوسىمشا قابىلداۋلارىڭىزدى سۇرايمىن:

قر قپك-ءنىڭ 433 بابىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس، قىلمىستىق ءىس بويىنشا سوت ۇكىمى كەلەسى جاعدايلاردا زاڭسىز دەپ تانىلىپ، جويىلاتىنى نەمەسە وزگەرتىلەتىنى كورسەتىلگەن;

1) سوت تەرگەۋiنiڭ بiرجاقتىلىعى جانە تولىق ەمەستiگi;

2) سوتتىڭ ۇكiمدە، قاۋلىدا ايتىلعان تۇيىندەرىنىڭ iستiڭ ناقتى ءمان-جايلارىنا سايكەس كەلمەۋi;

3) قىلمىستىق-پروتسەستىك زاڭنىڭ ەلەۋلى تۇردە بۇزىلۋى;

4) قىلمىستىق زاڭنىڭ دۇرىس قولدانىلماۋى، بiرiنشi ساتىداعى سوت ۇكiمiنiڭ كۇشiن جويۋعا نە ونى وزگەرتۋگە نەگiز بولىپ تابىلادى.

ىستە ونداي نەگىزدەر بار. ءبىرىنشى ساتىداعى سوت تاراپىنان ماتەريالدىق تا پروتسەستىك تە زاڭ نورمالارىن بۇزۋعا جول بەرىلگەن.

اتاپ ايتقاندا:

پروتسەستىك زاڭ بۇزۋشىلىقتار بويىنشا;

مەن قىلمىستىق ىسكە تارتىلعان كەزدە، باسىنان باستاپ، ءوزىمنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىمدى باسشىلىققا الا وتىرىپ، سوت ءوندىرىسىنىڭ ءتىلى رەتىندە قازاق ءتىلىن تاڭداعان بولاتىنمىن. تەرگەۋدىڭ العاشقى كەزىنەن باستاپ، ماعان تەك قانا وسى ءۇشىن، ياعني ءوز انا تىلىمدە جاۋاپ بەرەم دەگەنىم ءۇشىن قىسىمشىلىق كورسەتۋ باستالدى. ول قىسىم تەرگەۋ اياقتالعان كەزگە دەيىن جالعاستى. مەن بار ءۇمىتىمدى ءىسىمنىڭ اق قاراسىن شەشەتىن سوتقا ارتتىم. الايدا، ءبىرىنشى ساتىداعى سوت قايروۆ تاراپىنان دا مەنىڭ قۇقىعىم مەن زاڭدى مۇددەلەرىم اياققا تاپتالدى.

قىلمىستىق ءىس قۇجاتتارىندا مەنىڭ ءىس ماتەريالدارىن قازاق تىلىندە بەرۋدى سۇراعان وتىنىشتەرىم بار، الايدا ول وتىنىشتەرىم تەرگەۋشى تاراپىنان دا، سوت تاراپىنان دا قاناعاتتاندىرىلمادى.

ناتيجەسىندە، جوعارىدا اتاپ كورسەتكەنىمدەي، قازىرگى تاڭدا، مەنىڭ قولىمدا ايىپتاۋ اكتىسى مەن سوت ۇكىمىنەن باسقا، بىردە-ءبىر پروتسەستىك قۇجاتتىڭ قازاق تىلىندەگى كوشىرمەسى جوق.

ودان باسقا، ءبىرىنشى ساتىداعى سوتتىڭ 03.07.2017 ج. 03.08.2017 ج. قاۋلىلارىنا سايكەس، اۋدارماشى نۋرگاليەۆاعا اۋدارما قىزمەتى ءۇشىن اقى تولەنگەن. اتالعان قۇجاتقا سەنسەك، نۋرگاليەۆا ماعان سوت پروتسەسىن باستان-اياق اۋدارىپ بەرىپ وتىرعان ەكەن. ەگەر، پروتسەسس 3 ساعات وتسە 3 ساعات، 7 ساعاتقا سوزىلسا 7 ساعات جۇمىس ىستەگەن دەپ كورسەتىلگەن. بۇل قىپ-قىزىل وتىرىك! العاشقى سوت وتىرىسى كەزىندە نۋرگاليەۆا ءبىردى-ەكىلى اۋدارما جاساعانىمەن، ارتىنان ەشقانداي اۋدارما جۇمىسىن جۇرگىزگەن جوق! ونى تەكسەرۋدىڭ ەڭ وڭاي جولى سوت پروتسەسىنىڭ اۋديو نۇسقاسىن تىڭداپ كورسەدە جەتكىلىكتى. كەيىننەن سۋديا قايروۆ ەسىنە ءتۇسىپ كەتكەن كەزدە، ماعان باعىتتاپ «ءبارىن ءتۇسىنىپ جاتقانىمدى» سۇراپ، مەن وعان باسىمدى يزەپ جاۋاپ بەرۋگە ءماجبۇر بولدىم، سەبەبى، باسىنان باستاپ مەنىڭ بۇل باعىتتا بەرگەن وتىنىشتەرىم قايروۆ تاراپىنان قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىرىلعان بولاتىن. الايدا، مەن اۋدارماشىعا جاساماعان جۇمىسى ءۇشىن وسىنشاما مەملەكەت قارجىسى تولەنگەنىن، كەيىنگى سوت قاۋلىلارىنان كورىپ جاعامدى ۇستاپ وتىرمىن!

قر كونستيتۋتسياسىنىڭ 14 بابىنىڭ  1 بولىگىنە سايكەس،  زاڭ مەن سوت الدىندا جۇرتتىڭ ءبارى تەڭ.

اتالعان باپتىڭ 2 بولىگىندە; تەگىنە، الەۋمەتتىك، لاۋازىمدىق جانە مۇلىكتىك جاعدايىنا، جىنىسىنا، ناسىلىنە، ۇلتىنا، تىلىنە, دىنگە كوزقاراسىنا، نانىمىنا، تۇرعىلىقتى جەرىنە بايلانىستى نەمەسە كەز كەلگەن وزگە جاعداياتتار بويىنشا ەشكىمدى ەشقانداي كەمسىتۋگە بولمايدى دەلىنگەن. الايدا مەنىڭ جاعدايىمدا كونستيتۋتسيانىڭ ول باپتارى تولىعىمەن بۇزىلىپ وتىر، مەن ءوز انا ءتىلىمدى تاڭداعانىم ءۇشىن تەرگەۋ مەن سوت تاراپىنان ديسكريميناتسياعا ۇشىراپ وتىرمىن!

Abai.kz