فوتو مەلسا ەتەكباەۆا

 

 

(جالعاسى)

بەرىك مىرزا!

كىتاپتارىڭىزدىڭ بىرىندە "مەنىڭ ءۇش ۇستازىم بار - قاسەنوۆ، ماسانوۆ جانە سارسەنبايۇلى" دەپسىز. سول ءۇش كىسى تۋرالى تاراتىپ ايتىپ بەرسەڭىز. ولاردان قانداي ۇلگى، قانداي ۇلاعاتتى ءسوز ەستىدىڭىز؟

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: ۇشەۋىن دە ۇستاز سانايمىن. قاسەنوۆ - قاراپايىم، ءبىلىمدى، ۇلتشىل، عالىم ادام. 1993 جىلداردىڭ وزىندە ورىسشىل توپتارمەن ۇلت مۇددەسى ءۇشىن ايتىستى، تارتىستى. بۇل كىسى مەنى ساياساتتانۋ سالاسىندا ەڭبەكتەنۋگە باۋلىدى. جانىنا ەرتىپ ۇلگى كورسەتتى. ياعني ماعان ۇلكەن ساياساتتىڭ العاشقى قادامىن ۇيرەتكەن ادام.

ماسانوۆتى كەيبىرەۋلەر ۇلتقا قارسى ادام دەپ ۇعىنادى. وسىعان نە ايتاسىز. ۇلتسىز ادام ءوزىڭىز سىندى ۇلتشىلدى تاربيەلەي الا ما؟

 

 

 

فوتو مەلسا ەتەكباەۆا

 

 

(جالعاسى)

بەرىك مىرزا!

كىتاپتارىڭىزدىڭ بىرىندە "مەنىڭ ءۇش ۇستازىم بار - قاسەنوۆ، ماسانوۆ جانە سارسەنبايۇلى" دەپسىز. سول ءۇش كىسى تۋرالى تاراتىپ ايتىپ بەرسەڭىز. ولاردان قانداي ۇلگى، قانداي ۇلاعاتتى ءسوز ەستىدىڭىز؟

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: ۇشەۋىن دە ۇستاز سانايمىن. قاسەنوۆ - قاراپايىم، ءبىلىمدى، ۇلتشىل، عالىم ادام. 1993 جىلداردىڭ وزىندە ورىسشىل توپتارمەن ۇلت مۇددەسى ءۇشىن ايتىستى، تارتىستى. بۇل كىسى مەنى ساياساتتانۋ سالاسىندا ەڭبەكتەنۋگە باۋلىدى. جانىنا ەرتىپ ۇلگى كورسەتتى. ياعني ماعان ۇلكەن ساياساتتىڭ العاشقى قادامىن ۇيرەتكەن ادام.

ماسانوۆتى كەيبىرەۋلەر ۇلتقا قارسى ادام دەپ ۇعىنادى. وسىعان نە ايتاسىز. ۇلتسىز ادام ءوزىڭىز سىندى ۇلتشىلدى تاربيەلەي الا ما؟

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: مارقۇم ماسانوۆتى ۇلتقا قارسى بولدى دەپ ايتۋعا بولمايدى. راس، ول كىسى تەحنوكراتتاۋ بولدى. قازاق قوعامى قاقىندا ماسانوۆتاي زەرتتەۋ جۇرگىزگەن ادام نەكەن-ساياق. مەن بۇل كىسىنى ەڭ بىرىنشىدەن عالىم رەتىندە سىيلايمىن. ونىڭ قازاق قوعامىنداعى كوشپەندىلەر شارۋاشىلىعىن زەرتتەۋدەگى ەڭبەگىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. وسى جونىندە مەن بۇل كىسىنىڭ شاكىرتى بولدىم. ال ساياساتقا كەلگەندە ۇستازىم مەنى باسقاشا ويلاۋعا تاربيەلەدى. ءوزىم ۇلتشىل بولعان سوڭ ول كىسىنىڭ ءار ءسوزىن شىنايى تۇسىنگىم كەلەتىن. تىلگە، ۇلتقا قاتىستى نەگە اششى پىكىر ايتادى دەپ ويلايتىنمىن. مۇنىڭ ءبارى قازاققا دەگەن شىن جاناشىرلىعىنان

ەكەنىن كەيىن ءتۇسىندىم. نۇربولات ماسانوۆ قازاقتىڭ قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق تولىسقان ۇلت بولعانىن قالادى. سوندىقتان بۇل كىسىنىڭ ۇلتقا قاتىستى پىكىرلەرىن ابايدىڭ قازاقتى سىناعانى سياقتى سانايمىن. ماسانوۆ تا ۇلتشىل. بىراق ول ۇلتشىلدىعىن وزگەلەردەن باسقاشا تۇردە كورسەتتى.

التىكەن تۋرالى وسى ينتەرنەت-كونفەرەنتسيانىڭ ەكىنشى بولىگىندە ايتىپ كەتتىم. بۇل ۇستازىم ماعان ۇلكەن ساياساتتىڭ داڭعىل جولىن نۇسقاپ كەتتى. مەنى وزگەشە ويلاۋعا، ساياسي مەنەدجمەنتتى يگەرۋگە، بولىپ جاتقان ساياسي وقيعالارعا قالاي باعا بەرۋگە، جىلدام ءارى دۇرىس شەشىم قابىلداي الۋعا ۇيرەتتى.

ۇشەۋى دە دۇنيەدەن ءوتتى. بۇرىن بىردەڭە ىستەسەم وسى كىسىلەر نە دەر ەكەن، قالاي قابىلدار ەكەن دەپ الاڭداپ جۇرەتىنمىن. قازىر مەندە ۇستاز رەتىندە باعا بەرەتىن، سىنىمدى ايتاتىن ادام قالمادى. ارۋاقتارى جەلەپ-جەبەسىن دەۋدەن باسقا امال جوق... جاتقان جەرلەرى جارىق بولسىن!..

 

 

التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ ولىمىنە قاتىستى نە ايتاسىز؟

ءلايلا اشىربەكوۆا، قىزىلوردا

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ ولىمىنە بايلانىستى تەرگەۋدى قايتا قاراۋ كەرەك دەپ سانايمىن. بۇل كىسىنىڭ ءولىمى بۇگىنگى بيلىكتىڭ موينىندا ەكەنى راس. اقيقات ءتۇبى اشىلادى. وعان ءسوزسىز سەنەمىن. ءدال بۇگىن ونى ولتىرۋگە تاپسىرىس بەرگەن جەكە ادامنىڭ اتى-ءجونى انىقتالماسا دا، ەرتەڭ ايتىلاتىنى انىق. قىلمىستى اشۋ تۋرالى ىزدەنىس، تالاپ توقتاماۋى كەرەك. زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ كەنەسارىنىڭ باسىن ىزدەپ جۇرگەنىنە مەن نەگە قۋانامىن؟ ولار باستى تابادى دەپ قۋانبايمىن. تابا المايدى. بىراق باستى ىزدەۋ ارقىلى ۇلت ءوزىن تانىپ جاتقان سياقتى. بۇل ءۇردىس نامىستى قامشىلايدى. سول سياقتى التىنبەك سارسەنبايۇلى ءولىمىنىڭ قۇپياسىن اشۋ تۋرالى قوعامنىڭ تالابى دا ۇلتىمىزدىڭ ءوزىن-ءوزى قايراۋى، جانۋى ىسپەتتى سەزىلەدى ماعان. اشتىق، زۇلمات، كەنەسارىنىڭ ءولىمى سياقتى سارسەنبايۇلىنىڭ دا ءولىمى ەرتەڭ يدەولوگيالىق فاكتور بولاتىن ءتارىزدى.

 

 

بەرىك اعا!

جەكە باسىڭىزعا قاتىستى سۇراق قويسام دەپ ەدىم.

ءسىز قانداي كىتاپتاردى ءسۇيىپ وقيسىز؟

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: مەن عىلىمي كىتاپتار وقۋدى ادەتكە اينالدىرىپ الدىم. وسى باعىتتاعى كىتاپتاردى ءسۇيسىنىپ وقيمىن. ادەبي ەڭبەكتەردى، وكىنىشكە قاراي، از وقيمىن.

بوس ۋاقىتىڭىزدا اينالىستىن ەرمەگىڭىز، ءحوبيىڭىز بار ما؟

بەرىك ابدىعاليەۆ: جىل سايىن اۋىلعا بارىپ تاريحي جەرلەردى ارالاعاندى جاقسى كورەمىن. كۇندەلىكتى بوس ۋاقىتتا تەلەديداردان قىزىقتى باعدارلامالار كورگەندى ۇناتامىن. كومپيۋتەر ويىندارىن وينايمىن. مۇمكىن بالا كەزىمدە ويناعامدىقتان شىعار. باسسەينگە بارىپ سۋعا تۇسەمىن. مۋزىكا تىڭدايمىن.

 

جاقىن دوستارىم دەپ كىمدەردى ايتا الاسىز؟

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: جاقىن دوس  كوپ ەمەس مەندە...

 

 

قۇدايعا سەنەسىز بە؟ مەشىتكە بارىپ تۇراسىز با؟

سۇراقتاردى جولداعان ايمان،،

ەۋرازيالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ستۋدەنتى.

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: ارينە، سەنەمىن. مەشىتكە بارىپ تۇرامىن. وكىنىشتىسى ءجيى ەمەس.

 

 

بەكە! سىزگە ساياساتتانۋشى رەتىندە سۇراق قويعىم كەلەدى.

قازاقستانداعى يسلام ءدىنىنىڭ دامۋىنا قانداي باعا بەرەسىز؟

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: ءدىنتانۋشى مامان بولماعان سوڭ بۇل سۇراققا تولىقتاي جاۋاپ بەرۋ قيىن. الايدا جىل سايىن، اسىرەسە، جاستاردىڭ مەشىتكە كوپتەپ كەلۋى ەلىمىزدە يسلام ءدىنىنىڭ دامىپ جاتقانىنىڭ كورىنىسى دەپ ەسەپتەيمىن..

 

 

ءدىني باسقارمامىز ءوز جۇمىسىن ءتيىستى دەڭگەيدە اتقارىپ جاتىر ما؟

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: ءدىني باسقارما ءوز جۇمىسىن بۇدان دا بەلسەندىرەك جۇرگىزۋى كەرەك دەپ سانايمىن. وسى باعىتتا جاڭا جوبا، تىڭ تەحنولوگيا قولدانۋى كەرەك سياقتى. ۇلتتىق مۇراتىمىز بەن مۇددەمىزگە قايشى كەلەتىن ءدىني اعىمداردى ەلدەن ىعىستىرۋعا پارمەندى كۇرەستى جەدەل جۇرگىزۋ كەرەك.

 

 

يسلامنىڭ ىشىندە عانا بىرنەشە سەكتالار، اعىمدار پايدا بولىپ جاتىر. سولار جايىندا نە ايتا الاسىز؟

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: سەكتا - ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە زيانىن تيگىزەتىن ۇيىمداردىڭ ءبىرى. ادەتتە كوپ دىندەر ءبىر-بىرىمەن ىمىراعا كەلە المايدى. ءارى ولاردىڭ كوبىسى ۇلتتىق مۇددەگە قايشى كەلىپ جاتقانىن كورىپ، ەستىپ ءجۇرمىز. ارينە، ەلدەگى ءدىن ماسەلەسى مەنى دە الاڭداتادى.

ءدىننىڭ قانداي جولىن ۇستانعان بىزگە ءتيىمدى دەپ سانايسىز؟

سەرىك جاقسىباەۆ، شىمكەنت

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: اتا-بابالارىمىز ۇستانعان ءدىننىڭ ەلىمىزدە كەڭ قانات جايعانى دۇرىس.

 

 

بەرىك مىرزا!

ءسىزدىڭ ومىردەرەگىڭىزدە "تەمىرتاۋ قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى" دەگەن لاۋازىم ءجۇر. ايماقتا ىستەپ كەلگەن ەكەنسىز.   تەمىرتاۋدا جۇرگەن كەزدە قانداي ماسەلەلەرمەن اينالىستىڭىز؟ ولار نەسىمەن ەستە قالدى؟

امانكەلدى، وسكەمەن

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: مەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ جۇرگەندە، ول كەزدە 28 جاستا بولاتىنمىن، اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارعا كوڭىلىم تولماي جەرگىلىكتى وڭىرگە كەتتىم. باسشىلىقتان سۇرانىپ تەمىرتاۋعا باردىم. ول جەردە الەۋمەتتىك سالامەن اينالىستىم. وعان دەيىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە ىستەگەن ءبىر جىلداعى، مينيسترلىكتەگى 3-4 جىلدىڭ كولەمىندە جيعان تاجىريبەلەرىمنىڭ كوبىسى تەمىرتاۋدا جاراماي قالدى. نولدەن باستاۋعا تۋرا كەلدى. باستىعىم دا جاقسى بولدى، ۇلكەن مەكتەپتەن ءوتتىم. جەرگىلىكتى حالىق تا قولدادى. مىنا ومىردە نەمەن اينالىسۋ كەرەك دەگەن ساۋالعا تەمىرتاۋدان جاۋاپ تاپقانداي بولدىم. اقيقي جاۋاپقا جاقىنداعانداي بولدىم. شىنىمەن ەلگە قىزمەت ەتكىسى كەلەتىن ادامدار ەڭ ءبىرىنشى جەرگىلىكتى جەردە جۇمىس ىستەپ كەلۋى كەرەك. اكىم بولماعان ادامدى پرەمەر-مينيستر، ال جەرگىلىكتى وڭىردە جۇمىس ىستەمەگەن ادامدى مينيستر قىلىپ قويماۋ كەرەك دەپ سانايمىن. ويتكەنى جەرگىلىكتى جەردىڭ تاجىريبەسى بولەك. بۇل مەن ويلاپ تاپقان جۇيە ەمەس، كەشەگى كەڭەس وكىمەتى قولدانعان ساياسات...

تەمىرتاۋ تۋرالى ءالى كۇنگە دەيىن جاقسى ويدامىن، ءبىر جىل جۇمىس ىستەسەم دە ول جاقتان مىقتى-مىقتى دوستار تاپتىم.

 

 

قازاق بولۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: «قازاق ستاندارتى» دەگەن جوبا باستاماقپىن. قازاق قانداي جانە قانداي بولۋ كەرەك؟ قانداي كەمشىلىكتەرىمىز بار؟ ودان قالاي قۇتىلامىز؟ مەملەكەتقۇرۋشى ۇلت بولۋ ءۇشىن قانداي قاسيەتتەرىمىزدى دامىتۋىمىز كەرەك؟ وسى ماسەلەلەر بويىنشا الەۋمەتتانۋشىلار مەن پسيحولوگتاردىڭ باسىن قوسىپ، ارنايى جوبا باستاسام با دەيمىن. بۇگىنگى كۇنى قانى قازاق، ءتىلى قازاقتى قازاق دەپ ايتۋ جەتكىلىكسىز. بۇگىن قازاقتىڭ جانى عانا ەمەس، رۋحى دا قازاق بولۋ كەرەك. بىزگە وسى ماڭىزدى. ءوزى قازاق بولا تۇرا قازاق ءتىلىن، قازاق رۋحىن تۇنشىقتىرىپ جاتسا ونداي قازاقتان قانداي قايىر بار؟! قازاق بولۋ - دارەجە. قازاق ءتىلىن بىلمەسە دە قازاق ءۇشىن قۇربان بولۋعا دايىن، قازاق ءۇشىن قىزمەت ەتىپ جۇرگەن جانداردى قازاق دەپ اتاۋىمىز قاجەت. مەيلى ول ورىس بولسىن، نەمىس بولسىن، تاتار بولسىن! وسى ماسەلەنىڭ تولىقتاي عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسىن وسى جىلدىڭ اياعىنا قاراي جۇرتقا جاريا ەتەتىن شىعارمىز.

 

 

بەكە!

ىلگەرىدە «قازاق ادەبيەتىنەن» اڭگىمەڭىزدى وقىپ ەدىم. جىپ جيناقى، جاقسى دۇنيە ەكەن. قازىر شىعارماشىلىقپەن اينالىسىپ ءجۇرسىز بە؟ دوسىم ساتپاەۆ باۋىرىڭىز جاقىندا رومانىن جاريالادى. سول سىقىلدى ءبىر دۇنيە جازۋ ويىڭىزدا جوق پا؟

ابزال قايىرعاليەۆ، ورال قالاسى

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: وكىنىشكە قاراي 1993-95 جىلدان بەرى اڭگىمە جازعان ەمەسپىن. «قازاق ادەبيەتىندە» جارىق كورگەن اڭگىمەمنىڭ جىلى كورسەتىلمەپتى، ول 1993 جىلى جازىلعان بولاتىن. ول سول ۋاقىتتاعى الابۇرتقان سەزىمدەردەن، ومىرگە دەگەن قۇشتارلىقتان تۋعان دۇنيە دەپ تۇسىنسەڭىز بولادى. دوسىم ساتباەۆ سياقتى رومان جازۋ جوسپارىمدا جوق. كەيىن زەينەتكەرلىككە شىققان كەزدە جازاتىن شىعارمىن.

 

 

ءسىزدىڭ «القا» جۋرنالىنا بەرگەن سۇحباتىڭىز ۇنادى. ساياسات جالىقتىردى، ۇلت ماسەلەسىمەن اينالىسامىن دەپسىز.

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: ءيا ساياسات جالىقتىردى. بىراق ساياساتپەن اينالىسپاسام ساياسات مەنىمەن اينالىساتىن ءتۇرى بار. اسىرەسە «جاس الاشتىڭ» ساياساتى...

 

 

بەرىك مىرزا!

بيلىكتەگى ازاماتتار باسەكەگە تۇسكەندەي وزدەرىنىڭ تابىس تارى تۋرالى دەكلاراتسيالارىن جاريالاي باستادى. ءسىز ءوزىڭىزدىڭ دەكلاراتسياڭىزدى باسۋعا دايىنسىز با؟

جالپى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ قورى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايلىق تابىستارى قاي شامادا؟

ءجۇسىپ ەسمىرزا، تالدىقورعان قالاسى

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: تابىسىمدى جاريالاۋعا دايىنمىن. جاسىراتىن نە بار؟ قور قىزمەتكەرلەرىنىڭ تابىسىن مينيسترلىكتەر مەن كوميتەتتەگى قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسىمەن تەڭەستىرۋگە تىرىستىق، ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەر قىرىق بەس پەن ەكى ءجۇز مىڭ تەڭگە شاماسىندا جالاقى الادى.

 

 

جاقىندا اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى ارابتارعا قازاق جەرىن ميلليون گەكتارلاپ جالعا، سوسىن جەكە مەنشىككە بەرەدى دەگەن شۋ شىقتى. وسىعان قالاي قارايسىز؟

مارات تۇراعۇل، جامبىل وبلىسى

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: استانادان دا جەر العان ارابتار ءزاۋلىم-ءزاۋلىم ۇيلەر سالىپ جاتىر. ەگەر ولار قازاققا قاجەتتى قۇرىلىس، ءوندىرىس سالامىن دەسە نەگە جەر بەرۋگە قارسى بولامىز؟ السىن. سالسىن. قازاق جەرى وزگە مەملەكەتكە ساتىلىپ جاتقان جوق. ميلليونداعان گەكتار جەرلەردى قازاقتاردىڭ وزدەرى دە ساتىپ الىپ جاتىر عوي. بىراق ولاردىڭ اراسىندا العان جەرىن وڭدەمەي، ىسكە جاراتا الماي جاتقاندارى بارشىلىق. ال ارابتار العان جەرىن وڭدەپ حالىققا پايدالى بۇيىم جاسايتىن بولسا جەردى بەرۋ كەرەك. جۇمىس كۇشى بولادى، جول سالىنادى. بۇدان نەگە قاشۋىمىز كەرەك؟ ەڭ باستىسى جەردىڭ قۇنارلىعىنا زيان كەلتىرمەۋ جاعىن قاداعالۋىمىز قاجەت.

«مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋدىڭ جاڭاشا يننوۆاتسيالىق ءتاسىلىن، تىڭ جولىن قاراستىرۋ قوردىڭ تۇراقتى تۇردە اتقارىپ وتىراتىن ءىس-قيمىلىنا اينالادى» دەلىنگەن.

 

 

سۇراق: ءتىلدى ۇيرەتۋدىڭ سىزدەر ۇسىناتىن تىڭ ءتاسىلى قانداي؟

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: ءبىز وسى سۇراقتى حالىقتىڭ وزىنە قويدىق. از بولسا دا ماڭىزدى جاۋاپتار كەلدى. ءتىلدى ۇيرەنۋدەگى ەڭ ماڭىزدى ماسەلە ۇلتتىق رۋحتى جاڭعىرتۋ كەرەك ەكەن. ياعني، جاڭا تەحنولوگيا ويلاپ تابۋدا ەمەس، رۋحتى وياتۋ قاجەت دەگەن تۇجىرىمعا توقتادىق.

 

 

مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن ارتىرۋ تۋرالى باعدارلاما دا ىسكە قوسىلدى، قاۋلى-قارار، وكىم-شەشىمدەر دە قابىلدانىپ، شىعارىلىپ جاتىر. زاڭ دا بار. الايدا، شىن مانىسىندە بۇل باعىتتاعى جۇمىس وتە باياۋ ءجۇرىپ جاتقان سياقتى بولىپ كورىنەدى.

مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە ءىس قاعازدارى 100 پايىز مەمىلەكەتتىك تىلدە تولتىرىلىپ جاتىر. جينالىستار 100 بولماسا دا، 50 پايىز قازاق تىلىندە وتكىزىلۋدە. الايدا، بۇل مالىمەتتەردىڭ شىندىقتىڭ اۋلىنانا ناعۇرلىم الىس قونىستانعانىن جۇرتتىڭ ءبارى دە بىلەدى. ءسىز دە بىلەسىز

 

 

سۇراق: قالاي ويلايسىز وسى قارقىنمەن ءبىز دىتتەگەن مەجەگە جەتە الامىز با؟ بالكىم ەندى بۇل باعىتتاعى ساياساتتى ەپتەپ وزگەرتىپ، تالاپ قويۋعا كوشكەنىمىز ءجون بە؟

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: ارينە تالاپ قويۋ كەرەك. بۇل جونىندە قازتەست جوباسى قولعا الىنىپ جاتىر. بۇعان قاناعات ەتىپ وتىرا بەرۋگە بولمايدى. اسىرەسە جاستار اراسىندا ءتىلدى قولدانۋدىڭ جوبالارىن كەشەندى تۇردە قولعا الۋ قاجەت. ايتپەسە قۇر عانا تالاپ قويۋ بۇل دا جەمقورلىقتىڭ كوزىنە اينالادى. ەرتەڭ قازاق تىلىنەن ەمتيحان تاپسىرۋ ءۇشىن تاعى اقشا بەرەتىن بولادى.

 

 

«الاش» قوزعالىسىنىڭ 90 جىلدىعىن ۋنيۆەرسيتەت، ارى كەتسە، قالا دەڭگەيiندە عانا اتاپ وتتiك. الاش ۇكiمەتi مەن الاشوردا ۇلتتىق كەڭەسi - قازاقتىڭ كاسiبي ۇكiمەتi مەن پارلامەنتiنiڭ باستاۋى. ال قازاقستان رەسپۋبليكاسى - سول الاش اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ تiكەلەي مۇراگەرi. قولدا بار ناقتى تاريحتى نەگە ەل بولىپ اتاپ وتپەسكە؟!.» دەپ جازاسىز «جاس الاش» گازەتىندە.

سۇراق: الاش قوزعالىسى، الاشوردا قايراتكەرلەرى ءالى لايىقتى باعاسىن العان جوق. وسى ماسەلەگە مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ قورى نەگە تىكەلەي ارالاسپايدى؟ قوردىڭ تۇپكى ماقساتى - ۇلتتىق رۋحتى وياتۋ عوي. ال ۇلتتىق رۋحتى وياتۋ تۋرالى اڭگىمە قوزعار بولساق، الاش قوزعالىسىن اينالىپ وتە المايمىز. قوردىڭ الاش قوزعالىسى تۋرالى دەرەكتى، كوركەم فيلمدەر تۇسىرۋگە دەمەۋشىلىك جاساۋىنا، ەسكەرتكىشتەر تۇرعىزۋعا، الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگىن كورسەتەرلىك باسقا دا شارالارعا ارالاسۋىنا نە كەدەرگى؟

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: تولىق كەلىسەمىن. بىراق ءبىزدىڭ مۇنداي ءىس-شارا اتقارۋعا قاراجاتىمىز جوق. ءبىز زەرتتەۋ ورتالىعى  ەمەسپىز. ءبىز تەك قوعامدىق قولداۋ كورسەتىپ، بۇقارالىق ناسيحات جاساپ ءجۇرمىز. الاش زيىلىلارىن بۇگىنگى بۋىنعا ۇلگى رەتىندە دارىپتەپ ءجۇرمىز.

 

 

«ۇلتتىق رۋح» دەيتىن ءپان جاساعىم كەلىپ ءجۇر» دەپسىز. ول جوسپارىڭىزدىڭ تاعدىرى نە بولدى؟ بۇل ناقتى ىسكە اساتىن نارسە مە؟

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: قور وزدىگىمەن وسى ماسەلەلەردىڭ بارلىعىن شەشە المايدى. «ۇلتتىق رۋح» ءپانىن جاناشىر قاۋىممەن بىرلەسە وتىرىپ جاساۋعا بولادى. جالپى وسى باعىتتا كىتاپتار تا شىعارىپ جاتىرمىز. ايتىپ تا ءجۇرمىز. ءوزىم الاش توڭىرەگىندە جوبالاردى قولعا الىپ جۇرگەنىمە ەكى جىلداي ۋاقىت بولدى. قازىر اشارشىلىق تۋرالى دا جوبانى قولعا الۋدامىن. ۇلتتىق رۋح ماسەلەسى توڭىرەگىندە ەستى ازاماتتار تىزە قوسا وتىرىپ قيمىلداۋ قاجەت.

«مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءبىز كوبىنە قوعامدىق جوبالاردىڭ توڭىرەگىندە عانا جۇمىس ىستەپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارعا، تەلەارنالارعا نەمەسە باسپاسوزگە تاپسىرىس بەرەتىن مۇمكىندىگىمىز جوق. بىراق ولاردا جاقسى، قىزىقتى جوبالار بولىپ جاتسا قولداۋعا دايىنبىز» دەگەن كورىنەسىز كەزەكتى ءبىر سۇحباتىڭىزدا.

 

 

سۇراق: سىرتتان قارجىلاندىرىلىپ وتىرعان كوپتەگەن قورلار ەلىمىزدەگى رەسمي ءتىلدى باق-تىڭ كۇيىن كۇيتتەپ، رەسمي ءتىلدى جۋرناليستەر ءۇشىن كوپتەگەن سەمينار-ترەنينگتەر، باسقا دا وقىتۋ شارالارىن وتكىزىپ، كونكۋرستار جاريالاپ قولتىعىنان دەمەپ باعۋدا. بۇل ءوز كەزەگىندە سىرتقى كۇشتەردىڭ ميسسياسىن جۇزەگە اسىرۋدى ماقسات ەتكەن رەسمي ءتىلدى باق-تىڭ كۇشەيە تۇسۋىنە ۇلكەن دەمەۋ بولىپ تۇر.

ال، سىرتقى، ىشكى كۇشتەرمەن بولىپ جاتقان مايداندا جەڭىلىسكە ۇشىراماۋىمىز ءۇشىن جانكەشتىلىكپەن ەڭبەك ەتىپ جاتقان ۇلتتىق باق-قا ەشقانداي دەمەۋ جوق. شەتەلدەن اقشا الىپ وتىرعان قورلار قازاق ءتىلدى باق ءۇشىن جاقسىلىق جاساۋدان اۋلاق.

مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ قورى نەگە وسى ىسپەن اينالىسپاسقا؟ وسى باعىتتاعى جوبالاردى جۇزەگە اسىرماسقا؟

قازاقتىلدى باق-تىڭ دەڭگەيى، سالماعى ارتسا، ول قازاق ءتىلى پروبلەماسىنىڭ شەشىلۋىنە ىقپال ەتەر ەدى...

«ايقىن» گازەتىنىڭ قاراعاندى وبلىسىنداعى

ءتىلشىسى قامبار احمەتوۆ

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: بۇلاردى مەن ۇسىنىس رەتىندە قابىلدايمىن. ايتقاندىرىڭىزبەن كەلىسەمىن. مۇمكىن جۋرناليستەرگە ارنالعان سەمينارلار ۇيىمداستىرۋ كەرەك شىعار. ول تەك قازاق جۋرناليستەرىنە عانا ارنالماۋى كەرەك. ءورىستىلدى باسىلىمداردا قازاق رۋحى، قازاق مۇددەسى تۋرالى كوبىرەك جازاتىن جۋرناليستەر قاجەت-اق. وسى ماسەلەنى دە ويلاستىراتىن شىعارمىز. وكىنىشكە قاراي ءسىز ايتقان ماسەلەلەردى شەتىنەن شەشە بەرەتىن بىزدە قاراجات ءتىپتى از.

قور ۇكىمەتتىك ۇيىم ەمەس. بىزگە بيۋدجەتتەن قارجى تۇسپەيدى. ءبىز قوعامدىق ۇيىمبىز. تەك دەمەۋشىلەردىڭ قارجىسىمەن كۇن كورىپ وتىرمىز. قارجىلىق داعدارىسقا بايلانىستى دەمەۋشىلەر دە قىسقارىپ قالدى. كوپ جاعدايدا قورعا بايلانىستى كۇشتى تالاپتار قويىلىپ جاتادى. ول تالاپتاردىڭ ۇدەسىنەن شىعۋعا بىزدە جەتكىلىكتى قارجى جوق. ال رەسەيدىڭ ۇلتتىق «رۋسكي مير» قورى ەل بيۋدجەتىنەن قارجى الادى. ونىڭ جۇمىسى تەك رەسەيمەن شەكتەلىپ جاتقان جوق، الەم ەلدەرىندە ءوز جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىر. «رۋسكي مير» تەك ورىس ءتىلىنىڭ عانا ەمەس، ورىس رۋحى، جالپى ورىس ماسەلەسىمەن بەلسەندى تۇردە جۇمىس ىستەپ جاتىر.  ءبىز اۋەل باستا وسىنداي قور بولسا ەكەن دەپ ارمانداعانبىز. سول ارمان ارمان كۇيىندە تۇر. وكىنىشكە قاراي بىزگە ەلباسىنىڭ بەرەمىن دەگەن ۋادەلى قارجىسى ءالى كەلىپ تۇسكەن جوق. وعان قارجى داعدارىسى سالقىنىن تيگىزدى مە، الدە باسقا سەبەبى بار ما، ونى مەن بىلمەدىم. اركىمگە دەمەۋشى بول دەپ جالىنىپ ءوز كۇنىن ءوزى كورىپ وتىرعان قورعا تالاپ قويا بەرۋ قيسىنسىز دەپ سانايمىن. ءوزىمىز تاپقان قارجىنى ىرىكتەلگەن جوبالارعا تاراتىپ بەرەمىز. ول كوپ قارجى بولمايدى. ەگەر قوعام قولىنان كەلىپ تۇسكەن جوبالارعا بەرىلۋگە ءتيىس قارجى تۇسپەسە، وندا قوردى جابۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتۋدان باسقا امال قالمايدى.

 

 

بەرىك اعا!

تۋعان اۋىلعا ءجيى بارىپ تۇراسىز با؟ جالپى اۋىلدىڭ، قازاق اۋىلىنىڭ بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگى تۋرالى قانداي پىكىردەسىز؟

ەرمەك اسىلحان، تاراز

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: اۋىلعا جىلىنا ءبىر-ەكى رەت بارىپ تۇرامىن. اۋىلدىڭ جاعدايىن بىلەمىن. مەنىڭ ويىمشا قازىردىڭ وزىندە اۋىلدا كوپتەگەن كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشىپ تاستاۋعا بولادى. اۋەلى اۋىل مەن اۋدان اكىمدەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ كەرەك. ولاردى مينيسترلىك پەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا جۇمىس ىستەتسەك جاقسى بولار ەدى. اۋىلدان شىقپاعان اكىمدەردىڭ ىشىندە كەزدەيسوق ادامدار ءورىپ ءجۇر. ۇلتتىق جوبالاردى ءبىرىنشى كەزەكتە اۋىلدان باستاسا دەگەن وي-پىكىرىم بار. جاسىراتىنى جوق، ەلەكتر جارىعى جوق اۋىلدار بارشىلىق. اۋىز سۋ مەن جولعا ءزارۋ اۋىلدار قانشاما! شالعايدا تەلەفون مەن تەلەديداردى كورمەگەن وتانداستارىمىز وتىر. كەيدە وڭاشادا اۋىلعا بارىپ قىزمەت ەتىپ، ەلگە پايدامدى تيگىزسەم دەپ تە ويلانامىن.

 

 

بەكە سالەم!

قور قۇرىلعالى بەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا قانشىلىقتى قوزعاۋ سالا العاندىعىن ايتىپ بەرسەڭىز؟

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: ەشقانداي قوزعاۋ سالا العان جوق. قازاق ءتىلى دەپ ايقالاعاننان باسقا ەشتەڭە بىتىرگەن جوقپىز. ەگەر قاراجات ماسەلەسى شەشىمىن تاپپاسا، بۇل قوردىڭ قانداي قاجەتى بار دەگەن ساۋال تۋىندايدى. قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبە العانىنا بيىل 20 جىل تولىپ وتىر. بۇل از ۋاقىت ەمەس. كوپ دۇنيە جاساۋعا بولار ەدى. تاۋەلسىزدىك كۇنىنە دەيىن قوردىڭ قاراجاتى وڭ شەشىلمەسە، ارىز جازىپ قوردان كەتەتىن شىعارمىن. مۇمكىن اۋىلعا بارارمىن...

 

 

ءتىل كوميتەتىنىڭ بۇرىنعى توراعاسىنا ايىپ تاعىلىپ، ىزدەۋ جاريالانۋى مەملەكەتتىك ءتىل ماڭايىندا دا جەمقورلىقتىڭ جايلاپ العاندىعىن كورسەتپەي مە؟

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: ەگەر راستالىپ جاتسا سولاي بولعانى. ءىستىڭ اق-قاراسىن، تەرگەۋ ورىندارى مەن  سوت انىقتايدى. ەلىمىزدە تەك ءتىل كوميتەتى عانا ەمەس، بارلىق ۆەدموستۆالاردا تىلمەن اينالىساتىن باسقارمالار بار. ءار قايسىسىنىڭ بيۋدجەتى دە بار. تىلگە ءار مينيسترلىك ميلليونداعان اقشا بولەدى. سول اقشالار قايدا كەتىپ جاتىر؟ مۇنى ەشكىم بىلمەيدى.

 

 

قوعامنىڭ "مەملەكەتتىك ءتىل شارالارىن ناۋقاندىق دەڭگەيدەگى دۇنيە" ىسپەتتى قابىلداپ، ءتىلدىڭ داميتىندىعىنا سەنىمسىزدىكپەن قارايتىندىعى بايقالادى. سىزدىڭشە قالاي؟

سالەممەن بولاتبەك تولەپبەرگەن

 

 

بەرىك ابدىعاليەۆ: بۇل پىكىرمەن كەلىسەمىن. راس ناۋقانشىلدىق بار. ناۋقانشىلدىق مەنىڭ ءوز جۇمىسىمدا دا بايقالادى. ءتىل ماسەلەسىندەگى ناۋقانشىلدىق وسىلاي جالعاسا بەرسە، جۇمىستى توقتاتقاننان باسقا امال جوق.