الاش كوگىندەگى كۇن – ءاليحان بوكەيحان
بۇگىن - 5-ءنشى ناۋرىز ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى بوكەيحاننىڭ دۇنيە ەسىگىن اشقان كۇنى. جارىق دۇنيەدە «جاساسىن الاش!» دەپ ۇران سالىپ، قارا تىرناعىنان ءال كەتىپ، كىرپىگى قاماسقانشا قازاققا قالتقىسىز قىزمەت ەتكەن ايالۋى تۇلعانىڭ 145 جىلدىعى. ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى كوتەرگەن يدەيالار ولگەن جوق. قايتا الاش رۋحتى جاستىڭ بويىندا، ساناسىندا قايتا جاڭعىرىپ جاتىر. جاڭعىرىپ، جاساي بەرمەك. قازاقتىڭ شاڭىراعىنان تۇسكەن كۇندەي بولعان ەر ءاليحاندى ەل ماڭگىلىككە ۇمىتپايدى. ۇمىتپايتىنى - ءاليحاننىڭ يدەياسى - الاش يدەياسى. ال، الاشتىڭ جولى - ءبىزدىڭ جول.
الەكەڭنىڭ تۋعان كۇنىنە وراي Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «ءاليحان بوكەيحاننىڭ 145 جىلدىعى» دەگەن تاقىرىپتا ءباسپاسوز ءماسليحاتى بولىپ ءوتتى. الاشتانۋشى عالىمدار مەن ساياساتتانۋشىلاردىڭ، ادەبيەتشىلەردىڭ قاتىسۋىمەن بولعان كەلەلى اڭگىمە قازاق ارنالارى مەن ءباسپاسوزى اقىلى وسى كۇنى بارشا جۇرتقا جەتىپ جاتىر. سول ءباسپاسوز جيىنىندا ءاليحان جانە الاش جۇرتىنىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنگىسى ءھام بولاشاعى تۋراسىنداعى ايتىلعان ويلاردى ۇسىنىپ وتىرمىز.
«اباي-اقپارات»
مامبەت قويگەلديەۆ، تاريحشى عالىم:
بۇگىن - 5-ءنشى ناۋرىز ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى بوكەيحاننىڭ دۇنيە ەسىگىن اشقان كۇنى. جارىق دۇنيەدە «جاساسىن الاش!» دەپ ۇران سالىپ، قارا تىرناعىنان ءال كەتىپ، كىرپىگى قاماسقانشا قازاققا قالتقىسىز قىزمەت ەتكەن ايالۋى تۇلعانىڭ 145 جىلدىعى. ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى كوتەرگەن يدەيالار ولگەن جوق. قايتا الاش رۋحتى جاستىڭ بويىندا، ساناسىندا قايتا جاڭعىرىپ جاتىر. جاڭعىرىپ، جاساي بەرمەك. قازاقتىڭ شاڭىراعىنان تۇسكەن كۇندەي بولعان ەر ءاليحاندى ەل ماڭگىلىككە ۇمىتپايدى. ۇمىتپايتىنى - ءاليحاننىڭ يدەياسى - الاش يدەياسى. ال، الاشتىڭ جولى - ءبىزدىڭ جول.
الەكەڭنىڭ تۋعان كۇنىنە وراي Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «ءاليحان بوكەيحاننىڭ 145 جىلدىعى» دەگەن تاقىرىپتا ءباسپاسوز ءماسليحاتى بولىپ ءوتتى. الاشتانۋشى عالىمدار مەن ساياساتتانۋشىلاردىڭ، ادەبيەتشىلەردىڭ قاتىسۋىمەن بولعان كەلەلى اڭگىمە قازاق ارنالارى مەن ءباسپاسوزى اقىلى وسى كۇنى بارشا جۇرتقا جەتىپ جاتىر. سول ءباسپاسوز جيىنىندا ءاليحان جانە الاش جۇرتىنىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنگىسى ءھام بولاشاعى تۋراسىنداعى ايتىلعان ويلاردى ۇسىنىپ وتىرمىز.
«اباي-اقپارات»
مامبەت قويگەلديەۆ، تاريحشى عالىم:
- ءاليحان بوكەيحانوۆ كىم؟ ەگەر لاتىن امەريكاسى ءۇشىن سيمون بوليۆار قانداي بولسا، ءاليحان بوكەيحانوۆ قازاق ءۇشىن سونداي تۇلعا. ەگەر اتاتۇرىك قانداي بولسا، ءاليحان قازاق ءۇشىن سونداي. ەگەر ماحاتما گاندي ءۇندىستان ءۇشىن قانداي بولسا، ءاليحان قازاق ءۇشىن سونداي تۇلعا.
***
ءاليحان بوكەيحانوۆ 1922-ءنشى جىلى سەمەيدە ۇستالعاننان كەيىن ماسكەۋگە اپارىلدى. ول كىسىگە رەسمي بيلىكتىڭ شەشىمى بويىنشا، ءبىر بولمەلى پاتەر بەرىلدى. سول ۇيدەن شىعۋ قۇقىنان ايىردى. سودان 1937-ءنشى جىلى اتۋ جازاسىنا كەسىلگەنگە دەيىن 15 جىل ۇيقاماقتا وتىردى. ودان بۇرىن پاتشا ۇكىمەتى 1908-ءنشى جىلى بوكەيحانوۆتى قازاقستاننان ساماراعا جەر اۋداردى. ءسويتىپ، 1917-ءنشى جىلعا دەيىن بوكەيحانوۆتى قازاقستانعا كەلۋ قۇقىنان ايىردى. بىراق سول سامارادا تۇرىپ قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ تەوريالىق، پراكتيكالىق نەگىزىن قالادى.
***
1909-نشى جىلى پەتەربوردان ابايدىڭ تۇڭعىش كىتابىن شىعارعان بوكەيحانوۆ بولاتىن جانە «قازاق» گازەتىن شىعارۋ يدەياسى دا الەكەڭدىكى. ارينە، احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ەڭبەگى وراسان زور.
***
تاريحي دەرەكتەردىڭ بىرىندە ءاليحان: «بايتۇرسىنوۆ ەكەۋىمىز سويلەسكەندە: «سوۆەت وكىمەتىنە قاراعاندا، پاتشا ۇكىمەتى جاقسى ەكەن. ولار بىزگە جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ەدى»، دەپ ايتاتىنبىز», دەيدى. ال، سوۆەت وكىمەتى ولاردىڭ باسىن جۇتتى.
***
1921-1922-ءنشى جىلدارى اشتىقتان 1 ميلليونعا جۋىق قازاق قىرىلدى. اشارشىلىق اسىرەسە، تورعاي وبلىسىندا قاتتى ءجۇردى. ال، سول كەزدە قازاق حالقىنا كومەك بەرۋ ءۇشىن ۇران تاستاپ، جىلۋ جيناعان الاش قايراتكەرلەرى بولاتىن. بۇل جاريا، جازىلعان فاكت. ونى قايتالاۋدىڭ قاجەتى جوق. ال، 1931-1933-ءنشى جىلدارداعى جاپپاي اشارشىلىققا كەلسەك، بوكەيحانوۆتىڭ باسشىلىعىمەن سونىڭ الدىندا ارەكەتتەر بولعان. ماسەلەن، سامعۇل سادۋاقاسوۆ باستاعان توپ 1927-1928-ءنشى جىلدارى گولوششەكيندى قازاقستاننان كەتىرۋگە ارەكەت جاساعان. ولار وسى ماقساتپەن سول كەزدەگى ماسكەۋدەگى باسشىلارعا شىققان. گولوششەكيندى كەتىرۋ ءۇشىن ستالينگە وپپوزيتسيا زينوۆيەۆ، كامەنوۆ بايلانىس ورناتقان. مۇنىڭ ار جاعىندا الەكەڭنىڭ يدەياسى تۇر. سوندىقتاندا الەكەڭ اشارشىلىقتى بولدىرماۋعا تىرىسقان تۇلعالاردىڭ ءبىرى. بۇعان قاتىستى تاريحي فاكتىلەر جەتەدى.
گولوششەكين ايتقان ءسوزى بار: «قازاق قايراتكەرلەرى، مينيسترلەر الماتىدان شىعىپ ماسكەۋگە بارادى دا، پويىزدان ءتۇسىپ كرەملگە بارماي بىردەن ءاليحان بوكەيحانوۆقا بارىپ، سودان كەيىن عانا كرەملگە كەلەدى», دەگەن.
***
1925-ءنشى جىلى بوكەيحانوۆ ءستاليننىڭ حاتىنان كەيىن «شىعىس» جانە ورتالىق باسپالارىنان جۇمىستان شىعارىلدى. جۇمىستان بوساعاننان كەيىن بوكەيحانوۆتىڭ وتباسىن اسىرايتىن اقشاسى بولماي قالدى. تاۋ-كەن ينستيتۋتىندا وقىپ جۇرگەن بالاسى سەرگەيگە ستەپەنديا بەرمەي قويدى. سوندا الەكەڭ «ەڭ بولماعاندا بالاما ستەپەنديا بەرىڭدەر»، دەپ وكىمەت ورىندارىنا باردى. ءسويتىپ، الەكەڭنىڭ كۇن كورەتىن قارجىسى بولماي قالدى. سول كەزدە قازاقستاندا جۇرگەن ازاماتتار، ىشىندە مينيسترلەردە بار قالتالارىنان جاسىرىن تۇردە قارجى جيناپ، ماسكەۋدە ۇيقاماقتاعى الەكەڭە جىبەرىپ وتىرعان. مىنە، قازاق قايراتكەرلەرىنىڭ دارەجەسى سونداي بيىك دەڭگەيدە بولعان.
***
ال، بوكەيحانوۆ ەشۋاقىتتا ۇلتتىق يدەيادان تابان اۋدارىپ، كەتكەن ەمەس. ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىن. 1932-ءنشى جىلى ەكىنشى تولقىن الاش زيالىلارىنىڭ ۇستىنەن سوت بولعان. سول تۇستا سوت الماتىداعى گولوششەكينگە تەلەگرامما سالادى: «ءبىز مىنالاردى «بۋتىركادا» ۇستاپ وتىرمىز. بۇلارعا قوياتىن ايىپ جوق. قايتارامىز»، دەگەندە گولوششەكين: «ەشۋاقىتتا قايتارۋعا بولمايدى. ەگەر سەندەر الاشتىقتاردى «بۋتىركادان» بوساتىپ جىبەرسەڭدەر، قازاقتىڭ الدىندا قارابەت بولامىز»، دەيدى. ءسويتىپ، ولاردى سوتتاپ، ۆورونەجگە بەس جىلعا جەر اۋدارعان. سوندا «بۋتىركا» تۇرمەسىنەن ماشيناعا سالىپ، تەمىر جول ۆوكزالىنا الىپ كەلەدى. وسى تۇستى جۇماحان كۇدەرين بىلايشى ەسكە الادى: «ۆوكزالدان تۇسسەك، ءبىزدى بوكەيحانوۆ كۇتىپ تۇر ەكەن. ءبارىمىز قورشاپ تۇرا قالدىق. سول كەزدە بوكەيحانوۆ: «جىگىتتەر، ۋاقىت از. قازىر سەندەردى پويىزعا سالىپ الىپ كەتەدى. تەز اڭگىمەلەسىپ الايىق. مەن سەندەرمەن كەزدەسۋگە ادەيىلەپ رەسمي رۇقسات الىپ كەلدىم»، دەدى. ءبىز اڭگىمەلەسە باستاعان ۋاقىتتا سۇلتانبەك قوجانوۆ پەن ەسقاراەۆ ەكەۋى كەلدى. الەكەڭ: «ەكى توپقا بولىنەيىك. ايتارلارىڭدى ايتىپ قالىڭدار»، دەدى. سودان قوجانوۆقا ءبىر توپ كەتتى. ءبىز الەكەڭمەن اڭگىمەلەسىپ قالدىق. سوندا الەكەڭ: «جىگىتتەر، سەندەر نە ءۇشىن سوتتالىپ بارا جاتقاندارىڭدى بىلەسىڭدەر. سەندەردى سوتتاپ وتىرعان جۇيەنى دە بىلەسىڭدەر. ەشكىمنىڭ الدىندا كىنالارىڭ جوق! سەندەر ەل ءۇشىن سوتتالىپ بارا جاتقان ازاماتسىڭدار! مۇڭايماڭدار! باستارىڭدى تومەن تۇسىرمەڭدەر! الدا جاقسىلىق بولادى»، دەپ شىعارىپ سالدى. ءبىز ۆورونەجعا بارعانشا كوڭىلىمىز ءوسىپ، كۇلىپ-ويناپ باردىق»، دەپ جازادى.
***
كەڭەستىك جۇيەنىڭ قازاققا جاساعان ءبىر ۇلكەن قياناتى - قازاق قوعامىندا بار اۋلەتتەردى تالقاندادى. اۋلەتتەر - ۇلتتىق ومىرىندە جاعىمدى ءرول اتقارادى. ول - ىرگەتاس ىسپەتتەس. كەڭەستىك بيلىك ءبىر عانا الەكەڭ ەمەس، الاش زيالىلارىنىڭ ءبارىنىڭ ۇرپاعىنا زيان جاسادى.
***
الەكەڭنىڭ دانىشپاندىعى سول - ساياسي قايراتكەر ءوزىنىڭ ماڭىنا توپتاسقان ادامدار ءۇشىن جاۋاپ بەرەدى. الەكەڭ الاش يدەياسىنىڭ جولىندا قۇربان بولعان، جاپا شەككەن ازاماتتاردىڭ بارىنە دە شاماسى كەلگەنشە كومەكتەسكەن.
***
بوكەيحانوۆ پەن شوقايدى ءبىر-بىرىنە قارسى قويۋ بار. ول دۇرىس ەمەس. شوقايدىڭ بوكەيحانوۆقا قانداي قۇرمەتپەن قاراعاندىعىنا ونىڭ باتىستا ءجۇرىپ شىعارعان شىعارمالارىن وقىعان ادام كوز جەتكىزە الادى.
***
بىزدە كوپ جاعدايدا قازاقتى موماقان حالىق دەپ قابىلدايدى. ال، شىن مانىندە، حح-نشى عاسىردى الساق، پاتشالىق جانە سوۆەتتىك بيلىك كەزەڭىندە قازاق حالقى ونىڭ ساياسي باسقارۋشى ءھام شىعارماشىلىق توبى، ەليتاسى ىلعي توتاريتارلىق جۇيەگە قارسى شىعىپ وتىرعان. بىردە اشىق، بىردە جابىق بىراق ءۇزىلىسسىز قارسىلىق تانىتقان. سونىڭ ىشىنە ينتەللەكتۋالدىق قارسىلىق بىزدە وتە كۇشتى بولعان. 1917-ءنشى جىلدان باستاپ، ء1991نشى جىلى تاۋەلسىزدىك العانعا دەيىن وكتەم جۇيەگە ينتەللەكتۋالدى قارسىلىق ءبىر ساتكە دە توقتاماعان. ونى باسقارۋشى ساياسي ەليتا كورسەتىپ وتىرعان. ال، ول السىرەگەن ۋاقىتتا كۇرەستىڭ جولىن حالىقتىڭ ءوزى نۇسقاپ، قارۋلى كوتەرىلىستەر جاساعان. وكىنىشكە قاراي، حالىقتىڭ وسىنداي قارسىلىعى ءبىزدىڭ تاريحىمىزدا كورسەتىلمەي كەلە جاتىر.
***
قازىرگى عالامدانۋ جاعدايىندا ءبىز تەوريالىق تەڭگەي بار ۇلتقا اينالۋىمىز كەرەك. جاھانداۋنعا قارسى قوياتىن ءبىر-اق نارسەمىز بار. ول - ينتەرناتسيونالدىق، الەمنىڭ ازاماتتىعى ەمەس. ول - ۇلت جانە ۇلتتىق مادەنيەت. ءبىر ۇلتتىق ەكىنشى ۇلتتان ايىرماشىلىعى نەدە دەسەڭىز، ونىڭ كوزقاراسىندا. ءبىز ءۇشىن قازىرگى كەزدە ەڭ وزەكتى ماسەلە - قازاقتىڭ كوزقاراسىن، دۇنيەتانىمىن ساقتاۋ قاجەت.
***
ءتىل ءۇشىن كۇرەس نەگە ءجۇرىپ جاتىر؟ قازاق ءتىلى دەگەن نە؟ قازاق ءتىلىنىڭ ار جاعىنداعى جاتقان ماسەلە - جەر. ءبىز مىنا جەردى قازاق بولىپ، قازاقشا سويلەپ قانا قورعاي الامىز.
***
ءبىز جيىرماسىنشى عاسىردا جەڭىلگەن ۇلتپىز. ونى مويىنداۋىمىز كەرەك. الاش قوزعالىسىنىڭ جەڭىلىسى سونىڭ ايعاعى. ءبىزدى قانداي تۇڭعيىققا ۇرىندىردى كەڭەستىك جۇيە، كوممۋنيستىك يدەولوگيا. ءبىز قانداي تەرەڭنەن شىعىپ كەلە جاتىرمىز. قانداي اپاتقا ۇشىراعانىمىزدى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. ءبىز بەلگىلى دارەجەدە قاعىنان جەرىگەن كيىك سياقتىمىز. ءوزىنىڭ ۇلتتىق يدەياسىنان، ۇلتتىق تاريحىنان جەرىگەن ۇلتقا ۇقسايمىز. ەندەشە، ءبىز كۇرەستىڭ، يدەولوگيانىڭ جاڭا ءادىس-قۇرالىن ۇيرەنۋىمىز كەرەك. الاش قوزعالىسى، الاش كوتەرگەن يدەيامەن قازىرگى ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك، قوعامدىق جۇيە اراسىنداعى بايلانىس ءالسىز. ونى مويىنداۋ كەرەك.
مەنىڭ ۇسىنىسىم: الاشقا بايلانىستى مەملەكەتتىك سۇرانىس جاسالۋ كەرەك; الاش قايراتكەرلەرىن، الاش تاريحىن ناسيحاتتاۋعا بايلانىستى مەملەكەتتىك سۇرانىس نەگە جوق؟ «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى سالاسى - الاش يدەياسى جانە الاش مۇراسىن ناسيحاتتاۋ بولۋ كەرەك ەدى. وسى نارسە ىسكە اسپاي قالدى. سوندىقتان زيالىلار ۇكىمەتكە، مەملەكەتكە الاش يدەياسىن جوعارعى دەڭگەيدە ناسيحاتتاۋعا كوڭىل اۋدارۋىن تالاپ ەتۋىمىز قاجەت. ويتكەنى، الاش يدەياسى - ءبىزدىڭ يدەيامىز. حالىقتىڭ، ۇلتتىڭ يدەياسى.
ايدوس سارىموۆ، ساياساتتانۋشى:
- بىزدە ۇلتتىق سانا جوق، مەملەكەتتىك سانا جوق دەيمىز. مەنىڭ ءبىر ۇققانىم، تاريحي سانا قالىپتاسپاي ەشقانداي وزگەرىس بولمايدى. تاۋەلسىزدىك العان بويدا ەكونوميكا مەن ساياساتتىڭ كوشىن تۇزەيمىز دەپ، ۇلتتىق مۇددەدەن اداسىپ قالدىق. ەگەر، حVII عاسىردان باستايتىن بولساق، الاشورداشىلاردىڭ الاش يدەياسى قازاق يدەياسىنان دا اسىپ تۇسەدى. تەك جيىرماسىنشى عاسىردا عانا الاش يدەياسى قازاق يدەياسىمەن بىرىكتى. الاشورداشىلار نەگە مىقتى بولدى؟ ويتكەنى، ولاردىڭ ارقايسىسى تاريحتى تاماشا ءتۇسىندى، تاريحتى ءبىلدى. ال، ءبىزدىڭ تاريح تۋرالى سانامىز شۇرق-تەسىك. XVII عاسىر - قازاق تاريحىنداعى وتە تۇسىنىكسىز عاسىر. 1917 جىل مەن 1937-ءى جىل اراسىن «اقتاڭداق» ەمەس، «ۇلكەن ويىق» دەپ اتاۋ كەرەك.
ايگۇل ىسماقوۆا، ادەبيەتشى عالىم:
- بۇقار جىراۋ «ەي،ابىلاي، ابىلاي!» دەپ وتىرىپ جىر توگەدى. قاي حالىق ءدال وسىلاي حانىنا تىكە سويلەپ، باتىرىپ ايتا بىلگەن؟! ەشبىر ەلدىڭ تاريحىندا جوق مۇنداي. بيلىككە جاعىمپازدانباي، حالىق پەن حان اراسىنداعى دانەكەرشى اتاندى جىراۋلار. بۇگىنگى اقىندار سياقتى ساراي ماڭىن جاعالاعان جوق. دەموكراتيانىڭ ەڭ جوعارعى ۇلگىسى قازاقتا بولمادى دەپ كور وسىدان سوڭ. وكىنىشتىسى سول، بۇگىندە ونىڭ جۇرناعى قالمادى. الاش كىم؟ الاش - قازاقتىڭ ساياسي ەليتاسى دەگەن تۇسىنىكتى ەنگىزگەن عالىم وتىر ارامىزدا. قولدان كەلگەنشە الاش تاريحى زەرتتەلىپ جاتىر، بىراق، ناسيحاتتالۋ جوق. جوعارعى جاق ىزدەۋ سالىپ، سۇرانىس تۋدىرماعان سوڭ عالىمنىڭ ەڭبەكتەرى كىتاپ سورەسىندە شاڭ باسىپ جاتىر. ات توبەلىندەي توپتىڭ قىزىعۋشىلىعىنا عانا يە. ءاليحان بوكەيحانوۆ باستاعان الاش كوسەمدەرى وتە كوركەم، شەشەن سويلەۋى جاعىنان ءبىزدىڭ بۇگىنگى باسشىلاردى ون وراپ كەتەدى. ولاردىڭ ەڭ باستى ماقساتى قازاققا قىزمەت ەتۋ بولدى. ءيا، تەك قانا قازاققا قىزمەت ەتۋ. «بىلە بىلسەڭىز، انامىز حالىق، انا ءسۇتىن اقتايىق» دەيدى احمەت بايتۇرسىنوۆ. قازىرگى مينيسترلەردىڭ ىشىندە ءاليحان بوكەيحانوۆ سياقتى حالىق قامىن ويلاپ جۇرگەن كىم بار؟! بارلىعى قارا باسىن ويلاپ، قارنىن تويدىرۋدان ارىگە اسپايدى.
بەيبىت قويشىباەۆ، جازۋشى، تاريحشى:
ناسيحاتتاۋ ءۇشىن كوپتەگەن ءىس-شارالار جاساۋ كەرەك. دەرەكتى فيلمدەر ءتۇسىرىلۋى كەرەك، كوركەم فيلمدەر ءتۇسىرىلۋى قاجەت.ءتۇرلى تانىمدىق شىعارمالار بولۋى كەرەك. ول بۇگىنگە دەيىن، وكىنىشكە، وراي جاسالعان جوق. سونى قولعا الۋ كەرەك. شىنىندا، الدا كەلە جاتقان 150 جىلدىققا وسىنداي شارانىڭ ءبىرازى جاسالىپ، ەل بىلەتىندەي بولۋى كەرەك. بولاشاق ۇرپاق بىلەتىندەي بولۋى ءتيىس. جالپى، بۇكىل حالىق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىستاعى ءاليحاننىڭ ورنىن، ونىڭ ەڭبەگىنىڭ بۇگىنگى كۇنگى قاي سالادا وزەكتى، سونى تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك. ارى بولاشاقتا ەل باسقاراتىن جىگىتتەر ودان ءتالىم الاتىنداي ەتىپ، ول ءۇشىن ەلگە تانىتاتىن، اعارتۋشىلىق جۇمىستار جۇرگىزىلۋى قاجەت. وعان، مەنىڭ ويىمشا، كوپ ات سالىسقان دۇرىس.مىنا زاماندا جاڭا تۇرپاتتى جاس جىگىتتەر قالىپتاسىپ كەلە جاتىر. وسى جەردە ايتىلىپ وتىرعانداي، جالپى قازاق ازاماتتارى قانداي بولۋ كەرەك؟ شىنىندا، وسى بۇگىنگى جۋرناليستەردىڭ اتقاراتىن مىندەتى دە سول، وسى بۇگىنگى جاڭا ازاماتتىڭ دۇنيەتانىمىندا الاش يدەياسى قانشالىقتى ورىن العاندىعىن انىقتاۋ، سوعان ات سالىسۋ.وسى جاعىنان بىزدە ۇلكەن كەمشىلىك بار عوي دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، قاي جاعىنان قاراساڭ دا، بۇل ماسەلە قانشالىقتى تەكسەرىلگەنىمەن، زەرتتەلگەنىمەنەن، ءالى كۇنگە دەيىن ەلدىڭ ساناسىنا جەتە قويماعان نارسە. وسىنى، ەلدىڭ قۇلاعىنا، كوكىرەگىنە دەيىن جەتكىزۋ ماسەلەسى وتە ماڭىزدى. ويتكەنى، وكىنىشكە قاراي، الاش يدەياسىن تاراتۋ جونىنەن ارنايى يدەولوگيا جوق ەكەن، ارنايى القا جوق ەكەن، كوميسسيا جوق ەكەنىن ايتىپ وتىرمىز. بولاشاقتا وسىنداي القا، كوميسسيا بولۋى كەرەك دەپ بۇگىنگى اڭگىمە بارىسىندا وتە ورىندى ايتىلدى. بۇگىنگى جيىننىڭ ءوزى سول ۇسىنىس سيپاتىندا بولىپ وتىر عوي دەپ ويلايمىن. سەبەبى، بۇلاردىڭ ءبارى مەملەكەت تاراپىنان ۇيىمداستىرىلماسا، بولمايتىن، ونبەيتىن شارۋا عوي شىنداپ كەلگەن ۋاقىتتا. ال وسى ايتىلعانداردىڭ ءبارى ەلدىڭ ساناسىنان ورىن الماۋى، تولىق تارالماۋى تەك ءوز زيانىن عانا تيگىزەدى. وكىنىشكە قاراي، قازىرگى بيلىكتەگى ازاماتتاردىڭ بويىندا الاش يدەياسى جوق بوپ تۇر. وزدەرىڭىز گازەتتەر، تەلەديداردان كورىپ جۇرگەن شىعارسىزدار، كوپتەگەن بيلىك باسىنداعى ادامداردىڭ مىنانداي سوزدەرى ايتىلىپ قالادى: "حح عاسىردا ۇلتتىق مەملەكەت ورناتۋ دەگەن - اناحرونيزم" دەگەن.بۇل وتە قاۋىپتى نارسە، ال بۇل ماسەلەنىڭ اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ناسيحاتتالۋى دا قاۋىپتى. ال ءىس جۇزىندە ول اناحرونيزم ەمەس، سەبەبى قازىرگى جاھاندانۋدان تەك قانا ۇلتتىق مەملەكەت قانا قۇتقارادى. الاش يدەياسى عانا قۇتقارادى، قازاق ءوزىنىڭ قازاقتىعىمەن عانا مىنا الەمدە امان قالا الادى. ءوزىن اسقاقتاپ، مىڭجىلدىق مەملەكەت قۇرا الادى. وسىنى حالىقتىڭ ساناسىنا جەتكىزۋ، قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جاڭا ازاماتتاردىڭ ساناسىنا جەتكىزۋ دەگەن ۇلكەن شارۋا. ول ءۇشىن بارلىق بۋىنداعى ءبىزدىڭ ازاماتتار سوعان مۇددەلى بولۋى كەرەك. قولىندا ءباسپاسوز تەتىگى بار ازاماتتار وسىعان مۇددەلى بولىپ، تيىسىنشە ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزىپ وتىرۋى كەرەك.
ءبىزدىڭ نەگىزگى ايتىپ وتىرعان نارسە، ارينە، الاش يدەياسىن ەلگە جەتكىزۋ، ولاردىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىعىن ءارتۇرلى كوركەم، كوپشىلىك فيلم جولىمەن ەلگە تانىتىپ وتىرۋ كەرەك. بۇل ۇلكەن شارۋا، ىستەلۋى كەرەك شارۋا. بۇنى جەكەلەگەن ادامدار ىستەي المايدى، تەك قاگا ۇلكەن جۇيەلى باعدارلامامەن عانا ىستەلەتىن شارۋا. بۇنداي ۇسىنىستار كوپتەپ ايتىلۋى كەرەك، ورىندالۋىن تالاپ ەتۋ كەرەك، الداعى 5 جىلدا كەلە جاتقان الەكەڭنىڭ 150 جىلدىعىنا ءبىز ۇلكەن تابىسپەن بارۋىمىز كەرەك قوي. ايتپەسە، كۇندە ايتىلىپ جۇرگەن الدىمەن - ەكونوميكا، كەيىن - ساياسات دەگەن بار عوي، ونىڭ قاتە جول ەكەنىن دە ءبارى بىلەتىن بولۋى كەرەك. شىنداپ كەلگەندە، سوۆەت زامانى تۇرعىسىنان قاراساق تا بۇل تۇرعى وتە قاتە. ەكونوميكانى جاساۋ ءۇشىن دە يدەالوگيا كەرەك ەكەن، قاراپ تۇرساق، يدەالوگيالىق تۇرعىدان ەكونوميكانى قامتاماسىز ەتۋىمىز كەرەك. وكىنىشكە قاراي، بىزدەگى يدەولوگيا قايتسەڭ دە اقشا تابۋ دەگەنگە كەلەدى. ال ەندى نە ءۇشىن بايسىڭ، حالقىڭ قالاي بايۋى كەرەك دەگەن تۋرالى ەشكىم ويلاپ وتىرعان جوق. مىنە، وسى ماسەلەردى اشىپ ايتىپ وتىرۋ كەرەك. سوۆەت تۇسىندا ءبىزدىڭ قوعامدىق فورماتسيا وزگەردى، كوشپەندى حالىق وتىرىقشى بولدى. ول ازداي مىنا زاماندا كاپيتاليستىك رەلسكە تۇستىك. وسى كەزدە ماڭىزدى نارسە - وسىلاردان قانداي قۇندىلىقتاردى الىپ قالۋىمىز كەرەك، نە نارسە ءبىزدىڭ جاستاردىڭ بويىندا بولۋى كەرەك، جاڭا قالىپتاسقان ۇرپاقتىڭ بويىندا قانداي قاسيەتتەر قالۋى كەرەك ەدى؟
كەشەگى اق ۇرپاقتىڭ قانداي اسىل ويلارى ولاردىڭ بويلارىنا ءسىڭىرۋ كەرەك. ەرتەڭ ول ۇرپاق بيلىك باسىنا بارعاندا نەنى قولعا الۋ كەرەك دەگەن ماسەلەردى ولاردىڭ بويىنا تامشىلاپ بولسىن جەتكىزە بەرۋ بارشامىزدىڭ پارىزىمىز. الاش يدەياسىن ەلگە جەتكىزۋدە بۇل ۇلكەن مىندەت بولۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.
«اباي-اقپارات»
