سارى كۇزبەن بىرگە سارعايىپ، ساياسات ساحناسىنا ەلەڭدەپ وتىرعان حالىقتى بۇل جولى اقوردا ەمەس، جازۋشىلار ورداسىنداعى داۋ جالت قاراتتى. داۋدىڭ باسىنا اينالعان «قۇرمەتتى توراعالىقتىڭ» وسىنشالىقتى «قۇرمەتكە» يە بولاتىنداي دا ءجونى بار ەكەن.

ءيا، ءبارىن باسىنان باستايىق. «بولماساڭ دا ۇقساپ باق» دەپ ايتىپ كەتكەن ۇلى ابايدىڭ ۇلاعاتىن باسقا-باسقا ونىڭ ءىزباسارلارى قاتتى ۇستاناتىن سەكىلدى... الدىمەن ايتارىمىز، بيىلعى «ۇلت كوسەمى» تۋرالى زاڭ ءبىراز شۋ شىعارعانى بەلگىلى. وعان ءتىپتى ەلباسىنىڭ ءوزى ارالاسىپ، «ۇلت كوسەمىن» زاڭمەن بەكىتۋگە بولمايدى»-دەپ مالىمدەدى دە. بىراق بىزدە پرەزيدەنتتىڭ ءوزىنىڭ «بولمايدىسىن» بولدىرىپ جىبەرەتىن جاعدايلار جەتىپ ارتىلادى عوي، بۇل دا سولاي بولدى. بيىل 70-كە تولىپ وتىرعان تۇڭعىش پرەزيدەنتىنە ماڭگىلىك باسقارۋعا دەيىن ارتىقشىلىقتار بەرۋدى ارتىق ساناماۋعا اينالعان قوعامىمىز بۇعان اناۋ ايتقانداي قارسىلاسا قويعان جوق. حوش دەيىك...

سارى كۇزبەن بىرگە سارعايىپ، ساياسات ساحناسىنا ەلەڭدەپ وتىرعان حالىقتى بۇل جولى اقوردا ەمەس، جازۋشىلار ورداسىنداعى داۋ جالت قاراتتى. داۋدىڭ باسىنا اينالعان «قۇرمەتتى توراعالىقتىڭ» وسىنشالىقتى «قۇرمەتكە» يە بولاتىنداي دا ءجونى بار ەكەن.

ءيا، ءبارىن باسىنان باستايىق. «بولماساڭ دا ۇقساپ باق» دەپ ايتىپ كەتكەن ۇلى ابايدىڭ ۇلاعاتىن باسقا-باسقا ونىڭ ءىزباسارلارى قاتتى ۇستاناتىن سەكىلدى... الدىمەن ايتارىمىز، بيىلعى «ۇلت كوسەمى» تۋرالى زاڭ ءبىراز شۋ شىعارعانى بەلگىلى. وعان ءتىپتى ەلباسىنىڭ ءوزى ارالاسىپ، «ۇلت كوسەمىن» زاڭمەن بەكىتۋگە بولمايدى»-دەپ مالىمدەدى دە. بىراق بىزدە پرەزيدەنتتىڭ ءوزىنىڭ «بولمايدىسىن» بولدىرىپ جىبەرەتىن جاعدايلار جەتىپ ارتىلادى عوي، بۇل دا سولاي بولدى. بيىل 70-كە تولىپ وتىرعان تۇڭعىش پرەزيدەنتىنە ماڭگىلىك باسقارۋعا دەيىن ارتىقشىلىقتار بەرۋدى ارتىق ساناماۋعا اينالعان قوعامىمىز بۇعان اناۋ ايتقانداي قارسىلاسا قويعان جوق. حوش دەيىك...

ال سونىمەن ەل بۇل اڭگىمەنى ەندى ۇمىتا باستاعاندا تاعى ءبىر شۋ شىقتى. شىققاندا دا, الدىڭعىسىنان دا اسىپ تۇسەردەي، زور شىقتى. بيىل جازۋشىلار وداعىنىڭ 75 جىلدىق مەرەيتويى دۇرىلدەپ وتكەنى بەلگىلى. سول تويدىڭ كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيىنىڭ ۇستىندە جازۋشىلار وداعى پلەنۋم وتكىزىپ جىبەرىپ، وندا قۇدىرەتى زور «قۇرمەتتى توراعا» دەگەن لاۋازىم پايدا بولىپ، قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا بەكىتىلىپ كەتىپتى. جازۋشىلار وداعىنىڭ باسقارما توراعاسى نۇرلان ورازالين «70 جىلدىقتا نۇرەكەڭ ماڭگىلىك پرەزيدەنت بولىپ بەكىگەندە, 75 جىلدىقتا (كىشى نۇرەكەڭ جازۋشىلار وداعىنىڭ مەرەيتويىن وزىنىكى دەپ ويلاپ قالسا كەرەك، ءيا، ويلاسا نەسى بار، ون بەس جىل باسقارىپ كەلەدى...) مەن نەگە ماڭگىلىك توراعا بولمايمىن» دەپ شەشكەن بولۋ كەرەك، شاماسى. بۇعان «بۇل قالاي؟!» دەگەن وتىز شاقتى قالامگەر ورە تۇرەگەلىپ قارسى شىقتى. داۋ وسىلاي باستالىپ كەتە باردى.

ءيا، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، قازاقستان باسشىسى «ۇلت كوسەمىن» زاڭمەن بەكىتۋگە بولمايدى دەسە، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىسى «جازۋشىلار كوسەمىن» جارعىعا قۇرىلتايسىز-اق ەنگىزىپ جىبەرىپ، ماڭگىلىككە بەكىتىپ الا قويىپتى. «وندا تۇرعان نە بار ەكەن؟» دەۋشىلەرگە ايتارىمىز، بۇدان كەيىنگى جازۋشىلار وداعى باسشىلىعىنىڭ بارلىق ارەكەتى «قۇرمەتتى توراعانىڭ» قۇزىرىندا، ياعني نۇرەكەڭنىڭ «ۆەتوسىنىڭ» بەتىنە قاراپ وتىرادى ەكەن. «ۆەتو» قويادى دەگەنگە ۇلكەن نۇرەكەڭ دەپ ويلاپ قالماڭىزدار، كىشى نۇرەكەڭ - نۇرلان ورازالين...قۇرمەتتى توراعا حاتشىلىق شەشىمىنە قارسى «ۆەتو» قويىپ، بيلىگىن ماڭگىلىك جۇرگىزىپ وتىرا بەرەدى ەكەن. «ۆەتو» دەسە، بەت بار ما؟» دەگەن جاڭا ماقال وسىندايدا ويىڭا ورالا كەتەدى...

تۇڭعىش پرەزيدەنتكە ارتىقشىلىقتار بەرۋگە قازاق كوڭگەنىمەن...تۇڭعىش ەمەس...پالەنبايىنشى توراعانىڭ توردە ماڭگىلىك وتىرۋىنا قازاق جازۋشىلارى كونە قويمايتىندىعىن كورسەتىپ، داۋ ءورشىپ كەلەدى.

وسى ارادا ەسكە تۇسەدى. جازۋشىلار وداعىنىڭ 75 جىلدىق مەرەيتويىندا جەر-جەردەن كەلگەن قوناقتار جازۋشىلار وداعىنان گورى وداق باسشىسى ورازالينگە ماقتاۋ-ماداقتاۋلاردى جاۋدىردى. وعان ارينە، ءبىز دە مارقايىپ وتىردىق... ءتىپتى ازەربايجاندىق ارىپتەسىمىز نۇرەكەڭدى «جازۋشىلاردىڭ پاتشاسى» دەپ اتاپ جىبەردى...اباي وپەرا - بالەت تەاترىنىڭ ساحناسىندا ءدۇيىم ەلدىڭ كوزىنشە ايتىلعان «ەڭ ۇلكەن قاتەلىكتى» ساقتىعى مەن ساياساتكەرلىگى ەشكىمنەن كەم ەمەس نۇرەكەڭ سول ارادا تۇزەپ ۇلگەردى... قويان-قولتىق اڭگىمەنىڭ ءوزى قولتەلەفون ارقىلى قولما-قول اقورداعا جەتىپ ۇلگەرەتىن زامان ەمەس پە، نۇرەكەڭ بىردەن «ءبىزدىڭ ەلدە پاتشا بىرەۋ، ءبىزدى سۇلتان دەڭىز» دەپ ازەربايجان جازۋشىسىنا جاۋاپ قايتاردى.

بىراق «پاتشالىقتى» ەلدىڭ كوزىنشە قابىل­داماعانمەن، جازۋشىلار وداعىنىڭ پلەنۋمىنا شىعارىپ، قۇرىلتايسىز-اق زاڭمەن بەكىتىپ الاتىنىن ول جەردە ەشكىم دە ويلاعان جوق.

انا ءبىر جىلعى، سوڭعى قۇرىلتايدا نۇرلان ورازالينگە بالاما تابىلماي، ءوزى دە، ورىنباسارلارى دا 100 پايىز داۋىسپەن قايتا سايلانعانى بار ەدى. سول كەزدە ايتىلعان «ەكى نۇرەكەڭە دە بالاما جوق ەكەن، ەكەۋى دە ماڭگىلىك باسقارا بەرسىن» دەگەن جازۋشىلار ءازىلىن... جازۋشىلار باسشىسى شىنعا اينالدىرىپ جىبەرگەنىنە ەندى كۋا بولىپ وتىرمىز.

ءيا، نۇرلان ءورازاليننىڭ وداق باسشىلىعىنداعى ون بەس جىلدىق ەڭبەگىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. وداقتىڭ كەزىندە تالان-تاراجعا ۇشىراعان دۇنيە-مۇلكىن قايتا جيناپ العانى نۇرەكەڭنىڭ ەڭبەگى ەكەنى بارلىق جەردە ايتىلىپ كەلەدى. جازۋشىلار وداعى عيماراتىن جارقىراتىپ قويىپ، تاپ-تۇيناقتاي باسقارىپ كەلە جاتقانى شىندىق. سوندىقتان دا ءبىر-ەكىلى قارسىلاستارى بولماسا، جالپى جازۋشىلار قاۋىمى بۇلاي جاپپاي قارسى شىعا قويعان جوق.

يا، قايتالاپ ايتامىز، ءورازاليننىڭ ورنىنا تالاسۋشىلار كەيىنگى كەزدە تولاستاپ قالعان ەدى. تەك «ۇلت مۇددەسى، ءتىل جولىندا وداقتىڭ ءۇنى نەگە ەستىلمەيدى؟» دەگەن ايىپتاۋلار عانا ايتىلىپ قالاتىن. مۇنداي اڭگىمە قوزعالعاندا دا، ءوزىمىز «قۇرمەتتى توراعاسىز-اق» قۇرمەتتەيتىن اعامىزعا تالاي رەت سىرتتاي ادۆوكات بولعانىمىز دا بار ەدى. ونداي كىنالاۋلار كەزىندە ءورازاليننىڭ وزىنە سۇق ساۋساعىن بەزەگەن مەملەكەتتىك حاتشى ساۋداباەۆتى ورنىنا قويعانىن، «ءۇش ميلليون ورىسقا جالتاقتاۋدى قاشان قويامىز» دەگەن باتىلدىعىن العا تارتقان كەزدەرىمىز دە از ەمەس. ول تۋرالى «جاس قازاق ءۇنى» گازەتى جارقىراتىپ جازعانى دا بەلگىلى. بىراق سول ساۋداباەۆتىڭ سۇق ساۋساعىن بەزەۋگە دەيىن تومەندەۋدىڭ ءوزى جازۋشىلار وداعىنىڭ بيلىك الدىنداعى بەدەلىن كورسەتپەي مە. دەگەن دە وي كەلەدى ەندى بۇگىندە. ايتپەسە، ءوزىڭىز ەلەستەتىپ كورىڭىزشى، كەزىندە جازۋشىلار وداعىن باسقارعان جازۋشىلارعا، مىسالى عابيت مۇسىرەپوۆكە، نەمەسە جۇبان مولداعاليەۆكە بيلىكتىڭ بەسىنشى-التىنشى دەڭگەيدەگى باسشىلارى تۇگىل مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى ساۋساعىن بەزەپ، زەكىر مە ەدى...

ال سول وقيعانى، نۇرەكەڭدى كوپتەگەن تاۋەلسىز گازەتتەر قولداپ-قوشتاپ جازىپ جاتقاندا جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىسىنىڭ ءسوزىن...جازۋشىلار گازەتى «قازاق ادەبيەتىنىڭ» باسپاۋى دا تاڭعالدىرماي قويمايدى. اشەيىندە وداق توراعاسىنىڭ باسقان ىزىنە دەيىن باساتىن باسىلىم نەگە باسشىسىنىڭ باستى ءسوزىن...باسۋدان باس تارتتى...بۇل الدە تىز ەتپە اشۋدان كەيىن سارت ەتىپ كەلە قالعان «ساقتىق سيندرومى»  ەمەس پە ەكەن؟

ال قۇرمەتتى توراعالىقتى زاڭمەن بەكىتۋ زاڭدى ما دەگەنگە كەلسەك، نۇرەكەڭ جارعىعا وزگەرىس ەنگىزۋ جونىندەگى جۇمىسشى توبىن باسقارعان زاڭگەر ەسبەرگەن الاۋحانوۆتىڭ ءسوزىن كەلتىرىپتى. قانداي شىعارماسىمەن جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى بولىپ جۇرگەنىن قايدام، ال زاڭدىلىعى ساقتالا بەرمەيتىن ءبىزدىڭ ەلدە ونداي زاڭگەرلەر «قۇرمەتتى توراعا» لاۋازىمى تۇگىلى «ماڭگىلىك توراعا» دەپ اشىعىن جازساڭ دا، قاتىرىپ تۇرىپ، «زاڭدى» ەتىپ بەرەتىنىنە ەشكىمنىڭ كۇمانى جوق...

جازۋشىلاردىڭ كەزەكتەن تىس قۇرىلتايىن شاقىرۋدى تالاپ ەتىپ جاتقان جازۋشىلاردىڭ ويىندا جازۋشىلار وداعى توراعاسىنىڭ ورنىنا تالاسايىن دەگەن نيەت جوق بولۋ كەرەك. مەن بىلسەم، بۇل ورىندا شاحانوۆتىڭ دا شاتاعى جوق. ابدىكوۆ پەن يسابەكوۆ تە ۇمتىلىپ وتىرماپتى. كەشە عانا ەلباسى قابىلداعان كلاسسيك جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ جازۋشىلار وداعىنىڭ جاعدايىن ايتقاندا، ول ورىندى سۇراپ وتىرعان جوق، جازۋشىلار وداعىنىڭ جاي-كۇيىن مۇڭدادى. جازۋشىلاردىڭ اشىق حاتىندا وداقتىڭ مۇلكىنە دەگەن جاناشىرلىق بار دەپ بىلەمىز. ال، جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇلكىنە دەگەن جاناشىرلىقتى تەك ءبىر ادام - ورازالين عانا جەكەشەلەندىرىپ الۋى كوڭىلگە سيار ەمەس...قانشا قيناساقتا...

وتىز جازۋشىنىڭ اشىق حاتىندا ايتىلعان جازۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ءۇيى، «اياگوز» بازارى، 15 گەكتار باق، ت.ب قايدا دەگەن ساۋالدىڭ جاۋابىن تەك جازۋشىلار عانا ەمەس، جالپى حالىق بىلگىسى كەلىپ وتىرعانى انىق. ايتپەسە، جازۋشىلاردىڭ باياعى جايلاۋى - بۇگىندە كىمگە جالعا بەرىلگەنى بەلگىسىز شىعارماشىلىق ۇيىنە كىمنىڭ جاتىپ شىعارما جازعىسى كەلمەيدى؟.. كەشەگى 75 جىلدىق تويدا دا ەلدەن كەلگەن قالامگەرلەر ول قوناق ۇيگە قونباق تۇگىلى كورە الماي دا ارماندا كەتتى ەمەس پە؟

كوپتەگەن باسىلىمداردا، ينتەرنەتتە، اسىرەسە «اباي.kz» سايتىندا ابايدىڭ بۇگىنگى ءىزباسارلارىنىڭ داۋ-دامايى كۇندە جازىلىپ، جازۋشىلار وداعىنىڭ بۇگىنگى جاعدايى قاتتى سىنالىپ جاتىر. ينتەرنەتتىڭ ءسوزىن «يت ۇرەدى» دەپ قويا سالۋعا دا بولمايتىن شىعار. جاعدايدى قالىپقا كەلتىرۋ ءۇشىن وداق باسشىسىنىڭ ورىنباسارلارىنىڭ  اتتارى دا ايتىلىپ قالۋدا. اسىرەسە، اقىن عالىم جايلىبايدى رەتتەۋشى تۇلعا رەتىندە قاراستىراتىندار از ەمەس ەكەن...ءبىزدىڭ بۇل ءسوزىمىز وعان زيانىن دا تيگىزىپ كەتۋى مۇمكىن، بىراق كوپشىلىكتىڭ ويىن ءبىلدىرىپ قويۋ - گازەتتەردىڭ نەگىزگى جۇمىسى عوي.

ءبىر ورىندا ۇزاق وتىرىپ قالۋ ءوز «جەمىسىن» بەرمەي قويمايدى عوي دەيمىن، «قۇرمەتتى توراعا»، «ماڭگىلىك توراعا» دەگەن استامسۋدىڭ اقىرى مىنە، ەل امان جۇرت تىنىشتا، بىتپەس داۋعا اينالدى.

ءيا، جايلى ورىندا جايعاسىپ ۇزاق وتىرۋ - ۇزاق داۋعا ۇلاسىپ بارا جاتقانى ايقىندالىپ كەلەدى. جالپى، نۇرەكەڭ ۇلكەن نۇرەكەڭ بارا الماي جۇرگەن باتىلدىققا بارىپ... ورنىنا ءپۋتيندى وتىرعىزىپ، ارنايى زاڭسىز-اق قۇرمەتتى اقساقال بولعان ەر ەلتسيندەي ورنىنا... جايلىبايدى جايعاستىرىپ كەتكەندە تۇك تە بولماس ەدى. ارينە ءالى دە كەش ەمەس. سوندا قۇدا دا تىنىش، قۇداعي دا تىنىش، «قۇرمەتتى توراعا» دا شىن مانىندە زاڭسىز-اق قۇرمەتتى بولاتىن ەدى...

ەندى بۇل داۋدى تەك جازۋشىلار وداعىنىڭ كەزەكتەن تىس قۇرىلتايى عانا شەشە الاتىن شىعار.

«جاس قازاق ءۇنى» گازەتى، №45 20.11.2010 جىل