جۇمىس قولى مول وڭتۇستىك وڭىردەن تەرىستىك جاقتاعى اۋىلدارى قاڭىراۋعا اينالعان ايماققا قاراي كوشتىڭ قوزعالعاندىعى جايلى كەزىندە بىرنەشە ماقالا جازىپ، بۇل ماسەلەنى ۇنەمى باقىلاۋعا الىپ وتىرعانبىز. ەندى وسىناۋ ماقساتى بيىك، بولاشاعى مول باعدارلامانىڭ قازىرگى تاڭدا قالاي جۇزەگە اسىپ جاتقاندىعىنا تاعى ءبىر كوز جىبەرەلىك.

ادىلىنە كوشسەك، بيىلعى جىل وسى كوشى-قون ماسەلەسىنە ەرەكشە كوڭىل اۋدارىلۋدان باستالعاندىعى سۇيسىندىرمەي قويمايدى. بۇل باعىتتاعى جۇمىستار ءوزىنىڭ جۇيەلىلىگىمەن ءارى پارمەندىلىگىمەن ەرەكشەلەنىپ وتىر. ماسەلەن، وسى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا وبلىسىمىزداعى اۋىل اكىمدەرىنىڭ ۇلكەن ءبىر توبى الماتى وبلىسىن ارالاپ قايتتى. وندا اكىمدەر وسىندا كوشىپ كەلەتىندەرمەن كەزدەستىرۋگە ارنالعان بوس ورىندار جارمەڭكەسىنە قاتىسۋعا ارنايى بارعان ەدى. ءدال وسىنداي ەكى جاققا پايدالى كەزدەسۋ ماڭعىستاۋ وبلىسىندا دا بولدى. ەندى جاقىن ارادا وسىنداي شارالار ەلىمىزدىڭ تاعى دا ءۇش وڭىرىندە وتپەك. وڭتۇستىكتەگى باۋىرلارىمىز دا قول قۋسىرىپ قاراپ قالعان جوق. ناۋرىز ايىندا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان وسىندا ات باسىن بۇرعان ازاماتتار وزىمىزدەگى سارىكول، قاراسۋ جانە التىنسارين اۋدانىنىڭ جاعدايلارىمەن جەتە تانىستى.

الداعى كوشى-قونعا مۇنشالىقتى مۇقيات دايىندالۋدىڭ دا وزىندىك سىرى بار. ويتكەنى الداعى بەس جىلدىڭ ىشىندە وبلىسىمىزعا 10 مىڭ وتباسى كوشىپ كەلمەك. بۇل ورتا ەسەپپەن العاندا 30-40 مىڭ ادام دەگەن ءسوز. ەندى وسىنشاما جۇرتتى جۇمىسپەن، تۇرعىن ۇيمەن، بالا-باقشا جانە مەكتەپپەن قامتاماسىز ەتۋ وڭاي شارۋا بولماسى انىق.

-وڭتۇستىك وبلىستاردا ادامدار وتە تىعىز ورنالاسقان. وعان مەنىڭ ءوزىمنىڭ دە كوزىم جەتتى. ماسەلەن، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ءبىر اۋىلى ەكىنشىسىمەن ىرگەلەس جاتىر. ادامدارعا جۇمىس جەتىسپەيدى. شارۋاشىلىقپەن اينالىسۋعا دەگەن جەر دە تاپشى. مەكتەپتە بالالار ءۇش اۋىسىمدا وقيدى. ال بىزدە جاعداي مۇلدەم كەرىسىنشە. وڭىرىمىزدە جىلدان-جىلعا حالىق سانى كۇرت ازايىپ بارادى. جۇمىس قولى دا تىم قات. مىنە، سوندىقتان دا وسىنداي قيعاشتىقتى تۇزەتىپ، كوشى-قون ماسەلەسىن ورىندى شەشسەك، دەموگرافيالىق جاعداي عانا ەمەس، ەكونوميكامىز دا جاندانارى ءسوزسىز،-دەيدى قوستاناي وبلىستىق جۇمىسپەن قامتۋدى ۇيلەستىرۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار باسقارماسى كوشى-قون ءبولىمىنىڭ باسشىسى ءداميلا اقپانبەتوۆا.

ارينە، كوشى-قون دەگەنىمىز قالپاقپەن ۇرىپ الاتىن دۇنيە ەمەس. ول جان-جاقتى دايىندىقتى، الدا تۋىندايتىن ماسەلەنى وسى باستان مۇقيات سارالاپ، دەر كەزىندە ءارى جەدەل شەشۋدى تالاپ ەتەدى. جالپى، ىشكى ميگرانتتار ءۇشىن ەڭ باستى پروبلەما - جۇمىسپەن قامتۋ بولارى ءسوزسىز. ماسەلەن، ولار جاڭا جەرگە كەلىپ، ءتيىستى اقشاسىن الىپ، سوسىن جۇمىس ىزدەگەندىگى مۇلدەم دۇرىس بولمايدى. كەرىسىنشە، ءوز بەتىنشە كەلىپ، قاجەتتى جۇمىس تاۋىپ الىپ، سوسىن كوشى-قون كۆوتاسىنا ەنگىزۋ تۋرالى ارىز بەرسە، اسا ۇتىمدى بولار ەدى.

-ءبىر ايىرماشىلىقتى ەسكەرگەن ءجون. كوشىپ كەلۋگە نيەت ەتكەندەر بار دا، ناقتى شەشىم قابىلداعاندار بار. بىرىنشىلەرىمەن ءبىز سول وبلىستاعى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى ارقىلى ءبىر شەشىم قابىلدايمىز. ال ەكىنشىلەرى وسىندا كەلىپ جۇمىسقا ورنالاسقاندار جانە قويىلعان تالاپقا تولىق ساي كەلەتىندەر. بىلتىرعى جىلعى كەلگەندەردىڭ بارلىعى دا ەكىنشىنىڭ قاتارىنا جاتادى. بارلىعى قۇرامىندا 126 ادام بار 30 وتباسى وبلىسىمىزدىڭ 14 اۋدانىنا ورنالاستىرىلدى،-دەيدى كوشى-قون ءبولىمىنىڭ باسشىسى.

كوشى-قون كۆوتاسىنا ەنۋدىڭ تاعى ءبىر تالابى - ولار ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك قازاقستان، ماڭعىستاۋ، الماتى، جامبىل جانە قىزىلوردا سەكىلدى بەس اۋماعىنان بولۋى شارت. سوندا عانا ولارعا مەملەكەت كوشىپ-قونۋعا كەتكەن شىعىن ءۇشىن ءبىر وتباسىنىڭ ءار مۇشەسىنە 35 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندە كومەك بەرىلەدى. سونداي-اق، تۇرعىن ءۇيدى جالعا الۋعا 15-تەن 30-عا دەيىن اەك كولەمىندە قارجى بولىنەدى. ال قانداي ادام ءوز بەتىنشە ءۇي تاۋىپ، ونى ساتىپ الۋعا نيەت ەتسە، وندا جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنا كەلىپ، ارنايى شارت جاساسادى. ول بويىنشا الگى ادامعا ءبىر جىل ىشىندە سول ءۇيدىڭ قۇنى وتەلەدى.

مەملەكەت كوشىپ كەلۋشىلەردى جۇمىسپەن قامتۋدا دا ءبىراز ناقتى شارالار بەلگىلەپ قويعان. ماسەلەن، ەگەر جۇمىس بەرۋشى كەمىندە 5 ماماندى ءۇش جىل مەرزىمگە دەپ جۇمىسقا السا، وندا ول مەملەكەتتەن 450 اەك، ياعني ءبىر ميلليون تەڭگەدەن استام سۋبسيديا الادى. بۇل دا بولسا جۇمىس بەرۋشىلەردى ىنتالاندىرارى ءسوزسىز.

جالپى، كەلۋشىلەردىڭ ەڭ الدىمەن اۋىلدىق جەرلەرگە باعىتتالاتىندىعى ءسوزسىز. الايدا ولاردىڭ قالاعا كەلىپ، ورنالاسۋىنا ەشكىم شەك قويمايدى. ماسەلەن، بيىلعى جىلى قوستاناي قالاسىنا 6 وتباسى كوشىپ كەلدى. ارقالىق قالاسىندا دا شىمقالانىڭ جىگىتتەرى ءجۇر.

الايدا جوعارىدا اتالعان جارمەڭكەلەرگە نەگىزىنەن اۋىل اكىمدەرى بارادى. جاي بارمايدى، وسىندا قانداي ماماندىقتار قاجەت، ولاردى قاي جەرلەرگە ورنالاستىرۋعا بولادى دەگەن ماسەلەنى سارالاپ، ناقتى ۇسىنىسپەن شىعادى. ول ءۇشىن جۇمىسپەن قامتۋ باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس وڭىرىمىزدە اسىرەسە مەدبيكە، فەلدشەر، مۇعالىم، پروگرامميست، جۇرگىزۋشى مەن مەحانيزاتورلاردىڭ تاپشى ەكەندىگىن انىقتادى. بىلتىر ءتىپتى ءبىزدىڭ ۇزىنكول اۋدانىنا ءبىر حورەوگراف تا كەلگەن.

وڭىرىمىزگە ات باسىن تىرەگەندەردىڭ ىشىندە وسىندا سۋداي ءسىڭىپ، تاستاي باتىپ كەتكەندەرى دە جەتەرلىك. ماسەلەن، ءبىز بىلتىر جىلدىڭ اياعىندا سوناۋ شىمكەنتتەن ەكى كىشكەنتاي قىزى بار جاس وتباسى قايرات ورازوۆ پەن جۇلدىز سايدۋللانىڭ وبلىسىمىزداعى فەدوروۆ اۋدانى كوسترياكوۆ ەلدى-مەكەنىنە كەلىپ، ءبىرى جۇرگىزۋشى، ەكىنشىسى فەلدشەر بولىپ ورنالاسقاندىعىن جازعانبىز. جاس جۇبايلاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، كوشىپ كەلۋدىڭ ەش قيىندىعى جوق. مۇندا دا جاقسى جۇمىس تاۋىپ، جايلى ءومىر سۇرۋگە بولاتىن كورىنەدى.

جۇلدىز سايدۋللا جۇمىس ۇستىندە

جۇلدىزعا بۇل جەر ۇنايدى، ادامدارى دا كەڭ پەيىل. قىسىلعاندا قول ۇشىن بەرۋگە دايىن. قىسى سۋىقتاۋ بولعانىمەن، تابيعاتى تاماشا، اۋاسى تازا. الايدا ونى الاڭداتا بەرەتىن ءبىر جاي بار.

-ءبىزدىڭ بالالارىمىز بالاباقشاداعى ورىس توبىنا بارادى. قازاق توبى جوق. ونىڭ ۇستىنە مۇنداعىلار قازاق ءتىلىن وتە ناشار بىلەدى. ءبىر جاعىنان بالالارىمىزدىڭ ورىس ءتىلىن بىلگەندىگى ارتىق بولماس، الايدا ولار كۇنى ەرتەڭ قايدا بارىپ وقيدى، - دەيدى.

جالپى، تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى جىلدام شەشىلە قوياتىن دۇنيە ەمەس. وسى ورايدا قايرات پەن جۇلدىزدىڭ جولى بولعان. ولار تۇرعان ۇيلەرىنە اي سايىن تەك كوممۋنالدىق قىزمەت ءۇشىن 8 مىڭ تەڭگە عانا تولەيدى. سۋ تەگىن دەسە دە بولادى. الايدا بارلىق جەردە جاعداي بىردەي ەمەس. ماسەلەن، قالاعا جاقىن ورنالاسقان گازى دا، سۋى دا بار ەلدى قونىستاردا باسى ارتىق ءۇيدى ەمگە تابا المايسىڭ مۇنى، قوستاناي اۋدانىنا قاراستى جامبىل اۋىلىنىڭ اكىمى سابىرجان سىزدىقوۆ تا مويىندايدى.

-جامبىل اۋىلى گازداندىرىلعان، تۇرمىسقا قولايلى جاعداي تولىق جاسالىنعان ىرگەلى اۋىل. مۇندا باسى ارتىق مەكەن-جاي مۇلدەم جوق،-دەپ بۇل پروبلەمانى اشىق مويىندايدى.

دەمەك، كەلەتىن جۇرتقا شىندىقتى اشىق ايتقان ءجون. «سىبىرلاعاندى قۇداي ەستىمەي مە؟» دەگەندەي وسىلاي قاراي نيەت ەتكەندەر ەڭ الدىمەن جۇپىنىلاۋ، ءوز جۇرتى كەتە باستاعان. سوندىقتان ونداعى تۇرمىسقا ەشكىم كوڭىل بولە قويمايتىن الىستاعى اۋىلدارعا باراتىندىعى ايدان-انىق. ولاردا نەگىزىنەن بوتەن ۇلتتىڭ وكىلدەرى تۇرعاندىقتان ادەتتە قازاق مەكتەبى بولمايدى. كەي جەرلەردە اۋىز سۋ دا تاپشى، ونى ساتىپ الۋعا دا تۋرا كەلەدى. مۇنىڭ ءبارى كەزىندە «تىڭ كوتەرۋ» دەگەن جەلەۋدى سىلتاۋ ەتىپ اۋىلداردى وزەن-كولدەن جىراق جەرلەرگە باسى-كوز جوق سالا بەرەتىن سولاقاي ساساتتىڭ سالدارى. مىنە، وسىنداي پروبلەمالاردى جاۋىردى جابا توقىماي اشىق ايتىپ، ولاردى بىرلەسە شەشۋدىڭ جولدارىن قاراستىرعان ماقۇل. ايتپەسە، باياعى ناۋقاندىق اۋرۋعا ۇشارارىمىز ءسوزسىز. ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ كەي-كەيدە اسىرا سىلتەپ جىبەرەتىندىگىن ەسكەرسەك، بۇعان دا تاڭ قالۋعا بولماس.

دەگەنمەن، اۋىزدى قۇر شوپپەن سۇرتۋگە بولماس، كەيبىر باسشىلاردىڭ ازاماتتىق تانىتىپ، ۇلگىلى ءىس باستاپ جۇرگەندىگىن دە ايتا كەتكەن ءجون بولار. ماسەلەن، وبلىسىمىزداعى التىنسارين اۋدانىنداعى ءبىر سەرىكتەستىكتىڭ ديرەكتورى جوعارى جاققا الاقان جايىپ، ەشكىمنەن جاردەم كۇتپەي-اق، وسىنداعى بوس قالعان ۇيلەردى ءوز قارجىسىنا ساتىپ الىپ، ەندى وڭتۇستىكتەگى اعايىنداردى ءوزى شاقىرىپ وتىر. مىنەكەي، شىنايى جاناشىرلىق دەپ وسىنى ايت. شىركىن، وڭىرىمىزدەگى شارۋاشىلىق باسشىلارىنىڭ ءبارى دە وسىنداي بولسا عوي، شىركىن. وندا كوشى-قون ماسەلەسى ەشبىر بوگەلىسسىز، ويداعىداي شەشىلەر ەدى.

ال ونىڭ ءتالىمدى مىسالدارى دا جەتىپ جاتىر. ماسەلەن، جاقىندا وبلىسىمىزدىڭ سارىكول اۋدانىنداعى سونالى اۋىلىنا جامبىل وبلىسىنان ءۇش وتباسى كوشىپ كەلۋگە بەل بايلاپ وتىر. ازىرگە سول وتباسىلاردىڭ وتاعاسى كەلىپ، وسىنداعى جاعدايمەن جەتە تانىسىپ، ءبىرجولاتا ورنىعىپ قالۋدىڭ قامىن جاساۋدا. ەندى انە-مىنە دەگەنشە وتباسىنىڭ قالعان مۇشەلەرى كەلىپ جەتەدى. بۇلار وعان دايىندىق جاساپ جاتىر.

 «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل»

-كوشىپ كەلۋشىلەر دە وسىندا كارتوپ، ءسابىز، قيار مەن قىزاناق وسىرۋمەن اينالىسپاق،-دەيدى سارىكول اۋداندىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى، ورت بازاسىنىڭ ديرەكتورى ايتجان ەسەنگەلدينوۆ.

جامبىلدىقتاردىڭ كەلۋىنە مۇندا دا تياناقتى دايىندىق جاسالعان. ولارعا 20 گەكتارداي جەر ءبولىندى. تەحنيكا جونىنەن اۋدانداعى شارۋا قوجالىقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ باسشىسى بايمىرزا ساتاەۆ كومەك بەرۋدى ءوز موينىنا الدى. وسىرىلگەن ءونىمدى وتكىزۋگە ايتجان ەسەنگەلدينوۆ قول ۇشىن بەرمەك. ول سول كوكونىستى قوستاناي قالاسىنداعى بولشەك جانە كوتەرمە ساۋدا بازاسىنىڭ اۋماعىندا ساقتاۋعا كومەكتەسەدى.

جالپى سونالىعا تاعى دا توعىز وتباسى كەلمەك. بۇعان اسىرەسە جەرگىلىكتى جۇرت قاتتى قۋانىپ وتىر. ويتكەنى مۇندا ءبىر كەزدەگى ۇلكەن اۋىلدان جۇرناق قانا قالعان.

-بۇرىن بىزدە جاپ-جاقسى ورتا مەكتەپ بار ەدى. كەيىن جۇرت ۇدەرە كوشكەننەن سوڭ نەبارى 30 وقۋشى عانا قالدى. ەندى جاعداي وزگەرەتىن شىعار. ويتكەنى وڭتۇستىكتەن كەلەتىن اعايىندار نەگىزىنەن كوپبالالى وتباسىلار عوي. اماندىق بولسا، كەلەسى جىلى وقۋشىلارىمىزدىڭ سانى 70-تەن اسىپ جىعىلار دەپ ويلايمىز. دەمەك، الدا سول باياعى ورتا مەكتەپ دارەجەسىنە ورالاتىن شىعارمىز،-دەيدى اۋىل اكىمى ساعىنباي سۇندەتالين.

-جاڭا وقۋ جىلىندا تەك مەنىڭ وتباسىمنان عانا التى بالا مەكتەپكە بارادى. مەن - مەحانيزاتورمىن، ايەلىم - اسپاز. ءبىز كوپ جىلدار بويى شىمكەنتتە كوكونىس ءوسىرىپ، ونى وسىندا جىبەرەتىنبىز. ەندى وسى ءىسىمىزدى وسىندا جالعاستىراتىن بولامىز،-دەيدى سول كوشتىڭ ءبىر اعايىنى قۋانىش اتىمباەۆ.

ءبىز دە «ءىسىڭىز ءساتتى، جۇمىسمىڭىز جەمىستى بولسىن» دەپ تىلەك ايتتىق.

كوشى-قون سەكىلدى سان قاتپارلى ءتۇيىنى كوپ، كۇردەلى ماسەلەنى وزىمىزشە ساراپتاي كەلە، وسىنداعى «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى»، «قارقىن» شارۋاشىلىعىنىڭ باسشىسى سايران بۇقانوۆتىڭ پىكىرىمەن تۇيىندەۋدى ءجون كوردىك.

-جالپى تەك كوشىپ كەلۋشىلەر كوپ بولعاندا عانا ەكونوميكالىق تيىمدىلىك بولادى. ەڭبەك ميگراتسياسى جالپى حالىقتىق سيپات الۋ كەرەك، پوسەلكەلەرگە كەلگەن بەس-التى وتباسى ماسەلەنى شەشپەيدى. بىزدە بوس جاتقان جەرلەر مول. ال وڭتۇستىكتەگى اعايىندا ىسكەر دە ەڭبەكقور بولىپ كەلەتىندىگىن جاقسى بىلەمىز. ولار كوكونىس وسىرۋدە جاڭا سەرپىن اكەلەر ەدى. توپتالىپ كەلگەن سوڭ اۋىلدارعا جان كىرەدى. مەكتەپتەر سالىنادى. اينالىپ كەلگەندە مۇندا انا ءتىلىمىزدىڭ دە تىنىسى اشىلار ەدى،-دەيدى تاجىريبەلى باسشى.

وبلىسىمىزدا اۋزى دۋالى، بەدەلى جوعارى سايران سالكەنۇلىنىڭ بۇل ايتقاندارىنا ءبىزدىڭ قوسىپ-الارىمىز جوق.

جايبەگەن بولاتوۆ،

قوستاناي

Abai.kz