استانا. 19 ناۋرىز. قازاقپارات /ريزابەك نۇسىپبەكۇلى/ - كەشەگى ناۋبەت زاماندا تارىداي شاشىلعان قازاق ۇلتى بۇگىن الەمنىڭ 20-دان استام ەلىندە ءتۇتىنىن تۇتەتىپ جاتىر. «اعايىننىڭ قادىرىن الىس كەتسەڭ بىلەرسىڭ» دەگەندەي، شەتتەگى قانداستارىمىز سالت-ءداستۇرىمىز بەن ۇلتتىق بولمىسىمىزدى ساف التىنداي ساقتاپ، كوزدەرىنىڭ قاراشىعىنداي قورعاپ كەلەدى.

ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى «ناۋرىز» مەرەكەسىنە وراي، قىتايداعى قانداستارىمىزدىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتى جايىندا وي وربىتكەن قحر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ، مەملەكەتتىك ءبىرىنشى دارەجەلى جازۋشى اتاعىنىڭ يەگەرى ءشامىس قۇمارۇلىمەن بولعان سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

- ءشامىس اعا، ءسىز قىتاي قازاق ادەبيەتىنە ەلەۋلى ەڭبەك سىڭىرگەن جازۋشىنىڭ ءبىرىسىز، ءارى وسى سالادا كوپ جىلدان بەرى باسشىلىق مىندەتتەر اتقارىپ كەلەسىز، جالپى ادەبيەت ادام بالاسىنا نە ءۇشىن قاجەت دەپ ويلايسىز؟

استانا. 19 ناۋرىز. قازاقپارات /ريزابەك نۇسىپبەكۇلى/ - كەشەگى ناۋبەت زاماندا تارىداي شاشىلعان قازاق ۇلتى بۇگىن الەمنىڭ 20-دان استام ەلىندە ءتۇتىنىن تۇتەتىپ جاتىر. «اعايىننىڭ قادىرىن الىس كەتسەڭ بىلەرسىڭ» دەگەندەي، شەتتەگى قانداستارىمىز سالت-ءداستۇرىمىز بەن ۇلتتىق بولمىسىمىزدى ساف التىنداي ساقتاپ، كوزدەرىنىڭ قاراشىعىنداي قورعاپ كەلەدى.

ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى «ناۋرىز» مەرەكەسىنە وراي، قىتايداعى قانداستارىمىزدىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتى جايىندا وي وربىتكەن قحر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ، مەملەكەتتىك ءبىرىنشى دارەجەلى جازۋشى اتاعىنىڭ يەگەرى ءشامىس قۇمارۇلىمەن بولعان سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

- ءشامىس اعا، ءسىز قىتاي قازاق ادەبيەتىنە ەلەۋلى ەڭبەك سىڭىرگەن جازۋشىنىڭ ءبىرىسىز، ءارى وسى سالادا كوپ جىلدان بەرى باسشىلىق مىندەتتەر اتقارىپ كەلەسىز، جالپى ادەبيەت ادام بالاسىنا نە ءۇشىن قاجەت دەپ ويلايسىز؟

- ومىردە ادام بالاسى كوڭىلگە، رۋحقا سۇيەنەدى. ءبىر ۇلتتىڭ ادەبيەتى سول ۇلتتىڭ اسقاق رۋحى. سوندىقتان جەر بەتىندە ءبىر عانا ادام قالعان كۇندە دە، سول ءبىر ادامنىڭ كوڭىل-كۇيىنە قاجەت رۋحاني الەم بولۋى كەرەك. ادەبيەت شىندىعىندا، حالىقتى سۋسىنداتاتىن ءبىلىم كوزى، اعارتۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. حالىق ءوز ادەبيەتى ارقىلى وزىندەگى ءمىندى كورەدى، وزگەرتەدى جانە ءومىردى، دۇنيەنى تۇسىنەدى. تاماشا تىرلىك جولى تۋرالى ىزدەنەدى. مەنىڭ ويىمشا، جەر بەتىندە ادام بالاسى بولعاندا، ءسوزسىز ادەبيەت تە بولادى. مەديتسينا سالاسىنداعى دەرەكتەرگە قاراعاندا، ادامدارداعى اۋرۋدىڭ توقسان پايىزدان استامى ادام كوڭىل - كۇيىنىڭ قالىپسىزدىعى سەبەبىنەن بولادى ەكەن. بۇل ادامداردىڭ كوڭىلگە سۇيەنىپ جاسايتىندىعىنىڭ دالەلى. ادەبيەتتىڭ ءوزى ادامداردىڭ كوڭىل - كۇيىنىڭ ءدارىسى. ەگەر ءبىر ادام ومىردە تىعىرىققا تىرەلىپ، ءولىپ الۋدى عانا ويلاپ وتىرعاندا، قولىنا ءبىر جازۋشىنىڭ شىعارماسى ءتۇسىپ، سول شىعارمانى وقىعاننان كەيىن ول، «مىنانداي بولعاندا مەن ولمەۋىم كەرەك ەكەن» دەيتىن ويعا كەلسە، ال ءبىر ادام بىرەۋگە ولەردەي وشىگىپ ولتىرمەي قويمايمىن دەپ جۇرگەندە ءبىر كىتاپ قولىنا ءتۇسىپ وقىعان سوڭ رايىنان قايتسا، بۇل - شىعارما ناقتى ادام كوڭىل - كۇيىنىڭ باعا جەتپەس ەمى دەۋگە بولادى. سوندىقتان دا ادەبيەتتە ادامنىڭ جان دۇنيەسى جايلى جازۋ ماڭگىلىك تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى دەپ ويلايمىن.

- قىتاي قازاق ادەبيەتىنىڭ جالپى جايى، بۇرىنعىسى مەن بۇگىنگىسى تۋرالى نە ايتاسىز؟

- قىتاي قازاقتارىنىڭ جازبا ادەبيەتىنىڭ تاريحى تىم ۇزاق ەمەس. قىتاي توپىراعىندا تۋىلعان جازۋشىلاردىڭ ىشىندە تۇڭعىش باسىلىپ شىققان شىعارما اقىت ءۇلىمجىۇلىنىڭ ەڭبەكتەرى. ايگىلى اقىن اقىت ءۇلىمجىۇلىنىڭ 1891 جىلى قازان باسپاسىنان جەكە كىتاپ بولىپ شىققان تۇڭعىش كىتابى "جىيھانشانى" قىتايداعى قازاق قالامگەرلەرىنىڭ تۇڭعىش كىتابى دەپ ەسەپتەسەك، جازبا ادەبيەتىمىزدىڭ تاريحى 115 جىلعا سوزىلادى. وسى تۇرعىدان العاندا اقىت ءۇلىمجىۇلى عانا قىتاي جاقىنعى زامان قازاق ادەبيەتىنىڭ ۋاكىلى بولادى. ويتكەنى ونىڭ "جيىھانشادان" باسقا ءتورىت كىتابى تۇگەلدەي 1919 جىلدان بۇرىن قازان باسپاسىنان شىققان. سول ارقىلى اقىت بۇكىل قوعامعا وتە كەڭ تانىلعان. اقىت ءۇلىمجىۇلىنىڭ حالىقتى وقۋ - اعارتۋعا، عىلىم، ءبىلىم ۇيرەنۋگە ۇندەگەن شىعارمالارى وتە كوپ. اسىرەسە، احىلاق مۇرالعا، ادالدىققا ۇندەگەن ولەڭدەرى سوناۋ 1930-40 ج.ج. حالىقتى وياتىپ، مادەنيەتكە جەتەلەۋدە وراسان قىزمەت اتقارعان. ال، تاڭجارىق جولدىۇلى، اسقار تاتانايۇلى، دۋبەك شالعىنباەۆ، نىعىمەت مىڭجانۇلى سياقتى قالامگەرلەردىڭ الدى 1930 جىلداردان باستاپ شىعارمالارى جاريالانىپ، قوعامعا اقىن - جازۋشى رەتىندە تانىلعان. قۇرمانالى وسپانۇلى، قاۋسىلقان قوزىبايۇلى  قاتارلى اقىن جازۋشىلاردىڭ العاشقى شىعارمالارىنىڭ جارىق كورۋى 1949 جىلدان بۇرىن بولعانمەن سانى شاعىن، دەنى 1949 جىلدىڭ قارساڭىندا جاريالانعان ەكەن. سوندىقتان بۇل جازۋشىلاردى دا قىتاي قازىرگى زامان ادەبيەتىنە وكىلدىك ەتەتىن، قىتاي قازاق ادەبيەتىنىڭ وكىلدەرى دەۋىمىزگە بولادى. شىندىعىندا سوڭعى اتالعان اقىن - جازۋشىلاردىڭ كەسەك ەڭبەكتەرى قىتايداعى مادەنيەت توڭكەرىسىنەن كەيىن جارىق كوردى. مەن ولاردىڭ العاش تانىلعان ءداۋىرىن نەگىز ەتتىم. 1949 جىلدان 1966 جىلعا دەيىن سوۆەت قازاق ادەبيەتى مەن قىتاي جاڭا ءداۋىر ادەبيەتىنىڭ ىقپالىندا ءبىر بۋىن اقىن-جازۋشىلار قوسىنى قالىپتاستى بۇل داۋىردە اقىن-جازۋشىلار قوسىنى مولايىپ، ءبىر ءبولىم كوركەم تۋىندىلار بارلىققا كەلگەنىمەن جانەدە سوۆەتتەر وداعىنان كەلگەن اسىرە سولشىلدىق يدەيالاردىڭ شىرماۋىنان اۋلاق بولا المادى. بۇل داۋىردەگى شىعارمالاردان تاپتىق كۇرەستى جىرلاعان سولشىل، ۇرانشىلدىق باستان-اياق قامتىلىپ وتىردى. جالپى ايتقاندا، قىتايداعى قازاق ادەبيەتى قىتاي ادەبيەتىنە ۇقساس، «مادەنيەت توڭكەرىسى» دەلىنەتىن اسىرە سولشىل ون جىلدىق ويران اياقتالىپ، قىتايدا رەفورما جۇرگىزۋ، «ەسىكتى اشۋ» ساياساتى جولعا قويىلعاننان كەيىن عانا وزىندىك دامۋ جولىنا ءتۇستى. اقىن جازۋشىلارىمىز شىعارماشىلىقپەن الاڭسىز شۇعىلداندى. سونىڭ ناتيجەسىندە 1978 جىلدان 2000 جىلعا دەيىنگى قىسقا عانا 22 جىل ىشىندە جۇزگە تارتا رومان، بىرنەشە ءجۇز اڭگىمە، پوۆەستەر، داستان، ولەڭدەر جيناعى جارىق كوردى. قىتاي قازاق ادەبيەتى تاريحىنداعى ەداۋىر ۇزدىك شىعارمالار سول داۋىردە تۋدى. بۇرىنعى قارت قالامگەرلەردىڭ دە بەلدى شىعارمالارى وسى داۋىردە جارىققا شىقتى. تاريحتا وتكەن اقىت، تاڭجارىق اعالارىمىزدىڭ دا جيناق تومدارى وسى داۋىردە باسپادان شىقتى. مەنىڭشە 1980-90 ج.ج. قىتاي قازاق ادەبيەتىنىڭ ءبىر شاما گۇلدەنگەن، ولمەس شىعارمالار تۋعان تاماشا ءداۋىرى بولدى.

-شىنجاڭداعى سوڭعى بۋىن جاس قالامگەرلەردىڭ بەتالىسى قالاي؟

-  XXI- عاسىر باستالعاننان بەرى قاراي ياعني 1999 جىلدان كەيىنگى ادەبي شىعارمالاردىڭ جالپى دامۋ دەڭگەيىنە كوز سالعاندا، ياعني جاس قالامگەردىڭ تەبىنىنە قاراعاندا، قىتاي قازاق ادەبيەتىنىڭ بولاشاعى ءوز ساباقتاستىعىن جوعالتا قويماس دەگەن ءۇمىتىم زور. بولاشاقتا حالقىمىزعا ماقتان بولارلىق، ياعني، قازاق حالقىنىڭ ابىرويىن اسىراتىن ايگىلى شىعارمالار تۋىلۋىنا تاماشا نەگىز بار. قازىرگى جاستاردىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسى كوڭىلگە قونادى. جاس قالامگەرلەر قىتاي باسىلىمدارىمەن تەرەڭ سۋسىنداي الادى. قىتاي باسىلىمدارىنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى - الەم ادەبيەتىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن تەز اۋدارىپ جەتكىزىپ وتىرادى. بۇل قىتايداعى قازاق قالامگەرلەردىڭ ورەسىن كوتەرۋدە ايىرىقشا ماڭىزعا يە. جاس قالامگەرلەر جاڭاشا بەينەمەن جارقىرىپ كورىنۋگە كۇش سالىپ كەلەدى.

- قارا شاڭىراق بولعان قازاقستانداعى قازاق ادەبيەتى مەن قىتايداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ قانداي ايىرماشىلىقتارى بار دەپ ويلايسىز؟

- كەڭەس داۋىرىندەگى قازاق ادەبيەتىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن ورتا مەكتەپتە ءجۇرىپ-اق وقىپ وستىك. مۇحتار اۋەزوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ، عابيدەن مۇستافين، ءسابيت مۇقانوۆ شىعارمالارىمەن سول كەزدە كەڭىرەك تانىس بولعان ەدىك. كەيىننەن مۇحتار ماعاۋين، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ، ءابىش كەكىلباەۆ، ورالحان بوكەەۆ ەسىمدەرىمەن قانىق بولدىق.

قالاي بولعان كۇندە دە قازاق ادەبيەتىنىڭ اتالعان بۋىنىندا الەمدىك ادەبيەتتىڭ ولشەمدەرىنە جاقىن كەلەتىن جاقتارى كوپ كورىنەدى. تىلدىك بەينەلەۋ، وقيعانى مەڭگەرۋ، كەيىپكەردىڭ مىنەز-قۇلقىن دارالاۋ جاقتارىنداعى وزىقتىقتارىمەن ەرەكشە دامۋشىلىققا يە بولعانىن ايتپاي كەتۋ مۇمكىن ەمەس.

قازاقستان جاعىنىڭ ادەبيەتىن قازىردە وقىپ تۇرامىن. قازاق ادەبيەتىنىڭ پوەزياسىندا اسا جوعارى ىلگەرىلەۋشىلىك بار ەكەن. عالىم جايلىباي، ەسەنعالي راۋشان، ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ باستاعان سوڭعى بۋىننىڭ ولەڭدەرىن ءسۇيسىنىپ وقيمىن. الايدا بۇگىنگى پروزاسى جونىنەن العاندا 1970 جىلداردىڭ الدى-ارتىندا تۋعان كوركەم دۇنيەلەرمەن سالىستىرعاندا كوش كەيىن قالعانداي كورىنەدى. كوڭىلىم تولمايدى. مۇمكىن جاقسى دۇنيەلەر مەنىڭ قولىما تۇسپەي جۇرگەن شىعار. ءبىرلى-جارىم قولعا تۇسكەن دۇنيەلەردە الەم ادەبيەتىنە بەيىمدەلگىسى كەلگەندەر بايقالعانىمەن قاناتى ۇشتالماعانى، تىلدەن جۇتاڭدىعى بىردەن بايقالادى. ەكى جاقتى دا ءبىر سوزبەن ماقتاپ، ءبىر سوزبەن داتتاۋ قيىن. ءار جاعىنىڭ دا وزىنە ءتان ەرەكشەلىگى بار. كەمشىلىگى دە جوق ەمەس. بىرىنەن ءبىرى ۇيرەنىپ، ءبىرىن ءبىرى تولىقتاپ وتىرسا ادەبيەتىمىز ەشكىمنەن كەم-قور بولمايدى دەگەن سەنىمىم بار.

- بۇگىنگى كۇنى شىنجاڭ قازاقتارى قازاقستان ادەبيەتىمەن قالاي سۋسىنداپ وتىر؟

-   قازاقستان جاقتىڭ باسپا ونىمدەرى قىتايعا ارنايى كەلمەسە دە مۇنداعى قازاقتار قولدان-قولعا وتكىزىپ، جالپى ادەبيەتتىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنەن حابار تاۋىپ وتىرادى. بۇل جاقتاعى وقىرمانداردىڭ سۇرانىسى بويىنشا تانىمال جازۋشىلاردىڭ كوپتەگەن شىعارمالارى توتە جازۋ نۇسقاسىمەن جارىق كوردى. ال قازىرگى دامىعان عالامتوردىڭ ارقاسىندا جاستارىمىز قازاقستاندىق بارلىق باسىلىمداردى ينتەرنەت سايتتارى ارقىلى وقىپ بىلەدى. الايدا مۇنداعى قازاقتاردىڭ ا. بايتۇرسىنۇلى جاساپ كەتكەن توتە جازۋ ۇلگىسىن قولداناتىندىعىن بىلەسىز. ءالىپبيدىڭ ارتۇرلىلىگى سەبەبىنەن قازاقستان شىعارمالارىن وقۋدا، اقپاراتتىق جاڭالىقتارىن كورۋدە كوپتەگەن قيىندىقتارعا ۇشىرايدى.  وسى ورايدا، سىزدەردىڭ اگەنتتىكتەرىڭىز اشقان  توتە جازۋ سايتىنا العىسىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. سىزدەردىڭ سايتتارىڭىز وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولىقتىردى. سونىڭ ىشىندە «قازاق رۋحانياتى» پورتالى ارقىلى ءبىزدىڭ ادەبيەت سۇيەر قاۋىم قازاق جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن كەڭنەن وقىي الاتىن بولدى.

- قىتاي قازاقتارىنىڭ «كورىكتى مەكەن»، «اقسارباس» سەكىلدى فيلمدەرى قازاق ەلىندە تاڭداي قاقتىردى. كينو سالاسى، جالپى مادەنيەتى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز؟

- قىتايدا از ۇلتتار مادەنيەتىن قولداۋ تۋرالى ارنايى باعدارلاما بار. كىتاپ شىعارۋ، كينو ءتۇسىرۋ ىستەرىنە باعدارلاما بويىنشا قوماقتى قارجى بولىنەدى.  سول ارقىلى از ۇلتتاردىڭ كوركەم شىعارمالارىن شىعارۋعا دەمەۋ كورسەتەدى. ءوزىم باسقاراتىن «حالىق اۋىز ادەبيەتىن زەرتتەۋ قوعامى» دەگەن ۇيىم بار. ون جىلدان استام ۋاقىت ىشىندە حالىق مۇراسى نەگىز ەتىلگەن كوپتەگەن كىتاپتار جارىققا شىقتى.  ونداعى دۇنيەلەردى اۋدان، اۋىلداردى ارالاپ ءجۇرىپ جينادىق، حالىق اراسىندا ساقتالعان كەي قۇندى قول جازبالاردى ساتىپ تا الدىق. مىنە سولاردان ىرىكتەپ تاڭداۋلىلارىن قازاق مۇراسىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا  قىتاي تىلىنە اۋدارۋدى قولعا الىپ وتىرمىز. قىتاي قازاقتارىنىڭ فولكلورى قىتاي تىلىندە ءۇش توم بولىپ جارىق كورەدى.  تەاتىر ونەرى دە ءوز دەڭگەيىندە دامىپ كەلەدى. ەڭ ۇزدىك ونەرپازداردان قۇرالعان «اعاجاي» ساحىنالىق قويلىمى. شىنجاڭدا عانا ەمەس قىتايدىڭ بەيجىڭ، شانحاي سەكىلدى الىپ شاھارلاردا قىتاي تىلىندە قويىلىپ، ميلليارتتان استام حالىققا قازاق مادەيەتىن تانىتتى. سوڭعى جىلدارى ەكرانعا شىعارىلعان «كورىكتى مەكەن»، «ءبورى سوقپاقتى بوز دالا»، «گۇلبيكە»، «اقسارباس» سەكىلدى  فيلمدەر  قازاق ۇلتىنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى كەڭىنەن سۋرەتتەلگەن، ۇلتتىق بوياۋى قانىق بەرىلگەن تاماشا تۋىندىلار رەتىندە باعالاندى.

- جالپى الەم قازاقتارىنىڭ  رۋحاني تۇتاستىعىن ساقتاپ تۇرۋى ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟

- ەڭ باستى ماسەلە جازۋ بىرلىگى. جەربەتىندەگى 15 ميلليون قازاق ءارتۇرلى جازۋ ۇلگىسىن قولدانادى. بۇل ءبىرتۇتاس رۋحاني بىرلىگىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى ساقتاۋىمىزداعى ەڭ ۇلكەن ولقىلىعىمىز. وسى جاعدايدا قازاقستان كوش باسىندا بولىپ وڭ قادامدار جاساپ، جازۋ بىرلىگىن قالپىنا كەلتىرسە. ءبىز ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني-مادەني تۇتاستىعىن ساقتايمىز دەسەك، دۇنيەنىڭ بەتالىسىنا قاراۋىمىز بەيىمدەلۋىمىز كەرەك. سول ءۇشىن جاراتىلىستىق عىلىمعا ىڭعايلى كومپيۋتەر تىلىنە يكەمدى لاتىن جازۋىنا كوشكەنىمىز دۇرىس بولار ەدى. ءبىزدىڭ ۇكىمەتىمىزدە لاتىن ارپىنە كوشىۋىمىزدى قولداپ وتىر. مەن شۇار «ءتىل جازۋدى بىرلىككە كەلتىرۋ» كوميسسياسىنىڭ مۇشەسىمىن ءبىزدىڭ ءتىل ماماندارى لاتىن جازۋىنىڭ ونعا جۋىق جوباسىن ۇسىنىپ وتىر. بىراق ءبىز قازاقستانعا قاراپ وتىرمىز. قازاقستان لاتىن جازۋىن قولدانىسقا ەنگىزسە، بىزدە بىردەن سول جازۋعا كوشەتىنىمىز انىق. تاعى ايتارىم شەتتەگى قازاقتارىمىز قازاق مادەنيەتىنەن الشاقتاپ كەتپەسى ءۇشىن، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى جوعالتىپ الماسى ءۇشىن، سول ەلدەردە ادەبي-مادەني كەزدەسۋلەر، عىلىمي كونفەرەنتسيالار ۇيىمداستىرىپ تۇرسا جانە شەتتەگى قازاقتاردىڭ مادەني قۇندىلىقتارىن قازاق ەلىنە دارىپتەپ تۇرسا نۇر ۇستىنە نۇر بولادىتىن ەدى.

- مىنە ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى دە كەلىپ جەتتى، قىتاي قازاقتارى ۇلتتىق مەرەكەلەرىمىزدى قالاي اتاپ وتەدى؟

- ناۋرىز - قازاق حالقىنىڭ تۇرمىس تىرشىلىگىندە، ادەت-عۇرپىندا ەرەكشە ورىن الاتىن، ەرتەدەن مەرەكەلەنىپ كەلە جاتقان ارقاشاندا قاسيەتتى مەيرام. جۋاننىڭ جىڭىشكەرىپ، جىڭىشكەنىڭ ۇزىلەر شاعىندا قىتىمىر قىستىڭ قاھارى قايتىپ، مالدىڭ اۋزى كوككە، قورا تولگە تولىپ، ادام اۋزى اققا تيەدى، كۇن مەن ءتۇن تەڭەلىپ، تىرشىلىك بىتكەن جاندانىپ، جاڭا ءبىر ءومىر باستالادى. مىنە، وسىنداي مەرەيلى ساتتە جاڭالىقتىڭ جاقسىلىقتىڭ جارشىسى - ناۋرىز مەرەكەسى كەلەدى. قىتاي قازاقتارى ناۋرىزدى جىل باسى رەتىندە ەرەكشە تويلاپ كەلەدى. ناۋرىز كۇنى ءاربىر شاڭىراقتا ۇلكەن شاتتىق ورنايدى. قىتاي مەملەكەتى دە ونى ارنايى مەرەكە رەتىندە تانىپ، دەمالىس بەرەدى. كوكتەمگi «ءولiارا» ءوتiپ، ناۋرىز مەرەكەسى جاقىنداسىمەن، جۇرت ءۇي اينالاسىن تازارتىپ، ءۇي-iشiن دە قاعىپ-سiلكiپ ءاربىر وتباسى ناۋرىز كوجە جاساۋعا دايىندالادى. اپالارىمىز قىسقى سوعىمنىڭ ابدەن سۇرلەنگەن قادiرلi مۇشەلەرiن وسى كۇنi قازانعا سالادى. سوعىمعا سويىلعان مالدىڭ باسى نەمەسە شەكەسى قوسىلىپ، قازى-قارتا، جال-جايا قازانعا تۇسەدى. ەت سورپاسىنا كوجە قايناتادى. «قىستىڭ ءسۇرىن ۇزىن سارى كەلگەندە جەيمىز» دەيتىن قازاق جۇرتى ورتاعا اقساقالداردى الىپ،  قىدىرىپ كوجە ىشەدى. ءبىر-بىرىنە ىزگى تىلەك، اق پەيىلدەرىن بىلدىرىسەدى. بۇل كۇنى ءتىپتى ەلدى مەكەننەن الىس تاۋدىڭ قۋسىندا مال باعىپ وتىرعان جالعىز قارا قوستىڭ دا شاڭىراعىنا شاتتىق ۇيالاپ، قازانىندا بۇلكىلدەپ ەت قاينايدى. بالا-شاعاسى جاقسى كيىمدەرىن كيىپ، وتباسىمەن بىرگە ۇلى كۇندى قارسى الادى قىتايدا سوڭعى كەزدەرى باسقا ۇلت وكىلدەرى دە قازاقتاردىڭ ۇيىنە ايتشىلاپ كىرەتىن ءداستۇر پايدا بولدى. اسىلى، ناۋرىز ەشكىمنىڭ مىندەتتەۋىنسىز ءار قازاقتىڭ ماقتانىش ەتەر، ۇكىلى ءۇمىتى مەن ارمان-تىلەگىنە ۇشتاسقان، اركىمنىڭ جۇرەگىنەن، ىشكى سارايىنان ورىن العان شىنايى مەرەكەگە اينالۋى ءتيىس. قىتاي قازاقتارى «قۇربان ايت» سەكىلدى باسقادا ءداستۇرلى مەرەكەلەرىمىزدى ەرەكشە ىقىلاسپەن قۋانشىپەن قارسى الادى.

- بولاشاقتا قازاق ەلىنە قونىس اۋدارۋ تۋرالى جوسپارىڭىز جوق پا؟

- مەككە-مەدينەنىڭ مۇسىلمانداردىڭ قاسيەتتى ورنى بولعانى سياقتى، قازاقستان جەر بەتىندەگى قازاقتاردىڭ قارا شاڭىراعى. قانشا جاسىرسا دا بارلىق شەتەلدە وتىرعان قازاقتار قازاقستاننىڭ قۋانىشىنا سەمىرىپ، ولقىلىعىنا ءىشى اۋىرتىپ وتىرادى. ءوزىم الماتىعا ءجيى-ءجيى كەلىپ تۇرامىن. ول جاقتان ۇيدە ساتىپ العانمىن.اللا قالاسا، زەينەتكە شىققاسىن سول جاققا بارىپ، قازاق دالاسىمەن كەڭىرەك تانىسسام دەگەن ارمانىم دا جوق ەمەس. مۇمكىن بولسا، شامام كەلسە ونداعى قازاقتار ومىرىنەن دە شىعارما جازۋ ويىم بار. ارينە، ونىڭ بارلىعىن ۋاقىت كورسەتەدى.

- ساليحالى سۇحباتىڭىزعا راحمەت شىعارماشىلىق تابىس تىلەيمىن.

انىقتاما: ش.قۇمارۇلى، قحر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ، مەملەكەتتىك ءبىرىنشى دارەجەلى جازۋشى اتاعىنىڭ يەگەرى.

1952 جىلى 15 ساۋىردە قحر شۇار موري اۋدانىنىڭ شوقپارتاس اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ تۇڭعىش كىتابى «ءۇمىت ۇشقىنى» 1980 جىلى شىنجاڭ حالىق باسپاسىنان جارىق كورگەن. سودان بەرى اۆتوردىڭ «قارامايلى اڭىزى»، «ءبىر تامشى قان»، «جۋساندى دالا»، «ارشالى تاۋداعى ءان»، «ءباتيما» اتتى پوۆەستەرى، «اق سەركە مەن كوك سەركە»، «قيا جول» اڭگىمەلەر جيناعى، «بوكە باتىر»، «كوز جاسى سارقىلمايدى»، «ەر جانىبەك»، «تۇعىرىلحان»، «ەرتىس كىلكىپ اعادى»، «جارىق دۇنيە»، «قيلى جىلدار» روماندارى جارىق كورگەن.

قازىرگى ۋاقىتتا ش. قۇمارۇلى شىنجاڭ ادەبيەت-كوركەمونەرشىلەر بىرلەستىگى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى.