شي توراعانىڭ باسقارۋىنداعى قىتاي بيلىگىنىڭ ءوز ەلىندەگى از ۇلتتارعا، سونىڭ ىشىندە ەتنيكالىق قازاقتارعا ماقساتتى تۇردە جۇرگىزىپ جاتقان ساياسي قىسىمى جايلى از جازعان جوقپىز. اسىرەسە، بۇل قۋعىن-سۇرگىن بىلتىردان بەرى ەسەلەنە ءتۇستى. شي توراعانىڭ تاقتى ولە-ولگەنشەگە «پريۆاتيزاتسيالاۋ» ساياساتى شەڭبەرىندە، ناۋقاندىق شارا رەتىندە باستالعان باقىلاۋ بۇگىندە ادام قۇقىقتارىن اياۋسىز بۇزۋعا  باعىتتالعان كانىگى مەحانيزمگە اينالدى.

وسى ماسەلەگە بايلانىستى بريۋسسەلدە القا-قوتان جيىن ءوتتى. ەۋروپارلامەنت دەپۋتاتتارى المانياداعى قانداسىمىز ءومىرحان التىننىڭ ءۇشبۋ حاتى نەگىزىندە قىتايداعى قازاقتاردىڭ جاعدايىن تالقىلادى. بۇل تۋرالى بۇگىن رەداكتسيامىزعا ءومىرحان التىننىڭ ءوزى حابارلاسىپ ايتتى.

جيىلىس 15-مامىر كۇنى وتكەن. بريۋسسەلدە. ەۋروپارلامەنتتىڭ ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى كوميتەتى وكىلدەرى مەن ەۋروپارلامەنتتىڭ دەپۋتاتتارى شىعىس تۇركىستانداعى ادام قۇقىقتارىنىڭ اكتۋالدى ماسەلەلەلەرىن ءسوز ەتتى.

پيەر انتونيو پانزەر

جيىندى كوميتەت توراعاسى پيەر انتونيو پانزەر (Pier Antonio PANZERI) مىرزانىڭ ءوزى جۇرگىزىپ وتىردى. كەزدەسۋگە پارلامەنت مۇشەلەرى مەن حالىقارالىق ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرى قاتىسقان. وسى جيىندا ءومىرحان التىن مىرزا ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كوميتەتتىڭ توراعاسى پيەر انتونيو مىرزاعا قىتايداعى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ماسەلەسى باياندالعان حاتتى تاپسىردى.

اقىرى قىتايداعى قازاقتاردىڭ قۋدالانىپ جاتقانى جايلى اقپار ەۋروپارلامەنتكە جەتتى. ونى جەتكىزگەن المانيادا تۇراتىن قازاق – ءومىرحان التىن. ومكەڭ وتكەن جىلى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ 5-قۇرىلتايىندا كەزەكتەن تىس ءسوز الىپ، قىتايداعى قازاقتاردىڭ قيىن جاعدايىن ەلباسىنا تىكەلەي ءمالىم ەتكەن ەدى.

سوفيا ريچاردسون

ومكەڭنىڭ حاتى وقىلىپ، تۇسىنىكتەمە بەرىلگەننەن كەيىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ سوفيا ريچاردسون (Sophie RICHARDSON) حانىم ءسوز الدى. ول «Human Rights Watch» حالىقارالىق ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ ۇيىمىنىڭ قىتاي بيۋروسىنىڭ باسشىسى.

ريچاردسون حانىم سوڭعى ۋاقتا شىعىس تۇركىستاندا از ۇلتتارعا، سونىڭ ىشىندە ەتنيكالىق قازاقتارعا قاراتا ادام قۇقىقتارىنىڭ ادام سەنگىسىز تاسىلدەرمەن ورەسكەل بۇزىلىپ وتىرعانىن ايتتى.

ريچاردسون حانىم،  ەۋروپارلامەنت جانە وزگە دە حالىقارالىق ۇيىمداردى

تىم كەش بولماي تۇرىپ اتالعان ساياسي قىسىمدى توقتاتۋ ءۇشىن قىتاي ۇكىمەتىنە قارسى اسەرلى شارالار قولدانۋعا شاقىردى.

ۋلريچ دەليۋس

بۇ جولعى جيىندا قىتاي بيلىگىنىڭ قاساقانا قىسىمىنا ۇشىراپ جاتقان ەتنيكالىق قازاقتار ماسەلەسى باسا ايتىلدى. اسىرەسە، ءومىرحان التىننىڭ ارنايى دايىنداپ كەلگەن بايانداماسىن ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى بىلىكتى مامان ۋلريچ دەليۋس (Ulrich DELIUS) وقىپ، ونداعى جاعدايدى ەگجەي-تەگجەيلى باياندادى.

يوحيم زەللەر

ايتپاقشى، وسىدان كەيىن ءسوز العان ەۋروپارلامەنتتىڭ تاعى ءبىر دەپۋتاتى يوحيم زەللەر (Joachim ZELLER ) مىرزا دا قازاقتار ماسەلەسى جايلى ءسوز سويلەدى. ول مامىردىڭ 10-11 كۇندەرى استاناعا ەۋروپارلامەنت دەلەگاتسياسى ساپىندا كەلىپ كەتكەن ەدى.

ول ءوزىنىڭ استانا ساپارى جايلى بايانداي كەلىپ، قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ ەۋروپارلامەنتپەن بىرلەسە جۇمىس ىستەۋگە ءازىر ەكەنىن ايتتى.

سونداي-اق، زەللەر مىرزا، قازاقستان ۇكىمەتى قىتايداعى قازاقتار ماسەلەسىنە ديپلوماتيالىق جولمەن ارالاسۋى جانە ءتيىستى كومەك بەرۋ كەرەكتىگىن ايتتى.

زەللەر مىرزا، قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ قىتايداعى قازاقتارعا قولداۋ كورسەتۋگە نيەتتى ەكەندىگىن ايتا كەلىپ، ەۋروپارلامەنتتى قىتاي ۇكىمەتىنە قارسى شارا قولدانۋعا شاقىردى.

ابيگەيل اليس

ءومىرحان التىننان جەتكەن اقپارعا سۇيەنسەك، ەۋروپارلامەنت جيىنىنا قاتىسقان بارشا دەپۋتاتتار مەن حالىقارالىق ۇيىم ماماندارى بۇل جولى قىتايدا قىسىمعا ۇشىراعان از ۇلتتاردىڭ ىشىندە ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ جايىن كوبىرەك ءسوز ەتكەن. ءتىپتى، ەۋروپارلامەنتتىڭ مۇشەسى ابيگەيل اليس (Abigail ALICE) حانىم دا قىتايداعى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ماسەلەسى جونىندە ءسوز سويلەپ، ءتيىستى شارا قولدانۋ كەرەكتىگىن ايتقان.

لارس اداكتۋسون

ۋاجيد حان

باربارا لوچبيلەر

قىتايداعى از ۇلتتار، سونىڭ ىشىندە ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ماسەلەسىن تالقىلاعان بۇل جيىندا ءسوز العان پارلامەنت مۇشەلەرى  لارس اداكتۋسون، ۋاجيد حان، كوميتەت توراعاسىنىڭ ورىنباسارى باربارا لوچبيلەر حانىم قىتايداعى ادام قۇقىقتارىن تاپتاۋ ارەكەتى بۇعان دەيىن ەشبىر مەملەكەتتە بولماعان دەڭگەيگە جەتكەنىن،  ەۋروپارلامەنتتىڭ جانە حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ساياسي قىسىمدى دەرەۋ توقتاتۋعا، ادامداردىڭ قورقىنىشسىز، ۇرەيسىز، بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتەتىن شارالاردى مەيلىنشە تەز ارادا قابىلداۋ كەرەكتىگىن ايتقان.

سونداي-اق، ەۋروپارلامەنتتىڭ بۇل باس قوسۋىندا ءومىرحان التىننىڭ قىتايداعى قازاقتاردىڭ ماسەلەسى باستان-اياق، ەگجەي-تەگجەيلى باياندالعان حاتى پارلامەنت مۇشەلەرىنە اعىلشىن جانە نەمىس تىلدەرىندە تاراتىلدى.

ءسويتىپ، بريۋسسەلدە العاش رەت قىتايدا قىسىمعا ۇشىراعان ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ماسەلەسى تالىقلاندى. ەۋروپارلامەنت جانە حالىقارالىق ۇيىمدار بۇل ماسەلەنى ءجىتى باقىلاۋدا ۇستاۋعا جانە ءتيىستى شارالاردى قابىلداۋعا كەلىستى.

وعان قوسا، الداعى ۋاقتا ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ نەمەسە باسقا دا ماسەلەلەردە ءوز قۇقىقتارىن تولىق قورعاۋ ءۇشىن حالىقارالىق ۇيىمدارمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەپ، زامان تالابىنا ساي ارەكەت ەتۋ كەرەكتىگى دە ايتىلدى.

شي شىرعالاڭى

ءشيدىڭ شىرعالاڭى شىڭجاڭداعى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ قازاقستانعا كەلىپ-كەتەتىن جولىن ءبىرجولا جاپتى. قىسىم كۇشەيگەن.

قازاقستانعا كەلىپ-كەتىپ جۇرگەندەردىڭ پاسپورتتارى تاركىلەنىپ، زەينەتكە شىققاندار قازاقستانعا كەلىپ ازاماتتىق الاتىن بولسا، زەينەتاقىلارى بەرىلمەيتىن بولعان. سونداي-اق، قازاقستاننان ىقتيارحات الىپ، ءارتۇرلى سالادا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەندەر شىنجاڭداعى جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ  ارنايى شاقىرۋىمەن قىتايعا كەتكەنى، وندا «ساياسي-تاربيە» لاگەرلەرى مەن تۇرمەلەرگە قامالعانى، قىتايعا بارعانداردىڭ ىشىندە قازاقستانعا قايتا الماي قالعانداردىڭ كوپ ەكەنى جايلى دەرەكتەر انىقتالدى.

قىتايداعى قازاقتاردىڭ جاعدايى تىم اۋىرلاپ كەتتى، راسىندا. قىتاي ۇكىمەتى قازاقتى تەرروريست، ەكسترەميستەردىڭ قاتارىنا قوستى. قۇجاتتارىن تارتىپ الىپ، قازاقستانعا كەلىپ-كەتكەن ءار قازاقتى تۇرمەگە جابۋدا. ۇيىندە قۇران ۇستاعان، ءدىني وقۋلىقتى ۇستاعان، ەسكى كىتاپتاردى ساقتاعاندار ساقشىلاردىڭ قىرىنا ءىلىنىپ، ءجابىر كورۋدە. قازاق جازۋشىلارىنىڭ كىتاپتارىن وقىعاندار وقۋ-تاربيەلەۋ لاگەرلەرىنە ايدالعان.  ءتىپتى، مولدا-قوجالاردىڭ كەيبىرى تۇرمەدە قايتىس بولدى دەگەن اقپار دا تارادى.

باتىس پەن اقش قىتاي رەپرەسسياسىن ايىپتايدى

قىتاي بيلىگىنىڭ بۇل ساياساتىن ءبىز تۇگىلى باتىستىڭ زايىرلى قوعامى اشىق ايىپتادى. اقش پەن ەۋروپا ەلدەرى قىتايدىڭ از ۇلتتارعا جاساپ جاتقان رەپرەسسيۆتى ساياساتىن سىنادى. كەرەك دەسەڭىز، سانكتسيا سالۋعا ءازىر ەكەندىگىن دە جەتكىزگەن ەدى. وعان پىسقىرعان شي جوق. قازاقستانداعى اقپارات قۇرالدارى دا، اعىلشىن ءتىلدى اقپارات تا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، ارعى بەتتەگى اعايىنعا اراشا تۇسۋدە. سولاردىڭ باسىندا ءبىز دە بارمىز.ازىرگە ءبىزدىڭ ءۇنىمىز ەۋروپارلامەنتكە جەتتى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz