كەشە جاپونياداعى «فۋكۋسيما-1» اەس-نىڭ 4-رەاكتورىندا ءورت باستالدى. ال، رادياتسيا تولقىنى توكيوعا جەتتى، تۇرعىنداردىڭ كوبىسى استاناسىنان قاشۋعا ءماجبۇر. وسىلايشا بۇل وقيعا جەر سىلكىنىسىن ەسەپكە الماعاندا، ستانتسياداعى بەسىنشى اپات بولىپ وتىر. 15-ناۋرىزدا «فۋكۋسيما-1» اەس-ءنىڭ ءتورتىنشى بلوگىندا سۋتەگى جارىلىسى بولعان ەدى. ال، قازاقستاندا اەس سالۋ تاقىرىبى قايتادان قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ جاتىر.

«فۋكۋسيما-1» ستانتسياسىنداعى اپات 1986 جىلعى چەرنوبىل اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنداعى جارىلىستان كەيىنگى ءىرى اپات دەپ اتالىپ وتىر. چەرنوبىل اەس-دا الاپات جارىلىس بولعانىنا كەلەسى ايدا 25 جىل تولادى. «الايدا، ودان تونگەن قاۋىپ ءالى دە ۇلكەن»، - دەيدى ستانتسيا ديرەكتورى يگور گراموتكين. ال بۇگىنگە دەيىن ونىڭ زاردابىنان 4 مىڭنان 200 مىڭعا دەيىن ادام قۇربان بولعان. رادياتسيادان دەنساۋلىعىنا زاقىم كەلگەن ادامداردىڭ ناقتى سانى بەلگىسىز. وسىعان قاراپ، جاپون جەرىندەگى جايدى باعامداي بەرىڭىز.

كەشە جاپونياداعى «فۋكۋسيما-1» اەس-نىڭ 4-رەاكتورىندا ءورت باستالدى. ال، رادياتسيا تولقىنى توكيوعا جەتتى، تۇرعىنداردىڭ كوبىسى استاناسىنان قاشۋعا ءماجبۇر. وسىلايشا بۇل وقيعا جەر سىلكىنىسىن ەسەپكە الماعاندا، ستانتسياداعى بەسىنشى اپات بولىپ وتىر. 15-ناۋرىزدا «فۋكۋسيما-1» اەس-ءنىڭ ءتورتىنشى بلوگىندا سۋتەگى جارىلىسى بولعان ەدى. ال، قازاقستاندا اەس سالۋ تاقىرىبى قايتادان قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ جاتىر.

«فۋكۋسيما-1» ستانتسياسىنداعى اپات 1986 جىلعى چەرنوبىل اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنداعى جارىلىستان كەيىنگى ءىرى اپات دەپ اتالىپ وتىر. چەرنوبىل اەس-دا الاپات جارىلىس بولعانىنا كەلەسى ايدا 25 جىل تولادى. «الايدا، ودان تونگەن قاۋىپ ءالى دە ۇلكەن»، - دەيدى ستانتسيا ديرەكتورى يگور گراموتكين. ال بۇگىنگە دەيىن ونىڭ زاردابىنان 4 مىڭنان 200 مىڭعا دەيىن ادام قۇربان بولعان. رادياتسيادان دەنساۋلىعىنا زاقىم كەلگەن ادامداردىڭ ناقتى سانى بەلگىسىز. وسىعان قاراپ، جاپون جەرىندەگى جايدى باعامداي بەرىڭىز.

ال، الەم ەلدەرى جاپونياداعى اپاتتان كەيىن اتوم ەلەكتر ستانساسىن قاتاڭ قاداعالاۋعا كىرىستى. رەسەي باسشىسى بارلىق اەس نىساندارىن قايتا قاراپ شىعۋعا بۇيرىق بەردى. گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەل اەس جۇمىسىن، قۇرىلىسىن ۋاقىتشا توقتاتۋعا شەشىم شىعاردى. 12-ناۋرىزدا بەرلين، شتۋتگارد قالالارىندا 20 مىڭداي ادام كوشەگە شىعىپ، اتوم ەنەرگياسىنا قارسى شەرۋ وتكىزدى. ال، تايۆان يادرولىق ەنەرگيادان مۇلدە باس تارتاتىندىعىن مالىمدەپ وتىر. كەيبىر ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، جاپون ستانتسيالارىنداعى جاعداي ۇلكەن اپاتقا ۇرىندىرماسا دا، ەۋروپادا اتوم سالاسىنا دەگەن نارازىلىق بۇدان بىلاي كۇشەيە بەرمەك. ۆەنەسۋەلا پرەزيدەنتى ۋگو چاۆەس ەلدىڭ يادرولىق ەنەرگەتيكانى دامىتۋ باعدارلاماسى توقتاتىلاتىنى تۋرالى مالىمدەدى. ۋگو چاۆەستىڭ ايتۋىنشا، جاپونيا سياقتى وزىق تەحنولوگياسى بار مەملەكەتتىڭ وزىندە بولىپ جاتقان بۇل وقيعالار اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ ادام ومىرىنە ۇلكەن قاۋىپ-قاتەر توندىرەتىندىگىن كورسەتكەن.

16-ناۋرىزدا استاناداعى ەلەكتر ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ ماسەلەسىنە ارنالعان ءVى رەسپۋبليكالىق كەڭەس ءوتتى. جاپونياداعى اپاتقا، الەم ەلدەرىنىڭ اتوم ەنەرگياسىنان باس تارتىپ جاتقانىنا قاراماستان «قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانساسىن cالۋ يدەياسىنان باس تارتۋدىڭ رەتى جوق»، - دەدى اتالعان كەڭەستە يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار ۆيتسە-ءمينيسترى دۇيسەنباي تۇرعانوۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە ۇكىمەت تاراپىنان ماقۇلدانعان اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ باعدارلاماسى قازىرگى كەزدە پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ قاراۋىندا جاتىر. بۇل باعدارلامادا قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى ەسكەرىلگەن. دەگەنمەن دە، وعان كەيبىر تۇزەتۋلەر ەنگىزىلۋى مۇمكىن.

«وسى ماسەلەلەردى ەسكەرە وتىرىپ، اتوم ەلەكتر ستانساسى قازاقستاندا بولۋى ءتيىس. ەلىمىزدە بۇل تۇرعىدا بارلىق جاعدايلار بار. ۋراننىڭ قورى بويىنشا ەلىمىز الەمدە ەكىنشى ورىندا. ال، ونى ءوندىرۋ بويىنشا الدىڭعى ورىندامىز. سوندىقتان بىزگە بۇل سالامەن اينالىسۋعا بارلىق العىشارتتار بار»، - دەپ اتاپ ءوتتى د.تۇرعانوۆ.

ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، اتوم ەنەرگەتيكاسىن پايدالانۋ تۋرالى زاڭ جوباسىنا قاتىستى دەپۋتاتتار تاراپىنان ۇسىنىستار كەلىپ ءتۇستى. «ەڭ سوڭعى ەسكەرتۋلەردىڭ ءبىرى - ول اتوم سالاسىن رەتتەۋشى ورگاندى قۇرۋعا بايلانىستى بولدى. تاياۋ كۇندەرى بۇل ماسەلە شەشىلدى. بۇل زاڭ جوباسى قابىلدانسا اتوم سالاسى مەن ەنەرگەتيكا قارقىندى تۇردە داميدى دەپ ەسەپتەيمىز»، - دەيدى د.تۇرعانوۆ.

قازاقستان مەن رەسەي فەدەراتسياسى بىرىگىپ، اقتاۋ قالاسىندا اتوم ەلەكتر ستانساسى قۇرىلىسىن باستاۋدى قولعا الىپ جاتىر. قازىر رەسەيلىك ماماندار اقتاۋدا ارنايى جۇمىس جۇرگىزۋدە.

تاۋەلسىزدىك العاندا يادرولىق قارۋدان ەركىمىزبەن باس تارتىپ ەدىك. قازاق - اتوم قارۋىنىڭ قىرسىعىنان قاسىرەت شەككەن حالىق. الايدا جەرىمىزگە اەس سالۋ تۋرالى شەشىمى قابىلدانعانىنا تالايدىڭ الاڭدايتىنى انىق. اەس سالۋدى قولدايتىن ماماندار مەن شەنەۋنىكتەر «ەلەكتر قۋاتى تاپشىلىعىنان قۇتىلاتىن جالعىز امال» دەگەندى العا تارتادى. ال قاۋىپسىزدىگىنە كىم كەپىل بەرەدى؟ بۇعان دەيىن دە اقپارات قۇرالدارىندا ەكولوگ عالىمدار، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار اتوم ەلەكتر ستانساسىنا نارازىلىق ءبىلدىرىپ، پىكىرلەرىن ايتقان بولاتىن. ويتكەنى، قازاقستاندا اتوم ەنەرگەتيكاسى سالاسى بويىنشا مامان تاپشى، ولاردى دايارلايتىن ءتىپتى، وقۋ ورنى دا جوق. ستانسانىڭ ورنالاسۋى، قۋاتتىلىعى، ىسكە قوسىلاتىن ۋاقىتى كۇماندى. بۇعان دەيىن بىرنەشە رەت ارەكەت جاسالىپ، جوسپار جۇزەگە اسپاعان ەدى. كەشە پرەزيدەنتتىكتەن ۇمىتكەر عاني قاسىموۆ ەلىمىزدە اتوم ەلەكتر ستانساسىنىڭ سالىنۋىنا الاڭداۋشىلىعىن ءبىلدىرىپ، مالىمدەمە جاسادى. «ءبىز نەگە تەك قانا رەسەيلىك تەحنولوگيا-مەن جۇمىس ىستەۋلىمىز؟ الەمدە اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋمەن بىرنەشە ەل اينالىسادى ەمەس پە؟ جاپونياداعى جاعداي، چەرنوبىل اپاتى بىزگە ساباق بولۋى ءتيىس. اقتاۋداعى اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋدا نەگە تەندەر وتكىزىلمەدى؟ عىلىمي ورتادا دا ارنايى تالقىلاۋ بولعان جوق. نەگە اتوم ەلەكتر ستانساسىن اقتاۋدا سالۋ قاجەتتىگى تۋىنداپ وتىر؟ سوسىن، نەگە جالعىز رەسەيلىك تەحنولوگيانى پايدالانۋعا يتەرمەلەپ وتىر؟ كىم بۇل ىسكە ۇيىتقى، قانداي سەبەپپەن؟ بىزگە ءتۇسىندىرىپ بەرسىن»، - دەدى. ال، بەلگىلى اكادەميك ۆيكتور ءينيۋشيننىڭ ايتۋىنشا، سەيسميكالىق بەلسەندى ايماق - ماڭعىستاۋدا اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋ قاۋىپتى.

باتىس عالىمدارىنىڭ پىكىرىنشە، تەحنيكاسى دامىعان، بارلىق قاۋىپسىزدىك شارالارىنا مۇقيات قارايتىن جاپون ەلى، اپات كەزىندە قازىر دارمەنسىز بولىپ وتىر. ال بىزگە، تەحنيكا سالاسىندا جاپونيانى باسىپ وزۋ ءۇشىن ءالى قانشا جىل كەرەك؟ «تاۋەكەل دەگەن جەل قايىق، مىنەسىڭ دە وتەسىڭ» دەگەن ءسوز ءدال اتوم ەنەرگياسى سالاسىنا ايتۋعا كەلمەيتىن شىعار...

«ءۇش قيان» گازەتى