پاۆلودار قالاسىن قازاقتار ءالى دە «كەرەكۋ» دەپ اتايدى. پاتشالىق-كەڭەستىك كەزەڭنىڭ دەرەكتەرىن باسشىلىققا العان تاريحشىلار مەن ولكەتانۋشىلار مۇنىڭ سىرىن وزدەرىنشە  تۇسىندىرەدى.  ولاردىڭ پايىمداۋىنشا، ءحۇىىى عاسىردىڭ باس كەزىندە ن. كورياكوۆ دەگەن بىرەۋ رەسەيدىڭ تارا قالاسىنان قازىرگى پاۆلودار قالاسى ورنالاسقان جەرگە كەلىپ قونىس سالعان كورىنەدى. سول ەلدىمەكەنگە كەيىن،  1720 جىلى  ورىس اسكەرلەرى تۇرعىزعان فورپوست كورياكوۆتىڭ قۇرمەتىنە كورياكوۆسكي اتالىپتى.  كەرەكۋ  بولسا –  كورياكوۆتىڭ قازاقشا نۇسقاسى ەكەن.

ول كەزدە  قازاقتار قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىن عانا مەكەندەپتى،  تەك 1723-1725 جىلدارداعى «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما» كەزەڭىندە قالماقتاردىڭ تىقسىرۋىمەن سىر بويىنان ەرتىستىڭ كەرەكۋ-باياناۋىل وڭىرىنە اۋىپ كەلىپ، تۇراقتاي باستاپتى. دەمەك، قازىرگى  پاۆلودار وبلىسىنىڭ اۋماعى  – قازاقتاردىڭ تاريحي مەكەنى ەمەس،  ەجەلگى ورىس جەرى...

سونداي قورىتىندى شىعارعانىمەن، كورياكوۆتىڭ ءومىر سۇرگەن جىلدارى، وتباسى، ۇرپاقتارى، ارىپتەستەرى  جونىندە بىردە-ءبىر دەرەك كەلتىرە المايدى. ءتىپتى كاسىبىن دە  ناقتى ايتا المايدى، ساۋداگەر،  ءجۇزباسى (سوتنيك), تۇز ءوندىرۋشى، قالا سالۋشى دەپ تۇرلىشە اتايدى. بىراق ءحۇى  عاسىردا ءسىبىر حاندىعى جەرىن جاۋلاعان  اتامان ەرماكتىڭ (1532-1585) ءومىربايانىنا كەلگەندە ولاردىڭ  ەش كىدىرمەيتىنى انىق.

مۇنىڭ وزگەشە سىرى بار. ويتكەنى، كورياكوۆ دەگەن ادام بۇل وڭىردە مۇلدە بولماعان،  ويدان شىعارىلعان اڭىز كەيىپكەرى.  تاريحي بۇرمالاۋدى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى جامبىل ارتىقباەۆ  اشكەرەلەپ، شىندىقتىڭ باسقاشا ەكەنىن عىلىمي نەگىزدەپ دالەلدەدى. جەرلەس عالىم ورىس كارتوگرافى، گەوگرافى جانە ءسىبىر تاريحشىسى ءارى جىلناماشىسى سەمەن  رەمەزوۆ 1699-1701 جىلدارى قۇراستىرعان «ءسىبىردىڭ سىزبا كارتاسىن» («چەرتيوجنايا كنيگا سيبيري») ومبىدان الدىرتىپ، تالداۋ جاسادى.  وندا قازىرگى پاۆلودار قالاسى ورنالاسقان جەر  «كورياكوۆ يار» تۇرىندە كارتاعا تۇسىرىلگەن. ودان سوڭ كورياكوۆسكي فورپوسىنىڭ "كورياكوۆ يار"  دەگەن جەرگە سالىنعانىن ايعاقتايتىن دەرەكتەر تاپتى. ەگەر  كارتا دايىندالعان ءحۇىى عاسىردا  وڭىردى  ورىستار قونىستانباعاندىقتان ورىسشا اتاۋلاردىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەستىگىن  ەسكەرسەك،  «كورياكوۆ يار» ءسوزىنىڭ توركىنى  «كەرەكۋ جار»   ەكەنىن  بايىپتايمىز. ال   «كەرەكۋ» – ماحمۇد  قاشقاريدىڭ (1029-1101)  «تۇركى تىلدەرىنىڭ سوزدىگىنە» ەنگەن «ءۇي»، «كەرەگە» دەگەن ماعىنا بەرەتىن كونە تۇركى ءسوزى ەكەنى بەلگىلى.

جالپى ايتقاندا، «سىزبادا» قانداي دا ءبىر ورىس ادامىنىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان گەوگرافيالىق اتاۋ ۇشىراسپايدى. بارلىعى دا  قازاق تىلىندەگى نەمەسە كونە تۇركى تىلىندەگى توپونيمدەر ەكەنى جانە ولاردىڭ ورىسشا بۇرمالانىپ نەمەسە سوزبە-ءسوز اۋدارىلىپ بەرىلگەنى بايقالادى: «يامىش» ء(جامىش), «ۋروچيششە 9-تي بۋگروۆ» (توعىز بۇيرات), «كاچير» (قاشىر), «شيگان» (شىعان), «باتالى» (بوتالى), «ۋروچيششە ۆوسمي رىجيح جەرەبتسوۆ» (سەگىز جيرەن (ايعىر), «يرلىتيۋپ» ء(ۇيىرلىتۇپ), «سايگاچي يار» (سايعاق جار), «ۆەربليۋجي يار»  (تۇيە جار), «بەلوە سولەنوە» (اقسور), «دولگوە سولەنوە» (ۇزىن سور), «بەلىە ۆودى» (اقسۋ), «يار اللابەردىەۆ» (الدابەردى جارى), «وزەرو ەنكۋل» (ەنكول، ەنەكول), «ر. تيۋلكا» (تۇلكى), ت.ب. «تۇلكى» اتاۋى كۇنى بۇگىنگە دەيىن قولدانىلادى.

جامبىل ارتىقباەۆتىڭ ءوڭىر تاريحىنا بايلانىستى سونى تۇجىرىمدارىن تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى قايىربولات نۇرباەۆ، گەوگرافيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى قۋات ساپاروۆ، ت.ب.   عىلىمي زەرتتەۋلەرىمەن بەكىتە ءتۇستى.  وتارشىلدىق ساياسات سالدارىنان وڭىردەگى بايىرعى اتاۋلاردىڭ جاپپاي وزگەرتىلگەنىن ناقتى دايەكتەرمەن نەگىزدەگەن وسى عالىمدار ەدى. قازاقتار ەرتەدەن بەرى قۇرمانكول، قۇرمانتۇز اتاعان كول مەن اۋىلدىڭ اتاۋى دا كورياكوۆكا دەلىنىپ وزگەرتىلۋى سونىڭ ءبىر مىسالى عانا.

ايتپاقشى، جەرگىلىكتى پاتشاشىل-كەڭەسشىل توپتار ەرتىستىڭ كەرەكۋ ءوڭىرى قازاقتاردىڭ الىمساقتان  بەرگى اتا-مەكەنى ەكەندىگىن، قازىرگى پاۆلودار وبلىسىنىڭ اۋماعى ءبىر زامانداردا تۇركى قاعاناتى، باتىس تۇركى قاعاناتى، قيماق قاعاناتى، قىپشاق  حاندىعى، التىن وردا مەن اق وردا مەملەكەتتەرى، بەرتىن قازاق حاندىعى اۋماعىنىڭ قۇرامىنا كىرگەنىن مۇلدە قاپەرگە المايدى. ءسويتىپ، ءوڭىر تاريحىن كورياكوۆسكي فورپوسىنىڭ ىرگەتاسى قالانعان 1720 جىلدان باستايدى جانە 2017 جىلى اسكەري بەكەتتىڭ 300 جىلدىعىن، باسقاشا ايتساق،  قازاق جەرىن  رەسەي يمپەرياسىنىڭ  جاۋلاپ العانىنا 3 عاسىر تولۋىن ءتۇرلى مادەني، ساياسي شارالارمەن دۇركىرەتىپ  اتاپ ءوتۋدى كوكسەۋدە...

ءسوز سوڭىندا ايتارىمىز، كەرەكۋ – ورتا عاسىرلاردا  قازىرگى پاۆلودار قالاسىنىڭ ورنىندا  سالىنعان   بايىرعى قونىستىڭ اتاۋى، كورياكوۆ – سول كەرەكۋ اتاۋىنىڭ   ورىسشا بۇرمالانعان نۇسقاسى. ال  بۇل وڭىرگە ەش قاتىسى جوق پاۆەل پاتشازادانىڭ اتى قويىلعان قالاعا كەلەشەكتە الگى تاريحي اتاۋى  قايتارىلا ما، الدە جاڭا اتاۋ قويىلا ما، بۇل باسقا اڭگىمە.

ارمان قاني، پاۆلودار قالاسى

Abai.kz