وسىدان ءبىراز بۇرىن "قانات تاسىبەكوۆتىڭ ء"سيتۋاتيۆتى قازاق ءتىلى" اتتى كىتابى جارىق كورىپ، ول ۇكىمەت تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ، قايتا باسىلىپ شىقتى. بۇل وتە قۇندى ەڭبەك قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋدى مەيلىنشە جەڭىلدەتەدى. مىسالى، مەندە فرانسۋز ءتىلىنىڭ سيتۋاتيۆتىك سوزدىگى بار. تەاتردا، اۆتوبۋستا، اسحانادا، كوشەدە ت.ت. سوزدەر فرازالار تۇرىندە بەرىلگەن. قاناتتىڭ كىتابى سوعان ۇقسايدى، الايدا ول قازاقتىڭ سالت -داستۇرىمەن تۆعىز بايلانىستا قۇرىلعاندىقتان - قازاقى بولمىستى قاتار مەڭگەرۋگە جول اشادى. مۇنىڭ قۇندىلىعى دا سول بوپ تۇر!

ءتىلدى تىلگە تيەك ەتە وتىرىپ، سالت-داستۇرگە ورالايىن: - كەشە عانا ەلباسى "قازاق حالقىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى" ماسەلەسىن كوتەردى. بۇل ءبىزدىڭ بۇرىننان ايتىپ كەلە جاتقان سۇراق بولاتىن... ەندى، ۋاقىتى كەلگەن سىڭايلى... ولاي بولسا، "جاۋاپكەرشىلىكتى قازاق" وسى جاۋاپكەرشىلىككە لايىق بولعانى ابزال ەمەس پە؟ ياعني، ونىڭ بويىندا ۇلتتىڭ بارلىق ىزگى قۇندىلىقتارى ورنىعۋى ءتيىس. ونى قالاي ورنىقتىرامىز؟ بىرەۋلەر "ادەبيەت ارقىلى", نە بولماسا، "باتىرلار جىرىن وقۋ" ارقىلى دەيدى... وعان كۇمان جوق. بىراق، ءاربىر جاس بالا، شەت ەلدىك ازامات قازاق ادەبيەتىن نە باتىرلار جىرىن وقۋ بارىسىندا قازاق سالت-داستۇرلەرى الىپپەسىمەن تانىس بولماسا، وندا ول ءوزى وقىعان دۇنيەدەن "قازاق بولمىسىن" ايشىقتاي الاتىن دەڭگەيگە جەتە المايدى. سول سەبەپتى وعان قازاقتىڭ كوپتەگەن ءداستۇرى مەن سالتى، ويلاۋ ءتاسىلى، دۇنيەگە دەگەن كوزقاراسى تۇسىنىكسىز كۇيىندە قالا بەرەدى... بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ءبىر جولى بار: ول - قازىرگى مەكتەپتەردە وقىتىلاتىن ء"وزىن-ءوزى تانۋ" ءپانى سياقتى، قازاق حالقىنىڭ دۇنيەتانىمى مەن سالت-داستۇرلەرىنىڭ، ادەت-عۇرىپتارىنىڭ ءسيتۋاتيۆتى نەگىزدەرى دە مەكتەپتەن بەرىلۋى ءتيىس. شەتەلدىكتەر ءۇشىن ارنايى كۋرستار اشۋعا بولار ەدى. ياعني، باسقاشا ايتساق، بۇل - ء"وزىن-ءوزى تانۋدىڭ" ۇلتتىق باستاۋى بولىپ شىعادى.

سويتكەن جاعدايدا، ءاربىر جاس "قازاق جىگىتى (قىزى، كەلىنى" ت.ت.) ۇلتتىق بولمىسقا ساي ءارتۇرلى سيتۋاتسيادا قالاي ارەكەت ەتۋدىڭ" باستاپقى ەرەجەلەرىن بويىنا اۋەل باستان ءسىڭىرىپ، سوعان ساي ارەكەتى بولار ەدى. ياعني، بۇل - ءوزى - قازاق، ءسوزى - قازاق، ءتۇرى -قازاق، قىلىعى - قازاق دەگەندى بىلدىرەدى. مىنە، وسىنداي - "ۇلتتىق بولمىسى ءبۇتىن قازاق" قانا زامان جاۋاپكەرشىلىگىن ءوز موينىنا الۋعا قابىلەتتى! ال ونى يگەرمەگەن، مەڭگەرمەگەن قازاق، قانشاما ءپرينتسيپشىل ازامات بولماسىن، ۇلتتىق جاۋاپكەرشىلىككە كەلگەندە "مىڭ قۇبىلمالى" بولىپ قالا بەرەدى (ارينە، قازاقستاندا). كوپ جاعدايدا ونىڭ "جاۋاپكەرشىلىگىنە" قوعام تاراپىنان سەنىم از بولادى، ەندەشە، سوڭىنان ىلەسەر ادام دا از بولادى... ءومىر زاڭدىلىعى مەن ادام پسيحولوگياسىنىڭ اسەرى وسىلاي!

ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz