قازاقتار، مەكتەپتەرگە بارىپ، 1-4 ارالىعىنداعى ورىس سىنىپتارىندا كىمدەردىڭ وقىپ جاتقاندىعىن تەكسەرىڭىزدەر، 30 وقۋشىنىڭ 10–15-ءى قازاق بالالارى ەكەنىنە كوز جەتكىزەسىزدەر. مۇنىڭ سەبەبى 1 سىنىپتان اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋ مەن ءالىپبيدى لاتينيتساعا كوشىرۋ ساياساتىنان تۋىنداعان قازاقتار  اراسىنداعى «لاتينيتسانى مەڭگەرۋگە اعىلشىن ءتىلى، ال اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋگە ورىس ءتىلى جاردەم بەرەدى» دەگەن جالعان تۇسىنىكتىڭ قالىپتاسۋىندا جاتىر. وسى تۇسىنىكتىڭ سالدارىنان قازاقتار اراسىندا «قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى جوق» دەيتىن پىكىر قالىپتاسىپ جاتىر. 

لاتينيتساعا كوشۋ مەن اعىلشىن ءتىلىن 1 كلاستان وقىتۋ ساياساتى قايدان پايدا بولدى؟ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق  جانە  كەدەندىك وداق پايدا بولعاننان كەيىن اقش پەن باتىس ەۋروپاشىل راسۋل جۇمالى باستاعان ساياساتشىلار ءبىر جاعىنان، اقش-تىڭ قارجىسىمەن جۇمىس ىستەيتىن «ازاتتىق» راديوسى ەكىنشى جاعىنان، «قازاقستان رەسەيدىڭ ءبىر وبلىسىنا اينالدى، قازاقتار ورىستاناتىن بولدى» دەپ اقپاراتتىق شۋ كوتەرىپ، ساياسي ويىن وينالا باستاۋىنا بايلانىستى قازاقتار اراسىندا رەسەيمەن وداق قۇرۋعا قارسى اۋان قالىپتاسا باستادى. بۇل جاعداي ۋشىعىپ كەتپەي تۇرعاندا قازاقتاردىڭ اۋزىن جابۋ ءۇشىن، بيلىك ء"الىپبيدى ورىس ءتىلىنىڭ سيمۆولى بولىپ تابىلاتىن كيريلليتسادان لاتينيتساعا اۋىستىرايىق، ال لاتينيتسانى تەز مەڭگەرۋ ءۇشىن 1 كلاسستان اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋدى، مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەندىرەيىك" دەپ شەشتى. سونداي شەشىم قابىلداعاندار مەن سونىڭ اينالاسىنداعىلار، لاتينيتساعا كوشۋدى بۇرىننان ۋاعىزدايتىن قازاق زيالىلارىنىڭ ءبىر توبى بيلىكتىڭ بۇل باستاماسىن ءىلىپ الىپ، قولداي كەتتى.

ولاردىڭ ويىنشا لاتينيتسانى مەڭگەرىپ، اعىلشىنشا سويلەگەن قازاقتار ورىسشا سويلەمەيتىن بولادى. لاتىن ارپىمەن جازۋ قازاقتاردىڭ ورىسشا سويلەۋىنە كەدەرگى بولا المايدى، وسىنى ءتۇسىنۋ كەرەك. وڭتۇستىكتىڭ وزىندە كوبەيىپ بارا جاتقان ورىستارمەن كورشى تۇرعان قازاقتار ولارمەن اعىلشىنشا سويلەسەدى دەپ ويلاۋ – اقىلسىزدىق. قازاقتار لاتينيتساعا كوشىپ، اعىلشىنشا سويلەگەنىمەن، ءبارىبىر، ورىستارمەن ورىسشا سويلەسۋگە ءماجبۇر. سەبەبى قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى رەسەي ەكونوميكاسىمەن تىعىز بايلانىستى جانە رەسەي مەن بەلارۋستەن كەلەتىن تاۋارلارعا، ازىق-تۇلىككە ءزارۋ. ياعني ەكونوميكالىق جاعىنان تاۋەلدى. سوندىقتاندا ورىسشا سويلەۋگە ءماجبۇر. ولاي بولسا، ورىسشا سويلەۋگە ءماجبۇر قازاقتارعا ءالىپبيدى وزگەرتۋدىڭ، اعىلشىنشا سويلەۋدىڭ نە كەرەگى بار؟

لاتينيتساعا كوشۋ مەن اعىلشىن ءتىلىن 1 كلاسستان وقىتۋ – پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ رەسەيمەن وداق قۇرۋىنا قارسى قازاقتاردى «جىلاعان بالاعا كامپيت بەرىپ، الدارقاتۋ» سەكىلدى، لاتينيتساعا كوشسەك ورىستاردان بولەك وقىپ، ولاردان ىرگەنى اۋلاق سالامىز، ورىسشا سويلەمەيمىز دەپ الدارقاتۋ.

جوعارىدا دالەلدەنگەندەي، قازاقستان رەسەي مەن بەلارۋسكە ەكونوميكالىق جاعىنان تاۋەلدى، سوندىقتان دا ورىسشا سويلەۋگە ءماجبۇرمىز. ولاي بولسا لاتينيتساعا كوشۋگە اسىعىپ، اعىلشىن ءتىلىن 1 سىنىپتان وقىتۋ كەرەك ەمەس. بۇل – قازاقتاردىڭ ورىسشا سويلەۋىن، ورىستانۋىن توقتاتا المايتىن، كەرىسىنشە، قازاقتاردى تەزىرەك ورىستاندىراتىن، ۇلت رەتىندە جوق ەتىپ، ماڭگۇرتتەندىرەتىن قاۋىپتى ساياسات.

وسى سەبەپتى بارلىق ۇلتجاندى قازاقتاردى لاتينيتساعا كوشۋ مەن 1 كلاستان اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋعا (2016 جىلى جەر ماسەلەسىنە قاتىستى جاپپاي قارسى بولعانداي) قارسى شىعىپ، پرەزيدەنت نازارباەۆتان بۇل ساياساتتى  توقتاتۋدى تالاپ ەتۋگە شاقىرامىز. ورىس ءتىلدى قازاقتاردى انا تىلىندە سويلەتۋدىڭ باسقا ءبىر جولى بار، ول جول – قازاق مادەنيەتى مەن عىلىمىن ورىس مادەنيەتى مەن عىلىمىنىڭ دەڭگەيىنە جاقىنداتا جەتكىزۋ جانە زاڭدى تۇرعىدا مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋگە ماجبۇرلەۋ.

 ومىرالى پانزاربەك، تاريحشى-ەتنولوگ

Abai.kz