يسلام-عالي ۇركىمبايۇلى

قازاقستان جازۋشىلار جانە جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، اقىن، رەسپۋبليكالىق  «جىگەر» فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى.

«ەگىز قالام» - 1992 ج،، «ءبىر قۇسىم بار...» - 2008 ج.، «ۋاقىت ورنەكتەرى» - 2008 ج.، «ءىلتيپات» - 2011 ج.، «ويتولعاق» - 2012 ج.، «دالا جىرى» - 2014 ج. «التىن كەزدىك» - 2016 ج، «سىر ساندىق»- 2017 ج، اتتى جىر جيناقتارى جارىق كورگەن.

...اعاردى شاشىم سان قۇلاش،

وراۋعا جەتەر مە قايعىمدى.

            ەلىباي (701-762 ج.ج.)

سالقام دالا توسىندە الاي-دۇلەي شاڭ ۇشقان،

سان تاعدىرلار اجىراپ،

سان تاعدىرلار تابىسقان.

دالا پەرزەنتتەرىنىڭ دانالىعىن مويىنداپ،

سان عۇلاما ويلارىن ورتاعا ساپ جارىسقان.

 

حاق تاعالا و باستا تەگىن ساق قىپ جاراتىپ،

دۇشپاندارى جۇرسە دە

«عۇن» دەگەن ءسوز تاراتىپ،

ۇلى دالا ۇلدارىن ولتىرسە دە سان اتىپ،

تامىرىنان

قازاقتىڭ شىعادى ەكەن قانى اتىپ.

 

مىنا جارىق الەمنىڭ اشىلعاندا ەسىگى،

قۇلا دالا، بوز دالا بولعان ونىڭ بەسىگى.

التى ەمشەكتى كوك ءبورى اناسىنان ءسۇت ەمىپ،

بولىنبەگەن بۇگىندەي التى الاشتىڭ ەش ۇلى.

 

التى الاشتىڭ ۇلدارى ءتۇبىمىز ءبىر ەمەنبىز،

«ءبىر تامىردان ءنار العان بۇتاقتارمىز»

دەگەنبىز.

تاعدىرلارى سان قيلى بولعانىمەن، قانى ءبىر،

ءبىر جەلىگە بايلانعان التى قۇلىن، كوگەنبىز.

 

دانالارى شىعىستىڭ سول كوگەننەن تارادى،

ۇلىلىقتىڭ باسى دەپ،

ۇمىتپەن  جۇرت قارادى.

جۋسانى مەن ەرمەنىن اڭساپ وتكەن ەرلەرىم،

ءبىز بىلمەيتىن سىرلارىڭ، ارماندارىڭ بار ءالى.

 

جات ولكەدە ويلارىن دامىتقانى قانشاما،

جات توپىراق وراعان تابىتتارى قانشاما.

تاعدىرلارى جاتجۇرتتىق،

تامىرى ءبىر بولسا دا،

(قۇپياسىن قۇمىعىپ ىزدەۋدەن جان شارشاما!)

 

دانالىقتىڭ باستاۋى، ويى سەرگەك، قىراعى،

سامۇرىق بوپ سامعاعان  پوەزيا  پىراعى.

القا ءبيدىڭ بالاسى، شۋ بويىنىڭ  قۇراعى،

ەلىبايداي كەمەڭگەر –

ول دا الاشتىڭ ۇلانى.

 

ليباي دەگەن ەسىمىن، ۇلىلىعىن تانىپ كوپ،

تاسقا جازعان جىرىنىڭ

ءاربىر جولىن قارىپتەپ.

ۇلى دۋلات  بابانىڭ توعىزىنشى ۇرپاعىن،

«پەرىشتە اقىن» دەيدى ەكەن

قىتاي ەلى دارىپتەپ...

 

بەيبارىسقا باعىنعان

مىسىردىڭ بار  قالاسى،

مامليۋكتەر ساردارى –

ول دا الاشتىڭ بالاسى.

التىن تاقتا وتىرىپ، اڭساپ وتكەن ومىردەن،

«كوكە» دەگەن سوزبەنەن جۋسان ءيسىن ساناسى.

 

«ەگيپەدتىڭ ەڭسەلى بولعانىمشا سۇلتانى،

ارمانداعان بولسام دەپ ءوز ەلىمنىڭ ۇلتانى».

كوك ءبورىنىڭ ءسۇتىنىڭ سۇيەگىندە ءيسى بار،

جۇرەگىندە وت بولىپ قازاعىمنىڭ تۇر قانى!..

 

كارى تاريح ءمۇجىلدى ايارلىقتان جەرىنىپ،

ۇزبەسە دە ەلىنىڭ  ەرتەڭىنەن ەر ءۇمىت.

جارتى الەمدى بيلەگەن

كورەگەن دە، كوبەگەن،

شىڭعىس قاھان مۇڭعىلعا كەلىپ ەدى تەلىنىپ...

 

اتى شابان اقيقات كەشتەۋ كەلدى دەمەسەڭ،

دالا پەرزەنتتەرىنىڭ ەرلىكتەرى ەرەسەن!

التىن كەزدىك قاپ ءتۇبىن

جارىپ شىعار ءسات تۋدى،

التى الاشتىڭ ارىسىن

جاپپار يەم جەبەسەڭ!

 

...بوز دالامدا بوزامىق،

كوكتەن تۇسكەن نۇر  ەكەن،

ارۋاقتار نۇر بولىپ كەلىپ-كەتىپ ءجۇر ەكەن.

عاسىرلاردىڭ قاتپارلى قالقاسىنان قارايدى –

ۇلى بابالارىمنىڭ رۋحى اسقاق، ءتىرى ەكەن!

 

 

سىنالار بۇگىن كەلدى كۇن 

زارىم دەپ ۇققان قارا حالىقتىڭ قايعىسىن،

ار – ساۋىتى، تۇلعاسى بەرىك  - قارلى شىڭ.

جۇرەگى كۇننەن، تىلەگى نۇردان جارالعان،

ۇلى دالانىڭ ۇل-قىزى بۇگىن بارمىسىڭ؟

 

بارمىسىڭدار! نارمىسىڭدار باۋىرلار،

باياعى وزەن-كولدەرىڭ، اق باس تاۋىڭ بار.

ەركىندىك الدىق...

ەرلەرىم بىراق، قالعىما،

كۇن تۋعان سىندى، ناردىڭ دا جۇگى اۋىرلار.

 

بار الەم بىزگە تاڭدانا مويىن بۇرعانداي،

سىندارلى ساتتە سىنالار ەندى، كىم، قانداي؟

ۇلى دالانىڭ  داڭقىنا قانىق مىنا جۇرت،

ۇرپاعى بىزگە سىناي دا قاراپ تۇرعانداي.

 

دەيدى رۋح بىزگە: وزىڭمەن-ءوزىڭ ەگەسپە،

اقىل-ويى وزعان وزگەلەرمەن تەڭەس تە،

كوتەرىلمەسەڭ قارىشتاپ عارىش، بەلەسكە،

ۇلى دالاڭنىڭ داڭقىنا سىن ەمەس پە!!!

 

كۇنشىلدىك قالسىن، ەلەسى بولىپ وتكەننىڭ،

بەرەكە تاپتى وشپەندىلىك پەن كەكتەن كىم؟

بار قازاعىم – ءبىر قازاق بولىپ جۇمىلساق،

جوق بولماي، ءدايىم توق بولىپ جۇرەر بوكتەرگىڭ.

 

ءوز كوسەمىڭە بۇيىرسىن التىن تاعىمىز،

ءومىر – ءداريا، كەمەدە بىرگە جانىمىز.

الەم جۇرتىنىڭ الدىندا قالماي ۇياتقا،

باياندى بولعاي ءتاڭىرىم بەرگەن باعىمىز!

 

دالا مىنەز

وي تولعاسام جەتكەنىنشە اقىلىم،

ءوزىڭ بولشى سىرلاساتىن جاقىنىم.

وسى بىزگە نە دەيدى دەپ ءبىر ۋاق،

تىڭداپ كورشى اۋىلدىڭ دا اقىنىن.

 

مىنگەنىمىز اۆتوكولىك – ات ەمەس،

ينتەرنەتپەن سويلەسەمىز – حات ەمەس،

تۇك بىلمەيدى دەپ ويلاما، اعايىن،

وركەنيەت اۋىلعا دا جات ەمەس.

 

«اۋىلبايلاۋ» كورىنگەنمەن ءتۇرىمىز،

قالامەن تەڭ ءۇيىمىز دە، كۇيىمىز.

سەرگيىن دەپ كەلدىڭىز بە ۋ-شۋدان،

مامىراجاي اۋىل مىنە، ءجۇرىڭىز.

 

ماشينالار يۋ-قيۋ، قانشا ادام –

جۇيكەڭىز دە شىعار بالكىم، شارشاعان.

كوكتەرىمەن، قىراتتى بوكتەرىمەن،

اۋىل مىنە ، جۇرەگىڭىز اڭساعان.

 

كوگىمنەن كۇن ماڭدايىمدى ءسۇيىپ تۇر،

جاز- جايلاۋىم قول سوزىمدا ءتيىپ تۇر.

قىمىز بەن ەت، قۇرت پەن مايدان الىڭىز –

قالاڭىزدا باعاسى ونىڭ كۇيىپ تۇر.

 

بالىق اۋلاپ جاعاسىندا وزەننىڭ،

جۇرگەندەگى باقىتتى شىن سەزەر كىم.

يەن دالادان «سۇيەم» قالاعا بارعاندا،

كەشىرىڭىز، ازەر-ازەر توزەرمىن.

 

مەكەن بولعان بار قازاققا ءبىر ءوزى،

جۇرەگىندە كۇمبىرلەگەن كۇي - ءوزى.

جورگەگىنەن ءيسى سىڭگەن اۋىلدىڭ،

اقىنىندا دالانىڭ بار مىنەزى.

 

وربۇلاق تۋرالى تولعاۋ

          كوگىندە بۇلت ويناعان،

كۇنى جوق نوسەر شايماعان.

قوسقولاڭ تاۋدىڭ قويناۋى،

ارقارى قۇزدا ويناعان.

قوزىقاندارى بۇلتىلداپ،

ويىنعا ەشبىر تويماعان.

كوركىمەن كوزدى تۇندىرىپ،

بەتكەيى گۇلمەن جايناعان.

قاراقات، ارشا ىشىنەن،

قۇستارى اسەم سايراعان.

قىزىلقيانىڭ قىرقاسىن،

ءۇيىرلى قاسقىر جايلاعان.

اسارتوبەگە تۋ بايلاپ،

سابىرمەن ءتۇبىن ويلاعان.

وردالى مەنىڭ مەكەنىم!

ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم،

دۇشپانىن قويداي ايداعان.

بۇگىلمەسىنە قويماعان،

جۇگىنبەسىنە قويماعان!

جەلكىلدەپ كەلىپ بايراعى،

جەڭىسىن ەلى تويلاعان.

قاسقىر دا امان، قوي دا امان –

بەيقۇتشىلىق ورناعان.

 

ەسىم حاننىڭ جاڭگىرى،

كۇش-قايراتى مول ەدى.

قانجوسا ەلىن كورگەن سوڭ،

جۇرەگى كەككە تولى ەدى.

سالقام جاڭگىر اتانعان،

ايتۋلى باتىر سول ەدى.

قاپىدا شاپقان جوڭعاردىڭ،

قوسقولاڭ تاۋى جولى ەدى.

جاڭگىر حان ءوزى باستاعان،

مىڭ قارالى قول ەدى.

ەل باسىنا كۇن تۋىپ،

ەتىكپەنەن سۋ كەشىپ،

امالداپ قىرعا قازدىرعان،

وقپانا بولعان ور ەدى.

قىرامىن دەپ قازاقتى،

كورسەتەم دەپ ازاپتى،

باتۇر حونتايشى كەلەدى.

و دا ءبىر اسقان ەر ەدى.

 

التى الاشتىڭ ەرلەرى،

ەل ءۇشىن باسىن قوسقان جەر.

قاراساي مەن اعىنتاي،

جيەمبەت جىراۋ، ساربۇقا،

كوكسەرەك، كوتەن، جاقسىعۇل،

قومپاي مەن سۋان ەلتىندى،

ايبىنى جاۋدان اسقان جەر.

ون مىڭىنان ايىرىلىپ،

باتۇردى مارتۋ باسقان جەر.

ءجالاڭتوس جەتىپ كومەككە،

قىرىق مىڭ قالماق قاشقان جەر.

جەڭىستىڭ باسى – وربۇلاق،

دۇركىرەپ تۇردى اسپان-جەر،

التاۋ الا بولما دەپ،

ىنتىماق جولىن اشقان جەر.

 

«اقساق قۇلان» - كەتبۇعا

قوس ىشەگى كۇيدەن سىزداپ دەرتىپ شىن،

توبىلعىدان تيەك جونىپ، كەرتىپسىڭ.

ىرعاي مويىن دومبىراڭدى قولعا الىپ،

ەستەن تانعان ەلدىڭ زارىن شەرتىپسىڭ.

 

قايعىرعاندا قابىرعاسى سوگىلىپ،

بوزداعاندا بوزداعى ءۇشىن ەگىلىپ.

اكەلىپتى حان كوزىنە ەلەسىن،

قۋ شاناقتان قۇلدىراپ كۇي توگىلىپ.

 

بولعان ءىستى كۇي تىلىنەن شىن ءبىلىپ،

كوز جانارىن  كولەگەيلەپ مۇڭ كىرىپ.

حانزاداعا قارسى اتىلىپ عايىپتان،

اقساق قۇلان كىسىنەپتى شىڭعىرىپ.

 

داۋىسى حان قۇلاعىنا كەلگەندەي،

تالتۇستە كۇن قاراۋىتىپ سونگەندەي.

زارلايدى انا حانزاداسى ولگەندەي،

ۇليدى جەل قۇممەن بەتىن كومگەندەي.

 

كۇي سارىنى قۇلاعىنا كەلەدى:

«ولەدى ادام، اجال جەتسە ولەدى –

دەيدى وكسىپ،- نەڭ بار ەدى قۇلاندا،

قۇلان سيار قۇلا دالا كەڭ ەدى»

 

ءتاڭىر جازعان دالا اڭعا تيەسى،

سەن ەمەسسىڭ، سولار ەدى يەسى.

ءورىسىن دە، ءبورىسىن دە قورعايتىن،

قۇلا جالدى قۇلانداردىڭ كيەسى.

 

«تەڭىز باستان بىلعاندى،

كىم تۇندىرار، ا، حانىم؟

تەرەك تۇپتەن قۇلادى،

كىم تۇرعىزار، ا، حانىم؟...»

 

ەگىز ىشەك وسىلاي دەپ زارلادى،

سوققان داۋىل شاناق بەتىن شاڭدادى.

قاھارلى حان قابىرعاسى قايىسىپ،

كۇيدەن ءالسىز ەكەندىگىن اڭدادى...

 

كوسەمبىسىڭ، شەشەنبىسىڭ كەتبۇعا؟!

كۇيلەرىڭنەن قۇت دارىعان تەكتى ۇلعا.

القا توپتا «اقساق قۇلان» كۇمبىرلەپ،

رۋحىڭا تاعزىم ەتتى كوپ تۇلعا.

 

قازاق ەلى اراي نۇرعا بويانىپ،

الاۋلايدى تاڭ دا اتۋعا تايانىپ.

قۇلا دالام ءوزىڭدى ىزدەپ تۇرعانداي،

قۇلانداردىڭ دۇبىرىمەن ويانىپ.

 

ىلەمەن سىرلاسۋ

قايران وزەن، نەلىكتەن تۇنجىرايسىڭ؟

شەجىرەسىن تاعدىردىڭ مىڭ بۇرايسىڭ.

شىڭعىس قاھان جاعاڭنان پانا ىزدەگەن،

كۇندەرىڭدى ەسكە الىپ شىن جىلايسىڭ.

 

وي-حوي، وندا ورعىپ ءبىر تاسار ەدىڭ،

وتكەل بەرمەس جوبىشەندىگە اساۋ ەدىڭ.

داريا دەپ داڭقىڭدى اسپانداتقان،

جولاۋشىعا جونىڭدى توسار ەدىڭ.

 

ءور رۋحتى وزىڭشە پايىمدادىڭ،

شۇلىعىڭنان كەلمەيتىن ۋايىم دا،

مۇڭ.

پەندەلەردىڭ پەندەلىك ءشوپ-شالامىن،

جۇتىپ قويىپ جاتاتىن جايىندارىڭ.

 

قادىرىڭدى ەل ءبىلدى مە، بىلمەدى مە،

اتىڭدى ەستىپ قۇمارتقان ءبىر كورۋگە.

ىلكى كۇندەر سىرلارىن ءىلىپ الىپ،

ىلە وزەنىم، جىلجيسىڭ ىلگەرىگە.

 

ەكپىنىڭدى كورگەندەر ۇعار مىقتاپ،

تال-توعايىڭ جاعاڭدا تۇرار قۇپتاپ.

ادامزاتتىڭ الىبى رايىمبەك،

كورىپ ەدى-اۋ، ءوزىڭدى بۇعالىقتاپ.

 

قۇشاعىنا اپ تولقىنىڭ

وپكەندەردىڭ –

ساعان قوسىپ كوز جاسىن توككەندەر

مىڭ.

رازى بوپ باتىردىڭ رۋحىنا،

قاق جارىلىپ ءبىر رەت وتكەل بەردىڭ...

 

«وي-حوي ۋاقىت!

سول كۇندى ساعىندىردىڭ،

ارمانى ەدىم، اڭىزاق، ساعىم قىردىڭ.

ءدال ۇستىمنەن كولبەتىپ كوپىر سالىپ،

قۇيتتاي-قۇيتتاي پەندەڭە

باعىندىردىڭ...»

 

دەپ ارناڭدا ۇلى وزەن، ويلاپ جاتىپ،

بۇلقىناسىڭ كەتپەك بوپ ويرانداتىپ...

نادانعا دا، كۇلكى ەتىپ، زامانعا دا،

تەرەڭدەردى تالكەك قىپ قويعان ۋاقىت...

 

پاراسات قۇندىلىعى

ءمانساپ ەمەس، ءوسسىن دەپ پاراساتىم،

كەزدەرىم كوپ جاقسىمەن تالاساتىن.

الگى يگى جاقسىلار وسى جولدا،

پارا ەمەس، بەرەر ەم قالاسا قۇن.

 

جەردەمىسىڭ يگىلىك، كوكتەمىسىڭ؟

اردا ۇلدارىڭ وزىڭە جەتكەنى شىن.

ۇلتىمنىڭ ەڭ اسىل قۇندىلىعى –

قۇن بەرەر ەم،

قۇنسىز بوپ كەتپەۋى ءۇشىن!

 

تۇلپار مىنگەن جىبەكپەن تۇساپ بارىپ،

ارداقتاعان اسىلىن قۇشاققا الىپ.

تۇلپار ەدىك، تۇلپاردىڭ ۇرپاعى ەدىك،

كەتپەدىك پە جابىداي ۇساقتالىپ؟

 

كورسەتەتىن ۇردىستەن ۇدەرىپ بوي،

ءتىرى ەدىك قوي، ابايداي ءىرى ەدىك قوي.

مۇحتار، ساكەن، بەيىمبەت، ءىلياستار،

شىققان قازاق ۇلىنىڭ ءبىرى ەدىك قوي.

 

كەسىرلىك پەن كەرلىكتىڭ كۇيىگىنەن،

تومەندەسەم پاراسات بيىگىنەن.

ۇستاتپاي كەت كيەلى كيىك ولەڭ،

كۇيىگىڭنەن ءوزىم-اق كۇيىپ ولە!

 

ۇندەمەي قالاي شىدايىن؟!

ايىپ ەتپە اعايىن،

بۇگىنگىدەن بەزىنسەم.

بۇرىنعىنى ساعىنسام.

وتكەنىمدى ءدال وزىمدەي سەزىنسەم.

جۇرەگىمە باعىنسام.

بۇگىنىمنىڭ بىلىعىنان جيرەنسەم،

وتكەنىمنەن ۇيرەنسەم –

ايىپ ەتپە اعايىن،

وسىنداي ءبىر كۇيگە ەنسەم.

بۇگىنىمنەن وتكەنىمنىڭ

سانالىلىعىن ىزدەسەم –

شالالىعىن كورەمىن.

دانالىعىن ىزدەسەم –

بالالىعىن كورەمىن...

مول مۇرادان ءسان كەتتى،

دومبىرادان ءان كەتتى.

قارا قوبىزدان كۇي كەتتى.

ەسترادا ەستى الىپ،

تىر جالاڭاش بيلەتتى.

ۇلىمنان ەركەك سىن كەتتى.

بۇرىمىن ءتۇيىپ جەلكەگە،

بويانىپ ءجۇرۋ – مىندەتتى.

ەر مىنەزىنەن ايىرىلىپ،

قادىر-قاسيەتى شىن كەتتى.

 

اسۋ-اسۋ بەل قايدا،

اسا ءبىر سوققان جەل قايدا؟

ارىسىن ىزدەر ەل قايدا؟

نامىسىن ىزدەر ەر قايدا؟

ارۋىڭ تۇنگى كلۋبتا،

كۇيە جاعىلدى تۇنىققا.

ۇمىتىپ ءتىلىن، ءدىلىن دە،

كونۋدەن كەتتى ىرىققا.

ۇلىنا اكە ءتىلى وتپەي،

ساقالى بولىپ كۇيەكتەي.

ولىگە يمان كەلتىرمەي،

نامىستان ءتىرى-ولتىرمەي.

داۋىس سالىپ جىلاماي،

ارۋاققا يمان سۇراماي،

تاڭبا سالدى-اۋ سۇيەككە-ەي.

تەرىس اعىمعا تەلىنىپ،

ادەت-عۇرىپتان جەرىنىپ.

اناسى بەرگەن ادال اس،

دارەتسىز حارام دەلىنىپ.

بوتەن اقشاعا سەمىرىپ،

بوتەن قيالعا بەرىلىپ.

جاستارىم كەتتى، ءوز ءجىرى،

وزىنە توزاق كورىنىپ.

 

تۇز سەپكەندەي جاراما،

ۋ سەپكەندەي ساناما.

وتكەنىمنىڭ ورنەگى،

توز-توزى شىعىپ قالاما؟!

وسكەن سوڭ ۇرپاق وسىنداي،

وتكەن سوڭ جىلدار ارادا،

ءبارى ءادىرا بولا ما؟!

 

وسىعان كوڭىل بۇرايىن،

ۇندەمەي قالاي شىدايىن.

اتا-سالتىما قىلاۋداي،

داق سالا كورمە قۇدايىم!

وزىڭنەن كومەك سۇرايىن،

جالبارىنايىن، جىلايىن.

جارقىراپ تۇرعان كۇن-ايىم،

اتا داستۇردەن ايىرساڭ،

بارىڭنىڭ اۋزىن ۇرايىن!

 

جاقسىنىڭ قۇپتاعانى...

وندا بىزدەر جىلعا ما، وزەن بە ەدىك،

اقىنبىز دەپ ايتەۋىر، وزەۋرەدىك.

اقىن بولۋ، ءجاي عان ولەڭ جازۋ،

ەمەستىگىن ول كەزدە سەزەر مە ەدىك.

 

دودا كورسەك، بىلەكتى ءتۇرۋشى ەدىك،

ەمەن جىعار ەكپىنمەن كىرۋشى ەدىك.

ەسىمىمىز اتالسا، كادىمگىدەي،

اقىن بولىپ قالعانداي ءجۇرۋشى ەدىك.

 

بارلىق اقىن وسىلاي باستادى ما،

بۇلاق كوزىن كىم ءبىلسىن، اشقانى ما.

ارقامىزدان قاعاتىن «بولاسىڭ» دەپ،

قولداۋ بەرىپ اعالار جاس دارىنعا.

 

«بولمايسىڭ» دەپ ايتپايتىن

جارىقتىقتار،

«انىق اباي،- دەۋشى ەدى،-

انىق مۇحتار».

جاقسى  ادامنىڭ اۋزىمەن ايتقان سوزدە،

كىم بىلەدى، شىنىندا، انىق قۇت بار؟!

 

جانى جايساڭ جانداردىڭ قۇپتاعانى،

ءالسىز تۇسىن شەگەڭنىڭ مىقتاعانى،

ەكەندىگىن ءتۇسىندىم...

جەبەيدى ەكەن،

بولسىنشى دەپ وسىنىڭ نىق قادامى.

 

ساباسىنا تۇسكەندە جاستىق جەلىك،

اعا جولىن ىنىلەر باستى كەلىپ.

دۋالى اۋىز سولاردى ەسىمە الام،

جاستى كورسەم، ولەڭگە ءباس تىگەرلىك.

 

ماقتىمقۇلى ماقامىمەن

بيىك تاۋلار بويشاڭمىن دەپ شىرەنبە،

ءبىر كۇن قۇلاپ، سەن دە تيپىل بولارسىڭ.

تەرەڭ تەڭىز تاكاپپارسىپ تۇنەرمە،

سۋىڭ كەپسە، سەن دە ءبىر ءشول بولارسىڭ...

                             ماقتىمقۇلى پىراعى

 

اشىق اسپان، كوڭىلىمدى الداما،

بۇلت باسسا كىمگە كىنا تاعارسىڭ؟

العىر قىران كوكتى بوسقا شارلاما،

شاۋ تارتقاندا تاسقا ءوزىڭدى سوعارسىڭ.

 

كوكجال ءبورى كوككە قاراپ ۇلىما،

قاقپان باسساڭ، تۋلاق بولىپ قالارسىڭ.

شۇبار جىلان، جالعىز تامشى ۋىڭا،

تاپ كەلگەندى، كور تۇبىنەن تابارسىڭ.

 

قايران جۇرەك، كۇيىپ-جانىپ، تۋلاما،

وت كەۋدەمە ويران سالىپ سوعارسىڭ.

ءومىر جىرىن جىرلايمىن دەپ جىندانا،

كەزى كەلسە، سەن دە تىنىم تابىرسىڭ.

 

كوڭىل-دونەن، باعىڭدى تەك بايلاما،

دوداعا ءتۇس، وزىپ بايگە الارسىڭ.

قىزىق داۋرەن – ماڭگىمىن دەپ ويلاما،

اجال جەتسە، سەن دە ءادىرا قالارسىڭ.

 

سۇراق-جاۋاپ

جاۋاپ تىلەپ كوپ سۇراق كوڭىلدەگى،

مازالايدى. سىنايدى ءومىر مەنى.

دۇرىس جاۋاپ تاپسام دەپ قينالامىن،

جاڭىلىسۋ سونشالىق جەڭىل مە ەدى؟!

 

قاي باعىتتى كوزدەيدى كوشىڭ ەندى،

ءومىر – ۇستاز، سۇرىنسەڭ كەشىرەدى.

دەگەنمەنەن قيىن-اق. سەنىڭ بالكىم،

سول سۇراقتان تاعدىرىڭ شەشىلەدى؟

 

كوپ سۇرىنگەن، ءتۇبى ءبىر قۇلار دەپتى،

كورسەتپەيدى اداسساڭ، مۇنار كوپتى.

اريستوتەل عۇلاما: «ءومىر دەگەن،

قاتەلىكتى تۇزەۋدەن تۇرار» دەپتى.

 

حاتقا تۇسكەن اقىل-وي كونەرمەيدى –

ءال-فارابي ودان دا تەرەڭدەيدى:

«قاتەلىكتى جاساپ اپ، تۇزەتكەننەن،

جاساماۋعا ۇمتىلعان، جەڭەر» دەيدى.

 

ۇستازداردان ۇلاعات ساباق الىپ،

كەلە جاتىر دۇنيە جاڭالانىپ.

پەندە بولىپ ءوزىڭ دە جارالعان سوڭ،

پەندەلىگىن وزگەنىڭ سانامالىق...

 

شىعۋ قيىن قۇدايدىڭ تالعامىنان،

قايىسامىز سۇراقتار سالماعىنان.

بەس ميلليارد تۇرعىنى جەر بەتىنىڭ،

دۇرىس جاۋاپ تاپسا دەپ جالبارىنام.

 

وسى جايلى نە ويلايدى بۇگىن ەل؟!

قىزىل ءتىلىم – كومەيىمدە سايرايتىن،

مۇڭ-زارىمدى، شاتتىعىمدى تولعايتىن.

اعىلشىن مەن ورىس ءتىلى ورتاعا اپ،

ۇمىتىمە سىزات ءتۇستى، جالعايتىن.

 

ۇمىتىمە ىلىك تاپپاي ىلىنەر،

كوكىرەگىمنەن كۇيىنىشىم بىلىنەر.

ءدۇبارا  ۇرپاق وسىرۋگە بەت الدىق،

وسى ءجايلى نە ويلايدى بۇگىن ەل؟!

 

ماي ورنىنا سۋ قۇيعانداي الاۋعا،

ءسابي سانا ءتۇسىپ جاتىر توناۋعا.

انا ءتىلدىڭ ۋىزىنا جارىتپاي،

ەكى  الىپ ءتىل ۇرپاعىمدى «تالاۋدا»

 

سانسىراسا سانام، قالاي ءجاي تابام.

كەشە عانا «قارا ورىس» بوپ بايقاعام.

تاۋەلسىزدىك، سەنەن ەندى نە قايىر،

بوداندىققا تۇسسە ءتىلىم قايتادان.

 

ءوزىمىز عوي، كىمگە كىنا تاعايىن،

«ۇشتىلدىلىك» دەپ شۋلايدى ماڭايىم.

التى جاستان تىقپالايدى جات ءتىلدى،

«شاش ال دەسە، باس الاتىن» اعايىن.

 

دەپ جۇرگەندە، قابانبايداي باتىرمىز،

دەپ جۇرگەندە، اباي سىندى اقىنبىز.

ەندى ءوزىمىز، ءتىل نارىنە قانباعان،

ءدۇبارا ۇرپاق وسىرگەلى جاتىرمىز.

 

سۇلتان بىرەۋ، ءبىز سەكىلدى «ۇلتان» مىڭ،

ەلدىڭ ءانىن ەلىم-اي-لاپ شىرقار كىم؟

ءۇش ءجۇز، باسى بىرىگە الماي جۇرگەندە،

ءۇش ءتىلدى بوپ توزار ما ەكەن ۇرپاعىم.

 

قارجى مەن قارتتىڭ قاقتىعىسى

يكەمىنە كوندىرىپ قارجى ناردى،

كۇنا كۇلىپ، كۇيىنىپ ار جىلادى.

شىرىلداتىپ تورعايداي اربايتۇعىن،

اركىمنىڭ ءبىر، ىشىندە بار جىلانى.

 

نار جىگىت تە نارىققا تىرەلگەندە،

پايدا ءۇشىن كۇمىلجىپ، كۇلەر پەندە.

ار مەن ۇيات، كۇنانىڭ اراسىندا،

جادىگويدەي جاۋدىرەپ جۇرەر تەڭگە.

 

شىرىلداتتىق شىڭعىرتىپ شىندى بۇگىن،

ءبىلىپ العان ايارلىق سىننىڭ ىعىن.

قارجى الدىندا قاناتسىز قۇستاي بولدى،

رۋحاني قۇلدىراپ قۇندىلىعىڭ.

 

پاتشايىمى جۇرەكتىڭ، تەڭگە بولىپ،

پەرىشتە دە قالعانداي پەندە بولىپ.

كوبەلەك تە گۇلگە ەمەس، قايران دۇنيە-اي،

كولبەڭدەيدى تەڭگە بار جەرگە قونىپ.

 

بالا-شاعا قارجى دەپ قاڭقىلدايدى،

ايتىپ بەكەر كىسىلىك حاقىڭ جايلى.

كوك قاعازدى كوزىنە كولبەڭدەتسە،

جانىن ساتىپ، سايتاندى ماقۇلدايدى.

 

«نە بوپ كەتتى بۇ زامان؟-  دەدى قارتىم،

كۇرسىنۋمەن اياقتاپ ءسوزدىڭ ارتىن،-

قانىپەزەر تەكسىزدىك تورگە شىعىپ،

سىعالايدى ەسىكتەن اتا-سالتىڭ...»

 

عازالدار

باعىنباعان تالكەگىنە تاعدىردىڭ،

عازالدارىن نيزامي مەن ساعديدىڭ.

جۇرەگىڭە تامشىلاتىپ سان قۇيدىم –

بالداي باتىپ

تىڭداۋشى ەدىڭ جان قۇربىم.

 

تىڭداۋمەنەن شايىرلارىن

شىعىستىڭ،

ەمىرەنە ەلىكتەۋگە تىرىستىق.

بالكىم سودان، ماحابباتپەن تىم ىستىق،

سەيفىل-مالىك –  جامال بولىپ ۇعىستىق.

 

عازالدارىن جازۋشى ەدىك حاتپەنەن،

سويلەتۋشى ەك ءوزىمىزدىڭ اتپەنەن.

سودان بالكىم، اقىنجاندى قىز بولدىڭ،

سودان بالكىم، مەنى ىزدەپ تاپتى ولەڭ؟

 

عاشىق بولا ءجۇرىپ عازال ولەڭگە،

ءتاتتى سەزىم تارتتى ءبىزدى تەرەڭگە.

وتاۋ قۇردىق، وزىمىزشە قارسى بوپ،

«شىن سۇيگەندەر قوسىلمايدى» دەگەنگە.

 

وتاۋىمىز وردا بولدى ەڭسەلى،

سەن مەنى ىزدەپ، ءجۇرۋشى ەدىك، مەن سەنى.

ءبارىن جەڭدى جۇرەكتەگى ماحاببات،

ارتىق-كەمىن ۋاقىت ءوزى تەڭشەدى.

 

مەيىرىممەن جەبەدى دە جاراتقان،

ءبارى قالدى تىستەگەندەر بالاقتان.

عازالدارعا قارىزدارمىز اياۋلىم،

بىزدەگى ۇلى ماحابباتتى وياتقان.

Abai.kz