4-قازان كۇنى قازاقستان بيلىگى سايراگۇل ساۋىتبايعا «بوسقىن» مارتەبەسىن بەرۋدەن باس تارتتى. بۇل رەسمي اقپارات. بۇل اقپاراتتىڭ راس-وتىرىگىن بىلمەك بولىپ بەلگىلى ادۆوكات ابزال قۇسپان مىرزاعا حابارلاسقان ەك، ول كىسى دە بۇل اقپاراتتى راستادى.

قىتاي بيلىگىنىڭ ەتنيكالىق از ۇلتتارعا قاساقانا جاساپ جاتقان سۇرگىنىنەن ساۋعا سۇراپ، قازاقستان شەكاراسىنان زاڭسىز ءوتىپ كەلگەن ەتنيكالىق قازاق سايراگۇل ساۋىتبايدىڭ ماسەلەسى ەڭ ءبىرىنشى رەت «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىندا جاريا بولدى. پورتالدىڭ رەداكتورى نۇرگەلدى ابدىعانيۇلىنا، ياعني وسى جولداردىڭ اۆتورىنا سايراگۇلدىڭ قايىن ءىنىسى نۇربولات اسان كەلىپ، ءىستىڭ ءمان-جايىن ەگجەي تەگجەيلى ايتىپ بەردى. جەڭگەسى ءۇشىن اراشا سۇرادى. بۇل 23-مامىر بولاتىن. بيىل. ال سايراگۇلدىڭ ۇستالىپ كەتكەن كۇنى 21-مامىر ەدى.

بەلگىلى زاڭگەر ابزال قۇسپان سايراگۇلگە اراشا تۇسەتىنىن ايتىپ، رەسمي تۇردە ادۆوكاتتىق كومەگىن ۇسىندى. بەلگىلى جۋرناليست ساۋلە ابىلداحانقىزى مەن نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى سايراگۇل ىسىندە ءتۇندى تاڭعى ۇرىپ، تاۋلىكتەپ ۇيىقتاماي ءجۇرىپ كۇرەس جۇرگىزدى. بۇل جولدا «اتاجۇرت» ەرىكتىلەرىنىڭ وكىلدەرى دە ءبىر كىسىدەي كومەك قولىن سوزدى. ال «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالى سايراگۇل ىسىنە قاتىستى ۇزىن-ىرعاسى 20-دان استام ماقالا جاريالادى.

سودان سايراگۇل ماسەلەسى قازاق قوعامىندا قىزۋ تالقى بولدى. بۇۇ جانىنداعى حالىقارالىق ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ ۇيىمدارى، شەتەلدىك ەلشىلىكتەر مەن شەتەلدىك باق وكىلدەرى سايراگۇل ماسەلەسىنە ارالاستى. ناتيجەسىندە قازاقستان سوتى سايراگۇلگە شارتتى جازا كەسىپ، قازاقستان اۋماعىندا قالدىرۋ تۋرالى شەشىم شىعاردى. ءبىز بۇل ءبولىمدى قىسقارتىپ ايتتىق. وسىمەن بۇل ءبولىم ءتامام. ال ءىستىڭ حرونولوگياسىن مىنا سىلتەمەلەردەن وقىپ الارسىز، وقىرمان.

1. https://abai.kz/post/70935
2. https://abai.kz/post/71269
3. https://abai.kz/post/71134
4. https://abai.kz/post/71022
5. https://abai.kz/post/70961
6. https://abai.kz/post/72527
7. https://abai.kz/post/72215
8. https://abai.kz/post/72413
9. https://abai.kz/post/72407
10. https://abai.kz/post/72543

«پانا ىزدەۋشى تۇلعا» كۋالىگى بەرىلدى

25-شىلدە 2018 جىل. سايراگۇل ساۋىتبايدىڭ كەزەكتى سوتى الماتى وبلىسى، جاركەنت قالاسىنداعى پانفيلوۆ اۋداندىق سوتىندا ءوتىپ جاتقان. سول كۇنى قازاقستان بيلىگى سايراگۇل ساۋىتبايعا اتقارۋشى ورگان ارقىلى (ياعني كوشى-قون قىزمەتى) «پانا ىزدەۋشى تۇلعا» كۋالىگىن تاپسىردى. بۇل كەزدە سايراگۇل سوتىنىڭ شەشىمى قاي جاققا اۋاتىنى بەلگىسىز كەز ەدى.

«پانا ىزدەۋشى تۇلعا كۋالىگى» «بوسقىن مارتەبەسىن» سۇراعان ادامعا بەرىلەدى. سايراگۇل قازاقستاننان «بوسقىن مارتەبەسىن» سۇراعان ەدى. كوشى-قون قىزمەتى سايراگۇلدىڭ ءوتىنىشىن قاراۋدى سول كەزدە باستاپ كەتكەن.

«بوسقىن مارتەبەسىن» بەرۋدەن باس تارتتى

4-قازان 2018 جىل. ارنايى قۇرىلعان كوميسسيا سايراگۇل ساۋىتبايعا «بوسقىن مارتەبەسىن» بەرۋدەن باس تارتتى. شەشىم قاعاز تۇرىندە ادۆوكات ابزال قۇسپاننىڭ قولىنا ءالى تيمەگەن ەكەن.

ءبىز ادۆوكات ابزال قۇسپاننان وسى ماسەلەگە قاتىستى پىكىر سۇرادىق. نەگە بۇلاي بولعانىن، كوميسسيا وتىرىسىنا نەگە قاتىسپاعانىن سۇرادىق.

بۇۇ-دان وسى شەشىمگە قارسى قازاقستان بيلىگىنە نوتا جولداۋدى تالاپ ەتەمىن

ابزال قۇسپان، زاڭگەر:

-نۇرگەلدى، تالدىقورعان قالاسىندا بۇل ماسەلە قارالدى.  سايراگۇل ساۋىتبايعا «بوسقىن مارتەبەسىن» بەرۋ، بەرمەۋ جونىندە جيىن ءوتتى. قازىر «بوسقىن مارتەبەسىن» بەرۋدىڭ ءتارتىبى وزگەرگەن. ول بويىنشا تەك قانا قازاقستان ۇكىمەتى ءوزى شەشەدى. ۇكىمەت اتىنان بۇل ءىستى قارايتىن كوشى-قون كوميتەتى. بۇعان باسقا دا مەملەكەتتىك ورگان وكىلدەرى قاتىسادى. كوميسسيالىق تارتىپتە قارالادى.

وسى كوميسسيا «بوسقىن مارتەبەسىن» بەرۋگە نەگىز جوق دەپ تاپقان. مەن ءۇشىن بۇل توسىن جاڭالىق بولدى دەپ ەسەپتەمەيمىن. بىزگە قىتاي ۇكىمەتىنىڭ ىقپالىن ءبارىمىز دە بىلەمىز. قىتاي قازاقستان ءۇشىن وتە ىقپالدى مەملەكەت. سوندىقتان، ءوز باسىم وسىنداي جاعداي بولىپ قالۋى مۇمكىن-اۋ دەپ، الدىن-الا قامدانىپ، حالىقارالىق شارتتاردى زەرتتەگەنمىن. بۇل شەشىمدى قاعاز تۇرىندە قولىما العان جوقپىن. الدىمىزداعى دۇيسەنبى كۇنى تيەدى قولىما.

ەندى مەن شاعىمدى بۇۇ-نا جاساماقپىن. بۇۇ-دا بۇعان قاتىستى ەكى كوميتەت بار. ءبىرىنشىسى – بۇۇ جانىنداعى بوسقىندار ءىسى جونىندەگى جوعارعى كوميسساريات. ەكىنشىسى – بۇۇ ازاپتاۋعا قارسى كوميتەتى بار. مەن ارىزدى وسى جەرگە جازامىن. ويتكەنى، وسىدان 1,5-2 اي بۇرىن اتالعان كوميتەت ءدال وسى باتىس قىتايداعى از ۇلتتارعا قارسى سۇرگىنگە قاتىستى رەزوليۋتسيا قابىلداعان. وندا از ۇلتتارعا، سونىڭ ىشىندە قازاق، ۇيعىر، دۇنگەن ۇلتىنىڭ وكىلدەرىنە قاتىستى ازاپتاۋ فاكتىسى بار ەكەنىن دالەلدەپ، رەزوليۋتسيادا كورسەتكەن.

وسى ەكى كوميتەتكە ارىز جازىپ، قازاقستاننىڭ شىعارعان شەشىمىنە قارسى قازاقستان بيلىگىنە نوتا جولداۋدى تالاپ ەتپەكپىن. قازاقستان بۇۇ مۇشەسى. سوندىقتان، ونىڭ بەلگىلى ءبىر تالاپتارىنا جاۋاپ بەرۋى كەرەك.

ول ەندى حاتتامالىق شەشىم قولىما تيگەن كۇنى، باس تارتۋدا قانداي نەگىزدەردى باسشىلىققا العانىمەن تانىسىپ شىققانان كەيىنگى شارۋا.

بۇل دا كۇرەستىڭ ءبىر جولى. بۇل ۇيىمدار نوتا جىبەرگەن جاعدايدا قازاقستان ۇكىمەتى وسى كوميسسيا وتىرىسىن قايتا قاراۋعا قۇقىلى بولادى. نوتا قازاقستان بيلىگىنە جولدانادى عوي. بىراق، قانداي جاعدايدا دا ورىنداۋشى – كوشى-قون كوميتەتى بولادى. ال بارلىق حالىقارالىق قۇجاتتار سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ارقىلى تۇسەدى.

ال كوميسسيا شەشىمى زاڭعا جانە لوگيكاعا سايكەس كەلمەيدى. ويتكەنى، بۇدان بۇرىنعى شىعارعان سوت ۇكىمى مەن مىناۋ كوميسسيا شەشىمى ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى.

بۇل باعىتتا كۇرەس جالعاسا بەرەدى. ءبىر كەزدەرى كەي جۇرت ءارتۇرلى پىكىرلەردى ايتتى عوي. كەيبىرەۋلەر ءۇشىن بۇل سونداي ءبىر جەڭىل ءىس بولىپ كورىندى. شىن مانىندە بۇل وتە كۇردەلى ءىس. وسى ءىستىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ءوزىڭ جاقسى بىلەسىڭ... قانشاما ۇيقىسىز تۇندەر ءوتتى. قانشاما شاپقىلاۋلار بولدى...قانشاما حاتتار جازىلدى. ەندى وسى جۇمىستار قايتادان جالعاسىن تاباتىن بولادى.

كوپتەگەن ەۋروپالىق ادام قۇقىتارىن قورعاۋ جونىندەگى ۇيىمدارعا بايلانىسقا شىقتىم. ولار قولدايتىن نيەتتەرىن ءبىلدىردى. «Human Right Watch» ۇيىمىنا دا حابارلاما جىبەردىم. ولار دا بۇل ىسكە ارالاساتىن بولادى. 

ال نەگە كوميسسيا وتىرىسىنا قاتىسپادىم دەگەنگە كەلسەك، ول كوميسسيا وتىرىسى 4-قازان كۇنى ءوتتى. ال ماعان 3-قازان كۇنى ءتۇس شاماسىندا حابارلاپ ايتتى. وندا دا تەلەفون ارقىلى عانا. مەن اتىراۋدا ءبىر پروتسەسستە ەدىم. فيزيكالىق جاعىنان ۇلگەرىپ كەلە المايتىن بولدىم.

ءبىر قىزىعى الگى كوميسسياعا استانادان قۇزىرلى ورگان وكىلدەرى كەلىپ قاتىسقان. ولار ۇلگەرىپ كەلدى عوي. دەمەك، كوميسسيا وتىرىسى قاشان وتەتىنى ەرتەرەك بەلگىلى بولعان. ولاردى شاقىرعان ال ماعان مىنە، بولادى دەگەندە حابارلاپ وتىر. وندا دا سايراگۇلگە حابارلاسا الماعان سوڭ، ماعان شىعىپتى. سوندىقتان بۇل اياق-استىنان قابىلدانعان شەشىم دەگەنگە سەنبەيمىن.

5-قازان(كۇن 6-نا اۋىسقان). تۇنگى ساعات 01:24. ءبىز سايراگۇل ساۋىتبايعا حابارلاستىق. كوميسسيا وتىرىسى قالاي وتكەنىن، وعان كىمدەر قاتىسقانىن سۇراپ-بىلدىك.

بوسقىن مارتەبەسى بەرىلمەسە قۇجاتسىز قالاي جۇرەمىن؟

سايراگۇل ساۋىتباي، ەتنيكالىق قازاق:

-نۇرگەلدى، ءوزىڭىز جاقسى بىلەسىز، ەكەۋىمىز كوشى-قون قىزمەتىنەن شاقىرتۋ كۇتىپ جۇرگەنبىز. ءبىر قۇجاتتاردى تولتىرامىز دەپ جۇردىك. ال 3-قازان كۇنى تۇستەن كەيىن ماعان حابارلاسىپ، كوميسسيا وتىرىسى وتەتىنىن حابارلاپ ايتتى. 4-قازان كۇندىزگى ساعات 10:00-گە شاقىرعان. وتىرىس شامامەن 10:30-دا باستالدى.

ول جەردە 10 ادام وتىردى. ءبىر ايەلدەن باسقاسى قازاقشا بىلەدى ەكەن. ال الگى ايەل بۇۇ وكىلى ەكەن. تەك اعىلشىنشا سويلەيدى ەكەن. ول كىسىمەن تىلدەسە المادىم.

اۋەلى ولار مەنىڭ ادۆوكاتىمنىڭ قايدا ەكەنىن سۇرادى. ۇلگەرىپ كەلە الماعانىن ايتتىم.  مەنىڭ ءىسىمدى 1 ساعاتقا جەتەر-جەتپەس ۋاقىت قارادى.

ەڭ الدىمەن،  «زاڭسىز ءوتىپ كەلۋدەگى سەبەبىڭ نە»، دەپ سۇرادى. سوتتا ايتقانداي، بارلىعىن ءتۇسىندىرىپ ايتىپ بەردىم.  «كۇيەۋىڭىز 2010 جىلى زەينەتكە شىعىپ كەلگەندە، ءسىز نەگە زەينەتكە شىعىپ كەلمەدىڭىز»، دەپ سۇرادى. مەن زەينەتكە شىعۋعا جاسىم مەن ەڭبەك ءوتىلىم تولمايتىنىن ايتتىم.  سوسىن ولار، «كۇيەۋىڭىز نەگە سىزگە شاقىرتۋ جىبەرمەگەن» دەدى. شاقىرتۋ جىبەرگەن. ول شاقىرتۋ پوچتا ارقىلى جەتكەندە، قىتايداعى قاۋىپسىزدىك قىزمەتى كونۆەرتتى اشپاستان الىپ كەلۋىمدى تاپسىردى. مەن ءسويتتىم. ولار الگى شاقىرتۋىمدى الىپ قويدى. ونى دا ءتۇسىندىرىپ ايتتىم. وسى ماعىناداعى سۇراقتاردى قويدى دا، جاۋابىمدى ەستىگەن سوڭ، مەنەن سىرتقا شىعا تۇرۋىمدى سۇرادى. «ءوزىمىز اقىلداسامىز» دەدى.

5 مينۋتتان سوڭ ىشتەن ءبىر كىسى شىعىپ، مەنىمەن جەكە سويلەستى. «سىزگە بوسقىن مارتەبەسىن بەرەتىن بولسا، ەكى ەل قارىم-قاتىناسىنا سىزات تۇسەدى. سول سەبەپتى كوميسسيا سىزگە «بوسقىن مارتەبەسىن» بەرۋدەن باس تارتتى. قازىر ىشكە كىرگەن سوڭ، سىزگە وسى شەشىم ايتىلادى. ءسىز كەلىسەمىن دەپ جاۋاپ بەرەسىز»، دەدى. ول ءوزى اسكەري ادام ەمەس، كاستوم كيگەن كىسى ەكەن.

سوسىن مەنى ىشكە شاقىردى. كىردىم. «ءبىز اقىلداسىپ، سىزگە «بوسقىن مارتەبەسىن» بەرۋدەن باس تارتامىز» دەدى. مەن تاعى سەبەبىن سۇرادىم.  «بوسقىندار زاڭىنىڭ 1-بابىنىڭ 12-تارماعىنا سايكەس» دەپ جاۋاپ بەردى. «باسقا ايتارىڭىز بار ما» دەپ سۇرادى. «وتباسىم، بالا-شاعام وسىندا. سولار ءۇشىن كەلدىم. قازاقستان مەنىڭ تاريحي وتانىم. وتباسىم مەن وتانىمنان ايىرماساڭىزدار ەكەن» دەدىم.

ايتپاقشى، سوسىن اقىرىندا كوميسسيا مۇشەلەرىنە ادۆوكاتىمنىڭ بۇۇ بوسقىندار ءىسى جونىندەگى كوميسسارياتىنا جانە ازاپتاۋعا قارسى كوميتەتكە ارىزدانعانىن ايتتىم.

ول جەردە بۇۇ وكىلى وتىرعان. سول ايەلدەن سۇراپ ەدى، الگى كىسى ونداي ارىزدىڭ بۇۇ-عا تۇسكەنىن، قازىر قاراستىرىلىپ جاتقانىن ايتتى.

«بوسقىن مارتەبەسى بەرىلمەسە، قۇجاتسىز قالاي جۇرەمىن» دەپ سۇرادىم. سەبەبى، «پانا ىزدەۋشى تۇلعا» دەيتىن كۋالىگىمنىڭ مەرزىمى 25-قازان كۇنى اياقتالادى.

«ونى سوتقا ارىزداناسىز. سول بويىنشا ۋاقىتىن ۇزارتۋعا بولادى. ونسىز ءبىز ۇزارتا المايمىز» دەپ قىسقا قايىردى. ايتپاقشى، سوندا وتىرعانداردىڭ بىرەۋى «ول كۋالىگىڭىزدىڭ مەرزىمى اياقتالسا، ءارى سوزسا 1 جىلعا دەيىن عانا سوزىپ جۇرەسىز. ودان كەيىن قىتايعا دەپورتاتسيالايدى. سوندىقتان ادۆوكاتىڭىزعا ايتىڭىز» دەدى. ءسويتىپ، مەن الگى جەردەن شىعىپ كەتتىم. بولعانى وسى.

قازاق ۇكىمەتى قازاق كەلىنشەگىنە اراشا تۇسە المادى

سايراگۇل ساۋىتباي ءىسى سوتقا جىبەرىلگەنگە دەيىن تالدىقورعان قالاسىندا ۋاقىتشا ۇستاۋ يزولياتورىندا قاماۋدا وتىردى. وعان «بوسقىن مارتەبەسىن» بەرۋ تۋرالى ءوتىنىش تە تالدىقورعانعا تاپسىرىلدى. سوندىقتان دا وبلىستىق كوشى-قون كوميتەتى سايراگۇل ساۋىتبايدىڭ ءىسىن قاراۋمەن تىكەلەي اينالىستى.

جوعارىدا ادۆوكات ابزال قۇسپان بۇۇ جانىنداعى ازاپتاۋعا قارسى كوميتەت باتىس قىتايداعى ەتنيكالىق ازشىلىق وكىلدەرىنە قارسى قۋدالاۋ جانە ازاپتاۋعا قارسى رەزوليۋتسيا قابىلداعانىن ايتتى.

ايتپاقشى، قازاقستاندىق اقپارات بۇل جايدان ءالى بەيحابار. دەگەنمەن، اعىلشىن ءتىلدى اقپارات قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ ۇلتى قازاق سايراگۇلگە «بوسقىن مارتەبەسىن» بەرمەگەنىن جارىسا جازىپ جاتىر. سولاردىڭ ءبىرسىپىراسىنا شولۋ جاساپ شىقتىق، جانە.

«Star-telegram.com» دەيتىن سايت بۇل. «قازاقستان قىتايدىڭ بۇرىنعى كامپ قىزمەتكەرىنە باسپانا بەرۋدەن باس تارتتى» (Kazakhstan denies asylum to ex-Chinese camp worker) اتتى ماقالا جاريالادى.

https://www.star-telegram.com/news/nation-world/world/article219546100.html

«بۇل رەتتە قازاقستاننىڭ قىتاي ينۆەستيتسياسىنا تاۋەلدىلىگى ارتىپ كەلە جاتقانى مەن قوعامدىق ورتانىڭ قىتايدىڭ باتىسىنداعى ەتنيكالىق قازاقتارعا اراشا سۇراپ قىسىم كورسەتۋىنىڭ اراسىنداعى نازىك پوزيتسيانى ەسكەرۋ كەرەك» (The case highlights the delicate position that Kazakhstan finds itself in at a time of growing reliance on Chinese investment as well as mounting pressure from the public to protect fellow Kazakhs in China's western regions) دەپ جازادى.

«قىتاي پرەزيدەنتى سي ءتسزينپيننىڭ «جول كارتاسى» دەپ اتالاتىن ينفراقۇرىلىم مەن سىرتقى ساياساتقا باعىتتالعان تريلليوندىق جوباسىندا قازاقستاننىڭ ايتارلىقتاي ءرول وينايتىنىن جانە قورعاس ارقىلى تاۋار تاسىمالىندا ترانزيتتىك ءرولى ۇلعايىپ كەلە جاتقانىن ايتۋ كەرەك» (In recent years, Kazakhstan has played an increasingly prominent role in Chinese President Xi Jinping's signature, trillion-dollar foreign policy and infrastructure project known as the Belt and Road Initiative, with the transit hub of Khorgos playing a key role for the movement of goods) دەپ جازىپتى.  ايتپاقشى، بۇل سايت «Associated press» اگەنتتىگىنە سىلتەمە جاساپتى.

«Channelnewsasia.com» دەيتىن تاعى ءبىر اعىلشىن ءتىلدى سايتتا «قازاقستان قىتاي لاگەرىندە تاربيەدەن وتكەن ادامعا ساياسي باسپانا بەرمەدى» اتتى ماقالا جاريالاندى.

https://www.channelnewsasia.com/news/asia/kazakhstan-denies-asylum-to-china--re-education-camp--whistleblower-10797162

سايراگۇل ءسوز اراسىندا وزىنە «بوسقىن مارتەبەسىن» بەرمەۋدە بوسقىندار تۋرالى زاڭنىڭ 1-بابىنىڭ 12-تارماعى نەگىزگە الىنعانىن ايتتى. سونىمەن ءبىز قر 2009 جىلعى 4 جەلتوقسانداعى N 216-IV زاڭىنا از-كەم شولۋ جاساپ شىقتىق.

كونستيتۋتسيادا ايقىن كورسەتىلگەندەي، قازاقستان ۇكىمەتى بوسقىن قابىلدايدى. بۇۇ-نىڭ 1951 جىلى قابىلداعان «بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى» كونۆەنتسياسى مەن 1967 جىلى قابىلداعان پروتوكولىنا قول قويعانبىز. ونداعى تالاپتاردى قابىلداپ، بوسقىندار قابىلدايتىن ەلدەر قاتارىنا قوسىلعانبىز. بۇل بويىنشا جەكە ومىرىنە قاۋىپ تونگەن، ءسويتىپ بىزدەن ساۋعا سۇراعان جانعا بوسقىن مارتەبەسىن بەرىپ، اراشالاپ قالۋعا كەلىسكەنبىز.

زاڭعا شولۋ

جوعارىدا قازاقستان ۇكىمەتى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ «بوسقىندار تۋرالى» كونۆەنتسياسىنا قوسىلعانىن ايتتىق. ول بويىنشا ءبىزدىڭ ۇكىمەت ساياسي قۋدالاۋعا تۇسكەن شەتەلدىك تۇلعالارعا بوسقىن مارتەبەسىن بەرە الادى. ءتىپتى، سونداي مارتەبەنى، بوسقىن كۋالىگىن ءبىراز ادامعا بەرگەنىن دە ايتتىق.

بىزدە «بوسقىندار تۋرالى زاڭ» بار. 2009 جىلدىڭ 4 جەلتوقسانداعى N 216-IV زاڭ. 2010 جىلدىڭ 1-قاڭتارىنان باستاپ قولدانىسقا ەنگەن. قازىر قولدانىستا وسى زاڭ. ەندى وسى زاڭنان ءبىرلى-جارىم ءۇزىندى كەلتىرەيىك. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z090000216_

«بوسقىن - ناسىلدىك، ۇلتتىق، ءدىني سەنىمى، ازاماتتىق بەلگىسى، بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك توپقا جاتاتىندىعى نەمەسە ساياسي نانىمى بويىنشا قۋدالاۋدىڭ قۇربانى بولۋ قاۋىپىنىڭ نەگىزدىلىگىنە وراي ءوزى ازاماتى بولىپ تابىلاتىن ەلدەن تىس جەردە جۇرگەن جانە ءوز ەلىنىڭ قورعاۋىن پايدالانا المايتىن نەمەسە وسىنداي قاۋىپ سالدارىنان مۇنداي قورعاۋدى پايدالانعىسى كەلمەيتىن شەتەلدىك نەمەسە وسىنداي قاۋىپ سالدارىنان ەلىنە قايتىپ ورالا المايتىن نەمەسە قايتىپ ورالعىسى كەلمەيتىن, ءوزى تۇراقتى تۇراتىن نەمەسە ءوزى ازاماتى بولىپ تابىلاتىن ەلدەن تىس جەردە جۇرگەن ازاماتتىعى جوق ادام». بۇل «بوسقىندار تۋرالى زاڭنىڭ» 1-بابى، 1-تارماعى.

«پانا - پانا ىزدەگەن ادامدارعا بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋ جولىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا قورعاۋ ۇسىنىلۋى». بۇل جوعارىداعى زاڭنىڭ 1-بابى، 5-تارماعى.

«پانا ىزدەگەن ادام - ۋاكىلەتتى ورگان بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى وزدەرىنىڭ ءوتىنىشحاتى بويىنشا تۇپكىلىكتى شەشىم قابىلداعانعا دەيىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا پانا سۇراۋعا تىلەك بىلدىرگەن شەتەلدىك نەمەسە ازاماتتىعى جوق ادام». 1-باپ، 6-تارماق.

«پانا ىزدەگەن ادامنىڭ كۋالىگى - بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى ءوتىنىشحاتتىڭ تىركەلۋىن راستايتىن، ۋاكىلەتتى ورگان بەرەتىن قۇجات». 1-باپ، 7-تارماق.

«پانا ىزدەگەن ادامداردى جانە بوسقىنداردى وسى زاڭدا بەلگىلەنگەن تارتىپكە سايكەس پانا الۋ قۇقىعىمەن قامتاماسىز ەتۋ». 4-باپ، 1-تارماق.

«پانا ىزدەگەن ادامداردىڭ جانە بوسقىنداردىڭ اجىراپ قالعان وتباسىلارىنىڭ قوسىلۋىنا جاردەمدەسۋ». 4-باپ، 4-تارماق.

«بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋ، ۇزارتۋ، ودان ايىرۋ جانە ونى توقتاتۋ راسىمدەرىن جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى كوميسسيا تۋرالى ەرەجەنى ازىرلەيدى جانە بەكىتەدى، سونداي-اق اتالعان كوميسسيانى قۇرادى». 6-باپ، 13.

«ۋاكىلەتتى ورگان بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى ءوتىنىشحات تىركەلگەن كۇننەن باستاپ ءۇش اي ىشىندە بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدايدى». 11-باپ، 1-تارماق.

«شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن قوسىمشا تەكسەرۋ قاجەت بولعان جاعدايلاردا تۇپكىلىكتى شەشىم شىعارۋ ءبىر جىلدان اسپايتىن مەرزىمگە كەيىنگە قالدىرىلادى». 11-باپ، 1-تارماق، 2-ابزاتس.

پانا ىزدەگەن ادامنىڭ:

-قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونسۋلدىق مەكەمەسى ارقىلى بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى ءوتىنىشحات بەرۋگە;

-شاعىمدانۋ مەرزىمدەرىن قوسا العاندا، بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى ءوتىنىشحات بويىنشا شەشىم قابىلداۋ ءراسىمى اياقتالعانعا دەيىنگى مەرزىمدە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بولۋعا;

-قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى زاڭناماسىنا سايكەس مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتىلۋىنە;

-قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس ەڭبەك ەتۋ بوستاندىعىنا نەمەسە كاسىپكەرلىك قىزمەتكە;

-مۇلىكتىك جانە جەكە مۇلىكتىك ەمەس يگىلىكتەر مەن قۇقىقتارىن سوت ارقىلى قورعاۋعا قۇقىعى بار;

-بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن قاجەتتى دايەكتى مالىمەتتەردى حابارلاۋعا;

-دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان بەلگىلەگەن مەرزىمدەردە جانە تارتىپپەن مىندەتتى مەديتسينالىق تەكسەرىپ-قارالۋدان وتۋگە;

-قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىن ساقتاۋعا تولىق قۇقى بار.

قازاقستان اۋعاننان اۋىپ كەلگەندەرگە بوسقىن مارتەبەسىن بەرگەن

كۇنى بۇگىنگە دەيىن قازاقستان ۇكىمەتى 700-گە جۋىق ادامعا ساياسي بوسقىن مارتەبەسىن بەرگەن ەكەن. بۇل 2017 جىلعى دەرەك.

ولاردىڭ 90 پايىزى اۋعاننان كەلگەندەر ەكەن. ءبىزدىڭ ەلدەن باسپانا العان بوسقىنداردىڭ سويى ءسۇريا، سومالي، وزبەكستان، تاياۋ شىعىس پەن مىسىردان. بۇل بۇۇ جوعارعى باسقارماسىنىڭ ورتالىق ازيا ىستەرى جونىندەگى وكىلى ەدۋاردا يرەزابالدىڭ دەرەگى.

ال قر ءىىم 2016-2017 جىل ارالاعىندا 88 ادام بوسقىن مارتەبەسىن الدى دەپ وتىر. اۋعان، ءسۇريا مەن ۋكراينادان 16 وتباسى كوشىپ كەلگەن ەكەن. 2016 جىلى 70 ادام كەلگەن. 13 وتباسى جانە 15 جەكەلەگەن تۇلعالار تىركەلگەن. ونىڭ ىشىندە 68 ادام اۋعاندىق. 1 ادام ۋكراينادان، 1 ادام ءسۇريادان قاشىپ كەلگەن.  ال 2017 جىلى 18 ادامدى قابىلداپتىق. 3 وتباسى جانە 1 جەكە تۇلعا. بۇل 18 ادام اۋعانستاننان اۋىپ كەلگەندەر.

ءتۇيىن. ءبىز قازاقستاننىڭ 2009 جىلدىڭ 4-جەلتوقسانىندا قارالىپ، 2010 جىلدىڭ 1-قاڭتارىندا قولدانىسقا ەنگىزىلگەن «بوسقىندار تۋرالى» زاڭىنان ءبىرلى-جارىم مىسال تەردىك.

ەندى بۇل مىسالداردى سايراگۇل ىسىنە قاتىستىرا وتىرىپ، ءتۇيىن ءسوز جازايىق. سايراگۇلدىڭ وتباسى، ەكى بالاسى قازاقستاندا تۇرادى. ولار تولىققاندى قر ازاماتتارى. «پانا ىزدەگەن ادامداردىڭ جانە بوسقىنداردىڭ اجىراپ قالعان وتباسىلارىنىڭ قوسىلۋىنا جاردەمدەسۋ» 4-باپ، 4-تارماق. سايراگۇلدىڭ جاعدايى وسى تالاپقا ابدەن ساي كەلەدى.

قازاقستان ۇكىمەتى سوناۋ 2010 جىلدان بەرى 700-گە جۋىق شەتەلدىككە بوسقىن مارتەبەسىن بەرگەن ەكەن. ولاردىڭ دەنى اۋعان اسىپ جەتكەندەر. اتاسى باسقا، تەگى بوتەن تالاي جۇرتتى تابالدىرىعىمىزدان اتتاتقان استاناداعى اق جاعالىلار ءنامى قازاق سايراگۇلگە ساۋعا تۇسپەسە، ماسقارانىڭ كوكەسى سول بولماي ما؟!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz