12 قىركۇيەك قازاق ءۇشىن اسا قادىرلى تۇلعا التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ تۋعان كۇنى. الاشتىڭ اردا ۇلى ارامىزدان ەرتە اتتانباعاندا بيىل ومىرىندەگى 56-شى قوڭىر كۇزدى قارسى الار ەدى. قازاق قوعامىنىڭ قاراشىعىنان قاندى جاس اعىزعان قازا ورىن العالى 12 جىل بولىپتى. جارىق جالعاندا جارتى عاسىرعا جەتپەيتىن عۇمىر كەشسە دە التەكەڭ الاش بالاسىنىڭ ارداقتاۋىنا بولەنىپ ۇلگەرگەن ەدى. بۇگىنگى اتاۋلى كۇندە ءوزى قۇلاي سۇيگەن قازاعىنىڭ ماڭگىلىك ماحابباتىنا اينالعان اياۋلى ازاماتپەن رەتروسپەكتيۆالىق سۇحبات قۇرىپ، رۋحىمەن سىرلاسىپ، ول كىسىنىڭ كوزىن كورمەسەك تە ءسوزىن تەرۋدى ءجون كوردىك.

التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ ءسابي كەزى

ساياساتكەردىڭ وتباسى

 - العاشقى اڭگىمەنى تۋعان ۇلتىڭىزدىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنەن باستاساق.

- بiزدiڭ كەشەۋiل­دەپ ارتتا قالۋىمىزدىڭ سەبەبi نەدە؟ بiزدiڭ حالىقتىڭ نەگiزi اۋىلدا، سول سە­بەپ­تi دە ۇلكەن پروتسەستەرگە ارالاسا المادى. تiپتi ساياسي پروتسەستەرگە دە، تانىمدىق پروتسەستەرگە دە، عالامدىق پروتسەستەرگە دە ارالاسۋ مۇمكiنشiلiگiنەن تىس قالدى. سوندىقتان دا بiز "اۋىل دەگەن قازاق حالقىنىڭ قايماعى" دەگەن جالعان ويدان ارىلايىق. مەملەكەتكە، بۇگiنگi ۇكiمەتكە كۇش سالا وتىرىپ، ءارتۇرلi مۇمكiن­شiلiك­تەرiمiزدi پايدالانىپ، بiزدiڭ ۇلتتى قالا تۇرعىنى جاساپ، سول ارقىلى ونى بۇگiنگi جاڭا تەحنولوگيالار­عا iلiندiرiپ، سول ارقىلى ونى الدىمەن قازاقستان iشiندەگi باسقا، بiزدەن ونەر­كاسiپتiك شەبەرلiگi دامىعان ۇلتتىڭ الدىنا وزدىرىپ، كورشi ايماقتاعى ەلدەردiڭ الدىنا شىعارىپ، سول ارقىلى ەرتەڭ عالامدىق نەمiستەن، گوللاندىقتان، امەريكاندىقتان، شۆەدتەن كەم ءتۇس­پەيتiن كاسiپكەر جاسايىق. اۋىلداعى ەنجار، بۇيىعى ۇلتتان iسكەر، iلكiمدi, تالاپتانعىش قالالىق ۇلت جاسايىق. مiنە، بiزدiڭ ۇلتتىق يدەيانىڭ نەگiزگi ماقساتىنىڭ بiرەۋi وسى - ۇلتتى جەتiلدiرۋ، ۇلت­تىڭ باسەكە­لەس­تiگiن دامىتۋ بولۋى تيiس.

ۇلت مەملەكەتتiڭ تiرەگi بولسىن دەسەك، قازاق حالقى قالا حالقىنا اينالۋى كەرەك. سوندا عانا قازاق تiلi مەملەكەتتiك تiل بولادى. اۋىلدا وتىرعان قازاق حالقى ەشقاشان كازاق تiلiن مەملەكەتتiك تiل جاساي المايدى. ساياسات قالادا جاسالادى. اۋىل حالقى قالاعا كەلسە، قازاق تiلiن مەملەكەتتiك تiل رەتiندە قالاعا الىپ كەلەدi. تiل ماسەلەسi دە، ۇرپاق ماسەلەسi دە شەشiلەدi. قالادا ازاماتتاردىڭ جان-جاقتى دامۋىنا مۇمكiندiك مول. جاڭا تەحنولوگيالارعا، جاڭا كاسiپتەرگە ۇيرەنەدi. قالانىڭ جاڭا تۇرعىندارى ءۇشiن ارزان دا بولسا ۇيلەر سالۋ كەرەك. بiز وسىعان كارجى جۇمسايىق.

جالىنداعان جاستىق شاق

جاس وتباسى

- انا ءتىلىمىزدىڭ دامۋىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟

- تۇركiستانعا ساپارى كەزiندە نازارباەۆ تiل ساياساتىن جۇرگiز­گەن كەزدە ابايلاۋ قاجەتتiلiگiن، مەملەكەتتiك تiلدi ۇنەمi, كەزەڭ-كەزەڭدەرiمەن ەنگiزۋ ءجو­نiندە ايت­تى. دۇرىس-اق سياقتى. الايدا اقيقاتتان الىستىق مىنادان بايقالادى: ايتىلعان ساياساتتىڭ ءوزiنiڭ كورiن­بەيتiندiگi قالاي؟ كەزەڭ-كەزەڭiمەن جۇرگiزۋ قاجەت ەمەس. نەلiكتەن؟ ويتكەنi iستەلiنiپ جاتقان iس جوقتىڭ قاسى. Iستەلiنiپ جاتىر دەگەندەرi تەك قاعاز جۇزiندە. ەسەپ بار. بۇرىشتاماسى بار. مالiمدەمەسi بار. تەك قانا iس جەتiسپەيدi.

تاتىرلىق وقۋلىقتار مەن مەتوديكا از با؟ بۇل - شىنايى شىندىق. لايىقتى ماماندار جەتكi­لiك­سiز بە؟ اقيقاتى وسى. مەكتەپتەردە تiل ءپانi كوڭiل قالدىرارلىقتاي جۇرگiزiلە مە؟ ارينە. ەڭ اۋىر جىلداردىڭ وزiندە تەلەارنالاردا تiل ۇيرەتۋ باعدارلامالارى شىعىپ تۇردى. بۇگiندە ول جوق. فاكت. ايتسە دە تiل جوعارىدان ءتونiپ تۇرعان سەمسەرگە اينالدى. شاعىستىرۋ قۇرالىنا اينالدى. ساياسي ۇپاي جينايتىن قۇرال بولدى.

التەكەڭنىڭ وتباسى

- ەلدى الەۋەتتەندىرۋدىڭ جولى نەدە؟

- قازاقتى كەدەيشiلiكتەن قۇتقارۋدىڭ جالعىز جولى – دەموكراتيا. مەن سەمەيدiڭ بiر گازەتiنە وسىلاي دەپ سۇحبات بەردiم. سەبەبi, قازاق حالقىنىڭ نەسiبەسi – مۇناي مەن گازدى، ودان تۇسكەن تابىستى قازاقستان حالقىنا ءادiل ءبولۋدiڭ بiردەن-بiر جولى – تەك دەموكراتيالىق قۇرىلىم. باسقاداي قۇرىلىم جاعدايىندا مۇنى ورىنداۋدىڭ مۇمكiن ەمەستiگiنە كوزiمiز جەتتi. سوندىقتان، قازاق حالقىنىڭ تاماعىنىڭ توق، كيiمiنiڭ ءبۇتiن بولۋىنا تەك دەموكراتيا عانا مۇمكiندiك جاسايدى. دەموكراتيالىق قۇندىلىقتار ءۇشiن كۇرەس – اسا اۋىر جۇك، قيىن ەڭبەك. قازاقستاندىقتار ءادi­لەت­­سiز­دiككە قارسى تاباندى كۇرەسۋگە ءالi دايىن ەمەس. تاۋەل­سiزدiك العالى بەرi ءوز تاڭداۋىن قورعاپ قالۋدى ۇيرەنە المادى، داۋىستى دۇرىس ساناۋدى تالاپ ەتە العان جوق. بۇل – دەموكراتيالىق كۇش­تەر­دiڭ دە كiناسi.

مۇناي جانە وزگە دە شيكiزات تاۋسىلسا، وتانىمىز نە كۇيگە تۇسەدi? ەگەر الەم ساياسيلانا قويماعان وزگە ەنەرگيا كوزiنە كوشسە نە بولماق؟ ەكونوميكاسى تۇرالاعان، ساياسي جۇيەسi ابدەن ەس­كiرگەن، بiلiمi مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى قۇرىپ بiتكەن ەلدەردiڭ قا­تارىنا قايتادان قوسىلامىز با؟

ماسەلەنiڭ ءبارi بيلiكتiڭ مۇناي ساتۋ ارقىلى عانا قا­زاقستاندى ۇشپاققا شىعارعىسى كەلەتiنiنە بارىپ تi­رەلەدi. قازاقستاندىقتار ازاپتى ديلەممانىڭ ۋاقىتى كەلگەندە عانا ەمەس، قا­زiردەن باستاپ ويلانۋى تيiس. ويتكەنi جاقىن جىلدارى مەملەكە­تiمiز­دiڭ تاعدىرى تار ءدالiز­دەردە جانە كابينەتتەردە ەمەس، قوعامنىڭ ءوز iشiندە شەشiلۋi كەرەك! سول سەبەپتi دە تاريحي جاۋاپكەرشiلiك قو­عامنىڭ جۇمىلعىش، بەل­سەندi ءبو­لiگiنiڭ: كاسiپكەرلەر­دiڭ، عىلىمي جانە شىعارماشىلىق زيالىلاردىڭ، مەم­لە­كەتتiك قىزمەتكەر­لەردiڭ، قو­عامدىق ۇيىم وكiلدەرiنiڭ تاعى باسقالاردىڭ موينىندا. مەن ەشكiمدi بiرەۋدi جاقتاسىپ، كوتەرiلiسكە شى­عۋعا ۇندەمەيمiن، وپپوزيتسيا­لىق پارتيالاردىڭ قاتارىنا جاپپاي وتۋگە دە شاقىرمايمىن. تەك اركiم ءوزi اينالىساتىن جۇمىسىندا شاما-شارقىنشا قوعامدىق باستامالار مەن ۇكiمەتتiك ەمەس سەكتوردى قولداسا، ويىن جاريا تۇردە ايتسا، قوعام نازارىن مىزعىماس قۇندىلىقتارعا قاراي بۇر­سا، سول جەتكiلiكتi. سوندا عانا تۇنشىققان قوعامنىڭ تىنىسى اشىلىپ، كەۋدە كەرە دەم الار ەدi...

قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا...

ارىپتەستەرمەن شاحمات ويناۋ

- بيلىك باسىنداعى قىزمەتكەرلەردەن نەنى تالاپ ەتەسىز؟

- پرەزيدەنتكە دوس ەمەس، جاۋ ىزدەپ جۇرگەن كەڭەسشىدەن اللا ساقتاسىن دەگەننەن باسقا نە ايتۋعا بولادى. مەنىڭشە، مەملەكەت باسشىسىنا ساياسي جاعىنان ارانداتاتىن ادامنىڭ تۇككە كەرەگى جوق، كەرىسىنشە، پرەزيدەنتتىڭ قاسىندا ۇلتتى ۇيىتۋعا، قوعامدى توپتاستىرۋعا شاما-شارقى بار ادال ادامدار ءجۇرۋى ءتيىس. ونىڭ ۇستىنە، قازىرگىدەي الماعايىپ زاماندا جاۋ ىزدەۋدىڭ ۇپاي اپەرە قويماسى جانە انىق. ساياساتتا قارا كورسەتكەننىڭ ءبارىنىڭ بويىنان كۇدىك ىزدەۋ، قانداي دا ءبىر بەلسەندىلىق تانىتقان قوعام مۇشەلەرىنەن سەبەپتى-سەبەپسىز جاۋلىق كورۋ، ەل اراسىنان دۇشپاندىق ىزدەۋ بۇرىن دا بولعان، بىراق، تۇپتەپ كەلگەندە،سونداي جاعدايلاردىڭ اقىرىنىڭ ورنى تولماس وكىنىشكە، قايعى-قاسىرەتكە ۇشىراپ كەلگەنىن تاريحتان جاقسى بىلەمىن.

سوندىقتان، بۇگىنگى كۇنگى ماقسات - جاۋ ىزدەۋ ەمەس، پىكىر توقايلاستىراتىن جەر ىزدەۋ. باستى جانە نەگىزگى مىندەت - قوپ بولىپ    قيمىلداپ،    مەملەكەتتى    نىعايتۋ، تاۋەلسىزدىكتى ساقتاپ قالۋ». «ءبىز كوپ تە حالىق ەمەسپىز»، «ساياسي قۇشتەرىمىز دە از». سول ازدىعىمىزدى بىلدىرمەۋ ءۇشىن، ەل باسشىسىنان باستاپ، قاتارداعى ساياساتكەرگە دەيىن   «مەملەكەتتىڭ دامۋىنا،  تاۋەلسىزدىكتىڭ نىعايۋىنا قانداي ۇلەس قوسا   الام؟» دەپ، ەكى شوقىپ، ءبىر قاراۋىمىز قەرەق.

ەلباسى مەن التەكەڭ

- قازاق باسپاسوزىنە قالاي باعا بەرەسىز؟

- مەن اقپارات سالاسىن باسقارعاندا، ءبىر دە ءبىر باسشىسىمەن  «تاتۋ» بولۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. سەبەبى، ولاردىڭ تۇسىنىگىندە،  مەن ۇكىمەت باسشىسىن باسپاسوزدەن «قورعاۋىم» قاجەت بولاتىن. ولاردىڭ قاي-قايسىسى دا وسىنى تالاپ ەتەتىن.  ەگەر مەن ۇكىمەت باسشىلارىن، ۇكىمەت مۇشەلەرىن  قورعاۋعا جول بەرسەم، وندا ولاردىڭ ورىنباسارلارىن، ورىنباسارلاردىڭ ورىنباسارلارىن، قىسقاسى، بارلىعىن «قورعاۋعا» تۋرا كەلەر ەدى.  ال، مۇندايعا جول بەرسەم، تاۋەلسىز ەلدىڭ ءباسپاسوز بوستاندىعى كوممۋنيستىك پارتيا ۇستەمدىك قۇرىپ تۇرعان ساتتەگى ءباسپاسوز بوستاندىعى سياقتى بولىپ شىعا كەلەر ەدى. ياعني «سىناۋعا بولاتىن» جانە «سىناۋعا بولمايتىن» ادامداردىڭ ءتىزىمى جاسالار ەدى. ولاي بولعان كۇندە مەنىڭ الدىمدا «سىنالۋعا بولمايتىن» ادامداردىڭ ءبىر شابادان ءتىزىمى جاتار ەدى دە، مەنىڭ بار جۇمىسىم سونى رەتتەپ وتىرۋ بولار ەدى. ولاي ەتۋگە قاقىم جوق. سوندىقتان دا، مەن اقپارات سالاسىنا باسشىلىق  ەتكەن جىلدارى  ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ بارلىعىنىڭ  دەرلىق ءىس-ارەكەتى باسپاسوزدە  ەش كەدەرگىسىز قورسەتىلدى، ءتىپتى، اشىق پىكىرتالاسقا بارعان ساتتەر دە كەزدەستى.

قازاق جۋرناليستەرi­نiڭ قازiرگi كەزەڭگە دەيiنگi مەكتەبiندە تاپسىرىسپەن جازىلاتىن جالدانبالى ماقالالار جاريالانباۋشى ەدi. شەراعاڭ بولسىن، سەيداحمەت اعامىز بولسىن، ورالحان اعامىز بولسىن – بۇل كiسiلەرگە جالدانبالى ماقالا وتكiزۋ جانە جازدىرتۋ مۇمكiن ەمەس بولاتىن. ولار وتە ۇلكەن تۇلعا بولاتىن. تiپتi سول كەزدەگi قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتiنiڭ بiرiنشi حاتشىلارى ساناساتىن رۋحاني تۇلعالار بولاتىن. باس رەداكتورلاردىڭ كوپشiلiگi سونداي بولدى. ال قازiر كوپتەگەن رەداكتورلار، وكiنiشكە قاراي، سiز ايتىپ وتىرعانداي، جالدانبالى ماقالالارعا جيi جول بەرەدi. ول نارىقتىڭ دا اسەرi بولۋى دا مۇمكiن. سەبەبi گازەتتەر كۇن كورۋi كەرەك. قازاق باسىلىمدارىنىڭ دا تابىسى از. ال ەندi بiرتە-بiرتە قازاق باسىلىمدارىنىڭ تولىعۋى دا، جاقسارۋى دا قازاق وقىرماندارىنىڭ، قازاق تۇرعىندارىنىڭ الەۋمەتتiك جاعدايىنىڭ جاقسارۋىمەن تi­كەلەي بايلانىستى. ولار باسىلىمدارعا ءوزi جازىلا الاتىن جاعدايعا جەتكەندە، گازەتتi ءوز باعاسىمەن ساتاتىن كۇنگە جەتكەن كەزدە، سiز بەن بiز ايتىپ وتىرعان جاڭاعى تاقىرىپ، مەنiڭشە، بولمايدى دەپ ويلايمىن. نەگi­زiنەن، بۇل اۋرۋ رەسەيدەن كەلدi. ەسiڭiزدە بولسا، ەلتسيننiڭ تۇسىندا رەسەيدiڭ ۇلكەن فەدەرالدى گازەتتەرiنiڭ بارلىعى دا وليگارحتاردىڭ قولدارىنا ءوتتi دە، بۇل گازەتتەر وليگارحتاردىڭ بiر-بiرiمەن ەكونوميكالىق تابىستارى ءۇشiن كۇرەستiڭ قۇرالىنا اينالىپ كەتتi. سول اۋرۋ بiرتiندەپ-بiرتiندەپ بiزگە كەلگەن سىڭايى بار. ول بiزدە – قازاق باسىلىمدارىنان گورi قازاقستاندا شىعاتىن ورىس باسىلىمدارىنا ءتان قۇبىلىس.

دەموكراتيالىق جولدى تۋ ەتكەن جولداستارىمەن

– تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا شيرەك عاسىر وتسە دە، رەسەيدىڭ شىلاۋىنان شىعا الماي جۇرگەن سەكىلدىمىز...

– رەسەيمەن ساۋدا قاتىناسى، ەكونوميكالىق بايلانىس تيiمدi. بiرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭiستiكتەن قاشۋدىڭ كەرەگi جوق. بiراق تاۋەلسiزدiگiمiزدi ساقتاۋىمىز كەرەك. بولاشاقتا ەۋرووداققا جاقىنداۋىمىز كەرەك. ونىڭ ەكi جولى بار. بiر جاعىنان، رەسەي رەفورمالاردى ءساتتi وتكiزiپ، ەۋرووداققا قاتارداعى مۇشەسi رەتiندە ءوزi قوسىلۋى مۇمكiن. ونداي جاعدايدا ەۋروپاعا بارۋ بiزگە وڭاي بولادى. ەگەر رەسەي مۇنداي جولدى قالاماسا، بiز دە ورماننىڭ iشiندە اداسىپ جۇرە بەرمەي، ءوز جولىمىزدى تاڭداپ، ءوز بەتiمiزبەن قوسىلۋعا تىرىسۋىمىز كەرەك.

جالپى العاندا، بiزگە بiرتۇتاس ەكونوميكالىق ايماق كەرەك. 150 ميلليون حالقى بار رەسەيمەن ساۋدا-ساتتىق جاساعاننان جامان بولمايمىز. «رەسەيدiڭ تەمiرجول، مۇناي قۇبىرلارى ارقىلى ءونiم تاسىعاندا، ونىڭ ءوز كاسiپورىندارىنا قانداي تاريف بولسا، بiزگە سونداي تاريف بەرسiن» دەگەن تالاپتىڭ بiز ءۇشiن ءمانi زور. ءدال قازiر بiز ءۇشiن تاريف ءۇش ەسە قىمبات. زاتىڭدى رەسەي ارقىلى الىپ وتكەنشە، ونىڭ قۇنى اسپانعا شىعىپ كەتەدi. بiرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭiستiك سول اۋىرتپاشىلىقتان قۇتىلۋ ءۇشiن كەرەك.

– ەلدە دەموكراتيانى جەتىلدىرۋ ءۇشىن شەتەلدىك كۇشتەردىڭ كومەگى قاجەت پە؟

– ءوز باسىم “شەتەل بiر رەجيمدi تالقانداپ، بيلiكتi ەكiنشi بiر توپتىڭ قولىنا الىپ بەردi” دەگەنگە سەنبەيمiن. مۇنداي جاعداي افريكادا 60–70-جىلدارى بولعان. قازiرگi قوعامنىڭ دامۋ دەڭگەيiندە ۋكراينادا دا، گرۋزيادا دا “بiرەۋلەر كەلiپ دەموكراتيا ورناتىپ بەردi” دەگەنگە سەنبەيمiن. اڭگiمە باسقادا. ازاماتتىق قوعام قۇرۋ ءۇشiن، تاۋەلسiز باسىلىمداردى قولداۋ ءۇشiن، كوپجۇيەلi پارتيالاردى قالىپتاستىرۋ ءۇشiن بiزگە كومەك كەرەك پە؟ ەگەر ول رياسىز كومەك بولسا، ارينە، كەرەك. ودان نەگە باس تارتامىز؟ ولار قازاقستاندى جاۋلاپ الايىن دەپ جاتقان جوق قوي. “قازاقستاندا ورنىقتى قوعام بولسىن” دەيدi. ماسەلەن، مەن امەريكانىڭ نەمەسە ەۋروپانىڭ مەملەكەتتiك قىزمەتكەرi بولسام، بۇل جونiندە مiندەتتi تۇردە ويلار ەدiم. سەبەبi, ولار قازاقستانعا ونداعان ميلليارد ينۆەستيتسيا سالىپ وتىر. ولاردىڭ قارجىسىنىڭ جاي-كۇيi مۇندا قاۋiپسiز بولۋ ءۇشiن بiزدiڭ قوعام اشىق بولۋى كەرەك.
دەموكراتياسىز قوعام – تۇراقسىز قوعام. تۇراقتىلىق دەگەنiمiز – قوعامداعى بارلىق پiكiرلەردi ۇشتاستىرىپ، سونىڭ جۇيەسiن تاۋىپ وتىرۋ. بۇل تەك دەموكراتيالىق جولمەن كەلەدi.

- مەملەكەتتiك اپپاراتتىڭ، بيلiكتەگi ادامداردىڭ كوپ­تە­گەن سىرلارىن بi­لە­سiز, سول سىرلاردىڭ جاريالاناتىن كۇندەرi بولا ما؟

– ەگەر ول وتكەن وقيعا بولىپ جانە بۇگiنiمiزگە، بولاشاعىمىزعا قاتىسى جوق بولسا، ونىڭ كەرەگi جوق. سول كەز­دەگi جاسالعان ارەكەتتەر بۇگiنگi كۇنi دە، ەرتەڭ دە جالعاسىن تاۋىپ جاتسا، وندا ءبال­كiم، كەيبiر، ماسەلەلەردi اشىپ ايتۋ كەرەك. ۋاقىتىندا ايت­پاعان شىندىقتىڭ قادiرi جوق. سوندىقتان دا وتكەندi قازبالاپ، بiرنارسەسiن تiرنەك­تەپ جاتۋ، مەنiڭشە، ول سانالى ازاماتتىڭ اتقاراتىن قىزمەتi ەمەس. ايتاتىن شىندىعىڭ بولسا كەزiن­دە ايت، بەتiنە ايت، جاريا ەت. ايت­پادىڭ با، ۇندەمەي-اق قوي.

– باتىل ءارi اششى پiكiر ايتىپ ءجۇرسiز...

– قاتتى پiكiر ايتىپ تا ىقپال ەتۋگە بولادى. پرەزيدەنت قوعامدىق تەمپەراتۋرانىڭ قانشالىقتى دارەجەدە كوتەرiلiپ كەلە جاتقانىن سەزiنۋi تيiس. ال بiز – ءوز ويىمىزبەن ەمەس، قوعامداعى جيناقتالعان پروبلەمالارمەن ءومiر سۇرەتiن ادامدارمىز. ساياساتكەر دەگەن سول. ەگەر ول قوعامدا بولىپ جاتقان وقيعالار مەن وي-پiكiرلەردەن ءوزiن بولەك الىپ جۇرەتiن بولسا، ونى ەشكiم ساياساتكەر دەپ قابىلدامايدى. قوعامدا قوردالانعان ماسەلەلەردiڭ بارلىعى بiزدiڭ ويىمىز بەن بويىمىزدا. قوعامدا پروبلەمالار قوردالانعان سايىن، تەمپەراتۋرا كوتەرiلگەن سايىن، بiزدiڭ دە ايتار ءسوزiمiز كۇشەيەدi. اششىراق ءارi اشىعىراق بولا تۇسەدi. بۇل – ساياساتتىڭ زاڭى.

- ەلگە شەتتەن كەلەتىن قانداستار جايلى ويىڭىز قالاي؟

- ۇلتتىڭ ءوزiن تاۋەلسiز مەملەكەتكە تiرەۋ بولاتىنداي جانە ونى العا الىپ جۇرەتiندەي iشكi قاينار كۇش كەرەك. ەگەر بيلiك حالىقتان تۋىندايدى دەسەك، الدىمەن حالىقتىڭ پوتەنتسيالىن قالىپتاستىرۋدىڭ جولىن iزدەۋi­مiز كەرەك. ول ءۇشiن، ەڭ باستىسى، ەلگە ەركiندiك بەرۋ، ەلدiڭ دامۋى­نا، ماڭدايالدى ازاماتتاردىڭ ءوسiپ شىعۋىنا مۇمكiندiك جاساۋ كەرەك. بۇل – ۇلكەن وزگەرiستi كەزەڭ. ول ءۇشiن ءادiل سايلاۋ كەرەك، ءادiل قوزعالىستار كەرەك، ءادiل پارتيالار كەرەك، ءادiل ءباسپاسوز كەرەك. ال ەكiنشi جاعىنان سول ۇلكەن داعدارىستا تۇرعان تiل، دiن، دiل جانە ۇلتتىق بولمىس ماسەلەسiن­دە، قازاق ۇلتىنا سىرتتان كەلەر ۇلكەن كومەك بار. ول – ورالماندار. مەن مۇنى “كومەك” دەپ ادەيi ءبولiپ ايتىپ وتىرمىن. سەبەبi, ورالمانداردى ۇلكەن كومەك­تەسۋشi ادامدار رەتiندە قابىلداۋىمىز كەرەك. ۇلتتىڭ سانىن مولايتاتىن، ساپاسىن جاقسارتاتىن، ۇلتتىق ەكونوميكاعا يە بولاتىن، سىرتتان كەلiپ قوسىلىپ جاتقان “جاڭا كۇش” رەتiندە قاراۋىمىز كەرەك. اسiرەسە، گۋمانيتارلىق سالادا، تiل، مادەنيەت سالاسىندا بiز كورiپ وتىرعان قيىنشىلىقتاردان الىپ شىعۋعا ءوز ۇلەسiن قوساتىن كۇش رەتiندە قاراۋىمىز كەرەك.

رەتروسپەكتيۆالىق سۇحباتتى دايىنداعان قۋانىش قاپپاس

سۋرەتتەر "اڭىز ادام" جۋرنالىنان الىندى

Abai.kz