توزە بىلەتىن ايەل –

ەڭ باقىتتى، كەمەل ايەل!

«قايعى كەلسە قارسى تۇر قۇلاي بەرمە،

قىزىق كەلسە، قىزىقپا، وڭعاققا ەرمە.

جۇرەگىڭە سۇڭگى دە ءتۇبىن كوزدە،

سونان تاپقان – شىن اسىل، تاستاي كورمە».

اباي.

«شىن حاكىم، ءسوزىڭ اسىل – باعا جەتپەس،

ءبىر ءسوزىڭ مىڭ جىل جۇرسە، ءدامى كەتپەس».

ماعجان جۇماباەۆ. 

كەلەشەگىم، الاش ۇل-قىزدارى!

ەستى دە تەكتى ادامنىڭ يىعىنا تۇسكەن اۋىر سالماقتى قالاي بولعان كۇندە دە شىدامدى كىسىلىكپەن جەڭە ءبىلۋدىڭ ۇلگى ونەگەسىن وزدىرا ءبىلۋ كەزەڭى – اقىل-پاراسات پەن ءتوزىمدى قايراتكەرلىكتىڭ، ءتالىم-تاربيەنىڭ ۇتقىرلىعى سىنالار كەزەڭى دە ەكەنى ەستەرىڭىزدە ۇنەمى بولسىن.

ولەڭشىگە وكىم جوق. سەبەبى بولىپ جاتقان ازعىنداۋعا قاتىستى ەل، ۇلت، حالىق، ۇرپاقتىڭ قامى ءۇشىن ءوز پىكىرىن اشىق ايتۋعا ءارى قۇقىلى، ءارى مىندەتتى.

مەملەكەت ىشتەن شەكتەن تىس ءىرىپ-ءشىرىپ، اسا قاۋىپتى دارەجەدە يىستەنۋگە بايلانىستى ات قوراعا اينالۋدىڭ اقىرى قاي زاماندا دا ونىڭ كەساپاتى زور بولعانى بەلگىلى. نەگە؟

ويتكەنى قابىلەتسىز ادام كوپىرمە سوزگە، قۇر ۋادەنى ءۇيىپ-توگۋگە ايرىقشا ءۇيىر كەلەتىندىگىن، وتىرىك ايتۋعا كەلگەندە شەبەر، كوزبوياۋشىلىق جاساۋعا كەلگەندە اسا ىسكەر كەلەتىندىگىن ۋاقىتتىڭ ءوزى ءشۇباسىز دالەلدەۋمەن كەلەدى. ەندەشە بۇنداي وپاسىز ءىس-ارەكەتتىڭ سالدارىنان وتباسىلىق تۇرمىس-تىرشىلىك تۇرالادى، كوتەرەم تۇقىم جۇتادى، ءتالىم-تاربيە، ءتارتىپ قۇردىمعا قۇلادى. اركىم وزىنشە ولمەستىڭ كۇيىن كۇيتتەپ، ءاۋپىرىم دەپ تىرشىلىك كەشۋگە ءماجبۇر. بىراق، اي جارىق، ەڭ كەدەيى دە، ەڭ كۇيسىزى دە، ءۇيسىزى دە... تەكقانا قازاق. بۇگىن تۇرعىزىلعان باسپانا، مەكتەپ، اۋرۋحانا... ەرتەڭىنە قۇلاپ جاتىر. قىسقاسى، كورىپكەل ابىلايدىڭ تۇسىنە كىرگەن قورقىنىشتى ەپيزودتى ەسكە تۇسىرسەك – انىعى ءبىز ءبىتۋدىڭ الدىندا تۇرمىز.

ايتا-ايتا التايدى، جامال اپام قارتايدى دەگەندەي، ول ول ما، بولاشاق ۇرپاقتى تاربيەلەيتىن مەكتەپ ماسەلەسى، مەكتەپتەگى ءبىلىم دەڭگەيى، ۇشتىلدىلىك دەگەن ساياسات، كىرىپتار، كۇيسىز ۇستازداردىڭ  جۇعىمسىز جالاقىسى، ەلدەگى ەكولوگيا، اۋرۋ-سىرقاۋدىڭ شەكتەن شىعۋى، ءولىم-ءجىتىمنىڭ كوبەيۋى، دارىگەرلەرىمىزدىڭ سوراقى سالعىرتتىعى مەن ناداندىق كۇيى، كۇن سايىنعى قىمباتتاۋدىڭ جۇگەنسىز شارىقتاۋى، كەزىندە دۇركىرەپ گۇلدەنگەن اۋىلدىڭ مولاعا اينالۋى، قازاقتىڭ باسى اۋعان جاققا بوسىپ كەتۋى... بۇلاردىڭ ءبارى-ءبارى اقىل-ەسى ءتۇزۋ ادامدى دا، ءجىبى ءتۇزۋ قوعامدى دا بەي-جاي قالدىرا الا ما؟ سوراقى سۇمدىق.

مىنە، قابىلەتسىزدىك جايلاعان قوعامنىڭ كەساپاتىنان، كۇللى ۇلت، حالىق، ۇرپاق زارداپ شەگىپ، ەل-جۇرت بۇرىن-سوڭدى ەستىپ-كورمەگەن قىلىستىڭ تۇرلەرى شەكتەن شىعىپ، ۋشىعىپ بارادى. الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك پەن ادىلەتتىك جايلى اڭگىمە تاعى بار.

وسىعان وراي ومىرلىك قيىندىققا قارسى شىدامدىلىق تانىتۋعا قاتىستى، كەز كەلگەن اۋىرتپالىققا توتەپ بەرۋگە قاتىستى قازاق تالقىلايتىن تاقىرىپ باستان اسادى. اتتىڭ ەرى موينىنا كەتۋگە ماجبۇرلەۋدەن ءارى اسا المايتىن بۇگىنگى ۇلتسىز جابايى قوعامنىڭ ۇلتقا، ۇرپاققا تيگىزىپ وتىرعان اسا اۋىر قاسىرەتتەرىنىڭ سانى دا كوپ، قاتەرلى زارداپتارى دا شەكسىز. سونىڭ ءبىر دالەلى رەتىندە قازاق وتباسىندا ءجيى كەزدەسىپ جاتقان كيكىلجىڭگە قاتىستى از-ماز بولسا دا توقتالا كەتەلىك. ءاربىر قازاق وتباسىن كورەگەن ونەگەلى ىسكەرلىكپەن امان ساقتاپ قالا الساق قانا، ەل باسىنا كۇن تۋعان كەزدە ولار دا ەلدى امان ساقتاپ قالا الادى.

 ايەلدى ۇرۋعا ەركەكتى نە ماجبۇرلەيدى؟

 كەلەشەگىم، الاش بالاسى، ەسىڭىزدە بولسىن!

ءومىر – تەڭىز، ادام – قايىق.

ومىرلىك تىرشىلىك بارلىق ۋاقىتتا تاقتايدىڭ بەتىندەي تەگىس، ارانىڭ بالىنداي ءتاتتى بولمايدى. ءومىر بولعان سوڭ سان الۋان قيىندىقتارى – ادىرى مەن بۇدىرى، سۋىعى مەن جىمىعى، قىزىعى مەن شىجىعى، قىسقاسى، بۇنىڭ ءبارى دە كەز كەلگەن شاڭىراق يەلەرىندە كەزدەسەتىن ومىرلىك دۇنيە. بىراق،

دەسەك تە كەز كەلگەن قيىن-قىستاۋعا كونە بىلگەن، تاپ بولعان ومىرلىك اۋىرتپالىققا توتەپ بەرە بىلگەن، قاجىماس قايراتكەر، ءتوزىمدى، شىدامپاز ايەلدىڭ عانا ومىرلىك باقىتى باياندى، جەڭىستى جەمىستەرى زور بولاتىنى ءاۋ باستان امبەگە ايان. بىراق...

ۇلت، ۇرپاق ءۇشىن كەرەكتى دەرەك قاجەت پە؟

ەگەر قاجەتتىلىكتى كورىپ وتىرعان بولساڭىز، قادىرمەندى وقىرمان، ۇلت، ۇرپاق ءۇشىن اسا قاجەتتى دۇنيەلەردى كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ءبارىمىز دە ءبىر كىسىدەي جۇمىلىپ، ۇنەمى ۇسىنىپ وتىرۋدان، ەلدىڭ كوكىرەككوزىن اشۋ ماقساتىندا جان-جاقتى اعارتۋشىلىق ۇلى قىزمەتىنەن جالىقپاي، قاجىرلى بەلسەندىلىكپەن ات سالىسقانىمىز ءجون بولادى.

ەندەشە مەندەگى ۇزاق زەرتتەۋ كەزىندەگى وتباسى ماسەلەسىنىڭ وزەكتى ءتۇپ نەگىزىنە قىسقاشا عانا جۇگىنەر بولساق، وتباسىندا بولاتىن قاسىرەتتىڭ كوپشىلىك جاعدايدا، ءتىپتى ءبارى دەرلىك تەك قانا ايەلدىڭ ەڭ الدىمەن ءتىلىنىڭ ۇزارۋىنان، ءوزىن-ءوزى قاتاڭ تۇردە قاداعالاپ، ايتقان سوزدەرىن، ىستەگەن ىستەرىن تەرەڭ تالداي الماۋىنان... باستاۋ الادى. جاۋاپسىز، وپاسىز ءىس-ارەكەتتەرىمىزدىڭ ءتۇبى ەرتە مە، الدە كەش پە، ايتەۋىر جاۋىعۋدى تۋعىزباي قويمايدى.

قازاق قىزدارى – اينالاڭا قارا! قۇرعان وتباسىڭ – وتتان دا ىستىق، سۋىتىپ الما!

قۇداي اۋزىنا سالعان بولار، نەمەرەم ءاساناليدىڭ بىردە: «كوپ ءسوز – اقىلدى اداستىرىپ، قاتاردان قالدىرادى، ەسەپتەن جاڭىلتىپ، ۇتىمدى پايدادان قاعادى» دەگەن ءسوزى ەستە قالدى.

راسىندا دا، ءسوزى از، ۇلگىلى ونەگەسى وراسان زور، ىزدەنىمپاز، كەمەل، كەمەڭگەر ادام وتباسىن كەز كەلگەن قاتاردان، ءتىپتى وزىق دەگەن وتباسىنىڭ وزىنەن دە وق بويى وزدىرا الاتىنى داۋسىز عوي.

بارلىق پالە «سەن ويتپەيسىڭ دە، بۇيتپەيسىڭ... وزگەنىكى – التىن، مەنىكى – ماسىل» سياقتى دىڭكىلدەپ ەرەگىستى كەسىرگە ۇندەيتىن، باستاعى ميىڭدى اعۋعا جەتكىزەتىن تۇرتپەكتەگەن قىرسىق، قىرشاڭقى سوزدەن باستاۋ الىپ، اياعى ۇرىس-كەرىسكە اينالادى. ۇرىس-كەرىس العاشقى كەزەڭدە سيرەك، كەيىن ءجيى، ءتىپتى كۇندە، كەيدە ساعات سايىنعا اۋىسادى. ەركەككە، اسىرەسە بالالارىنىڭ كوزىنشە نامىسىنا تيەتىن بوقتىق ءسوزدىڭ نەبىر انايى تۇرلەرى قارشا بوراۋعا جەتەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە، ءسوز جوق، اكە-شەشە اراسىنداعى جىلۋى، اسىرەسە اكەنىڭ كوڭىلى سۋىي باستايدى. وتباسى جىلۋى مۇزعا اينالىپ، قاتىگەزدىك ورىن الادى. مۇلدە جىلىمايتىن قارا تاسقا اينالىپ، ىنتىماقتى جىلۋدىڭ قالپىنا قايتا ورالماس كۇيى جۇرەك تۇبىنە ۇيالايدى. كەكتەنۋدىڭ بۋراداي بۇرقاسىنىن وياتادى، ۇلعايتادى، ۋشىقتىرادى. شىنى شىتىناپ، بومبا جارىلادى. سوندا ەرىن وتىرسا – وپاق، تۇرسا – سوپاق ەتۋدەگى ايەلدىڭ كوكسەگەنى نە؟ ەسەك ەتۋ مە؟ الدە، ۇيدەن قۋ ما؟ بۇل قانداي دانالىققا جاتادى؟ وتباسىنا قاراپ بالا وسەدى. ءبىز ۇرپاققا قانداي تەكتى ۇلگى، ونەگە كورسەتتىك؟ ەرتەڭگى كۇنى كورگەنىن قايتالايدى عوي. مىنە، بۇلاردىڭ ءبارى دە تۇپتەپ كەلگەندە شەكتەن شىعىپ، ەركەك تۇبەگەيلى اراققا سالىنۋعا، قىلمىستىق ارەكەتتەر جاساۋعا يتەرمەلەيدى، ارتى ورنى تولماس قاسىرەتكە ۇلاسادى. قاسىرەتتىڭ ەڭ اۋىرى سابيلەر ولشەۋسىز زارداپ شەگەدى، كوڭىل-كۇيى شەكتەن تىس كۇيرەپ، دەنساۋلىعى بۇزىلادى، باقىتسىز ءومىر كەشەدى... قاسقىر دا ۇياسىنا قاستىق جاساۋعا بارمايدى... اكە مەن شەشەنىڭ ماحاببات-مەيىرىمىنە بىردەي قانىقپاعان سابيلەردىڭ كەلەشەگى قالاي بولماق؟ بۇل سوندا كىمگە ءتيىمدى؟

ادامزات بالاسىندا نە كوپ، وي كوپ، ماقسات كوپ. الاش الىپتارى مەن اتا-بابالارىمىز بىزگە مىندەتتى تۇردە قاپىسىز ورىنداۋعا قالدىرعان التىن اماناتتارى تاعى كوپ. سوندىقتان ءبىزدىڭ، بۇگىنگى ءيسى قازاقتىڭ ەڭ نەگىزگى ۇلى ماقساتى – دەنساۋلىعى نىق، ەڭ مىقتى ۇلت، جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتى، ءبىلىمدى، بىلىكتى، كۇرەسكەرلىك بەلسەندىلىگى كەمەل، رۋحى اسقاق، ساپالى ۇرپاق قالىپتاستىرا ءبىلۋدىڭ ونەگەلەرىن قايتكەن كۇندە دە وزدىرا ءبىلۋ، دۇشپانىمىزدى كۇيىندىرۋ، دوسىمىزدى ءسۇيسىندىرۋ ەمەس پە؟!

جاقسى ايەل – ىرىس، جامان ايەل – ۇرىس

سورلى قاتىنعا تاپ بولساڭ، كۇيكى ءومىرىڭ جۇتاماي، ۇل-قىزدارىڭ سورلاماي قالمايدى.

ماسەلەن، وتباسىندا ايەل كۇيەۋىنىڭ ۇنەمى قۇلاق ەتىن جەپ، جۇيكە-تامىرىن مىجىپ، تەزىرەك توزۋعا جەتكىزىپ، تىنىش جاتقان جىنىن ەرىكسىز قوزدىرىپ، اشۋ-ىزاسىن شەكتەن شىعارىپ، تۇبەگەيلى كۇيرەۋگە، وتباسىنداعى جىلىلىق قۇرىپ، جاۋىعۋعا تۇسىرمەي قويمايتىنى داۋسىز. ءسويتىپ، اقىرىندا ەركەك ءوز ايەلىن ۇرىپ-سوعۋعا ماجبۇرلەيتىن، باسقا دا اداسۋشىلىق ارەكەتتەرگە يتەرمەلەيتىن تەك قانا وتباسىنداعى ايەلدىڭ كەسىرلى تىلىنەن، تاربيەسىز مىنەزىنەن، اقىل-ساناسىزدىقتان، ۇلتسىز، تەكسىز، تاربيەسىز، مادەنيەتسىز، ماڭگۇرت، كورگەنسىز بولمىسىنان ەكەنى ايدان دا انىق اقيقات.

اقىلى جوق ادامداردىڭ – ەل، ۇلت، ۇرپاقتى ازدىرماي قويمايتىن كەساپاتتى ارەكەتتەرى زور بولادى.

ول ول ما، قازاق قاۋىمىنداعى قىز، ايەل بىتكەننىڭ ءبارى دە قيت ەتسە «تەڭ پراۆولىمىن»، «نە ىستەسەم دە ءوزىم بىلەمىن» دەيتۇعىن اسا اپاتتى ءوزىمشىل ايىقپاس دەرتكە ۇشىراپ، ۇلتتىق وزىق قۇندىلىق پەن يماني اسىلدىق اتاۋلىنىڭ بارىنەن دە اجىراۋ كەساپاتىنان ەكەنى، سونداي-اق، ايەل بارلىق ۋاقىتتا ءوزىن-ءوزى تەك جوعارى ساناپ، وتباسىن ۇستەمدىكپەن بيلەۋگە وپاسىز قۇمارلىعىنىڭ ايرىقشا ارتۋىنىڭ اپاتى تاعى بار. قازاقتىڭ تۇبىنە تۇبەگەيلى جەتىپ جاتقان دا وسى اپاتتار. سايىپ كەلگەندە، بۇنداي ايەلدەردىڭ قازاق ۇلتىنا، ونىڭ مادەنيەتى مەن سالت-داستۇرلەرىنە، وتباسىنا ايرىقشا ىڭكارلىكپەن كىرشىكسىز ادال بولۋ، ەل، ۇلت، ۇرپاق قامى ءۇشىن ءمىنسىز قىزمەتتىڭ ەڭ وزىق ونەگەسىن كورسەتە ءبىلۋ دەگەن سياقتى قاعيدالى ۇعىم-تۇسىنىكتىڭ دە، پاتريوتتىق قاسيەتتىڭ دە ولاردىڭ وي ساناسىندا، ءون بويىندا مۇلدە بولمايدى. جات ەلدىڭ ەركەكتەرىنە كۇيەۋگە شىعىپ، بايتاق ەلدىڭ، ۇلتتىڭ ابىرويىن ەسسىز-ارسىزدىقپەن اياققا تاپتاپ جاتقان دا، كورگە تىرىلەي كومىپ جاتقاندا سولار. سوندا بۇلار اكە-شەشەسىز كۇيدە وسكەن بە، قالاي؟ بار بولسا، قىزىمەن قوسا، ولار قاتاڭ جازاعا نەگە تارتىلمايدى؟ ولار قاي بەتىمەن، قالايشا جەر باسىپ ءجۇر؟

مىنە، بۇلاردىڭ ءبارى – بۇلتارتقىسىز شىندىق.

سونىمەن قاتار ەلدى جايلاعان ۇلتسىز، تەكسىز، تاربيەسىز، كۇرەسسىز... ەركەك ءوز وتباسىنا دا، وتانعا دا تىرەك بولا المايدى.

شىندىعىندا دا ۇلتسىز، جىگەرسىز، كۇرەسسىز، ماڭگۇرت ەركەكتىڭ ءوزىنىڭ وتىنىڭ باسىنا يە بولا الماۋىنىڭ، بالا-شاعاسىن ونەگەلى ۇتقىرلىقپەن باسقارا الماۋىنىڭ كەساپاتتارى جايلى ەڭ قاسىرەتتى اڭگىمە ءوز الدىنا ەرەكشە ءبىر توبە. ويتكەنى بۇگىنگى ەركەككە قاتىستى ماسەلە – وتكەن تاريحىمىزدا بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن سوراقى سۇمدىققا اينالىپ وتىرعان، تەڭدەسى جوق جويقىندى ۇلتتىق قاسىرەتكە اينالىپ وتىرعان، ەڭ وزەكتى ماسەلە، مىنە، وسى.

بۇلاردى مەملەكەتتىك دارەجەدە شۇعىل تۇردە قولعا الىپ، شەشۋ قاجەتتىگى كەزەك كۇتتىرمەيتىن ستراتەگيالىق  وزەكتىتاعدىرشەشتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.

اپىر-اي، شىندىق قانشاما اسا اۋىر بولسا دا، ىستەگەن وپاسىز ارەكەتتەرىمىزدى دەر كەزىندە مويىنداي ءبىلۋدىڭ ءوزى دە، بۇل – ەرلىك. كەيىن سول وپاسىز باعىتتى شۇعىل تۇردە جاقسى جاققا قاراي وزگەرتۋگە، جاڭاشا وزىق ءومىر سۇرۋگە، ءوزىن-ءوزى جەتىلدىرە بىلۋگە قۇلشىنا ءبىلۋدىڭ ءوزى دە، بۇل – ءىرى كىسىلىك.

قازاق قاۋىمىندا «اداسقاننىڭ ايىبى جوق – قايتىپ ءۇيىرىن تاپقان سوڭ» دەيتىن اتالى ءسوز بار. دەمەك، ايەل بولسىن، مەيلى ەركەك بولسىن ءوز قاتەسىن ءوزى ءبىلىپ، اقىل-ەسىن، ەتەك-جەڭىن ىجداھاتتى كۇيمەن جيناپ، سەرىپپەدەي سەرپىلىس پەن سىلكىنىسكە ءتۇسىپ، ومىرلىك باسەكەلى جارىسىندا قاتار-قۇربى، زامانداستارىنان وق بويى ءوزىن دە، بالا-شاعاسىن دا وزدىرىپ جاتسا، بۇل – تەڭدەسى جوق عانيبەت قوي! سوندا عانا ەندىگى جەردەگى ءومىرىمىز جاڭا باعىتتىڭ وزىق جاڭاشا ارناسىنا تەزىرەك تۇسەتىنى اقيقات. قىسقاسى، بۇگىنگى قازاق ەلىنە «الاش وتباسىن اسىلداندىرماي ولمەيمىن!» دەيتىن قايراتكەر، تەكتى ۇلدار مەن قىزداردى قاۋلاتا ءبىلۋ اۋاداي قاجەت.

البەتتە، قايتكەن كۇندە دە، ومىرلىك اعىمدى وزىق دارەجەدە جاڭاشا جاڭارتۋ مەن جاقسارتا بىلۋگە ىجداھاتتىقپەن قۇلشىنۋ، بيىك بەلەستەرگە ىڭكارلىكپەن ۇمتىلۋ، بۇل – جاقسىلىقتىڭ نىشانى.

ەڭ باستىسى ايەل باقىتى – وتباسى باقىتى ەكەنىن دۇرىس ۇعىنىپ، تەرەڭ ءتۇسىنىپ، سول ايتۋلى ۇزدىك باقىتقا قالاي بولعان كۇندە دە قول جەتكىزە ءبىلۋ جولىندا جانقيار مۇددەلىلىكپەن كۇرەسە ءبىلۋ، بۇل – باقىت اتاۋلىنىڭ ۇلىسى.

سوندىقتان دا ەندىگى اعىمداعى ۋاقىتتىڭ بارىندە اداستىرمايتىن ۇلتتىق ۇلى كومپوستى قولعا الا وتىرىپ، دانالىق پەن ۇلىلىقتىڭ سارا جولىنا ءتۇسۋ ءۇشىن، تومەندەگى اقىل-كەڭەستەردى قازاق قىزدارىنىڭ، اسىرەسە وتباسىن قۇرعان ايەلدەردىڭ نازارىنا ۇسىنعاندى ءجون سانادىق.

ءسوزدىڭ شىنى كەرەك، ۇسىنعالى وتىرعان جاناشىرلىق اقىل-كەڭەستەرىمىز قازاق قىزدارى، ۇلتسىزدىقپەن، تەكسىزدىكپەن، تاربيەسىزدىكپەن... ماڭگۇرتتەنۋدىڭ اسا اۋىر كەساپاتتى قاسىرەتتەرىنەن شۇعىل تۇردە ارىلىپ، ۇتىمدىلىقپەن جاڭاشا جاڭعىرۋدىڭ دا، جاڭارۋدىڭ دا، اسىلدانۋدىڭ دا، كەمەلدەنۋدىڭ دە ەڭ توتە جولى، دانا باعىتى ەكەنىن كورسەتۋ.

البەتتە ءوزىنىڭ ۇلتسىز، ءالسىز... دارەجەدەگى اكە-شەشەسىنەن، اتا-اجەسىنەن مىندەتتى تۇردە وزا ءبىلۋ ءۇشىن الدىمەن بويجەتكەن قىز زامان تالابىنا ساي ءوزىن-ءوزى تاربيەلەي ءبىلۋ، ءتىلى مەن مىنەزىن قاتال تەزگە سالا وتىرىپ، جونگە ءتۇسىرىپ، دارا جولعا سالا ءبىلۋ، اقىرىندا قاتار-قۇربى، زامانداستارىنان وق بويى وزا ءبىلۋ، بۇل – تەكتى كىسىلىكتىڭ بەلگىسى. بۇل – كەمەل ىزدەنىمپاز، قايسارلىقتىڭ ايناسى.

سونىمەن...

ەل ۇلگى-ونەگە تۇتۋعا،

ۇلت اناسى بولۋعا قانداي ايەل لايىق؟

ايەل ءتىلى قىسقا، كەشىرىمپاز،

ادەبى نۇسقا، بىلىكتى تالعامپاز،

وتباسىن ساقتاي بىلۋدە سابىرلى،

تۇسىنىستىك پەن ۇستامدىلىقتا شىدامپاز،

اشۋ-ۇرىسقا تۇسپەيتىن ىزدەنىمپاز،

وسەك-اياڭعا ەرمەيتىن وزىق تاربيەلى،

ازعىنداۋعا بارمايتىن سالماقتى،

مەيىرىم نۇرىن اينالا توگەتىن اقىلدى ايەل،

الاشتىڭ تۇقىمىن كوكتەتىپ، وربىتۋگە قۇمار،

وتباسىن قايتكەندە دە باقىتتى ەتۋگە قۇشتار،

ادال انانىڭ اق ۋىزىنا تولىققاندى جارىعان،

يناباتتى، يبالى قىز، ايەل، بۇل – ەڭ دانا ايەل!

بۇنداي ايەل – ۇلت اناسى بولۋعا ەڭ لايىقتى ايەل!

بۇنداي تەكتى ايەلى بار قازاقتىڭ وتباسى ونەگەلى،

ۇل-قىزدارى مەن نەمەرە-شوبەرەلەرى ۇلاعاتتى،

قوعامدىق ورتادا ابىروي-بەدەلى اسا جوعارى،

ومىرلىك باقىت جۇلدىزى قاشاندا اسقاق بولادى.

كەلەشەگىم، الاش ۇلى مەن قىزدارى، ەسىڭىزگە ساقتا!

سىزدەر ەڭ الدىمەن ءبىر-بىرلەرىڭىزدى ءمىنسىز دارەجەدە جانقيارلىقپەن قورعاي بىلۋگە كەلگەندە، قاستەرلەي ءبىلۋدى وزدىرا بىلۋگە كەلگەندە تەڭدەسى جوق ۇلتتىق تۇلعاعا اينالۋعا، كەمەڭگەر پانا بولۋعا ايرىقشا مىندەتتىسىزدەر. اداسۋعا ەشقاندايدا قاقىمىز جوق. ويتكەنى، ار الدىندا – دار الدىندا تۇرسىزدار. بۇنى ولە-ولگەنشە ۇمىتپا! بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، ۇلتتىق نامىستى ءمىنسىز قورعاي بىلۋدە، اردى كىرشىكسىز ساقتاي ءبىلۋ دە، وتباسىن باقىتتى ەتە ءبىلۋ دە – ەرلىك! ۇشىنشىدەن، تەكتى كورەگەندىك پەن ەستى كىسىلىككە لايىق دانالىلىعى مەن ونەگەسى زور، ۇلاعاتى مول، ىزدەنىمپاز دا كەمەڭگەر اكە-شەشە بولا ءبىلۋ، قالدىرعان ءىزى ۇرپاققا ونەگە، وسيەتى ۇلگى، ابىز اتا-اجەگە اينالا ءبىلۋ – ناعىز كەمەلدىك! تورتىنشىدەن، وتكەن اتا-بابالارمەن ەمەس، ەندىگى جەردە، ءححى عاسىردا تەك تەكتى، جان-جاقتى ءبىلىمدى، بىلىكتى، كەمەڭگەر تۇلعا ەتىپ وربىتكەن ۇل-قىزدارىمىزبەن، نەمەرە-شوبەرەلەرىمىز، شاكىرتتەرىمىزبەن عانا الەم الدىندا تىك تۇرىپ ماقتانا الاتىن، مارقايا الاتىن التىن ۇردىستەردى تەزىرەك ورنىقتىرىپ، وزدىرا ءبىلۋ – كوسەگەنى كوركەيتەتىن كوسەمدىك! بەسىنشىدەن، كۇللى ۇلت، حالىق، ۇرپاق الدىنداعى قارىزىمىز بەن پارىزىمىزدى ءمىنسىز دارەجەدە وتەي ءبىلۋ – قىل كوپىردەن سۇرىنبەي تەك قانا اسا ايرىقشا مارتەبەلى ابىرويمەن وتە ءبىلۋ ەكەنىن ەشقاشاندا ۇمىتپا، التىن كەلەشەگىم! التىنشىدان، «قازاق ەلى، الەمدىك 30 ەلدىڭ قاتارىنا، تەك قانا 30 ميلليون قازاقپەن قوسىل!» پارمەندى ۇلتتىق ۇلى ۇسىنىستى جۇزەگە تەزىرەك اسىرۋ ماقساتىندا ءبارىمىز دە جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ، ەرەكشە جانقيار بەلسەندىلىكپەن ات سالىسۋ – بار قازاقتىڭ الدىندا تۇرعان ەڭ التىن ءارى ۇلى مىندەت! جەتىنشىدەن، قازاق حالقى تەك كوشباسشى بولۋعا لايىق كەمەڭگەر ۇل-قىزداردى قاۋلاتا بىلۋگە عانا جارالعان!

قازاقتىڭ سانىنىڭ ءوسۋى دە، ءوشۋى دە، ۇلتىن جانىنداي ەرەكشە كۇيمەن سۇيە بىلەتىن، پاتريوتتىق رۋحى اسقاق، تەكتى قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ەرەكشە مۇددەلى بەلسەندىلىگى مەن قاجىماس قاجىرلىلىعىنا بايلانىستى.

يمانعا، تاۋبەڭە كەل، اياۋلى ارۋ، سۇيىكتى قىز-كەلىنشەكتەر!

سىزدەر قوعامنىڭ گۇلىسىزدەر! ەرتە سولماڭىزدار، ۇلت كەلەشەگىن تەرەڭ ويلاڭىزدار. سىزدەر ەڭ مەيىرىمدى اپا، جاناشىر قارىنداس، ماڭگىلىك اسىل جار، اياۋلى دا ارداقتى انا، ونەگەلى التىن اجەسىزدەر. جاڭا عاسىر – جاڭاشىل جاسامپازدىق پەن باستاماشىل جاڭا پاتريوتتىڭ ايرىقشا بەلسەندىلىگىن كۇتەدى. وتباسىندا ءوز ەرلەرىڭىزدى قاستەرلەپ، قۇرمەتتەي بىلىڭىزدەر، سۇيىڭىزدەر. قوعامدى، اسىرەسە ەركەكتى تەرەڭ تەبىرەنىسكە، جاڭا سىلكىنىسكە تۇسىرە وتىرىپ، بىرگە سىرلاسىڭىزدار! ءبىر-بىرلەرىڭىزگە اينىماس جانقيار تىرەك، سۋىسپاس ماڭگىلىك سۇيەنىش بولا بىلىڭىزدەر. ادامزاتتا كوپبالالى بولا ءبىلۋ، تەڭدەسى جوق ەڭ يگىلىكتى ۇلى ىستەردىڭ ىشىندەگى ايەل باقىتى – الەمدىك ۇلى باقىت!

ومىرگە بالا اكەلۋ – ءومىر مەن ءولىمنىڭ ارپالىسقان ساتتەگى ەڭ قاۋىپتى قىل كوپىرلى تاجالىنان امان قالۋ، كەيىن ولاردى قاجىماس ىزدەنىمپاز ىسكەرلىكپەن اياعىنا تۇرعىزىپ، كورەگەن كەمەلدىكپەن سان سالاعا سامعاتا ءبىلۋ – كوزسىز ەرەن ەرلىك ەكەنىن جاقسى تۇسىنەمىز.

الايدا سوعىستا باتىر بولۋ – ءبىر ساتتىلىك، ۋاقىتشا عانا باتىر. ادال، شىن باتىر – ءومىر بويىنا، ولە-ولگەنشە جانقيار حالىقشىل، شىنشىل، تۋراشىل، كۇرەسكەر، قايراتكەر بولادى. بۇكىل ەل، ۇلت، ۇرپاق، شاكىرتتى باقىتتى ەتە ءبىلۋ ماقساتىندا ومىرلىك شىندىق ءۇشىن شايقاسىپ، اقيقات ءۇشىن ايقاسىپ، اتتان ءبىر ساتكە دە تۇسپەي تاۋەلسىز ەلدىك ءۇشىن الىسىپ وتەدى. قاھارمان باتىر – كۇرەسكەر باتىرلىق پەن ءپرينتسيپشىل اسىل ازاماتتىقتىڭ وزىق ۇلگى-ونەگەلەرىن بۇگىنگى جانە كەلەشەك ۇل-قىزدارىمىز بەن نەمەرە-شوبەرەلەمىز، شاكىرتتەرىمىز ءۇشىن ۇنەمى جەتىلدىرە وتىرىپ، قۇرىشتاي شىڭداپ، وزدىرىپ وتەدى.

ال سىزدەر، اق جاۋلىقتى انالار، ماڭگى قاھارمان باتىرسىزدار! سىزدەر جانقيار كۇيدەگى  كۇرەسكەرسىزدەر! سىزدەر قاجىماس قايسار قايراتكەرسىزدەر! سىزدەر ومىرلىك قاھارمان باتىر بولا ءبىلۋدىڭ التىن سيمۆولىسىزدار! كوپبالا وربىتە ءبىلۋ دانالىعىن وزدىرا تۇسىڭىزدەر!

قورىتا كەلگەندە ايتارىمىز: «شىعارماشىلىق يەسىنىڭ باقىتى – تاقىرىبىن تابۋمەن بايلانىستى» دەمەكشى، ۇلى دالانىڭ قازاق ۇرپاعىنىڭ، اسىرەسە ارۋلارىنىڭ ەڭ ۇلى ماقساتى – ءححى عاسىر ساحناسىندا ءوز دارا جولىن قاپىسىز تاۋىپ، دانا جولدىڭ سارا ارناسىنا ءتۇسىپ، قازاق دەگەن ماڭگىلىك ەلدىڭ كوكبايراعىن جەلبىرەتە ءبىلۋ، بۇتكىل ەل، ۇلت، ۇرپاق، وتباسى مارتەبەلى ابىرويى مەن مەرەكەلى مەرەيىن كوككە اسقاقتاتۋ باعىتىندا الەم جۇرتشىلىعىن تاڭقالدىرماي قويمايتىن دارەجەدە بولا ءبىلۋ بولسا كەرەك.

ولاي بولسا، وسىناۋ ۇلى جولدا ايانباي ولشەۋسىز تەر توگىپ، ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ، قازاق ەلىنىڭ بولاشاعىن باياندى ەتۋ، تاۋەلسىز ەلدىگىمىزدى تۇعىرلى قىپ، ماڭگىلىك وركەنيەتتى ەل بوپ قالىپتاسا ءبىلۋدىڭ جولىندا نامىستى جانىپ، مىنەزدى تۇزەپ، ءبىرىمىزدى-ءبىرىمىز ونەگەلى قايسار بەلسەندىلىكپەن ۇنەمى قامشىلاپ، جاڭاشا وزىق تا ونەگەلى، ۇلگىلى ومىرمەن العا نىق قادام باسۋىمىز قاجەت!

كوسەگەسى كوگەرىپ، كوركەيىپ، گۇلدەنگەن ىرگەلى ەل بولامىز دەسەك، ەرىن قاستەرلەي بىلۋدە جامان اتى شىقپايتىن تاربيەلى، كوركەم مىنەزدى، يبالى، يناباتتى قىزدى، وتباسىنا ءمىنسىز قورعان بولا بىلۋگە لايىق كۇرەسكەرلىك ونەگەسى زور، كەمەل ۇلدى قاۋلاتا بىلەيىك، قازاق!

بۇل اكە-شەشە مەن اتا-اجە ءۇشىن تەڭدەسى جوق مارتەبەلى ابىروي جانە ەكى دۇنيەنىڭ دە ەڭ جارقىن باقىتى!

مولداعالي ماتقان، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz