ستراسبۋرگتە سوت بولدى. ادام قۇقىعىن قورعاۋ جونىندەگى ەۋروپالىق سوتتىڭ 2013 جىلعى 17 جەلتوقسانىندا شىعارعان شەشىمىنە شۆەيتساريا ۇكىمەتى شاعىمدانعان ەدى.

تۇرىك ساياساتكەرى دوگۋ پەرينچەك پەن شۆەيتساريا بيلىگى اراسىنداعى داۋ - "ارميان گەنوتسيدى" توڭىرەگىندە ءوربىپ، سوتتىڭ شەشىمىمەن شۆەيتساريا بيلىگى جەڭىلگەن ەدى. ءسويتىپ، بەرن رەسمي تۇردە  ءىستى اپپەلياتسياعا بەرگەن بولاتىن.

2017 جىلدىڭ 23 قازان كۇنى ستراسبۋرگ سوتى اپپەلياتسيانى كەرى قايتاردى. شەشىم وزگەرگەن جوق.

"ەندىگى جەردە "ارميان گەنوتسيدى" تاريحي فاكت ەمەس، پىكىر عانا دەپ ەسەپتەلەدى. جانە بۇعان قارسى قىلمىستىق سيپاتتاعى ءاربىر پىكىر مەن قۋدالاۋ ەۋروپالىق كونۆەنتسيانىڭ 10 بابىن بۇزۋمەن پارا-پار".

ەكى جىل بۇرىن ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى  ەۋروپالىق سوتتىڭ ۇلكەن پالاتاسى 1915 جىلعى "گەنوتسيد" جايلى دەرەكتەردى قاراپ،شەشىم شىعارعان. سول شەشىم وزگەرمەدى.

ال سوتتا جەفەري روبەتسون، امال رامزي كلۋني مەن توبي كوليس ارمەنيانىڭ ادۆوكاتى رەتىندە وزدەرىنىڭ پىكىرلەرىن بىلدىرگەن.

ءسويتىپ، "ارميان گەنوتسيدى" ەندىگى جەردە تىرناقشانىڭ ىشىندە جازىلاتىن بولدى. الايدا، 1915 جىلعى قىرعىن كەزىندە ۇزىن-ىرعاسى 660 مىڭنىڭ ۇستىندە ارميان ۇلتىنىڭ وكىلى قازا بولعان كورىنەدى.

دەگەنمەن، دۇنيە جۇرتىنىڭ جارىمىسى 1915 جىلعى وقيعانى "گەنوتسيد" رەتىندە تانىپ، ارميان حالقىنىڭ قاندى سويقان قىرعىننىڭ قۇربانى رەتىندە بىلەدى. "ارميان گەنوتسيدى" دەگەن ءسوز ەۋروپالىق سوتتا دا ايتىلدى. حالىقارالىق مىنبەرلەردە دە ايتىلىپ ءجۇر.

تاقىرىپقا تۇزدىق رەتىندە ايتا كەتەر جايت مىناۋ: قازاق حالقى قولدان جاسالعان اشارشىلىقتى دا، ساياسي قۋدالاۋدى دا، جاپپاي اتۋ جازاسىن دا كوردى. گەنوتسيدتتىڭ سۇمدىعىن كوردى.

حح عاسىردا قازاق حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىن قىرىپ سالعان 1917-20-جىلدار مەن 30-شى جىلدارداعى قولدان ۇيىمداستىرىلعان الاپات اشارشىلىق پەن 37 جىلعى قاندى قىرعىن – ساياسي رەپرەسسيانىڭ باعاسى ءالى بەرىلگەن جوق.

1930-1933 جىلدار ارالىعىنداعى اشارشىلىقتا كەيبىر تاريحشىلارىمىزدىڭ ەسەبى بويىنشا 4 ميلليونعا جۋىق ادام قىرىلعان. 4 ميلليون قازاق.

الماتىدا، ءبىر ۇلكەن جيىندا، قاندى قىرعىندى جاساعان قاندى قولداردىڭ ءبىرى - گولوششەكين «ءبىز كەرەمەت جەتىستىككە جەتتىك» دەپ بايانداما جاساپ، وعان بارلىق كوممۋنيستەر شاپالاق ۇرىپ  وتىرعاندا، كوشەدە ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى ءۇيىلىپ، اشتان ءولىپ جاتقان مايىتتەردىڭ ءيىسى اشىق تەرەزەدەن ىشكە ەنىپ تۇرعانىن ايتادى كۋاگەر قايراتكەرلەرىمىز.

1897 جىلى وتكەن رەسەيدەگى حالىق ساناعىنىڭ رەسمي ستاتيستيكاسىنا قاراساق، وزبەك ۇلتى 1 ميلليون 690 مىڭ، تاجىك ۇلتى 350 مىڭ ادامدى قۇراپتى. سول ۋاقىتتا قازاقتىڭ سانى 4 ميلليون 84 مىڭ ادام بولعان ەكەن. 100 جىل ارالىعىندا وزبەك ۇلتى 25 ميلليونعا جەتسە، وسى كۇندەرى ەلىمىزدەگى قازاق ۇلتىنىڭ سانى 11 ميلليونعا ارەڭ جەتتى. مىنە، اشارشىلىقتىڭ ورنى تولماس الاپات زاردابىن وسىدان-اق بىلۋگە بولادى.

بۇل تۋرالى  بۇۇ نەمەسە ەۋروپالىق سوت تۇگىلى ءوزىمىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ باتىلى جەتىپ ايتا بەرمەيتىنى  راس.

ارمياندار 1915 جىلعى قىرعىندى ەۋروپالىق سوتتىڭ قۇزىرىنا بەرىپ،  الەمگە ونى "گەنوتسيد" دەپ اتاۋدى ۇيرەتىپ ءجۇر.

ۋكراينا راداسى ەلدى قىرعىنعا ۇشىراتقان اشارشىلىقتى "گولودومور" دەپ جاريالاپ، ۋكراين حالقىنا جاسالعان گەنوتسيد دەپ تاپتى.  ي.ستاليننەن باستاپ، بۇرىنعى كسرو باسشىلارى مەن ۋكراين كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى جەتەكشىلەرىن دە وسى الاپات قىلمىستى جاساعان قىلمىسكەرلەر دەپ ۇكىم شىعاردى.

ءبىز شە؟ ۇكىمەتتىڭ قابىرعاسىندا يا بولماسا پارلامەنتتە 4 ميلليون قازاقتى قىرعان كەر جۇيەنىڭ قاندىقول قاراقشىلارىنا قاراتا نە ايتىلدى؟ ءبىز پاتشالىق رەسەيدىڭ، كەڭەس وكىمەتىنىڭ تىكەلەي مۇراگەرى رەسەي فەدەراتسياسىنان اتامىزدىڭ قۇنىن سۇراي الدىق پا؟ 4 ميلليون قازاققا قاساقانا جاسالعان سويقاننىڭ سۇراۋى بولدى ما؟ باسقاسى-باسقا، قازاقتىڭ سوڭعى حانى كەڭەسارى حاننىڭ باسىن قايتارىپ الۋعا قاۋقارىمىز جەتپەي وتىرعان جوق پا؟!.

بۇلاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە داۋلاسۋ كەرەك ەمەس قوي. ەكى ەل: قازاقستان مەن رەسەي ءدال بيىل ىنتىماقتاستىقتىڭ 25 جىلدىعىن اتاپ ءوتىپ وتىر. ءتىپتى، رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين جەدەلحات جولداپ، وسى ءبىر داتامەن قۇتتىقتاپ تا جاتىر. قوس بىردەي وداقتىڭ اياسىندا (كو مەن ەاەو-نى ايتامىز) ورتاق قازاننىڭ استىنداعى وشاقتىڭ وتىن تۇتاتىپ وتىرمىز. كەدەندىك وداق دەدىك. كەدەندەگى باقىلاۋدى جەڭىلدەتتىك. ەۋرازيالىق وداق دەدىك، ورتاق ەكونوميكالىق ساياسات جۇرگىزىپ وتىرمىز. ستراتەگيالىق تۇرعىدان دا، گەوساياسي تۇرعىدان دا، قازاقستان-رەسەي اراسى سونشالىق جاقىن. ەندەشە، تاۋەلسىزدىكتىڭ شيرەك عاسىردان اسقان شەگىندە 4 ميلليون قازاقتىڭ قىرىلعانىن "قازاق گەنوتسيدى" دەپ اتايتىن ۋاقىت جەتكەن بولار!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz