مەملەكەتتىڭ كونستيتۋتسياسى - ونىڭ ىشكى-سىرتقى قورعانىنىڭ كەپىلى. ويتكەنى، وندا مەملەكەتتىڭ كۇللى قوزعالىسىنىڭ، مىسالى، ەل باعىتىنىڭ، ساياساتىنىڭ، پرەزيدەنتتىڭ حالىقتى باسقارۋىنىڭ، ونىڭ قۇقىقتىق كولەمىنىڭ، حالىق قۇقىنىڭ تاعىسىن-تاعىلارىنىڭ تۇتاس فورمۋلاسى انىق كورسەتىلگەن بولادى. كۇللى مەملەكەتكە ءتان بارلىق جۇيە، ءتارتىپ سول زاڭداعى بەلگىلەنگەن ءتارتىپ پەن جۇيەدە كورسەتىلگەن باپتار بويىنشا ارەكەت ەتەدى. دۇرىس. دۇرىس بولاتىنى - مەملەكەت ونسىز ءومىر سۇرە المايدى.

ال، بىراق سول - مەملەكەتتىڭ اتا زاڭىنىڭ ءوزى مەملەكەتتىڭ كەيبىر ماڭىزدى، وتە ماڭىزدى ىستەرىنە، ءوزىنىڭ مەملەكەت بولىپ باياندى تۇرۋىنا اۋىر نۇقسان كەلتىرەتىن نازىك ماسەلەلەرگە، ارەكەتتەرگە كەڭىنەن جول بەرسە، ونى ءوزى زاڭداستىرىپ قويسا، وعان حالىقتا قايتىپ ساقتانۋ مەن قارسى تۇرۋ بولماق؟

ماسەلەن، ەلىمىزدىڭ اتا زاڭىندا: «رەسپۋبليكا ازاماتىنا ار-ۇجدان بوستاندىعىنا - ءوزىنىڭ دىنگە كوزقاراسىن دەربەس بىلدىرۋگە، ولاردىڭ كەز كەلگەنىن ۋاعىزداۋ نە ەشقايسىسىن ۋاعىزداماۋ، دىنگە كوزقاراسىنا بايلانىستى سەنىمىن تاراتۋ جانە سولارعا سايكەس ءىس-ارەكەت جاساۋ قۇقىعىنا كەپىلدىك بەرىلەدى» - دەپ جازىلعان.

مەملەكەتتىڭ كونستيتۋتسياسى - ونىڭ ىشكى-سىرتقى قورعانىنىڭ كەپىلى. ويتكەنى، وندا مەملەكەتتىڭ كۇللى قوزعالىسىنىڭ، مىسالى، ەل باعىتىنىڭ، ساياساتىنىڭ، پرەزيدەنتتىڭ حالىقتى باسقارۋىنىڭ، ونىڭ قۇقىقتىق كولەمىنىڭ، حالىق قۇقىنىڭ تاعىسىن-تاعىلارىنىڭ تۇتاس فورمۋلاسى انىق كورسەتىلگەن بولادى. كۇللى مەملەكەتكە ءتان بارلىق جۇيە، ءتارتىپ سول زاڭداعى بەلگىلەنگەن ءتارتىپ پەن جۇيەدە كورسەتىلگەن باپتار بويىنشا ارەكەت ەتەدى. دۇرىس. دۇرىس بولاتىنى - مەملەكەت ونسىز ءومىر سۇرە المايدى.

ال، بىراق سول - مەملەكەتتىڭ اتا زاڭىنىڭ ءوزى مەملەكەتتىڭ كەيبىر ماڭىزدى، وتە ماڭىزدى ىستەرىنە، ءوزىنىڭ مەملەكەت بولىپ باياندى تۇرۋىنا اۋىر نۇقسان كەلتىرەتىن نازىك ماسەلەلەرگە، ارەكەتتەرگە كەڭىنەن جول بەرسە، ونى ءوزى زاڭداستىرىپ قويسا، وعان حالىقتا قايتىپ ساقتانۋ مەن قارسى تۇرۋ بولماق؟

ماسەلەن، ەلىمىزدىڭ اتا زاڭىندا: «رەسپۋبليكا ازاماتىنا ار-ۇجدان بوستاندىعىنا - ءوزىنىڭ دىنگە كوزقاراسىن دەربەس بىلدىرۋگە، ولاردىڭ كەز كەلگەنىن ۋاعىزداۋ نە ەشقايسىسىن ۋاعىزداماۋ، دىنگە كوزقاراسىنا بايلانىستى سەنىمىن تاراتۋ جانە سولارعا سايكەس ءىس-ارەكەت جاساۋ قۇقىعىنا كەپىلدىك بەرىلەدى» - دەپ جازىلعان.

اتا زاڭنان ويىپ تۇرىپ ورىن العان بۇل باپ بويىنشا مەملەكەت كولەمىندە كىم قاي «دىنگە» سەنسە دە، نە ىستەپ، نەنى دارىپتەسە دە، ءوز ەركى. مەيلى عوي، ويتكەنى: «دىندە زورلىق جوق!» - دەگەن قۇراندا اللاھ تاعالا. بىراق ودان ءارى: «راسىندا تۋرالىق ازعىندىقتان اجىراتىلدى. ەندى كىم جاۋىزدىققا قارسى كەلىپ، اللاھقا يمان كەلتىرسا (سەنسە), سوندا ول راس ۇزىلمەيتىن (بەرىك) تۇتقانى ۇستادى. اللاھ ءار نارسەنى ەستۋشى، ءبىلۋشى» («باقارا» سۇرەسى، 256-ايات) دەپ تە ەسكەرتەدى.

مىنە، وسى تۇرعىدان كەلگەندە، كۇللى عالامدا مەملەكەت قۇرىپ وتىرعان جالعىز ءبىز عانا ەمەسپىز. اينالامىز قورشاعان - مەملەكەت. مەملەكەت بولعاندا دا شىعىسىمىز مىڭداعان جىلدىق تاريحقا يە - قارت قىتاي، سولتۇستىگىمىز ءوزىمىز كەشە عانا قۇشاعىنان ارەڭ شىققان - الىپ ورىس، باتىسىمىز تەحنيكاسىمەن دە، «دەموكراتياسىمەن» دە ءبىزدى، ءبىزدى عانا ەمەس-اۋ، كۇللى الەمدى باس شۇلعىتىپ وتىرعان - كارى تارلان ەۋروپا ەلدەرى. بۇلاردى بىلاي قويعاندا جەردىڭ ارعى بەتىندە جاتىپ-اق، ىقپالىن جەر بەتىنە وتكىزىپ وتىرعان - ازۋلى ارىستان امەريكا.

بۇلاردان تىس كورگەننىڭ كوزىن الارتتىرماي قويمايتىن جەرىمىزدىڭ كەڭدىگى مەن بايلىعىمىز اناۋ بولسا، جىرتىق كيىز سەكىلدى تەسىك-تەسىك ۇلتتىق قۇرامىمىز مىناۋ، الەمدەگى سەنىمى ەڭ كوپ ەلمىز. بىلايشا سىرتىمىز ءبۇتىن سياقتى بولعانمەن، ءىشىمىز - ءتۇتىن. التاۋىمىز الا بولماعانىمىزبەن، تورتەۋىمىز استە تۇگەل ەمەس. ءارى الەمدىك ساياساتتا تاجىريبەسى تىم از، ەڭ جاس، بالا بۇعانالى ەلمىز.

ءدال وسىنداي جاعدايدا دىندىك بولشەكتەۋشىلەرگە اتا زاڭىمىزدان جوعارىداعىداي باپ اشىپ، بەرۋ دۇرىس پا؟ ونىڭ ۇستىنە حالقىمىز - عاسىر بويىنا اسىل دىنىنەن توسىلعان، الىستاتىلعان، ءتىپتى «قۇداي جوققا» دەيىن بارىپ ارەڭ قايتقان سەنىمى سەلكەۋلى حالىق.

ءوزى قاسيەتتى دىنىنەن 70 جىلداي اجىراتىلىپ، رۋحىنان اشتىققا ۇشىراپ، ابدەن سانسىراعان بەيكۇنا جۇرتىمىزعا جوعارىداعى زاڭ بابىنا سۇيەنگەن سىرتقى - كريشنايدتەر، يەگوۆاشىلار، بۋدداشىلار سياقتى تولىپ جاتقان جات ءدىن اعىمدارىن بىلاي قويعاندا، ءداستۇرلى ءدىنىمىز يسلامنىڭ وزىنەن ءبولىنىپ العان قۇرانيتتەر، حيزب-ۋت-تاحريرشىلەر، احماديشىلەر، ۋاحابيستەر سياقتى تولىپ جاتقان اعىمدار قويعا تيگەن بورىدەي لاپ قويدى.

ءبورى دەمەكشى، بىلايشا ايتقاندا حالىق «قازاقستان» دەگەن ۇلكەن «قوراداعى» قوي بولدى دا، الگى ميسسيونەرلەر سول قوراعا قويمەن بىرگە قامالعان قاسقىرلار بولدى. ولار ساياساتتا، زاڭدا وزدەرىنە توسقاۋىل بولماعان سوڭ، ءوز ءۇيىمىزدىڭ ىشىندە، ءوز زاڭىمىزعا سۇيەنە وتىرىپ ەلدى ەركىن تالاۋمەن، بۇزۋمەن، اعىمدارعا بولشەكتەۋمەن اينالىسۋدا. ءبىرى - اتا دىنىمىزدەگى ەڭ تازا جول ءاحلى سۇننەتتى مويىنداماسا، ءبىرى - ءمازھابتى مويىندامايدى. ءبىرى - «ءمادىمىن» دەسە، ەندى ءبىرى - «پايعامبارمىن» دەۋدە. ءبىرى - ۇندىستانعا تارتسا، ءبىرى - اۋعانستانعا، تاعى ءبىرى - انگلياعا باستايدى. بۇيىردەگى بۋددا دا تەك جاتقان جوق. ءبىرى - «ەت جەمە» دەسە، ءبىرى - «شىبىن ولتىرمە» دەيدى. ءبىرى - اعاشىمىزدى ورتەسە، ءبىرى - كۇلىمىزدى شاشتى.

ال، داستۇرىمىزدە جوق ءدىن سەكتالارىنىڭ بىلىعى ءتىپتى جامان. ولار «وتپەلى» دەپ اتالاتىن ءوتىپ بىتپەيتىن كەزەڭدە حالىقتىڭ وسال تۇسىن پايدالانىپ، از عانا اقش دوللارىمەن ەل سەنىمىن جاۋلاپ، وزدەرىنىڭ نەگىزسىز سەكتالارىنا قۇل ەتتى. اۋەلى تۇرمىستىڭ يتەرمەلەۋىمەن كىرگەن ولار، بىرتىندەي كەلە الگى سەكتالاردىڭ اعىمىنداعى سەنىمدى مۇريدتەرىنە اينالىپ ۇلگەردى. ءتىپتى، اق جاۋلىقتى انالارىمىز «ءۇش بىرلىك قۇدايىن» دارىپتەيتىن ءۇن قاعازدار مەن ۇلكەندى-كىشىلى كىتاپتاردى كوشەدە، اۆتوبۋستاردىڭ ىشىندە، ءتىپتى اۋىلداردا كەزىپ ءجۇرىپ، تاراتاتىن حالگە جەتتى.

ال، ەندى ءبىر بۇيىردەن «اق انا»، «سارى اۋليە»، «اققۋ-سۇڭقار» دەگەن تەكتەس جىن قۋعان زيراتشىلدار، باقسى-قۇشىناشتار جوعارىداعىداي مىڭ ءتۇرلى سەنىمنىڭ كەسىرىنەن كىمگە سەنەرىن بىلمەي، دال ۇرىپ قالعان حالقىمىزدى «كەل بەرى، جولىڭدى، جۇرەگىڭدى اشىپ بەرەمىز»، «ءبىز دەگەن تازارتقىشپىز، «انا اتاڭ ءاي دەدى، مىنا اتاڭ ءبۇي دەدى» دەپ، ونسىز دا ارۋاققا سەنۋ مەن ولارعا ارناپ قۇران باعىشتاۋدىڭ اراجىگىن تولىق اجىراتا بەرمەيتىن مومىن حالقىمىزدى توپ-توپقا ءبولىپ، سوڭدارىنان ەرتىپ كەتتى.

وسىنىڭ بارىنە قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى كىنالى دەيىن دەسەڭ، ولاردىڭ مەملەكەت ساياساتىنان تىس، بيلىك كولەمى مەشىت اۋلاسىنان اسىرىلمايتىن، يمامدارى مەملەكەت بيۋدجەتىنەن سوقىر تيىن المايتىن (دۇرىسى بەرىلمەيتىن), ناسيحات كولەمى شەكتى، سوعان قاراماستان «اللاھ ريزاشىلىعى ءۇشىن» جۇرەكتەرىنە بەرىك ورناعان، جوققا، تۇرمىستىق ىرىقسىزدىققا كونىپ، حالىق بەرگەن ساداقامەن قۇرساقتارىن قامپايتىپ، مەشىتتەرىن سىرلاپ-سىپتاپ، جىلىتىپ ۇستاپ، كەلگەن جاماعاتىن ىزگىلىككە شاقىرۋدا بويلارىنداعى بار دارمەندەرىن جيناپ، سارپ ەتىپ وتىرعان ەلدىڭ رۋحاني ۇستازدارىنىڭ جاعدايى تۇسىنىكتى. ولار سوعان قاراماستان ۇلت ءدىنىن ۇلىقتاپ، جاماعاتىن حاق سوزىمەن جاراقتاپ، ەلدىڭ ىشكى بىرلىگىنىڭ بەرىك ۇيتقىسىنا اينالىپ كەلەدى، شۇكىر!

راسىن ايتۋ كەرەك، مەملەكەت بەتكە ۇستاپ وتىرعان ءبىر عانا ءدىني جوعارى وقۋ ورىنى «نۇر-مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتى - اتاعى دارداي  بولعانىمەن ءالى جاتاقحاناسى سالىنىپ بىتپەگەن مەكەمە. ونىڭ ءوزى ءبىزدىڭ تۇگەلدەي سەكتاشىلاردىڭ وتانىنا اينالىپ كەتە جازداپ تۇرعان، «كوپ ۇلتتى» عانا ەمەس، «كوپ ءدىندى»، «كوپ سەكتالى» دا مەملەكەتىمىزدىڭ ءبىر ولقىسىن كورسەتىپ تۇرعانداي. «ءبىلىمسىز ءدىن - اقساق»، - دەيدى نيۋتون.

دەمەك، ەلىمىزدىڭ حالقى، اسىرەسە، جاستارى، بالالارى ءوزىنىڭ ءدىنى جايلى، جالپى «دىندەر» جايلى، سەكتالار تۋرالى تەز ءارى تولىق ساۋاتتانباسا، ءبىزدىڭ ەلدەي سەكتاسى مەن ءدىن اعىمدارى مىڭداپ سانالاتىن ءارى ولاردىڭ قۇقىعى اتا زاڭمەن قورعالعان ەلدە - نەنىڭ اق، نەنىڭ قارا، نەنىڭ وڭ، نەنىڭ تەرىس جول ەكەنىن اجىراتۋ مۇمكىن ەمەس. اسىرەسە، جاستار مەن بالالارعا وبال. ولار - ەشنارسە جازىلماعان اق پاراق. ولاردىڭ جۇرەگىنە كىم اۋەلى نەنى سەنىم ەتىپ ەكسە، سول ولاردىڭ ءدىنى بولىپ كوكتەمەك. سوسىن، ول سەنىمدى وزگەرتۋ جوق.

دەيتۇرعانمەن دە ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆتىڭ اتا ءدىنىمىز جايلى كوزقاراسى وتە دۇرىس. ول: «ءبىز - تەگىمىز تۇرىك، ءدىنىمىز - يسلام ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن قاسيەتتى كىتاپ قۇران كارىمدى ناسيحاتتاۋدى ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك» جانە «يسلام - تەك ءدىن عانا ەمەس، ول ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىز», - دەدى ءبىر سوزىندە. بۇدان دا تىس ءدىنىمىز جايلى باعدارلى سوزدەرى كوپ. ءبىز ەلباسىنىڭ ءدىنىمىز جايلى وسى تانىمى تەرەڭ سوزىنەن بەرىك ۇستاپ، ەلىمىزدىڭ ءدىنىن كوركەيتۋىمىز، سەكتالارعا ءۇزىلدى-كەسىلدى توسقاۋىل قويۋىمىز شارت.

جالپى دىندەر، سەكتالار حالقىمىزدى استە بىرىكتىرمەيدى. كەرىسىنشە، توپ-توپقا ءبولىپ، التىباقان الاۋىزعا اينالدىرادى. قازىردىڭ وزىندە ولار سالعان جىكتەۋلەر بايقالماي تۇرعان جوق. بۇ جاعىنان ءتىپتى مۇشكىل حالدەمىز دەسەك تە بولادى.

ال ءوزىمىزدىڭ حاق ءدىن - يسلام ءسوزسىز بىرىكتىرەدى. قازاق «قازان توڭكەرىسىنە» دەيىن دىندە ەش بولشەكتەنگەن حالىق ەمەس بولاتىن. بۇعان دەيىندە كوگەرگەن، كوكتەگەن، وزىندىك ءدىنى مەن سالتى ۇندەسكەن يماندى ەل بولعان. بولىپ تا كەلەدى. ويتكەنى، اللاھ تاعالا قاسيەتتى قۇراندا: «كۇدىكسىز مەنىڭ جولىم وسى (يسلام)! ەندى سوعان ەرىڭدەر! باسقا جولدارعا (اعىمدارعا) تۇسپەڭدەر! وندا (ول جولدار) سەندەردى اللاھتىڭ جولىنان (يسلامنان) ايىرادى. سەندەرگە وسىلاردى اللاھ نۇسقادى! ساقتانارسىڭدار!» - دەپ ەرەكشە ەسكەرتكەن.

ءدىن بىرەۋ عانا. ول اللاھتىڭ ءدىنى - يسلام. ەندەشە، حالقىمىز وتە دۇرىس جولدا - حاقتىڭ ءوز جولىندا. ءبىز حالقىمىزدى، ونىڭ ءدىنىن، سالت-ءداستۇرىن، ءتىلىن كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي قورعاۋعا مىندەتتىمىز.

«اق جەلكەن» جۋرنالى، 20-21-بەتتەر، №11,2010