دالامىز كەڭ، قالامىز كوپ. بىراق، قازاق بالاسى وعان سىيا الماي-اق قويدى. «وتىرساق  – وپاق، تۇرساق  - سوپاقپىز». الماتىعا كەلسەك – «مامبەتپىز»،  قازاقشا سويلەسەك –  «ناتسپاتپىز».    مەملەكەتتىڭ ەگەسى قازاقتان گورى،  ورىس-كازاكتىڭ  قۇقى باسىم. ۇزىن سانى وننان اسپايتىن، بىراق  «رەسمي كوكىرگەندە»، 130-عا  بارىپ جىعىلاتىن  «كوپ ۇلتتاردىڭ» مۇددەسى ءۇشىن، ىلعي، «جىعىلىپ»  قالا بەرەمىز.   مەنىڭ بۇل سوزدەرىم ەلدەگى باسقا ۇلتتارعا دەگەن جەك كورۋشىلىك ەمەس،  بيلىك ءۇشىن «نەگە تەك ءبىز جەك كورىنىشتى بولىپ قالا بەرەمىز ؟»  دەگەن  ساۋال. نەگە ءبىزدىڭ شەندىلەر «وزىمىزدىكى» بولماي تۇر؟ وزگە ەلدىڭ ساياسي مەرەكەسىن تويلايمىز، تاۋەلسىزدىگىمىزگە نۇقسان كەلتىرەتىن  قىلىقتارىن ءۇنسىز مويىندايمىز.  ارينە، ۇلتىنا قاراپ، الالاۋ دۇرىس ەمەس، ءبارىمىز دە ءبىر ەلدىڭ ازاماتتارىمىز – زاڭ الدىندا قۇقىمىز تەڭ. الايدا، جەمە-جەمگە كەلگەندە، قازاقتىڭ قۇقى كەم ءتۇسىپ جاتاتىنى قىنجىلتادى.

كەشە عانا وسى «Abai.kz» سايتى كوتەرىپ،  ەل بولىپ، جابىلىپ جاتىپ، ەلگە كىرۋى ارەڭ مۇمكىن بولعان جايناگۇلدىڭ وقيعاسى ەستەرىڭىزدە شىعار. قىتاي ازاماتى بولعانىمەن، قازاقستاندا تۇرۋعا ىحتيارحاتى بار، كۇيەۋى مەن ۇلى ءبىزدىڭ ەلدىڭ ازاماتتارى. شەكاراشىلار شەك  قويىپ، «كەۋدەسىنەن يتەردى». 18 كۇن بويى وتباسىنان ايىرىلدى. ءتىپتى، ونى قىتايعا قايتارىپ جىبەرسە، كۇنى نە بولار ەدى؟ ويتكەنى، ونداعى قازاقتىڭ سول ەلدىڭ بيلىگىنەن قانداي تەپەرىش كورىپ جاتقانى بەلگىلى.  نەگە ءبىزدىڭ وزىمىزگە ءوزىمىزدىڭ جانىمىز اشىمايدى؟!

قازاق شەكاراشىلارى قازاق قىزىنىڭ باسىن قاتەرگە تىگىپ جاتقاندا، اتىراۋدا شەندىلەر رەسەي ازاماتىنىڭ مۇددەسىن قورعاپ الەك. سونىڭ كەسىرىنەن، جەرگىلىكتى   وتباسى ءجابىر كورىپ وتىر.  ەندى وسى وقيعا تۋرالى كەڭىرەك تاراتىپ ايتايىق.

داريعا رايىمقۇلوۆا  ەسىمدى اتىراۋ تۇرعىنىنىڭ وتباسى –  قىزى، كۇيەۋ بالاسى، نەمەرەلەرى بىرلەسىپ، جىلجىمايتى مۇلىك نارىعىنا قاتىسۋشىلارعا كەڭەس بەرۋشى (كونسالتينگتىك) فيرما قۇرۋدى ۇيعارادى.  قازاقستان ازاماتتارىنا  مۇنداي رىنوكتىك  قادام جاساۋعا مۇمكىندىك بەرىلىپ وتىر، سوندىقتان ونى ورىندى پايدالانۋعا اركىم قاقىلى. وسىنى ەسكەرگەن رايىمقۇلوۆتار مەملەكەتكە ماسىل بولماي، ءوز ەڭبەكتەرىمەن،  ەل قاجەتىنە جاراي وتىرىپ، ءوز قامىن وزدەرى جاساي الاتىندارىنا  نىق سەنىمدى بولاتىن. اتىراۋ قالاسى ساتباەۆ كوشەسىندەگى 36-شى ۇيدەگى وزدەرىنە تيەسىلى 22-ءشى پاتەردى كەڭەيتە وتىرىپ، ولار كەڭىرەك كەڭسە جاساۋدى ۇيعارادى. سول ءۇشىن، ءۇي ماڭىنداعى جەر تەلىمىن اكىمدىكتەن ساتىپ الادى. كاسىپكەرلەر بار ءىسىن زاڭدى تۇردە جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا، اتىراۋ قالاسىنىڭ ساۋلەتشىسى ماقۇلداعان، ەسكيزدىك جوبانىڭ نەگىزىندە جاسالعان  تەحنيكالىق شەشىمدى دە  الىپ، وسى № 36 ءۇي تۇرعىندارىنىڭ  جالپى جينالىسىندا  ولاردىڭ كەلىسىمىنە قول جەتكىزەدى (ول جينالىستىڭ حاتتاماسى بار).  پاتەردى قايتا جوبالاۋ تۋرالى دا زاڭدى رۇقسات الادى.  ەندى، ماسەلە قاتار پاتەردەگى كورشىنىڭ  قولداۋى  قاجەت.  جولى تۇسكەن سول بولار – كورشىلەرى دە  قارسى بولماي، ەكى جاق ، كەلىسىمگە  كەلەدى.  بار زاڭدىلىقتار ساقتالعان سوڭ، ءوز يەلىكتەرىندەگى، اكىمدىكتەن ساتىپ العان تەلىمگە،  پاتەرىنە  جاپسارلاپ، كەڭسەلىك عيمارات سالىپ الادى.

«كەلىسىپ پىشكەن تون كەلتە بولمايدى» عوي!  ونىڭ ۇستىنە، ءبارى زاڭدى! ال، ەندى، ايانباي ەڭبەك ەت، وتانىڭا پايداڭدى تيگىز! ەلدىڭ ەرتەڭىن جاقسارتسام دەگەن ەلباسىنىڭ ۇندەۋىنە قوسىل!

قايداعى؟..  بۇلاردىڭ جاساماقشى تىرلىگىنە، «ءا» دەگەننەن-اق،  كەلىسە كەتكەن قاتار پاتەردەگى كورشىنىڭ شىن كوزدەگەنى ناعىز قاتەر  بولىپ شىقتى. 2008 جىلدان بەرى رەسەي ازاماتتىعىن الىپ، سول ەلگە كوشىپ تە كەتكەن، بىرەر جىل بۇرىن كارى شەشەسىنىڭ پاتەرىنەن ء"دام ەتىپ" ۋاقىتشا قايتىپ كەلگەن ادەلينا براجنيكوۆانىڭ  سانكت-پەتەربۋرگتەن  باسپانا  ساتىپ الماقشى ويى بار ەكەن. ول  داريعا رايىمقۇلوۆاعا  «شەشەمنىڭ مىنا پاتەرىن 150 مىڭ اقش دوللارىنا  ساتىپ الساڭشى» دەگەن ۇسىنىس جاسايدى. «بۇل باعا اسىرە قىمبات، ءبىز بانكتەن نەسيە الىپ، 75 مىڭعا ساتىپ  الايىق» دەگەنگە كونبەيدى. بۇعان دەيىنگى ءتورت جىل بويى  كورشىلەرىنە تاققان ەش  كىناسى جوق ادەلينا حانىمدى  نەۆا جاعالاۋىندا ءومىر ءسۇرۋ ارمانى ابدەن يەكتەپ السا كەرەك، داريعانىڭ ۇستىنەن ارىزدان ارىزدى بۇرقىراتا باستايدى.

ءبىر قىزىعى، كورشىلەرىنىڭ «زاڭسىز» تىرلىگىنە نارازى ادەلينا براجنيكوۆانىڭ ءوزى ناعىز زاڭ بۇزۋشى بولىپ شىعادى.  قازاقستان زاڭناماسىنا سايكەس، بوتەن ەلدىڭ ازماتتىعىن العان سوڭ، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە، مۇنداعى مۇلىكتىڭ وزىنە تيەسەلى  بولىگىنەن باس تارتۋى (وتچۋجدەنيە) كەرەك ەدى. بىراق، پەتەربور پاتەرىنەن دامەلى ادام ولاي ىستەۋشى مە ەدى؟ قازاقستان زاڭىن بەلدەن باسا وتىرىپ، ىقتيارحاتى دا جوق، ياعني، №21 پاتەردە  تەك تۇرۋعا عانا قۇقى بار براجنيكوۆا داريعانى بالالارىمەن بىرگە سوتتان سوتقا سۇيرەي باستايدى. ال، اتىراۋ سوتتارى ءوزى تۇرىپ جاتقان پاتەرگە قاتىستى قانداي دا ءبىر ارەكەت  جاساۋعا  ەش قۇقى جوق شەت ەل ازاماتىنىڭ ارىزىن قابىلداپ، ءىس قوزعايدى. كەشەگى ىقتيارحاتى بولسا دا، جاقىندارىنان ايىرىلىپ، جات ەلگە قۋىلعان جايناگۇلدەن (سىلتەمەدەن قاراڭىز) بۇل شەت ەلدىك ازاماتتىڭ نەسى ارتىق؟ وسىدان كەيىن، ءبىزدىڭ سوتتاردى ءتۇسىنىپ كور.

2011 جىلدىڭ 10-شى مامىرى كۇنى ا. س. مۇقانعاليەۆانىڭ توراعالىعىمەن وتكەن اتىراۋ قالالىق سوتى  رەسەي ازاماتى  براجنيكوۆانىڭ ارىزىن جارتىلاي قاناعاتتاندىرادى. ياعني، ارىز بەرۋشىنىڭ رۇقساتىمەن،  جاپسارلاي سالىنعان عيماراتتىڭ  ونىڭ لودجياسىن جاۋىپ قالدى-مىس دەگەن  65 سم بولىگىن بۇزۋدى جۇكتەيدى.  ال، وسى تارتىسقا وراي،  «اتىراۋ وبلىسى مەملەكەتتىك ساۋلەت-قۇرىلىس  بويىنشا باقىلاۋ  باسقارماسىنىڭ»  «جاپسارلاي سالىنعان عيماراتتى زاڭسىز دەپ تاۋىپ، بۇزىپ تاستاۋ»  تۋرالى ءوتىنىشىن قاناعاتتاندارماي تاستايدى.  سوت شىعارعان شەشىمدە ارىزدانۋشىنىڭ  باسقا تالاپتارىنىڭ ەش دايەكسىز ەكەنى تولىق دالەلدەنىپ، جازىلعان.  جاۋاپقا تارتىلعان تاراپ سوت شەشىمىن تولىق  ورىنداپ شىعادى.

بىراق، «پەتەربورلىق ارمان» براجنيكوۆاعا تىنىم بەرمەيدى.

كەلەسى سوت وتىرىسى 2014 جىلدىڭ 24 قاڭتارىندا ا. ىزتەلەۋوۆانىڭ توراعالىعىمەن وتەدى.  بۇل ءماجىلىس جوعارىدا سيپاتتالعان سوت شەشىمىنىڭ دۇرىستىعىن راستاپ، جابىرلەنۋشىنىڭ ءوز قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلىپ جاتقانىن دالەلدەيتىن دايەكتەر كەلتىرە الماعاندىعىنان، براجنيكوۆانىڭ ارىزىن قاناعاتتاندىرماي تاستايدى.

ەكى اي وتپەي، 11-ءشى ناۋرىز كۇنى جينالعان اپەللياتسيالىق  سوت كوللەگياسى دا براجنيكوۆانىڭ ارىزىن قاناعاتتاندىرمايدى. سوت بارىسىندا  ادەلينا حانىم كەلتىرگەن  دايەكتەردىڭ ەشبىرى دالەلدەنبەيدى، ال، د. رايىمقۇلوۆانىڭ بالالارى كوتەرگەن جاپسارلاس عيماراتتىڭ زاڭعا سايكەس سالىنىپ، ەشبىر نورماتيۆتەردى بۇزباعانى، ولاردىڭ بار ارەكەتى زاڭدى ەكەنى ەسكەرىلەدى.

وسى ارادا، اتىراۋ قالاسىنىڭ پروكۋرورىنىڭ سوتقا تۇسىرگەن ارىزىنان سوڭ، 2016 جىلدىڭ 28- قىركۇيەگىندە اتىراۋ قالالىق سوتى ا. ۆ.  براجنيكوۆانى  ساتباەۆ كوشەسى، 36 ءۇي، 21 پاتەردەگى ۇلەسىنەن ايىرۋ (وتچۋجدەنيە) تۋرالى شەشىم شىعارادى. ال، سول  جىلدىڭ 27-جەلتوقسانىندا وسى ماسەلەگە قاتىستى براجنيكوۆانىڭ  اپەللياتسيالىق شاعىمىن قاراعان، گ. قارابالينا توراعالىق جاساعان سوت وتىرىسى رەسەي ازاماتىنىڭ ارىزىن قاناعاتتاندىرىپ،  28-قىركۇيەكتەگى سوت شەشىمىن وزگەرتىپ تاستايدى.  وعان مۇمكىندىك بەرگەن  رەسەيلىك براجنيكوۆانىڭ ەكى ارالىقتا، ياعني، قاراشا ايىنىڭ 2-ءسى كۇنى ىقتيار حات الىپ ۇلگەرگەنى بولدى.  قىركۇيەك ايىندا شىققان سوت شەشىمىن ورىنداماۋدىڭ امالىن وسىلاي تاپتى.  قۇقىق ورگاندارى، ياعني، سوت قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتىق كودەكسىنىڭ 252 بابىن  ورەسكەل بۇزدى.  براجنيكوۆانىڭ  اياق استىنان ىقتيارحات الۋىنا دا جوعارى لاۋازىمدى شەندىلەردىڭ كومەكتەسكەنى بەلگىلى بولىپ وتىر. كەيبىر دەرەكتەرگە قاراعاندا، رەسەيدىڭ بۇل ارىزقوي ازاماتى  قازاقستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر ۆيتسە-ءمينيسترى ەرلان  تۇرعىمباەۆقا ارىزدانىپ، وعان جالعان  اقپاراتتار بەرگەن. وزىنە قاتىستى پاتەر قۇقىنا يەلىكتەن ايىرۋ تۋرالى سوت شەشىمىنىڭ شىققانىن جاسىرىپ قالادى. اشەيىندە، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ ارىزىن قابىلداۋعا قولى تيمەيتىن ءمينيستردىڭ ورىنباسارى ءمان-جايمەن ەگجەي-تەگجەيلى تانىسپاستان، تومەنگە قاراي بۇيرىق تۇسىرەدى دە، براجنيكوۆانىڭ سوت شەشىمىن ورىنداماي، اپەللياتسيالىق سوت شەشىمىن  ءوز پايداسىنا  شەشكىزۋىنە  كومەكتەسىپ جىبەرەدى.   وبلىستىق  كوشى-قون پوليتسياسىنداعىلار قاتاڭ  ەسكەرتۋ الادى.  وسى تۇستا، ەزۋ تارتتىراتىن  بىر  جايت بار. رەسەي ازاماتىنىڭ پروبلەماسىن قازاقستان ازاماتتارىنىڭ مۇددەسىن، قۇقىعىن تاپتاي وتىرىپ، شەشىپ بەرگەن  گەنەرال «بيلىگىن نەمەسە قىزمەت نۇسقاۋلارىن اسىرا پايدالانعانى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ» اتتى  عىلىمي ەڭبەكتىڭ اۆتورى ەكەن.

ەندى، رەسەي ازاماتى «اتقا مىقتاپ مىنەدى».  ءبىزدى شەت تىلىندە باسقارىپ وتىرعان شەندىلەردىڭ ارقاسىندا، ءوزى جاقتىرا بەرمەيتىن «كالبيتتەر» مەن «چۋركالاردىڭ» سازايىن  تارتتىرا باستايدى.

2014-ءشى جىلدىڭ 14-ءشى مامىرى كۇنى ب. ك. كارەشوۆانىڭ توراعالىعىمەن وتكەن  اتىراۋ وبلىستىق كاسساتسيالىق سوت  كوللەگياسى  بۇعان دەيىنگى سوت شەشىمدەرىنىڭ ءبارىن جوققا شىعارىپ، قۇزىرلى مەملەكەتتىك ورگاندار بەرگەن زاڭدى رۇقسات شەشىمدەرىن تەرىس دەپ تاۋىپ، قازاقستان ازاماتىن رەسەي ازاماتىنىڭ الدىندا «جىعىپ» بەرەدى.

وسىلايشا،  بىرنەشە جىلعا سوزىلعان  بىرنەشە سوت پروتسەسى  قازاقستان سوتتارىنىڭ، ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ، جالپى قازاقستاندىقتاردىڭ سالىعى ەسەبىندە جۇمىس ىستەپ وتىرعان جانە سولاردىڭ مۇددەسىن قورعاۋعا ءتيىس مەملەكەتتىك ورگاندارىنىڭ  قاراپايىم رەسەيلىكتىڭ الدىندا قاۋقارسىز ەكەنىن تانىتتى. سوڭعى سوت شەشىمىنەن سوڭ، داريعا رايىمقۇلوۆانىڭ وتباسى ادال ەڭبەكپەن كەلگەن عيماراتتان ايىرىلۋعا ءماجبۇر بولدى. «ازاماتتاردىڭ دۇنيە-مۇلكىن زاڭداستىرۋ تۋرالى» زاڭعا سايكەس،  2015 جىلى زاڭدى تۇردە  تىركەۋگە الىنعان  مۇلىكتەرىنە قاتىستى شەشىمدى كەيىنگى سوت وتىرىسى جوققا شىعارىپ تاستايدى. كۇيەۋ بالاسى جۇيكەسى سىر بەرىپ، كوز جۇمدى، ال قىزى وبىرعا شالدىعىپ، ەكىنشى دارەجەلى مۇگەدەك بولىپ قالدى. ءتىپتى، سوت شەشىمىن ورىنداۋعا دا اقشالارى جوق. ال، شەت ەل ازاماتىن ەش قيىندىقسىز قابىلداپ، ماسەلەسىن ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ ەسەبىنەن شەشىپ بەرگەن جوعارى شەندىلەر، ەندى، داريعا رايىمقۇلوۆانى قابىلداۋدان باس تارتىپ وتىر. سول كەزدەگى جوعارعى سوت توراعاسى ءمامي مىرزا، ءتىپتى، «مازامدى الا بەرسەڭىز، سىزبەن حات الماسۋ ءبىرجولا توقتاتىلادى» دەپ تە سۇس كورسەتكەن.

سوتتار، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى بىرلەسە وتىرىپ، ۇيىمداسقان تۇردە قازاقستان كونستيتۋتسياسىنىڭ  77 بابىنىڭ 2 تارماعىن ورەسكەل  بۇزدى.  داريعا رايىمقۇلوۆا ءبىر ارەكەتى ءۇشىن ەكى رەت سوتتالىپ، ەكى رەت جازاعا تارتىلدى.

بۇل جەردە ءبىز، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ  ازاماتتارى تۇسىنبەيتىن نارسە – نەگە «ءبىزدىڭ» بيلىك بىزگە وگەيلىك تانىتادى؟ نەگە قازاقستان ازاماتى رەسەي پرەزيدەنتى تۋرالى ايتقان سىندارى ءۇشىن جازاعا تارتىلىپ، سوتتالىپ كەتەدى؟ نەگە كەلىمسەك رەسەيلىكتىڭ مۇددەسى  قازاقستاندىقتىڭ مۇددەسىنەن بيىك بولۋى كەرەك؟ نەگە قازاقستان پرەزيدەنتى حالىققا قىزمەت جاساسىن دەپ تاعايىنداعان لاۋازىم يەلەرى  بوتەن ەل پرەزيدەنتىنە تابىنادى؟ نەگە؟

اسان اسحات

Abai.kz