ءبىزدىڭ ەلدە جەكە سپورتشىنىڭ الەمدىك ارەنادا قول جەتكىزگەن جاقسى ناتيجەسىن بۇكىل ەلدىڭ جەتىستىگى دەپ تانۋ ادەتكە اينالعان. بيلىك حالىقتى وسىعان ۇيرەتىپ تاستاعالى قاشان؟ بىراق، سپورتتاعى جەتىستىكتى مەملەكەتتىڭ دامۋىمەن تىكەلەي بايلانىستىراتىن بيلىك سول سپورتشىنىڭ جەڭىلىسىن ەلدىڭ كەمشىلىگى دەپ سانامايتىنى تاعى بار.

ماسەلەن، 2012 جىلى لوندوندا قازاقستان سپورتشىلارى 7 التىن مەدال جەڭىپ العاندا، بۇل ءبىزدىڭ ەلدىڭ الەمدەگى الپاۋىت مەملەكەتتەر قاتارىنا قوسىلعانىنىڭ بەلگىسى دەپ ۇگىتتەدىك. الايدا، ارادا ءبىراز جىلدار وتكەندە سول «التىنداردىڭ» تورتەۋىن دوپينگ داۋىنا بايلانىستى تارتىپ الدى. ال بۇل جاعدايعا ءبارىمىز كوز جۇما قارادىق.

ماقتاعان، ماقتانعان سپورتشىلارىمىزدىڭ دوپينگ داۋىنا ۇشىراۋىنا رەسەي مەن باتىس ەلدەرىنىڭ اراسىنان قارا مىسىق وتكەنى سەبەپ بولعانىن جاسىرىپ-جاپتىق. ايتپەسە، تيىم سالىنعان دارۋمەندەردى رەسەي مەن قازاقستان سپورتشىلارى عانا پايدالانىپ جۇرگەن جوق. بۇلاي دەيتىنىمىز، 2008-2012 جىلعى وليمپيادا ويىندارىندا دوپينگ داۋىنا ىلىنگەندەردىڭ رەيتينگىسىن وسى ەكى ەل باستاپ تۇر. رەسەيدىڭ 19 سپورتشىسى وليمپيادا مەدالىن قايتارىپ بەرسە، ەلىمىز سپورتشىلارى ەنشىلەگەن 9 وليمپيادا جۇلدەسى جاڭا يەسىن تاپتى. بۇل از دەسەڭىز، رەيتينگىدە ءۇشىنشى ورىندا بەلارۋس ەلى تۇر. ولاردان قايتارىپ الىنعان مەدال سانى – 7. ال ەندى مىنا سايكەستىككە قاراڭىز، رەسەيدىڭ جەر بەتىندەگى جاناشىر جاقىندارى ءبىزدىڭ ەل مەن بەلارۋس ەكەنىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلەدى. دەمەك، رەسەيگە رەنجىگەن باتىس جۇرتى «جاۋىمنىڭ دوسى – جاۋىم» قاعيداسىن مىقتاپ ۇستانعان سەكىلدى.

سپورتتاعى جەتىستىك ەل دامۋىنىڭ كورسەتكىشى بولا الا ما؟ ءبىزدىڭ ەلدە «ءيا» دەگەن جاۋاپ قابىلدانادى. حالىقتىڭ ميىنا وسىلاي ءسىڭىرىپ تاستاعانىن باستا ايتتىق. ءبىزدىڭ قازاق ءۇشىن حالىقارالىق ءبىر سپورتشىمىزدىڭ كىشىگىرىم جەڭىسىنىڭ بۋى، ەل ىشىندە انشىسىماقتاردىڭ داۋرىقپا شۋى قىزىق. بۇگىنگى تاڭدا بۇكىل ءباسپاسوز بەتىن وسى انشىلەر جاۋلاپ العان. قاراپايىم حالىق بالا-شاعاسىنىڭ بولاشاعىن ەمەس، وتىرىك انشىلەردىڭ وسەك-اياڭىن كوبىرەك ۋايىمدايدى. مۇنىمەن قويماي ءبىر سپورتشىمىز شەتەلدەن التىن مەدال الىپ كەلدى دەپ قۋانعاندا، ەلىمىزدىڭ شىنايى التىن مەن كۇمىسى جەمقورلاردىڭ جەمىنە اينالىپ جاتقانىن ۇمىتىپ كەتەمىز. ارينە، وسىنى قالايتىندار كوپ ءبىزدىڭ بيلىكتە. سول ءۇشىن اقپارات قۇرالدارىن انشىلەردى جارنامالاۋعا يتەرمەلەپ وتىر. بۇل ەشكىمنەن جاسىرا المايتىن شىندىعىمىز بولسا دا ءالى كۇنگە جاۋىردى جابا توقىپ كەلەمىز. بىراق، اۋىرۋدى جاسىرعانمەن ءبىر كۇنى ءولىم ءبارىن اشكەرەلەيتىنىن ۇمىتپاعان ءجون.

تامىزدىڭ ەكىنشى جارتىسىندا يندونەزيا ەلىندە XVIII ازيا ويىندارى ءوتتى. ەلىمىز قۇراماسى 15 التىن، 17 كۇمىس، 44 قولاسى بار 76 جۇلدەگە قول جەتكىزدى. جالپى كوماندالىق ەسەپتە 9-شى ورىنعا تابان تىرەدى. بۇل تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ازيا ويىندارىنداعى ەڭ ناشار كورسەتكىشى. 1994 جىلدان بەرى سارى قۇرلىقتىڭ باستى دوداسىندا ەلىمىز سپورتشىلارى ەشقاشان ۇزدىك بەستىكتەن ءتۇسىپ كورمەگەن. بيىل وندىققا ارەڭ ءىلىنىپ وتىرمىز.

ال وندا سپورتشىلاردىڭ جەتىستىگىن ەل دامۋىنىڭ كورسەتكىشى سانايتىن كوكەلەر مىنا ناتيجەگە قاراپ ەلىمىز دامىماي قالدى دەۋى مۇمكىن بە؟ ارينە، جوق. سپورتشىنىڭ جەڭىسى بيلىكتىڭ ارقاسى، جەڭىلىسىنە مەملەكەتتىڭ قاتىسى جوق. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، ءبىز ەندى ورتا ازيانىڭ وزىق ەلى ەمەس ەكەنبىز. بۇگىنگە دەيىن كىندىك ازيانىڭ كوشباسشىسىمىز دەپ جۇرگەندە وزبەكستان وزا شاپتى وسى جولى. ازيا ويىندارىندا وزبەك سپورتشىلارى ۇزدىك بەس قۇرامانىڭ قاتارىنان كورىنىپ وتىر. ءبىز بۇل سوزدەردى سپورتتاعى جەتىستىك ەل دامۋىنىڭ ايناسى دەيتىن بيلىك يەلەرىنىڭ ۇستانىمىنا ساي ايتىپ وتىرمىز. ايتپەسە، ەلدىڭ ءوسىپ-وركەندەۋى سپورتشىلاردىڭ قالاي ونەر كورسەتكەنىنە بايلانىستى بولماسا كەرەك.

وسى كەزەكتى ازيادانىڭ باعدارلاماسىنا وزبەكتەردىڭ «كۋراش» دەگەن سپورتتىق باسەكەسى ەنگەن ەكەن. وزبەكتەر وسى «كۋراشتان» التى التىن مەدال جەڭىپ الدى. «كۋراش» دەپ وتىرعانى كادىمگى كۇرەس. قازاق كۇرەسىنەن ايىرماسى دا، اسىپ تۇرعان ارتىقشىلىعى دا جوق. بىراق، قۇرلىق بىرىنشىلىگىنىڭ باعدارلاماسىنا ەنىپ وتىر. ال ميلليونداپ اقشا قۇيىپ وتىرعان قازاق كۇرەسى ءالى اۋىل-ءۇيدىڭ اراسىنان اسا الماي ءجۇر. ارينە، قازاق كۇرەسىنەن ەل چەمپيوناتى، ەۋرازيا چەمپيوناتى قاتارلى تۋرنيرلەر ءوتىپ تۇرادى. الايدا، ازيادا، وليمپيادا سىندى حالىقارالىق ءدۇبىرلى دودالارعا قوسىلعاننىڭ ءجونى بولەك.

ءبىر كەزدەرى «قازاقستان بارىسى» اتانعان بالۋان 150 مىڭ دوللار الاتىن. جۇلدە قورى قازىر دە از ەمەس – 25 ملن تەڭگە. بىراق، ءبىز ۇلتتىق سپورتقا بولىنگەن قارجىعا قارسىلىق تانىتۋدان اۋلاقپىز. رەسەيدەن ءانشى شاقىرىپ كونتسەرت بەرگەنگە كەتكەن اقشانىڭ قاسىندا بۇل تۇككە تۇرمايدى. ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز، سپورتتى دامىتۋدىڭ جولى داۋرىعىپ دوللار شاشۋ ەمەس كورىنەدى. ويتكەنى جىل سايىن الەمگە ساۋىن ايتىپ، تۋرنير وتكىزەتىن قازاقتىڭ كۇرەسى ەمەس ءۇن-ءتۇنسىز جۇرگەن وزبەكتىك «كۋراشى» وزىپ كەتكەنىن كوزىمىز كوردى.

وڭتۇستىكتەگى كورشىمىزدىڭ دجاكارتا جەرىندەگى جەتىستىگى كەزدەيسوق ەمەس. مەملەكەت تاراپىنان سپورتقا وڭ كوزقاراس قالىپتاسۋىنان بولسا كەرەك. بيىل قاڭتار ايىندا وزبەكستان جاستار قۇراماسى 23 جاسقا دەيىنگى فۋتبولشىلار اراسىنداعى ازيا چەمپيوناتىندا توپ جاردى. ازيا چەمپيونى اتانعان جاس فۋتبولشىلاردى ماراپاتتاۋ راسىمىنە قاتىسقان وزبەكستان باسشىسى شاۆكات ميرزيەەۆ: «ءبىز سپورتتاعى جەمقورلىقتى جويدىق. مىنە، سونىڭ ناتيجەسى، جاستارىمىز قۇرلىق چەمپيونى اتانىپ جاتىر»، - دەدى.

وزبەك پرەزيدەنتىنىڭ وسى ءسوزى ورىندى سەكىلدى سەزىلەدى بىزگە. اقشا مەن ساياساتتىڭ اسەرى جۇرگەن جەردە سپورتتىڭ كورەر كۇنى داۋرىقپا ۇراندار مەن باستا ءبىز ءسوز ەتكەن دوپينگ داۋى سەكىلدى ماسەلەلەر عانا بولماق. باسقا سپورتتى ايتپاعاندا ەلىمىزدە ءدال وسى فۋتبولدىڭ اينالاسىندا ءورىپ جۇرگەن جەل سوزدەن جان شوشيدى. «كومانداعا قابىلداۋ ءۇشىن پارا الادى»، «اقشاڭ، تانىسىڭ بولماسا ەش كومانداعا كىرە المايسىڭ»، نەمەسە، «اقشا تولەپ جاسىن جاسىرادى، وزگەرتەدى» دەگەن سەكىلدى قاۋەسەتتەر قاراپايىم قازاق قاۋىمىن فۋتبولدىڭ ماڭىن باسا المايتىنداي ەتىپ قورقىتىپ تاستاعان.

دەمەك، سپورتتى دامىتۋ ءۇشىن ساياسات پەن اقشانىڭ تيگىزەر اسەرىن ازايتۋ كەرەك. ودان دا ماڭىزدىسى سپورتشىنىڭ جەكە جەتىستىگىن ەلدىڭ جەڭىسى رەتىندە كورسەتىپ، حالىقتىڭ كوڭىلىن وتىرىك اۋلاۋدى قويۋ كەرەك. سپورت ءوز ارناسىمەن، مەملەكەت ءوز ارناسىمەن دامىعانى ءجون.

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz