ايگۇل يمانباەۆا: «ازىرگە مەن ەشكىمگە عاشىق ەمەسپىن»
- ايگۇل، ءۇندى فيلمىنە تۇسۋگە شاقىرتۋ العانىڭىزدان حاباردارمىز. قاشان كوزايىم بولامىز؟
- شاقىرعانى راس. ءبىر رەت بارىپ تا قايتتىم. بىراق ءالى تۇسكەن جوقپىن. ءتۇسىرىلىم باستالار كەزدە وزدەرى شاقىراتىن بولعان. ازىرگە تىنىش...
- ال جاقىندا جاڭا تەاتر قۇردىڭىز... جالپى، جوباڭىزدىڭ باعىتى قانداي؟
- بۇل جاڭا جوبامنىڭ شىمىلدىعى عابيت مۇسىرەپوۆ اتىنداعى تەاتردا تۇرىلمەك. ياعني اقپاننىڭ 14-15 جۇلدىزىندا، كەشكى 18-30 دا «مەدەيا» سپەكتاكلىمەن اشىپ، كورەرمەنگە كوزايىم ەتپەكپىز. ويتكەنى قازاقتىڭ بولمىسىن، رۋحاني بايلىعىن الەمدىك دەڭگەيدە تانىتۋدىڭ ءبىر سالاسى - كينو مەن تەاتر ونەرى ەمەس پە؟! ماسەلەن، كورشىلەس رەسەيدە جەكە تەاترلاردىڭ ءوزى بەس جۇزدەن اسادى. ال بىزدە ونىڭ ءبىرى دە جوق. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىندا قولعا الدىق. بۇل ساتيرالىق ەمەس، درامالىق باعىتتاعى كوممەرتسيالىق تەاتر. مۇنداي جوبا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بولماعان.
- تەاترىڭىزدى «ا» دەپ اتاۋىڭىزدىڭ نە سىرى بار؟
- ايگۇل، ءۇندى فيلمىنە تۇسۋگە شاقىرتۋ العانىڭىزدان حاباردارمىز. قاشان كوزايىم بولامىز؟
- شاقىرعانى راس. ءبىر رەت بارىپ تا قايتتىم. بىراق ءالى تۇسكەن جوقپىن. ءتۇسىرىلىم باستالار كەزدە وزدەرى شاقىراتىن بولعان. ازىرگە تىنىش...
- ال جاقىندا جاڭا تەاتر قۇردىڭىز... جالپى، جوباڭىزدىڭ باعىتى قانداي؟
- بۇل جاڭا جوبامنىڭ شىمىلدىعى عابيت مۇسىرەپوۆ اتىنداعى تەاتردا تۇرىلمەك. ياعني اقپاننىڭ 14-15 جۇلدىزىندا، كەشكى 18-30 دا «مەدەيا» سپەكتاكلىمەن اشىپ، كورەرمەنگە كوزايىم ەتپەكپىز. ويتكەنى قازاقتىڭ بولمىسىن، رۋحاني بايلىعىن الەمدىك دەڭگەيدە تانىتۋدىڭ ءبىر سالاسى - كينو مەن تەاتر ونەرى ەمەس پە؟! ماسەلەن، كورشىلەس رەسەيدە جەكە تەاترلاردىڭ ءوزى بەس جۇزدەن اسادى. ال بىزدە ونىڭ ءبىرى دە جوق. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىندا قولعا الدىق. بۇل ساتيرالىق ەمەس، درامالىق باعىتتاعى كوممەرتسيالىق تەاتر. مۇنداي جوبا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بولماعان.
- تەاترىڭىزدى «ا» دەپ اتاۋىڭىزدىڭ نە سىرى بار؟
- «ا» دەگەن اتاۋ - جۇرتشىلىق اراسىنداعى الىپقاشپا سوزدەن تۋعان قاۋەسەت. سپەكتاكلدىڭ قويۋشى رەجيسسەرى، كوركەمدىك جەتەكشىسى بولاتىن قۋاندىق قاسىموۆتىڭ يدەياسىمەن - «ايگۇل يمانباەۆانىڭ جەكە كوممەرتسيالىق تەاترى» دەگەن عانا اتى بار. بۇل العاشقى جوبام بولعاندىقتان، ازىرشە سپەكتاكلدە بەس-اق ادام ونەر كورسەتپەك. ياعني ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى تەاتردىڭ ارتىستەرى - گۇلجامال قازاقباەۆا، قادىرقازى قۋاندىقوۆ، جۇلدىزبەك جۇمانباي، اسەت يمانعاليۇلى جانە مەن.
- جاقىندا اتىراۋ قالاسىنا ارنايى بارىپ، انسامبلمەن كونتسەرت قويىپ قايتىپسىز...
- ءيا، اكىمدىكتىڭ: «تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىنە ارناپ، حالىققا جاندى داۋىسپەن ونەرىڭىزدى تارتۋ ەتسەڭىز...» - دەگەن تىكەلەي شاقىرتۋىمەن باردىق. وسىدان ەكى جىل بۇرىن «دوستار» اتتى انسامبل قۇرعان ەدىك. سول قۇراممەن 3 كونتسەرت بەردىك. حالىق ىقىلاسىنا، قوشەمەتىنە بولەنىپ، جاندى انسامبلمەن ونەر كورسەتۋدىڭ ايرىقشا اسەر سىيلايتىنىن سەزىندىم.
- اتالمىش انسامبل تىڭدارمانعا كەڭىنەن تانىس ەمەس سياقتى...
- جەكە پروديۋسەرىم بايان ەسەنتاەۆا: «بيىلعى جىلى جەكە ەسەپ بەرۋ كونتسەرتىڭدى جاساساق»، - دەگەن ۇسىنىس ايتقان بولاتىن. بۇل جوسپاردى 2011 جىلدىڭ اياعىنا تامان ىسكە اسىرۋ ويدا بار. سول كەزدە اتالمىش توبىمىزبەن بىرىگىپ شىعامىز. قازىر جەكە تەاترىمدى زاڭداستىرۋ سياقتى ءبىراز جۇمىستارمەن اينالىسىپ جاتىرمىن.
- بايان ەسەنتاەۆانىڭ «عاشىق جۇرەك نەمەسە كوكتەيل دليا زۆەزدى» ءفيلمىن تاماشالادىق. بىراق فيلمدەگى بارلىق ارتىستەر ءوز ەسىمدەرىمەن شىققاندا، ءسىز نەگە يتاياقوۆا بولىپ كەتكەنسىز؟
- ول فيلمدە كاسىبي اكتەرلەردەن مەن جانە كەشە عانا ومىردەن وزعان قۇدايبەرگەن سۇلتانباەۆ قانا بولدى. ەكەۋمىز عانا باسقا كەيىپكەردىڭ وبرازىن سومدادىق. قالعاندارى وزدەرىن-وزدەرى بەينەلەپ شىقتى. ويتكەنى مەنىڭ وبرازىما كاسىبي ءارتىس قاجەت بولعاندىقتان، باسقا كەيىپكەردىڭ رولىندە ويناۋىما تۋرا كەلدى.
- سول تۋىندى جونىندە «قازاق ءتىلىن جونگە سالا الماي جاتقاندا، ورتادا الا-قۇلا ءتىلدى دۇنيە تاعى دا شىقتى» دەگەن پىكىرلەر ايتىلدى. ءسىز بۇعان نە دەيسىز؟
- «بىتكەن ىسكە سىنشى كوپ». سىننىڭ ايتىلۋى - زاڭدىلىق. بىراق ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدىڭ «الاشۇبار» ەكەنىن نەسىنە جاسىرامىز؟ قۇدايعا شۇكىر، مەن ءوز ەلىمنىڭ پاتريوتىمىن. جۇرەگىندە، كوكىرەگىندە «قازاق» دەگەن نامىسى بار اداممىن. دەگەنمەن كوپتەگەن ارىپتەستەرىمدى كورگەندە، «قارنىم اشادى». ەل ىشىندە رۋحى جوق، نامىسسىز، ناعىز ءدۇبارا قازاقتاردىڭ تالايىن كورىپ تە ءجۇرمىز. ال ەندى كينو - ونەر بولعاندىقتان، «ءبىزدىڭ سوندايىمىز بار، وسىنداي ءدۇبارا ءتىلىمىزدىڭ الا-قۇلالىعى باسىم» دەپ كورسەتۋ، مەنىڭشە، قاتەلىك ەمەس. كەرىسىنشە، ساباق الاتىن، حالىقتىڭ نامىسىن وياتار دۇنيەگە جەتەلەۋدىڭ ءبىر جولى - وسى.
- بۇل ويىڭىز ۇلت رۋحى كوتەرىلگەن جوق دەگەنگە سايا ما؟
- مەنىڭشە، كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندەگى ۇلت رۋحى الدەقايدا بيىك سياقتى بولىپ كورىنەدى. الىسقا بارماي-اق 1986 جىلدىڭ وزىندەگى كوكىرەگى وياۋ قىز-جىگىتتەرگە قارايىقشى. بىزدە وتانسۇيگىشتىك قاسيەت جوعالىپ بارا جاتقان سىڭايلى...
- ونىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟
- جاستاردى نامىسقويلىققا تاربيەلەۋ كەرەك شىعار. ماسەلەن، مەنىڭ بالام انا تىلىندە عانا سويلەپ، ءوزىنىڭ ەلىن، ءتىلىن، جەرىن ايتىپ قازاق ەكەنىن ماقتان تۇتادى.
- ال مادەنيەت سالاسىنداعى ولقىلىق دەپ نەنى ايتار ەدىڭىز؟
- جالپى، تەاتر ونەرىن ناسيحاتتاۋ جوقتىڭ قاسى. نەگە بۇل سالاعا كوڭىل بولىنبەيدى، ءحالى نەگە مۇشكىل؟ ءبىزدىڭ ورتامىزدا ايتار ويى سالماقتى، اسىل ءسوزدى جىپكە تىزگەن مارجانداي ەتىپ وي تۇيىندەي الاتىن ونەر تۇلعالارى جەتەرلىك. نەبىر تارلاندار، نەبىر قامال بۇزار تالانتتار ءوز ءساتىن كۇتىپ اشىلا الماي، ومىردەن ءوتىپ جاتقاندار بار. بار دارىندى دەر كەزىندە باعالاپ، حالىققا تانىتا بىلگەننىڭ ءوزى شەبەرلىك شىعار.
- عابيت مۇسىرەپوۆ اتىنداعى تەاتردا تالاي جىلدان ەڭبەك ەتىپ كەلەسىز. بۇل ورتانىڭ كەمشىن تۇسى قايسى؟
- تەك بۇل تەاتردا عانا ەمەس، جالپى ەلىمىزدەگى بارلىق ونەر وردالارىندا دراماتۋرگيا ماسەلەسى قيىنداپ كەتتى. اقساڭقىراپ تۇرعان تۇس وسى دەر ەدىم. حالىققا ۇسىنار جاقسى دا جاڭا تاقىرىپ بولماعان سوڭ، كەشەگىنى قايتالاي بەرەمىز. ايتەۋىر «كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەپ جۇباتۋمەن كەلەمىز. تاماق ءىشىپ وتىرعان قازانىم عوي، ءوز قازانىما ءوزىم تۇكىرۋدەن اۋلاقپىن. بىزدە جاستار تەاترى بولعاندىقتان، «اكەمتەاترعا» قاراعاندا، رەپەرتۋار ءسال باسقاشالاۋ. كوبىندە جاستاردىڭ باعىت-باعدارىندا جۇمىس ىستەيمىز. كەيدە باسقا تەاترلاردان وزىپ، بيىكتەن كورىنىپ جاتقان تۇسىمىز دا بار.
- ال تەاتر كورەرمەندەرىنىڭ مادەنيەتى جايلى نە ايتاسىز؟
- كەيدە كورەرمەن زالىنداعى ۇلكەنگە دە، كىشىگە دە قاراپ: «تەاتر كورمەگەن بە؟» - دەپ قالاسىڭ. بىردە الدىڭعى قاتارعا وتىرعان ءبىر ۇلكەن كىسى ۇيالى تەلەفونىمەن: «مەن تەاتردا كونتسەرت دەي مە، بىردەڭە كورىپ وتىرمىن»، - دەپ ايعايلاپ سويلەپ وتىر. «تەاتر» دەگەن ۇلى دۇنيەنى تۇسىنبەگەن الگى كىسىگە قاراپ: «بالاسىنا قالاي تاربيە بەرەدى؟» - دەپ تاڭعالامىن.
- ساحنادا ءان ايتۋ ءۇشىن «كوركەمدىك كەڭەستەن ءوتۋ كەرەك» دەگەن پىكىر ايتىلىپ ءجۇر عوي...
- ءبىراۋىزدان قوسىلامىن. بىزگە بۇل اۋاداي قاجەت بولىپ تۇر قازىر. بۇگىنگى تاڭدا ونەردىڭ قاي سالاسى بولسا دا، سانى بار، ساپاسى جوق، جەڭىل-جەلپى قۇنسىز دۇنيە كوپ. ءتىپتى كينو سالاسىندا دا ادامنىڭ كورگىسى كەلمەيتىن دۇنيەلەر ءتۇسىرىلىپ جاتىر. سوندىقتان بىزگە ەلەك كەرەك سياقتى.
- كەزىندە ءشامشى قالداياقوۆتىڭ «ارىس جاعاسىندا» ءانى كوركەمدىك كەڭەستەن الدەبىر سەبەپتەرمەن وتپەي قالىپتى. ال قازىر تامىر-تانىستىق جەڭ-ۇشىنان جالعاسىپ جاتقاندا، مۇنداي جاعدايدىڭ بولماۋى مۇمكىن ەمەس قوي؟..
- ارينە، وندايلار «الپىس اپكەم، جەتپىس جەزدەم» بار دەپ ءىلىنىپ-سالىنىپ، تەلەارنادان تۇسپەي، «جۇلدىز» بوپ ءجۇر. بىراق اسىرەقىزىلدىڭ تەز وڭاتىنى - اقيقات. ءومىردىڭ ءوزى اق پەن قارادان تۇراتىندىقتان، ونداي جاعدايلاردىڭ بولۋى دا - زاڭدىلىق. تەك قانا شىن تالانتتاردىڭ بار اۋىرلىقتان ءوتىپ بارىپ، قارتايعاندا عانا كورىنىپ جاتاتىنىنا كوڭىلىم قۇلازيدى.
- ال قوعامداعى قانداي جاعدايعا الاڭدايسىز؟
- ماڭگۇرتتەنۋ بار بىزدە. جالپى، ءتىلىمىز دە، ءدىنىمىز دە شيەلەنىسىپ كەتكەن جاعدايدا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ءبارىمىز بالا تاربيەلەپ وتىرمىز عوي. «ەرتەڭىمىز قالاي بولار ەكەن؟» - دەپ، جۇرەگىم اۋىرادى. قاي جاعىنان باس-كوز بوپ، قاي جاعىنان جاۋاپ تابامىز. قازىر ورتامىزدا ءوزىن «قازاقپىن» دەپ ايتۋعا، قازاقشا سويلەۋگە نامىستاناتىن قازاقتار بار.
- بىزدە ەلىكتەۋشىلىك باسىم دەپ جاتامىز. دەگەنمەن شەتەلدىك ونەر يەلەرىنىڭ قانداي قاسيەتىن وزىمىزدەن كورگىڭىز كەلەدى؟
- ەڭبەكقورلىقتارىن. ءبىزدىڭ ەل ەڭبەكتەنىپ العا ۇمتىلۋدىڭ ورنىنا، تەك ەتەكتەن تارتادى. الىسقا بارماي-اق ءوزىم جۇرگەن ورتامدا دا «قويشى سونى، وعان اناۋ كومەكتەسىپ جاتىر» دەگەن سياقتى قاۋەسەتتەن اسا المايتىندار جەتىپ ارتىلادى. اتتەڭ، قازاقتار اياقتان شالىپ، وسەك تەرگەنشە، ءبىر-ءبىرىنىڭ تىلەكشىسى بولسا، ءبىزدىڭ ەل الدەقاشان وسەر مە ەدى؟! شەتەلدىكتەرگە قاراساڭ، ەڭبەكقورلىقتارىنا جانىڭ سۇيسىنەدى. ولاردىڭ كونتسەرتتەرى - 1000 دوللار تولەپ كىرسەڭ دە وكىنبەي، راقاتتانىپ دەمالاتىن ورتا. تالپىنساق، ونداي مۇمكىندىك بىزدە دە بار. ءبىز تەك ءوز-وزىمىزگە كەدەرگى جاساپ، ونى قويشى، مۇنى قويشى دەپ، باس-باسىنا «جۇلدىز» بولعاندى عانا بىلەمىز. بىزدەگى ەڭ ۇلكەن دەرت - وسى.
- «ەرلەرىمىز ۇساقتالىپ، قىزدارىمىز سۇيىقتالىپ بارا جاتىر» دەيتىن «جاناشىردىڭ» باس شايقاۋىنا نە دەيسىز؟
- مەنىڭشە، ءتۇبى اۋىلدان شىعىپ، ءومىردىڭ اق-قاراسىن باعامداي بىلگەن جان - ناعىز جىگىت، ناعىز ەركەك. ال ەندى اسفالتتا تۋىپ، كۇندىز-ءتۇنى كومپيۋتەردىڭ الدىنان شىقپايتىن ءبىزدىڭ كەيبىر قالالىق بالالاردا جىگىتتىك، مارتتىك جىگەر جەتپەي جاتاتىن سياقتى. ءوزىم اۋىلدان شىققاندىقتان ەمەس، جالپى، سالىستىرمالى تۇردە ايتىپ وتىرمىن. قىزدارىمىز سۇيىقتالىپ جاتقان جوق، كەرىسىنشە، وسى نازىك جاندىلار - ەر جۇرەك. ياعني ەر-ازاماتقا بەرگىسىز تىرلىك اتقارىپ ءجۇر. بۇل، ارينە، قۋانتادى. بىراق «بايتال شاۋىپ بايگە الماس» دەگەن قازاقتىڭ ءسوزى بار. ولاردىڭ تاققا وتىرىپ، «ماتريارحات» بولۋىنىڭ قاجەتى جوق. قاشاندا ەر-ازامات ءبىر ساتى بيىك تۇرۋى قاجەت. بىراق عاسىر سولاي ما، قازىرگى زامان وسى ما، قىزدارىمىز ەرلەرگە قاراعاندا، ءتوزىمدى، ىرىلەنىپ تۇرعان جاعدايىمىز بار.
- وسى سوزىڭىزگە قاراعاندا، ارىپتەستەرىڭىزگە ايتار نازىڭىز بار سياقتى...
- كەيىنگى كەزدە تەلەجۇرگىزۋشىلەر: «انشىلەر ءبىزدىڭ نانىمىزدى تارتىپ جەپ ءجۇر»، - دەگەندى ايتا باستادى. كىمنىڭ قولىن كىم بايلاپ تۇر ەكەن؟ انشىلەر جۇرگىزۋشى بولماسىن دەسە، وقۋ سالاسى تەلە-راديو جۇرگىزۋشىلەرىن ون ەسە قاداعالاۋلارى كەرەك. سىن-سىمباتى كەلىسپەي تۇرعان ءتىلشى ەفيرگە قالاي شىعادى، ارينە، تەلەارنالار انشىلەرگە جۇگىنەدى، امالدىڭ جوقتىعىنان. ال انشىلەر «كوك ينەنىڭ... تۇرتپەيدى» دەگەن جالپاق ءسوزدىڭ كەرىن كەلتىرەدى. ءبىلىمىن ۇستارتىپ، تەرەڭنەن وي تۇزەيتىن انشىلەر - جوقتىڭ قاسى. پاراسات دەڭگەيلەرى تومەن. ال ساحنا اينا سياقتى، قانداي ارەكەت بولسا دا، ءبارى اپ-انىق كورىنىپ تۇرادى. مەنىڭ تەلەجۇرگىزۋشىلىك قىزمەتتى قوسا الىپ جۇرگەنىم - جۋرناليستيكا سالاسىن ءبىر كىسىدەي-اق بىلەتىنىمنەن.
سەبەبى، وقىپ-توقىعانمىن. مەن ءۇشىن شەتەلگە بارىپ دەمالۋ - بالاممەن سىرلاسۋ، كىتاپ وقىپ، ءبىلىم دەڭگەيىمدى جەتىلدىرۋگە قولايلى مۇمكىندىك سىيلايتىن ءسات. ويتكەنى ادام بالاسى ءبىلىمىن ۇستارتىپ وتىرماسا، كۇندەردىڭ كۇنىندە «بارابان» وبرازىندا قالۋى مۇمكىن.
- ءسىز ءبىر سۇحباتىڭىزدا: «جەمە-جەمگە كەلگەندە تۇرمىسقا شىعۋ كەرەك پە ءوزى دەگەن وي كەلدى دە... باس تارتتىم»، - دەپسىز... بۇعان نە سەبەپ؟
- باس تارتقان سەبەبىم - «اسىل تاس» دەپ جۇرگەنىم جاي تاس بوپ شىقتى. بار ماسەلە وسىندا. ال مەنىڭ قادىرىمە جەتىپ، جانىمدى تۇسىنەتىن جىگىت كەزدەسسە، ويلانباستان وتباسىن قۇرار ەدىم. ال ازىرگە ەشكىمگە عاشىق ەمەسپىن!
اڭگىمەلەسكەن -
ارداق يمانبەكقىزى
«D»
«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»
(پروەكت «DAT» № 03 (86) 26 قاڭتار 2011 جىل.
