– ءباز بىرەۋلەر ءداستۇرلى اندەردىڭ تىڭدارمانى جوق دەگەن پىكىرلەرىن اشىق ايتىپ ءجۇر. وسىعان قارسى قانداي ءۋاج ايتار ەدىڭىز؟
– ءداستۇرلى ءان – حالىقتىڭ ءانى. اتى ايتىپ تۇرعانداي، بۇل – حالىقتىڭ ءوزى. ءداستۇرلى ءاندى حالىقتان ءبولىپ قاراستىرا المايسىز. ول قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن، ومىرىمەن بىتە-قايناسقان، بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان دۇنيە. قاي اۋىلعا بارساڭىز دا، قاي ايماقتىڭ حالقىمەن جۇزدەسسەڭىز دە، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ جاندار حالىق انىنە قۇلاق تۇرەدى.
قازىر باتىستان، رەسەيدەن كەلگەن پوپ-مۋزىكا ونىمدەرى قانشاما توپەلەپ جاتسا دا، ءبىزدىڭ حالىق قارا نار سياقتى بارىنە توتەپ بەرىپ، نەگىزگى جاۋھارلارىن، قۇندىلىعىن ىشىنە ساقتاپ جاتىر. كەز كەلگەن ادام اتا-تەگىنە تارتپاي تۋمايدى. بۇگىن ەستراداعا ەلەڭدەپ جۇرگەن جاستار كۇندەردىڭ كۇنىندە اسىلدى جاسىقتان ايىرا الاتىن دەڭگەيگە جەتىپ، ءتول ونەرنە مويىن بۇرادى دەپ ۇمىتتەنەم. تەگىمىز مىقتى حالىق ەدىك قوي دەپ شۇكىرشىلىك ەتەم.
– ءداستۇرلى اندەردىڭ حالىققا كەڭ تارالۋىنا نە كەدەرگى؟
–ساف ونەردى ءوزىنىڭ كوكىرەگىندە، جۇرەگىندە ساقتاپ جۇرگەن انشىلەردى حالىققا كورسەتۋ ءۇشىن ناسيحات كەرەك. ءانشى وزدىگىنەن تىلەنىپ اۋىل-اۋىلدى ارالاپ كەتە المايدى. ءداستۇرلى انشىلەردى مەملەكەتتىك دارەجەدە قولداۋ، وسىلايشا حالىقتىڭ ءوز مۇراسىن وزىنە ۇسىنۋ قولعا الىنباي وتىر.

– ءباز بىرەۋلەر ءداستۇرلى اندەردىڭ تىڭدارمانى جوق دەگەن پىكىرلەرىن اشىق ايتىپ ءجۇر. وسىعان قارسى قانداي ءۋاج ايتار ەدىڭىز؟
– ءداستۇرلى ءان – حالىقتىڭ ءانى. اتى ايتىپ تۇرعانداي، بۇل – حالىقتىڭ ءوزى. ءداستۇرلى ءاندى حالىقتان ءبولىپ قاراستىرا المايسىز. ول قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن، ومىرىمەن بىتە-قايناسقان، بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان دۇنيە. قاي اۋىلعا بارساڭىز دا، قاي ايماقتىڭ حالقىمەن جۇزدەسسەڭىز دە، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ جاندار حالىق انىنە قۇلاق تۇرەدى.
قازىر باتىستان، رەسەيدەن كەلگەن پوپ-مۋزىكا ونىمدەرى قانشاما توپەلەپ جاتسا دا، ءبىزدىڭ حالىق قارا نار سياقتى بارىنە توتەپ بەرىپ، نەگىزگى جاۋھارلارىن، قۇندىلىعىن ىشىنە ساقتاپ جاتىر. كەز كەلگەن ادام اتا-تەگىنە تارتپاي تۋمايدى. بۇگىن ەستراداعا ەلەڭدەپ جۇرگەن جاستار كۇندەردىڭ كۇنىندە اسىلدى جاسىقتان ايىرا الاتىن دەڭگەيگە جەتىپ، ءتول ونەرنە مويىن بۇرادى دەپ ۇمىتتەنەم. تەگىمىز مىقتى حالىق ەدىك قوي دەپ شۇكىرشىلىك ەتەم.
– ءداستۇرلى اندەردىڭ حالىققا كەڭ تارالۋىنا نە كەدەرگى؟
–ساف ونەردى ءوزىنىڭ كوكىرەگىندە، جۇرەگىندە ساقتاپ جۇرگەن انشىلەردى حالىققا كورسەتۋ ءۇشىن ناسيحات كەرەك. ءانشى وزدىگىنەن تىلەنىپ اۋىل-اۋىلدى ارالاپ كەتە المايدى. ءداستۇرلى انشىلەردى مەملەكەتتىك دارەجەدە قولداۋ، وسىلايشا حالىقتىڭ ءوز مۇراسىن وزىنە ۇسىنۋ قولعا الىنباي وتىر.
ءبىزدىڭ ەلدە بىردە-ءبىر تەلەارنادا ءداستۇرلى مۋزىكاعا ارنالعان باعدارلاما جوق، وعان ۋاقىت بولىنبەگەن. ءبىردى-ەكىلى باعدارلامالار شىعادى، بىراق جىلت ەتەدى دە جوق بولىپ كەتەدى. وتاندىق تەلەارنالار مەن راديوارنالارعا مەملەكەتتەن ارنايى تاپسىرما بەرىلمەيىنشە، ولار وزدىگىنەن تۇياقتارىن قيمىلداتپايدى. سەبەبى، ءداستۇرلى مۋزىكانى تۇسىنبەيدى، كولحوزدىڭ دەڭگەيىندەگى نارسە دەپ قارايدى. ءبىز قازىر ەشقانداي تەلەارنا ارقىلى ءان سالا المايمىز، ۇلتتىق ونەردى ناسيحاتتاۋعا مۇمكىندىگىمىز جوق.

– قازاقتىڭ ءداستۇرلى مۋزىكا ونەرىن ءوز حالقىمىزدان گورى، باتىس الەمى، ەۋروپالىق تىڭدارماندار جوعارى باعالايتىن سياقتى. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
– جوق، مەن ولاي دەپ ەسەپتەمەيمىن. ءتول مۋزىكامىزدى قازاقتان ارتىق تۇسىنەتىن حالىق جوق جەر بەتىندە. قازاقتىڭ ءان-كۇي ونەرىن ەۋروپالىقتاردان گورى، ءوزىمىزدىڭ تۋىسقان حالىقتار ەرەكشە قادىرلەيدى. مىسالى، مەن تاجىكستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان، قىرعىزستان سياقتى ورتا ازيانىڭ تالاي ەلدەرىندە بولدىم. ءتۇبى ءبىر، ءتىلى ۇقساس حالىقتاردىڭ ءبارى قازاقتىڭ مۋزىكاسىن جاقسى كورەدى، سوعان كوزىم جەتتى. ال ەۋروپالىقتار قازاقتىڭ قارا دومبىراسىنا، قاراعاي قوبىزىنا، اسقاق اندەرىنە بۇرىن-سوڭدى كەزدەسپەگەن ەكزوتيكالىق دۇنيە رەتىندە تاڭىرقاپ قانا قارايدى. تاڭىرقاۋ سەزىمى تارقاعاننان كەيىن مۇلدە تىڭداماۋى دا مۇمكىن. كەرىسىنشە، قىتاي، جاپون، كارىس سياقتى شىعىس حالىقتارى قازاقتىڭ مۋزىكاسىن جاقسى تۇسىنەدى سەبەبى، شىعىس حالىقتارىنىڭ مادەنيەتى، ونەرى ءبىر-بىرىنە وتە جاقىن. اتتەڭ، وسى ەلدەرگە ءتول ونەرىمىزدى جەتە ناسيحاتتاي الماي وتىرعان ءوزىمىز!
– سوڭعى كەزدەرى حالىق اندەرىن ەسترادا جانرىنا وڭدەۋ بەلەڭ الدى. وسى ۇردىسكە قالاي قارايسىز؟
–جاقسىلاپ وڭدەي بىلسەك، ءداستۇرلى حالىق اۋەندەرى – ونەردىڭ نەبىر تۇرلەرىنە تامىزىق. مىسالعا، حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ اۋەندەرىن پايدالانۋدىڭ ارقاسىندا قازاقتىڭ وپەرا ونەرى قالىپتاسقان. برۋسيلوۆسكي «قىز جىبەكتى» تۋعىزدى، «ءبىرجان – سارادا» قانشاما حالىقتىق مۋزىكانىڭ يىرىمدەرى بار. سول سياقتى ەسترادا جانرىندا جۇرگەندەر دە حالىقتىڭ مۇراسىن وزدەرىنە ىڭعايلاپ، جاڭاشا قىرلارىن اشقىسى كەلەدى. ولارعا قويىلاتىن ەڭ باستى تالاپ، ءاندى جۇلما-جۇلماسىن شىعارىپ بۇزۋعا جول بەرمەۋ كەرەك. كەزىندە بيبىگۇل تولەگەنوۆا، روزا باعلانوۆا سياقتى بۇلبۇل ءۇندى انشىلەر ءداستۇرلى اندەردى قالاي كەرەمەت ورىندادى؟! ەرمەك سەركەباەۆ «سۇرشا قىز» بەن «دۋدار-ايدى» قالاي تاماشا شىرقايدى؟! «دوسمۇقاسان» ءانسامبلى ورىنداعان «قۇداشانى» قازىر جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. جاس انشىلەردىڭ اراسىندا دا ءداستۇرلى اندەردى ادەمى وڭدەپ، حالىقتىڭ جۇرەگىنە جەتكىزىپ جۇرگەندەر بار. وكىنىشكە قاراي، وڭدەيمىز دەپ ۇلتتىق بوياۋىنان جۇرداي ەتكەندەردى دە كورىپ ءجۇرمىز. بۇل وڭدەۋشىنىڭ جانە ورىنداۋشىنىڭ ارىنا سىن!
– ءسىز عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتەي اڭىز ادامنىڭ ءتالىمىن كوردىڭىز. «عارەكەڭنىڭ مەكتەبىنەن وسىنى ۇيرەندىم» دەپ نەنى ماقتانىشپەن اتار ەدىڭىز؟
– عارەكەڭ مەنىڭ ۇستازىم، بۇگىنگى رەپەرتۋارىمداعى اندەردىڭ جارتىسىنان كوبىن سول كىسىدەن ۇيرەنگەم. عارەكەڭنىڭ اندەرى مەنىڭ جاز-جايلاۋىم عوي. كوپشىلىكتىڭ مەنى باتىستىڭ قىزى دەپ ويلاپ قالاتىنى سودان بولۋ كەرەك.
كەزىندە جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، ماناربەك ەرجانوۆ، امىرە قاشاۋباەۆ، عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتەر قازاقتىڭ تۇڭعىش مۋزىكالىق تەاترىندا، قازىرگى اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا جۇمىس ىستەگەن. سول تەاتردا ءجۇرىپ عارەكەڭ جيىرمادان استام وپەرادا نەشە ءتۇرلى عاجاپ وبرازداردى سومداعان. كينو سالاسىندا «ءبىز جەتىسۋدانبىز» دەيتىن فيلمدە كىشكەنتاي عانا ءبىر ءرولدى سومداپ، مىقتى اكتەر ەكەندىگىن دالەلدەپ كەتتى. عارەكەڭ دومبىرامەن عانا ەمەس، سيمفونيالىق وركەسترمەن ءان شىرقاعان ادام. بۇرىنعى سال-سەرىلەر ءارى ءانشى، ءارى اقىن، كومپوزيتور، داۋلەسكەر دومبىراشى، اتبەگى، ساياتشى، بالۋان رەتىندە، كۇرەسكەر تۇلعا رەتىندە تانىمال بولعان عوي. عارەكەڭدەر سولاردان قالعان جۇرناق سياقتى. ەندەشە، ءداستۇرلى ءان-كۇي مەكتەبىنىڭ بۇگىنگى وكىلدەرى وسى جولدى ۇستانىپ، جان-جاقتى بولۋعا ۇمتىلۋعا ءتيىس.
– ەسترادا انشىلەرى تويدان تويعا جۇگىرىپ جۇرەدى. ال ءداستۇرلى ءانشى رەتىندە سىزدەردى توي-تومالاقتا ءان شىرقاۋعا ءجيى شاقىرا ما؟
– ارينە، تويعا قۇرمەتتەپ شاقىرىپ تۇرادى. بۇرىنعى قازاقتىڭ سالتى بويىنشا قولقالاپ شاقىرتىپ، ءانىمىزدى تىڭداعىسى كەلەتىن ادامدار از ەمەس. بىراق ءبىز كەيبىرەۋلەر سياقى سۇعاناقتانىپ، توي ىزدەپ ءجۇرۋ دەگەندى بىلمەيمىز. ءويتىپ ءوزىمىزدىڭ دە، ءانىمىزدىڭ دە قادىرىن تۇسىرگىمىز كەلمەيدى. ءباز ءبىر ەسترادا انشىلەرى سياقتى انا تويدان شىعا سالىپ، مىنا تويعا جۇگىرىپ تابانىمىزدان توزبايمىز. راس، كەيدە ءبىر كۇندە ەكى تويعا بارۋعا تۋرا كەلەتىن جاعدايلار بولادى. بىراق ەسىكتىڭ كوزىندە تۇرىپ الىپ اساباعا «مەنى ءبىرىنشى شىعار» دەپ ءوتىنىپ، سوسىن ءبىر-ەكى ءاندى ايتا سالىپ، ەكىنشى، ءۇشىنشى جەرگە تايىپ تۇرۋ دەگەن ءداستۇرلى انشىلەرگە جات ادەت.
– استاناعا قونىس اۋدارعىڭىز كەلمەي مە؟
– مەن الماتىدا ءانشى رەتىندە قالىپتاستىم، ونەرىمدى دامىتتىم، سول جەردە حالىققا تانىلدىم. جالپى، الماتىنى مەكەندەگەن ونەر ادامىنىڭ باعى بەس ەلى دەپ ويلايمىن. الماتىدا تىڭدارماندارىمىز جەتەرلىك، كونتسەرت بەرسەك حالىق مىندەتتى تۇردە جينالادى. وسىنداي ورتانى قيىپ كەتۋ ەشكىمگە وڭاي سوقپايتىن شىعار.
استانا ەلىمىزدىڭ باس قالاسى اتانعالى ون جىلدان استى. وسى ون جىلدىڭ ىشىندە جاڭا استانادا كونتسەرت بەرىپ كورمەپپىن. الداعى ۋاقىتتا ارنايى كونتسەرتتىك باعدارلامامەن كەلىپ، ەلوردالىقتارعا ونەرىمدى كورسەتسەم دەگەن ارمانىم بار. بىراق استانا حالقىنىڭ رۋحاني قاجەتتىلىكتى وتەۋگە دەگەن ىقىلاس-پەيىلى باسەڭ سياقتى، جۇرتتىڭ ءبارى جۇمىستىڭ جەتەگىندە شاپقىلاپ ءجۇر. ولار ءداستۇرلى ءانشىنىڭ ونەرىن قۇرمەتتەپ، كونتسەرتكە جينالا قويار ما ەكەن؟! كوكەيىمدە وسىنداي كۇمان-كۇدىك بار.
– ءسىزدى ءانشى رەتىندە حالىق مويىندادى، ال ادام رەتىندە قاندايسىز؟
– مەنىڭ مىنەزىمدى اركىم ءار ءتۇرلى قابىلدايدى. بىرەۋلەر ءۇشىن – اسپانداعى ايمەن تەڭ شىعارمىن، بىرەۋلەر ءۇشىن ەشكىم ەمەسپىن. سوندىقتان «مەن سونداي اداممىن» دەپ وزىمە ءدال انىقتاما بەرە المايمىن. ەڭ باستىسى، ورتامدا سىيىم بار، ازعانتاي ابىرويىم بار، حالقىم «اينالايىن» دەپ قۇرمەتتەپ جاتادى. ازىرگە ەشكىمنەن «سەن» دەگەن ءسوزدى ەستىگەن جوقپىن. سوعان قاراعاندا مىنەزگە باي ادام شىعارمىن (كۇلەدى).
…مەن شىندىقتى بەتكە ايتقاندى جاقسى كورەم. كوكەيىمە كەلگەن نارسەنى ىشىمە ساقتاپ قالۋ دەگەندى بىلمەيمىن. شىندىقتى ايتامىن دەپ كوپشىلىككە جاقپاي قالعان كەزدەرىم كوپ. ۇلتتىق ونەرىمىز ءۇشىن جانىم اۋىرادى، سونى وركەندەتۋ ءۇشىن جانىمدى سالامىن، بىرەۋلەرگە جاقپاي قالام-اۋ دەپ تايسالمايمىن!

اڭگىمەلەسكەن ارنۇر اسقار
«نۇر استانا» گازەتى 4 ماۋسىم 2009 جىل