قىتاي بىزگە كورشى قونىستانعان مەملەكەت. شەگەندەلگەن شەكارانىڭ ارعى بەتىندە ەتنيكالىق قازاقتار تۇرادى. ولار قىتاي ازاماتى، ارينە. جۋنگوداعى كوپ جۇرتتىڭ ىشىندە قازاق دياسپوراسى ەداۋىر كوپ. قازاقتار جالپى قىتايدا جاسايتىن ۇلتتار ىشىندە ادام سانى جاعىنان 16-ورىندا. 2010 جىلى جۇرگىزگەن ساناق كەزىندە تىركەلگەن رەسمي مالىمەتكە سۇيەنسەك، قىتايداعى قازاق سانى 1,5 ميلليونعا جۋىقتاعان.

1 ميلليوننان استام قازاق ىلە-قازاق اۆتونومدىق وكرۋگىندە تۇرادى ەكەن. شاڭزى اۆتونومدىق وكرۋگىندە 120 مىڭنان استام قازاق جانە ۇرىمشىدە 50 مىڭعا جۋىق قازاق بار. قالعاندارى وزگە ايماقتارعا قونىستانعان. بۇل دا رەسمي مالىمەت. ال بەيرەسمي مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، قىتايدا ۇزىن-ىرعاسى 2 ميلليوننان استام قازاق تۇرادى. قازاقتار نەگىزىنەن التاي، ىلە، تارباعاتاي ايمقتارى كىرەتىن اۆتونوميالىق وبلىستا، سونداي-اق قحر شۇار موري-قازاق، باركول-قازاق اۋداندارىندا، گانسۋ ولكەسىنىڭ اقساي-قازاق اۆتونوميالىق اۋدانىندا جانە از مولشەردە بەيجىڭدە (پەكيندە) تۇرىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. جالپى بىلە جۇرىڭىزدەر، شەتتەگى قازاق دياسپوراسىنىڭ ۇزىن سانى – 5,5 ميلليونعا جەتەدى. ولاردىڭ ءدىنى – مۇسىلمان. قىتايداعى قازاقتىڭ دا ۇستاناتىن ءدىنى – ءداستۇرلى يسلام.

مىنە، قاسيەتتى رامازان ايى كەلىپ كىردى. جۇرت اۋىز بەكىتىپ، وتىز كۇن ورازاسىن ۇستاۋعا نيەت قىلدى. وكىنىشكە وراي، قىتايداعى مۇسىلماندار، سونىڭ ىشىندە قازاقتار جۇرت قاتارلى ورازا ۇستاپ، اۋىز بەكىتە المايتىن سياقتى.

وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن قىتاي بيلىگى مۇسىلمانداردىڭ ءدىني جورالعىلارىن ۇستانۋعا كەدەرگى جاساپ، ءتۇرلى زاڭدارمەن تىيىم سالعان ەدى.

جاقىندا قىتاي بيلىگى مۇسىلمان جاماعاتىنا رامازان ايىندا ورازا ۇستاۋعا تىيىم سالىپ، شوشقا ەتىن جەگىزىپ جاتىر دەگەن اقپار تارادى. بۇل تۋرالى قازاقستاندىق «arhar.kz» سايتى جازدى.

«وسىعان دەيىن مەشىتتەردى بۇزىپ، قاسيەتتى قۇراندى ورتەگەن ورتالىق بيلىك، مىنە، بەس جىل قاتارىنان رامازان ايىندا قىسىمنىڭ نەبىر ءتۇرىن ارتتىرۋدا. ولار مۇسىلماندار ورازا ۇستاماۋى ءۇشىن ءتۇرلى قۇيتىرقىلىققا بارۋدا»، - دەپ جازادى سايت.

«اتاپ ايتاتىن بولساق، ولار رامازان ايىندا ارنايى جالپىعا ورتاق تۇسكى اس ءىشۋدى مىندەتتەگەن. تۇسكى اس ىشۋدەن باس تارتقان جان جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ، ءتىپتى «تاربيەلەۋ لاگەرلەرىنە» دە اتتاندىرىلماق. تۇسكى اسقا سونىمەن قاتار يسلام دىنىندە حارام سانالاتىن شوشقا ەتى قوسىلىپ، سۋسىن رەتىندە الكوگولدى ىشىمدىكتەر قويىلماق. مۇنداي تاجىريبە 2015  جىلدان باستاپ جۇزەگە اسۋدا»، دەپ جازادى اتالعان دەرەككوزى.

بۇل تۋرالى العاش بولىپ حالىقارالىق ءدىني بوستاندىق جونىندەگى كوميسسيا (USCIRF) وكىلدەرى حابارلاعان ەكەن.

قىتايداعى از ۇلتتارعا قارسى جاسالىپ جاتقان ساياسي قىسىم تۋرالى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ءبىرازدان بەرى جازىپ ءجۇر. اسىرەسە، قىتايدا تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ساياسي سۇرگىنگە ۇشىراپ، «ساياسي ۇيرەنۋ لاگەرلەرى» مەن تۇرمەلەرگە ناقاقتان-ناقاق قامالىپ جاتقانى جايلى  «Abai.kz» پورتالى جازعان دۇركىن-دۇركىن ماقالا اقىرى ەۋروقاۋىمداستىقتىڭ قۇلاعىنا جەتتى.

كۇنى كەشە «Abai.kz» پورتالىنىڭ تۇراقتى اۆتورى، المانياداعى قانداسىمىز، جۋرناليست ءومىرحان التىننىڭ ءۇشبۋ حاتىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ەۋروپارلامەنت جيىن وتكىزدى. قىتايدا قۋعىنعا تۇسكەن قازاقتىڭ جايىن تالقىلادى. حالىقارالىق ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ باسشىلارى بۇل باسسىزدىقتى باقىلاۋعا الىپ، شارا قولداناتىن بولىپ كەلىستى.

نۇرزات توعجان

Abai.kz