ءبىز Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنا قىركۇيەكتىڭ 19 كۇنى «1893 جىلى سالىنعان مارال يشان مەشىتى قمدب-عا قاجەتى جوق پا؟» دەگەن ماقالا جازعانبىز. وندا سالىنعانىنا تۇپ-تۋرا 125 جىل تولعان وسىناۋ ايشىقتى دا ەرەكشە اللا ءۇيىنىڭ جاناشىر قوجايىننىڭ جوقتىعىنان ازىپ-توزۋعا اينالعانىنا جۇرتشىلىقتىڭ نازارىن اۋدارعانبىز. سودان ءبىز قمدب-دان ءبىر جاۋاپ بولار دەگەن ۇمىتتە ەدىك. الايدا كۇتكەنىمىز بولمادى. باسقارما ءۇنسىز قالدى.

جوق، ءبىز قاتەلەسىپپىز. باسقارما ەشتەڭەنى دە بۇكپەستەن، وزدەرىنىڭ اتقارعان جۇمىستارىن تاپتىشتەپ، ۇزاق-سونار جاۋاپ قاتىپتى. بىزگە ەمەس. وسى وبلىمىزداعى ورىس تىلىندە شىعاتىن «ناشا گازەتا» دەپ اتالاتىن اپتالىققا بەرىپتى. «ءبىز ءبىرىنشى جازىپ ەدىك، قانشا دەگەنمەن بۇكىل ەلگە تارايتىن پورتال ەدىك، جاۋابىن الدىمەن بىزگە باعىتتاسا قايتەدى» دەگەن پەندەشىلىكتەن اۋلاقپىز، ارينە. ءبىز ءۇشىن ەڭ باستىسى كوتەرگەن ماسەلەمىزدىڭ قالاي شەشىلەتىنىندە. كىمنىڭ اتاعى الدىمەن شىعادى، كىم-كىمدى مەنسىنگىسى كەلمەيدى دەگەن قىسىر سوزگە قۇمارلىعىمىز جوق.

سونىمەن، باسقارما نە دەيدى ەكەن، سوعان كەلەلىك. بۇل مەكەمە ءوزىنىڭ مەشىت ىستەرى جونىندەگى ءبولىمىنىڭ باسشىسى ءجاندىللا بەكجىگىتوۆتىڭ اۋزىمەن «باسقارمانىڭ ەش ۋاقىتتا مارال يشان مەشىتىن ۇستاپ تۇرۋدان باس تارتقان ەمەستىگىن  جاۋاپكەرشىلىكپەن حابارلايتىنىن» ايتادى. بۇل ەندى بۇرمالاۋشىلىق. ءبىز «باسقارما مارال يشان مەشىتىنەن ءبىرجولاتا ىرگەسىن اۋلاق سالىپ وتىر» دەپ جازعان ەمەسپىز. ءبىز تەك كەزىندە مەشىتتى جوندەۋگە كومەكتەسەمىز دەپ ۋادە بەرە وتىرىپ، ونى ورىنداماي كەتكەنىن ەسكە سالعانبىز. مۇنى ءبىز وسىنداعى قوستاناي وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باسشىعى ەرلان قالماقوۆتىڭ ءوز اۋزىنان ەستىدىك. قالماقوۆ مىرزا وتىرىك ايتسا، ول سول ازاماتتان سۇراعاندارىڭىز ماقۇل.

سويتە تۇرا باسقارما بۇل مەشىتتىڭ ابدەن ازىپ-توزعانىن، سونىڭ سالدارىنان مۇندا ءمىناجات ەتۋگە بولمايتىنىن ايتقان. ال مەشىتتى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ اسا قىمباتقا تۇسەدى. بەكجىگىتوۆتىڭ گازەت رەداكتسياسىنا تەلەفون سوققاندا بۇل جۇمىستىڭ ءبىر ميلليارد تەڭگەگە جەتىپ جىعىلاتىنىن اشىق مويىنداپتى. ال جەرگىلىكتى قالتالىلار وسىناۋ ساۋاپتى ىسكە قول ۇشىن بەرۋگە جاراماپتى.

ال مۇنىڭ ەندى وزىندىك سەبەپتەرى بار. جەرگىلىكتى ازاماتتاردىڭ اقشا بولۋگە جاراماعانى، ولاردىڭ ساراڭدىعىنان ەمەس. ءبىر كەزدەرى بىزدە اكىم بولعان كۋلاگين دەگەن كىسىنىڭ سەگىزىنشى ميكوراۋداندا بيزنەسمەن تولەگەن جايلاۋباەۆتىڭ ءوز اقشاسىنا ۇلكەن مەشىت سالعانىنا قاراماستان، ونىڭ جانىنا تاعى ءبىر مەشىت تۇرعىزۋعا پارمەن بەرگەندىگىندە. ال وعان جدەرگىلىكتى كاسىپكەرلەرگە بەدەلىن سالا وتىرىپ، اقشا جيناتقانىن وسىنداعى جۇرتتىڭ ءبارى دە بىلەدى. ەندى قوستانايلىق كاسىپكەرلەر قانشاما باي بولسا دا ەكى بىردەي دۇنيەگە - ءبىر جاڭا مەشىتكە، ءبىر ەسكى مەشىتكە قارجى بەرۋگە مۇمكىندىگى كەلە قويا ما؟ ولاردىڭ تارتىنىپ قالعانى دا مىنە وسىندا.

ايتپاقشى، «شاعىن قالامىزعا ەكى بىردەي ءزاۋلىم مەشىتتى ءبىر جەرگە سالۋدىڭ قانشالىقتى قاجەتتىگى بار؟ ونان دا بىرەۋىن قالا ورتالىعىنداعى كوك بازاردىڭ جانىنداعى بوس ورىنعا سالسا قايتەدى» دەپ قالامىزدىڭ زيالى قاۋىمى قانشا جەرگە ءۇشبۋ حات جىبەرىپ، نارازىلىعىن بىلدىرگەنمەن، جوعارىداعى بيلىك تە تۇسىنىستىك تانىتپادى. اقىرى مىنە اۋلاسى ات شاپتىرىمداي ەكى مەشىت ءبىر جەرگە قازداي ءتىزىلىپ تۇر. ال شاھارىمىزدىڭ ورتالىعى مەن شىعىس پەن وڭتۇستىك بولىگىندەگى جاميعات اۋراقتارعا قۇران وقىتىپ، بەت سيپاۋ ءۇشىن قالامىزدىڭ ءار تۇكپىرىنەن بىرنەشە اۆتوبۋسپەن وسىندا شۇبىرادى، ال وسىنى بىلە تۇرا باسقارمانىڭ جاۋابىنداعى «قوستانايدا سالىنعان ەكى مەشىت قازىرگى تاڭدا مۇلتىكسىز جۇمىس ىستەپ تۇر، مىنە سوندىقتان قالانىڭ جاميعاتىنان شاھاردا مەشىت جوق دەگەن نارازىلىعىن ەستىگەن جوقپىز» دەپ ءبىر قايىرىپتى. اۋ، كىم مەشىت جوق دەپ وتىر؟ اڭگىمە تەك مارال يشان اتىنداعى ورتالىق مەشىت جايلى بولىپ وتىر ەمەس پە؟ عاجاپ قيسىن ەكەن.

قيسىن دەمەكشى باسقارمانىڭ كەڭ پىشىلگەن جاۋابىندا وبلىسىمىزدىڭ قارابالىق اۋدانىنىڭ ورتالىعىنداعى ءمارمار تاسپەن ورىلگەن ءزاۋلىم عيماراتتىڭ قازىر جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە بەرىلگەنىن قۋانا حابارلايدى. بىزدىڭشە، بۇل جەردە اسا شاتتانا قوياتىن ەشتەڭە جوق.

بىرىنشىدەن، ول مەشىت وسى  جەردە تۋعان، قازىر استاناداعى اتىنان ات ۇركەتىن ءبىر مىقتىنىڭ اناسىنا ارناپ سالعان مەشىتى. بايلىعى جەتەدى، سوسىن سالسا سالعان شىعار. الايدا بۇل وڭىردە قازاقتاردىڭ سانى تىم از، تارى ىشىندە ءبىر بيدايداي عانا. سوندا ول كىم ءۇشىن سالىندى، ماقساتى نە دەگەن كۇماندى سۇراقتار تۋىندايدى.

ەكىنشىدەن، وسىنداي ءزاۋلىم مەشىتتى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن قىرۋار قارجى كەرەك ەكەنى بەلگىلى. ونىڭ سالماعى ەندى جەرگىلىكتى بيۋدجەتتىڭ موينىنا، ياعني قاراپايىم حالىقتىڭ قالتاسىنا ءتۇسىپ تۇر. سوندا دەيمىز-اۋ، الدىمەن ەلدە جوق كەرەمەت مەشىت سالادى دا، كەيىن ودان باس تارتىپ شىعا كەلەدى. اۋ، ونى ەندى ءوزى سالعان ەكەن، ەندەشە ەشكىمگە سالماق تۇسىرمەي ءوز اقشاسىنا ۇستاپ تۇرسا، كەدەيلەنىپ قالا ما؟ مەشىت دەگەن سول كىسىنىڭ اناسىنىڭ اتىن يەلەنىپ تۇر ەمەس پە؟ ەندەشە وعان قارجىلاي دا، وزگەشە دە جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزى موينىنا الماس پا ەدى، ەر ازامات؟

قىسقاشا ايتقاندا، بىزگە كەلمەگەن كول-كوسىر جاۋاپتان وزىمىزشە تۇيگەن ويىمىزدىڭ ءبىر پاراسى وسىنداي. قالعانىن وقىرمانداردىڭ پاتشا كوڭىلى بىلەر.

ايتپاقشى قالامىزداعى ادام كورسە قىزىعار ءزاۋلىم مەشىتتى كاسىپكەر جايلاۋباەۆ ەش قاباعىن شىتپاستان، بارلىق قاراجاتىن ءوزى كوتەرىپ وتىر. ەندى ونىڭ جيعان-تەرگەنى  جاڭاعى ازاماتتىڭ بايلىعىنىڭ جۇزدەن بىرىنە جەتپەيتىنىنە سەنىمدىمىز. ءسىرا، اڭگىمە اقشادا ەمەس، ماسەلە ىستەگەن ءىسىڭدى ءوز موينىڭمەن كوتەرە بىلۋدە شىعار. ال «اتى مەنىكى، زاتى سەنىكى» دەيتىن قۋلىق قاي ازاماتقا دا جاراسپايدى. ايتايىن دەگەنىمىز وسى ەدى.

جايبەرگەن بولاتوۆ، قوستاناي

Abai.kz