«باستاۋىش مەكتەپتە بالالار انا تىلىندە وقۋى تيىستىلىگى ميسسيونەرلەر بولماسا، باسقالار تالاسپايتىن اقيقات» – دەيدى «قازاق» گازەتى، وسىدان ءبىر عاسىر بۇرىن. سوندا جىل ساناپ كوبەيىپ كەلە جاتقان قازاق مەكتەپتەرىنە بۇگىن وزگە تىلدەردى تىقپالاپ جۇرگەندەر ميسسيونەرلەر ەكەن عوي. مەنىڭشە 1 سىنىپتاعى ءوزىن-ءوزى تانۋ، جاراتىلىستانۋ، دۇنيەتانۋ دەگەن  ءۇش ءتۇرلى ءپاندى ءبىر پانگە بىرىكتىرىپ، كەيىن ۇلكەن سىنىپتارعا قاراي ناقتى عىلىمي پاندەرگە بولسە ۇتىمدى بولار ەدى.

اعىلشىن ءتىلى مەن ورىس ءتىلىن 5 سىنىپتان باستاپ وقىتسا ... ءبىزدىڭ كەزىمىزدەگى كەڭەس مەكتەپتەرى شەت ءتىلىن باستاۋىشتان سوڭ  وقىتاتىن ەدى.  ورىس ءتىلى دە وزگە مەملەكەتتىڭ ءتىلى بولعاندىقتان شەت تىلدەرىنىڭ قاتارىندا تاڭداۋ ءپانى رەتىندە وقىتاتىن كۇن تۋار ءالى...

ەسەپ (ماتەماتيكا) كەرەك ءپان. بۇندا بۇرىننان قالىپتاسقان جۇيە بار: باستاۋىش مەكتەپ-اريفمەتيكا، ورتا مەكتەپ-الگەبرا، جوعارعى مەكتەپ-جوعارعى ماتەماتيكا (ۆىشمات). بالا باستاۋىشتان ءتورت  امالدى شاعىپ شىعۋى كەرەك. كوبەيتۋ كەستەسىن جاڭىلماي ءبىلۋى كەرەك. ماسەلە ەسەپتەر لوگيكانى جاقسى دامىتادى. ولار دا وقۋلىقتاردا كوپ بولۋى كەرەك جانە ولاردىڭ ەتنوسيپاتى كورىنىپ تۇرۋى كەرەك.

كوركەم ەڭبەك دەگەن اتاۋمەن كەلىسپەيمىن. ءپاننىڭ اتاۋى – قولونەرى عوي... ءان-كۇي ساباعى كەرەك. بىراق بالا وسىنشا ساعات ءان-كۇي ءپانىن وقىعاندا 4 سىنىپتىڭ سوڭىندا نوتا تانىپ شىعۋى ءتيىس. مۋزىكانت بولار-بولماس، بىراق ءپاندى وقىعاننان ءبىر ناتيجە  بولۋى كەرەك قوي. دەنەشىنىقتىرۋ ءپانى كەرەك. بىراق باستاۋىشتا ونىڭ باعدارلاماسىنىڭ ىشىندە بي ونەرى دە بولۋى (كەي ساعاتتار سوعان ارنالۋى) كەرەك.

سوندا ءبىرىنشى سىنىپتا مىنا پاندەر بولادى:

1. تابيعاتتانۋ ء(وزىن-ءوزى تانۋ، جاراتىلىستانۋ، دۇنيەتانۋلاردىڭ ورنىنا)
2. ەسەپ (ماتەماتيكا)
3. قولونەر (سۋرەت سالۋ، ءمۇسىن جاساۋ، جالپى ەڭبەككە باۋلۋ)
4. دەنەشىنىقتىرۋ (سپورت، بي ۇيرەتۋ)
5. ءان-كۇي (دومبىرا-ۆوكال-نوتا تانىتۋ)

باستاۋىشتىڭ باسىنداعى نەگىزگى ەكى ءپان.

6. ءسوز ونەرى
7. الىپپە

مەنىڭشە، باستاۋىشقا، ونىڭ ىشىندە ءبىرىنشى سىنىپقا قاجەتتىسى وسى جەتى ءپان.

قازىرگى 1 سىنىپ «ساۋات اشۋدى» جىل بويى وقىپ ناۋرىزدا بىراق تاۋىسادى. ورىستىڭ بالالارى بۋكۆارلارىن  التى اي وقي بەرسىن. «يت» دەپ جازىپ، «شوشقا» دەپ وقيتىن اعىلشىندارعا جۇگىرتىپ وقۋعا جەتۋ ءۇشىن ءبىر جىل، ال قىتايلارعا ءتورت جىل كەرەك شىعار...  بىزدىڭ ءتىلدىڭ جۇيەسى بولەك. ءبىز الىپپەمىزدى ءبىرىنشى توقساندا اياقتاۋىمىز كەرەك. تەلجان شونانوۆ اقاڭنىڭ الىپپەسىمەن قابىلەتى ورتاشا بالاعا حات تانىپ كەتۋ ءۇشىن ءتورت اپتا جەتكىلىكتى، -دەگەن بولاتىن. ال قازىرگى «ساۋات اشۋ» دەگەن ءپاننىڭ  اتىنىڭ ءوزى جامان ەكەن. ونىسى تاعى ەكى بولىمنەن تۇرادى، بالا ونى بەكىتىلگەن باعدارلاما بويىنشا التى اي وقيدى ەكەن. سوندىقتان، بۇگىنگى قازاق مەكتەبى قايتا-قايتا بەلەسەبەت ويلاپ شىعارا بەرمەي، 28 تاڭبادان تۇراتىن اقاڭنىڭ الىپپەسىنە، ەڭقۇرماسا ونداعى پرينتسيپتەرگە قايتا كوشۋى كەرەك.

تاعى ءبىر ايتارىمىز:  باستاۋىشتا بالا بار كۇشىن نەگىزىنەن ءسوز تانۋعا جۇمساۋى كەرەك. كادىمگى قازاق ءسوزىنىڭ تاعلىمدىق، تانىمدىق ءمانىن، ءماتىننىڭ ءدانىن، ءسوزدىڭ جۇمسالۋ كەزىندەگى استارى مەن جاپسارىن، مىڭ ماقالدىڭ مايەگىن، ءجۇز پىكىردىڭ دايەگىن تانىپ، تامىرى تەرەڭدەپ، ءدىڭى قاتايۋى قاجەت، ءبىر مۇشەلگە تولعانشا.

ويتكەنى حالىقتىڭ عاسىرلار بويى جيناقتاعان ءبىلىمى قازاق سوزىندە، مادەنيەتى مەن ءداستۇرى دە قازاق سوزىندە، ءتىپتى قازاقتىڭ بار بولمىسى، مازمۇنى، ياعني ءبۇتىننىڭ بولشەگى رەتىندە الگى بالانىڭ ءوزى دە سول قازاق ءسوزىنىڭ ىشىندە. سوندىقتان باستاۋىشتا اعىلشىنشا ءجۇز ءسوز بىلگەننەن گورى، قازاقشا ءجۇز ماقال بىلگەنى ارتىق دەپ بىلەمىن.

ءبىرىنشى سىنىپتاعى 6-7 جاستاعى ءمونوتىلدى ء(بىرتىلدى) بالانىڭ سوزدىك قورىندا 6000-نان  اسا ءسوز بولادى ەكەن. ال الىپپەنىڭ سوزدىك قورىندا نەبارى 200 ءسوز بولار. بۇل جازۋعا بايلاۋ ارقىلى بالانىڭ مۇمكىندىگىنە شەكتەۋ بولادى. باياعىدا جىرشىنىڭ ۇزاق تۋىندىسىن بىردەن جاتتاپ الاتىن جادى گەندىك دەڭگەيدە ءالى ساقتالعان. سوندىقتان 1 سىنىپتان، 1 قىركۇيەكتەن باستاپ تىڭدالىم ارقىلى جۇرگىزىلەتىن «ءسوز ونەرى» دەگەن ءپان ەنگىزىلۋى ءتيىس. قازىر بارلىق مەكتەپتەر ۆيدەو، اۋديو قۇرالدارمەن جابدىقتالعان، مۋلتيمەديالىق سىنىپتار بار، ياعني ءسوز ونەرى ءپانىن تىڭدالىم ادىسىمەن وقىتۋعا بار مەكتەپ دايىن.  الىپپە حات تانۋدى كوزدەسە، ال ءسوز ونەرىندە ءتىل دامىتۋ قاتار ءجۇرىپ وتىرادى دا بالا جۇگىرتىپ وقيتىن 2 سىنىپتا الىپپەدەن كەيىن وقىتىلاتىن  انا تىلىمەن قوسىلىپ ءبىر پانگە - قازاق ادەبيەتى پانىنە اينالادى. ءسويتىپ بالا جازۋعا بايلانىپ تابيعي ءتىل دامۋىن شەكتەمەي، قايتا ۇشتاي تۇسەتىن بولادى.

بايقاساڭىزدار، 1 سىنىپتا ورىس ءتىلى، اعىلشىن تىلدەرى پاندەرى بار دا قازاق ءتىلى ءپانى جوق، ءيا، ءتىل نورمالارىن ۇيرەتەتىن ءپان رەتىندە قازاق ءتىلى 2 سىنىپتان باستاپ  جۇرگىزىلۋى كەرەك.  ونىڭ ساعات سانى  ورتا مەكتەپ بىتكەنشە قىسقارتىلماي ءجۇرىپ وتىرىپ،  بۇل ءپان مەكتەپ بىتىرگەن كەزدە ماتەماتيكامەن قازاقستان تاريحىمەن تەڭ  ەمتيحان تاپسىراتىن مىندەتتى پانگە اينالۋى ءتيىس.

بيجومارت قاپالبەك،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

Abai.kz