كەزىندە ا.بايتۇرسىنۇلى شەت تىلدەردەن ەنگەن سوزدەر ءتىلىمىزدىڭ تابيعاتىنا، ايتىلۋ سازىنا كەرى اسەر ەتەتىنىن، ءسوزىمىز شۇبارلانىپ، اۋەنى بۇزىلاتىنىن ايتىپ، باسقا ءتىلدىڭ سوزدەرىن ءوز ءتىلىمىزدىڭ دىبىستىق ەرەكشەلىگىمەن ايتۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتكەن بولاتىن. مىسالى سول كەزدەردەگى «بوتينكا»، «كيرپيچ»، «ساموۆار»، «چاينيك»، «چاي»، «كروۆات»، ت.ب. سوزدەردى قازاقشاعا بەيىمدەپ «باتىڭكە»، «كىرپىش»، «ساماۋرىن»، «شاينەك»، «ءشاي»، «كەرەۋەت» دەپ تىلدىك قولدانىسقا كىرىگىپ كەتكەن. لاتىنعا العاش اۋىسقان جىلداردا «كوميتەت»، «اۆگۋست»، «وكرۋگ»،  «ميليتسيا»، ت.ب. سوزدەر تىلىمىزگە بەيىمدەلىپ ءkاmijtet [كامىيتەت]، aƣus [اعۇس]، ءوkrig [وكرىگ]، melitsija [مەليتسىيا] بولىپ جازىلدى.

الەمنىڭ قاي ءتىلىن الىپ قاراساق تا، حالىقارالىق تەرميندەردى دىبىستىق ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي  بەيىمدەپ يگەرەدى نەمەسە اۋدارىپ الادى. تەرميندەردىڭ كوپشىلىگى ۇندىەۋروپا تىلدەرىنە جاتاتىن لاتىن، گرەك، ت.ب. تىلدەردەن الىناتىنى بەلگىلى. ۇندىەۋروپا تىلدەرىنىڭ ءبىر تارماعى سانالاتىن قازىرگى رومان تىلدەرى ەجەلگى لاتىن تىلىنەن تاراعان تىلدەر. سوندىقتان دا لاتىننىڭ "compositor" ءسوزىن رومان تىلدەرىنە جاتاتىن  يتاليان تىلىندە «compositore»، فرانتسۋز تىلىندە «compositeur»، يسپان تىلىندە «compositor»، پورتۋگال تىلىندە «compositor»، رۋمىن تىلىندە «compozitor» دەپ ايتۋ زاڭدىلىق. ويتكەنى ولار تۋىستاس تىلدەر. ۇندىەۋروپا تىلدەرىنىڭ جانە ءبىر تارماعى گەرمەن تىلدەرى جاعرافيالىق تۇرعىدا رومان تىلدەرىمەن شەكارالاس تىلدەر. شەكارالاس تىلدەردەردىڭ بىرىنەن ءبىرى ءسوز الماسۋى قالىپتى جاعداي (تۇركى، پارسى، اراب تىلدەرى سەكىلدى). سوندىقتان دا لاتىننىڭ "compositor" ءسوزىن گەرمان توبىنداعى اعىلشىن تىلىندە «composer»، گوللاند، نيدەرلاند تىلدەرىندە «componist»، نەمىس، دات، نورۆەگ تىلدەرىندە «komponist» دەپ ايتۋ زاڭدىلىق. بايقاپ وتىرعانىمىزداي لاتىننىڭ "compositor" ءسوزى كوپتەگەن رومان، گەرمان تىلدەرىندە فونەتيكالىق وزگەرىستەرگە ۇشىراعان. حالىقارالىق دەپ جۇرگەن لاتىننىڭ بۇل ءسوزى كەيبىر ۇندىەۋروپا تىلدەرىنە جانە بۇل تىلگە  تۋىستىعى جوق ەۋروپانىڭ كوپتەگەن تىلدەرىنە مەن شىعىس تىلدەرىنە اۋدارىلعان. مىسالى، گرەك تىلىنە συνθέτης [synthétis]، ۆەنگر تىلىنە «zeneszerző»، فين تىلىنە «säveltäjä»، يسلاند تىلىنە «tónskáld»، اراب تىلىنە ملحن [mulahhin]، جاپون تىلىنە 作曲家 [sakkyokka]، كارىس تىلىنە 작곡가 [jaggogga]، قىتاي تىلىنە 作曲家 [zuòqǔ jiā]، حيندي تىلىنە संगीतकार [sangeetakaar]، تۇرىك تىلىنە «besteci»، ءازىربايجان تىلىنە «bəstəkar»، وزبەك تىلىنە «bastakor» دەپ اۋدارىلعان نەمەسە بالاماسى بەرىلگەن. قازاق تىلىنە دە «سازگەر» دەپ ءساتتى اۋدارىلعان.

الەمنىڭ كوپتەگەن تىلدەرىنە ەنگەن گرەكتىڭ mouseĩon (μουσεῖον) ءسوزىن اعىلشىندار the museum, يتالياندىقتار il museo, يرلاندىقتار an músaem, فرانتسۋزدار le musée, ليتۆالىقار muziejus, نورۆەگتەر museet, رۋمىندار muzeu, سلوۆاكتار múzeum, تۇرىكتەر müze, ورىستار مۋزەي دەپ ءوز تىلدەرىنە بەيىمدەگەن. ال ارابتار بۇل ءسوزدى المتحف [al-muthaf]، ۆەتنامدار bảo tàng, جاپوندار 博物館 [hakubutsukan]، قىتايلار 博物馆 [bówùguǎn]، تايلار พิพิธภัณฑ์ [phiphiṭhp̣hạṇṯh̒]، يسلاندىقتار safnið, كارىستەر 박물관 [bagmulgwan]، ۇندىستاندىقتار संग्रहालय [sangrahaalay] دەپ ءوز تىلدەرىنە اۋدارىپ العان. ياعني لاتىن گرافيكاسىن قولداناتىن ەلدەردىڭ كوپشىلىگى گرەكتىڭ mouseĩon (μουσεῖον) ءسوزىن گرەك تىلىندەگىدەي دىبىستاماعان. كەيبىر ەلدەر ء(تىپتى لاتىن گرافيكاسىن قولداناتىندار دا) بۇل ءسوزدى ءوز تىلدەرىنە اۋدارىپ العان. بۇل ءسوز قازاق تىلىنە دە مۇراجاي دەپ ءساتتى اۋدارىلعان.

حالىقارالىق سانالىپ جۇرگەن اعىلشىن تىلىندەگى privatization تەرمينى ورىس تىلىنە پريۆاتيزاتسيا، يرلاند تىلىنە príobháidiú، يسلاند تىلىنە einkavæðing, فين تىلىنە yksityistäminen, ەستون تىلىنە erastamine, قىرعىز تىلىنە مەنچيكتەشتيرۇۇ, وزبەك تىلىنە xususiylashtirish, تۇرىك تىلىنە özelleştirme, ءازىربايجان تىلىنە özəlləşdirmə, اراب تىلىنە خصخصة [khaskhasa]، تاجىك تىلىنە حۋسۋسيگاردونӣ, موڭعول تىلىنە حۋۆچلال, حيندي تىلىنە निजीकरण [nijeekaran]، كارىس تىلىنە 민영화 [min-yeonghwa]، جاپون تىلىنە 民営化 [min'ei-ka] دەپ اۋدارىلعان نەمەسە بالاماسىمەن بەرىلگەن. قازاق تىلىنە دە جەكەشەلەندىرۋ بولىپ وتە ءساتتى اۋدارىلعان. مۇنداي سوزدەردى ءوز تىلدەرىنە اۋدارىپ العان ەلدەردىڭ ەشقايسىسى عالامدىق كوشتەن قالىپ وتىرماعانى بەلگىلى. تىلىمىزگە اۋدارىلىپ، ءسىڭىستى بولىپ كەتكەن سازگەر، مۇراجاي، جەكەشەلەندىرۋ سەكىلدى ت.ب. تەرميندەردى كومپوزيتور، مۋزەي، پريۆاتيزاتسيا دەپ ورىس تىلىنە يگەرىلگەن نۇسقاسىمەن قايتا ايتۋدىڭ قاجەتى جوق.

لاتىننىڭ institutum ءسوزىن ورىستار ينستيتۋت, اعىلشىندار institute, يتالياندار istituto, فرانتسۋزدار مەن نەمىستەر institut, يسپاندار instituto, گرەكتەر ινστιτούτο [institoúto]، يرلاندىقتار institiúid, لاتىشتار institūts, ليتۆاندار institutas, ەستوندار instituut, فيندەر instituutti, تۇرىكتەر ەnstitüsü دەپ ءوز تىلدەرىنە بەيىمدەپ يگەرسە، يسلاندىقتار stofnun, ارابتار معهد [ma‘had]، ۆەتنامدار viện, ۇندىستاندىقتار संस्थान के [sansthaan ke] دەپ ءوز تىلدەرىنە اۋدارعان نەمەسە بالاماسىن بەرگەن. سونىمەن قاتار لاتىننىڭ universitās ءسوزىن دە لاتىن گرافيكاسىن قولداناتىن ەلدەر لاتىن تىلىندەگىدەي تاڭبالاماعان جانە سول تىلدەگىدەي ەتىپ دىبىستاماعان. بارلىعى دەرلىك ءوز تىلدەرىنە بەيىمدەپ العان، ءتىپتى كوپتەگەن ەلدەر بۇل ءسوزدى دە ءوز تىلدەرىنە اۋدارىپ العان.

ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ەردەن قاجىبەك ءبىر سۇحباتىندا «قازاق قازىر ورىسشا اكتسەنتسىز سويلەيدى. ءبىز قازاقشا سويلەپ كەلە جاتىپ، كىرمە سوزدەردى اينىتپاي ايتامىز. ول نەگىزىنەن ماقتاناتىن دۇنيە ەمەس. ورىس ءماتىندى داۋىستاپ تۇرىپ وقىپ كورىڭىزشى. ورىس ءماتىندى داۋىستاپ وقىپ كەلە جاتىپ، كەيبىر قازاقشا سوزدەردى تازا قازاقشا ايتىپ كورىڭىزشى. «سەگودنيا ۆ ەپوحۋ جاھاندانۋ نۋجنو عارىشقا وتپراۆليات راكەتۋ» دەگەن سويلەمدى ءبىر مىنبەردەن ايتىڭىزشى. ورىستار قالاي قابىلدايدى ەكەن. كۇلەدى عوي. ءدال سولاي، ءبىز قازاقشا سويلەي تۇرىپ، بوتەن سوزبەن ءتىلىمىزدى بۇزىپ وتىرمىز» دەگەن بولاتىن. سوندىقتان تىلىمىزگە ەنىپ وتىرعان تەرميندەر مەن وزگە دە كىرمە سوزدەردى مۇمكىندىگىنشە قازاقشاعا اۋدارىپ، اۋدارىلمايتىندارىن تىلىمىزگە بەيىمدەپ العانىمىز ءجون. ورىس تىلىنەن وزگەرىسسىز الامىز دەپ ورىستارعا، اعىلشىن تىلىنەن وزگەرىسسىز الامىز دەپ اعىلشىنتىلدىلەرگە كۇلكى بولمايىق.

لاتىن گرافيكاسىنا كوشكەنىمىزدى پايدالانا وتىرىپ اۋدارىلمايتىن حالىقارالىق تەرميندەردى ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ ىزىمەن الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنە وتىرىپ، قازاق تىلىنە بەيىمدەۋىمىز كەرەك، ءتىپتى ءساتتى بالاماسى تابىلىپ جاتسا اۋدارعانىمىز ءجون. ورىس ءتىلى ارقىلى ەنگەن لاتىننىڭ ۋنيۆەرسيتەت، ينستيتۋت سەكىلدى ت.ب. حالىقارالىق تەرميندەردى لاتىن گرافيكاسىمەن üniwersitet [ۇنىۋەرسىتەت]، enstetӧt [ەنستەتوت] ت.ب. دەپ قازاق تىلىنە بارىنشا يكەمدەگەنىمىز ءجون. مۇنداي سوزدەردى لاتىن گرافيكاسىنا ءتان جاڭا ەملە ەرەجەلەر ءتۇزۋ جۇمىستارىنىڭ العاشقى كەزەڭدەرندە بەيىمدەپ الماساق، كەيىن كەش بولماق.

قىدىرباەۆ قالدىباي ارىستانبەكۇلى،

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ شىعىستانۋ فاكۋلتەتى تاياۋ شىعىس جانە وڭتۇستىك ازيا كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، PhD دوكتورى

 Abai.kz