- بوكە، ۇزاق ۋاقىت زىر جۇگiرiپ، بiر ءۇمiتتi ءسوندiرiپ، بiر ءۇمiتتi جاندىرعان «ساردار» فيلمiنەن كەيىن قازاق كينوسىنا جاڭا دۇنيە قوسپادىڭىز، نەگە؟
- «ساردار» فيلمi XVII-XVIII عاسىرداعى جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزەڭiندەگi وقيعالاردى قامتيدى. وندا ساياساتتىڭ سارىنى جوق. ەجەلگi باس-باسىنا بي بولعىسى كەلگەن كەزەڭدەگi تاق تالاسى مەن باق تالاسى. دەمەك، سۇيiسپەنشiلiك، ال ونىڭ كولەڭكەسiندە وزبىرلىق پەن جاۋىزدىق قاتار جۇرەتiنiن بiلەسiڭ. اعالى-iنiلi ەكi سارباز قولباسشىلىققا تالاسادى. جاۋ قولىنا تۇتقىنعا تۇسكەن اكەلەرiن ازات ەتۋگە بارعان اعايىندى ەكi جiگiت سۇلۋ حانشايىمدى كورiپ، ءوزارا وشتەسiپ كەتەدi.
رومانتيكا كوركەم جانر رەتىندە ماحاببات سەزىمىمەن بايلانىستى شىعارمانى كوز الدىڭا اكەلەر. بىراق، ول مەنىڭ تۇسىنىگىمدە بەلگىلى ءبىر ماعىنادا ادامنىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىگىن كورسەتەدى.
مادەنيەتتانۋشى عالىمدار ءاربىر الەۋمەتتىك توپتىڭ وزىندىك مادەنيەتى بار ەكەنىن ايتادى. ورتاق سيپاتتامانى جالپى الەمدىك تەندەنتسيالار تۇرعىسىنان عانا بەرۋگە بولادى. بۇگىنگى جاستار - ەلەكتروندى ۆيرتۋالدى الەمنىڭ جاستارى. سوندىقتان ولاردى ءبىر قىزىقتىرسا تەك ماحاببات سيپاتتارى باسىم قۇندىلىقتار قىزىقتىرادى دەپ ويلايمىن. جالپى، فيلمنiڭ ءون بويىندا الدىمىزعا پاتريوتيزمدi, وتاندى، جەر-انانى ءسۇيۋ ماقساتىن قويدىق جانە وعان جەتتiك دەپ ويلايمىز.
بولاشاق ۇرپاق الدىندا قارىز ەمەس ادام جوق. سونىڭ بiر پارىزىن وسى تۋىندىمىزدا ورىنداعان بولدىق.

- بوكە، ۇزاق ۋاقىت زىر جۇگiرiپ، بiر ءۇمiتتi ءسوندiرiپ، بiر ءۇمiتتi جاندىرعان «ساردار» فيلمiنەن كەيىن قازاق كينوسىنا جاڭا دۇنيە قوسپادىڭىز، نەگە؟
- «ساردار» فيلمi XVII-XVIII عاسىرداعى جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزەڭiندەگi وقيعالاردى قامتيدى. وندا ساياساتتىڭ سارىنى جوق. ەجەلگi باس-باسىنا بي بولعىسى كەلگەن كەزەڭدەگi تاق تالاسى مەن باق تالاسى. دەمەك، سۇيiسپەنشiلiك، ال ونىڭ كولەڭكەسiندە وزبىرلىق پەن جاۋىزدىق قاتار جۇرەتiنiن بiلەسiڭ. اعالى-iنiلi ەكi سارباز قولباسشىلىققا تالاسادى. جاۋ قولىنا تۇتقىنعا تۇسكەن اكەلەرiن ازات ەتۋگە بارعان اعايىندى ەكi جiگiت سۇلۋ حانشايىمدى كورiپ، ءوزارا وشتەسiپ كەتەدi.
رومانتيكا كوركەم جانر رەتىندە ماحاببات سەزىمىمەن بايلانىستى شىعارمانى كوز الدىڭا اكەلەر. بىراق، ول مەنىڭ تۇسىنىگىمدە بەلگىلى ءبىر ماعىنادا ادامنىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىگىن كورسەتەدى.
مادەنيەتتانۋشى عالىمدار ءاربىر الەۋمەتتىك توپتىڭ وزىندىك مادەنيەتى بار ەكەنىن ايتادى. ورتاق سيپاتتامانى جالپى الەمدىك تەندەنتسيالار تۇرعىسىنان عانا بەرۋگە بولادى. بۇگىنگى جاستار - ەلەكتروندى ۆيرتۋالدى الەمنىڭ جاستارى. سوندىقتان ولاردى ءبىر قىزىقتىرسا تەك ماحاببات سيپاتتارى باسىم قۇندىلىقتار قىزىقتىرادى دەپ ويلايمىن. جالپى، فيلمنiڭ ءون بويىندا الدىمىزعا پاتريوتيزمدi, وتاندى، جەر-انانى ءسۇيۋ ماقساتىن قويدىق جانە وعان جەتتiك دەپ ويلايمىز.
بولاشاق ۇرپاق الدىندا قارىز ەمەس ادام جوق. سونىڭ بiر پارىزىن وسى تۋىندىمىزدا ورىنداعان بولدىق.
- وقيعانىڭ اسپان استى ەلi - قىتايعا قانشالىقتى قاتىسى بار. قازاق كورەرمەندەرi ءالi تۇششىنىپ كورە الماعان «ساردار» فيلمiن قىتايلىقتار ءولiپ-تiرiلiپ كورەدi ەكەن دەيدi. بۇعان نە دەر ەدiڭiز؟
- وقيعا جەلiسi تاريحي اڭىزعا قۇرىلعان. ونىڭ iشكi يiرiمدەرi iشكi قىتايدا وتەدi. راس، «ساردار» فيلمi ۇلتتىق «قازاقفيلم» كينوكومپانياسىنىڭ تۋىندىسى. بۇل بiزدiڭ ۇكiمەتiمiز تاراپىنان جاسالعان مەملەكەتتiك تاپسىرىسپەن تۇسiرiلگەن فيلم.
بارلىق ءتۇسiرiلiم شارىن شاتقالىندا، بۋرابايدا، قاپشاعايدا جانە وجەت اۋىلىندا ءتۇسiرiلدi. وعان قاتىسىپ، باستى رولدەردە ويناعان ارتiستەر دە ءوز ەلiمiزدiڭ ازاماتتارى.
فيلمنiڭ قىتايدا كەڭiنەن كورسەتiلۋiندە دە وزiندiك سەبەپتەرi بار. ەلiمiزدە كينو ساۋداسى ءالi تۇبەگەيلi شەشiمiن تاپقان جوق. جالعا بەرۋ iسi دامىماعان. كينو كورسەتەتiن «وتان سينەما» جۇيەسiمەن «قازاقفيلم» كەلiسiم-شارتقا وتىرۋى كەرەك. ال بۇل قىرۋار قارجىنى تالاپ ەتەدi. سوندىقتان «سارداردى» قىتاي ەكراندارىنا شىعارۋعا مۇددەلi بولدىق.
ەگەر ولارعا شىعارىلسا فيلمگە جۇمسالعان شىعىندى قايتارۋعا جول اشىلاتىنىنا سەنiم بiلدiردiك.

جالپى، كينولارىمىزدىڭ وسىنداي جولدارمەن الەمدiك ارەناعا شىققانىنا قۋانۋىمىز كەرەك. كەزiندە ورىس، وزبەك، گرۋزين كينولارى دا ءوز باستاۋلارىن وسى باعىتتان العان بولاتىن. دەمەك، كينو الەمiنە ورتاق ۇعىمدى بiزدiڭ كينوگەرلەردە ءوز ءتۇپ نەگiزiمەن قابىستىرۋى كەرەك. بۇدان ۇتپاساق، ۇتىلمايمىز.
- ءوزiنiڭ اقىل-پاراساتىمەن، كۇن تۇتىلار كوركiمەن اعايىندى ەكi جiگiتتi جاۋلاستىرىپ جۇرگەن موڭعول پاتشاسىنىڭ حانشايىمى سارىمتانانىڭ ءرولiن ءال-فارابي اتىنداعى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتiڭ ستۋدەنتi ويناپتى. باستى رولگە كاسiبي ارتiستەردiڭ بiرiن ەمەس، وزگە سالانىڭ ادامىن شاقىرۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟
- راس، بiزدە كاسiبي ارتiستەر قۇدايعا شۇكiر، بار. الايدا، بويى بولسا، ويى جوق، كەلبەتi كەلسە، ءسوزi جوق. سوندىقتان فيلمنiڭ بارلىق تالاپتارىنا ساي كەلەتiن ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتiڭ ستۋدەنتi سانا شاندىباەۆانى شاقىرعانىم بار. بۇل سانانىڭ العاشقى فيلمi. «تاۋەكەل ءتۇبi - جەلقايىق» دەگەن. سانا جاس تا بولسا، كاسiبي ارتiستەر iسپەتتi وزiنە بەرiلگەن ءرولدi ادەمi الىپ شىقتى.
قازiر كوڭiلدiڭ دە، تۇرمىستىڭ دا، بارلىق نارسەنiڭ ولشەۋiشi اقشاعا اينالدى. اقشاسىز تۇياق قيمىلداتا المايتىن جاعدايعا تاپ كەلدiك. مەن سانانى تاپپاي تۇرعاندا قىتايدىڭ بەلگiلi ءارتiسi يان مەيدi حانشايىمنىڭ رولiندە ويناتپاق بولعانمىن. الايدا، ول تىم قىمباتقا تۇسەتiن بولدى. وعان كەتەتiن شىعىن 50 مىڭ دوللاردان اسىپ كەتەتiن بولعان سوڭ امالسىز باس تارتتىم. ءسويتiپ، ەگەر ءوز قالاۋىڭمەن لايىقتى ادامدى تابا الساڭ، ونىڭ ءارتiس بولۋى شارت ەمەستiگiن دالەلدەپ شىقتىم.
- بiر كەزدەرi مەكتەپتiڭ بەسiنشi سىنىبىندا وقىپ جۇرگەنiڭiزدە سiزدi كينورەجيسسەر ابدوللا قارساقباەۆ مۇرنىڭىزدان قان سورعالاپ تۇرسا دا قايتپاس قايسارلىعىڭىزدى بايقاپ، بەردiبەك سوقپاقباەۆ اعامىزدىڭ «بالالىق شاققا ساياحات» اتتى شىعارماسىنىڭ جەلiسi بويىنشا تۇسiرiلگەن فيلمiنە شاقىرىپتى دەسەدi.
- وتكەندi ەسكە ءتۇسiردiڭ-اۋ. ول راس، اسىل اعام قولىمنان جەتەكتەپ ءجۇرiپ، كينو الاڭىنا الىپ كەلiپ ەدi. ەڭ العاش «موتور!» دەگەن ەكپiندi ءسوزدi دە ابدوللا اعامنان ەستiدiم. «سىنىقتان وزگەنiڭ ءبارi جۇعادى» دەيدi عوي، سول سياقتى مەن دە «ساردارعا» ەرەكشە جاۋاپكەرشiلiكپەن قاراپ، ارتiستەردi ءوزiم تاڭدادىم. ءسويتiپ، سانانى 800 ۇمiتكەردiڭ اراسىنان تاڭداپ الدىم. الدىما قويعان ماقساتىم دا سول، ەگەر ءوز فيلمiنە لايىقتى ادام تابىلىپ جاتسا، ونىڭ اتان مiنگەن سارى تiستi ءارتiس بولۋى شارت ەمەس.
- جاقسىلاردىڭ جانىندا ءجۇردiڭiز. سولاردان جۇعىستى بولعان بiر قۇندىلىقتىڭ سىرىن اشپاس پا ەكەنسiز؟
- مەنiڭ كينو ونەرiنە كەلۋiم - وزiمە بەرiلگەن «شاقار، بiر بەتكەي» دەگەن بولىمسىز مiنەزدەمەنiڭ ىقپالىنان بولسا كەرەك. الماتىداعى اپامنىڭ قولىندا تاربيەلەنiپ №12-شi مەكتەپتە وقىدىم. مەنiڭ بويىم قاتارلاستارىمنان الاسا بولعاندىقتان، ويىن كەزiندە ۇنەمi بەلگiسiزدەۋ مiندەتتەردi اتقارۋىما تۋرا كەلەتiن. ويىن بالاسى ەمەسپiن بە، بiردە مەنiڭ دە العى شەپكە شىعىپ، جۇگiرiپ، الىسىپ ويناعىم كەلەدi. ويىننان شاتاق شىعىپ، شارت تا شۇرت بولىپ قالدىق. ابدوللا اعامىز بولاشاق تۇسiرگەلi جاتقان فيلمiنە كەيiپكەر iزدەپ، مەكتەپكە كەلگەن بەتi ەكەن. مەنiڭ بولىمسىزعا وڭايلىقپەن جول بەرمەيتiنiمدi بايقاعان اعاي ءوز تاڭداۋىن ماعان ءتۇسiرiپتi. ونىڭ ۇستiنە مەكتەپ ديرەكتورى ر.نۇرتازينا اپايىمىزدىڭ جوعارىدا ماعان بەرiلگەن مiنەزدەمەسiنiڭ دە ىقپالى بولعان سياقتى. ءسويتiپ، مەنiڭ كينوداعى تۇساۋىمدى كەسكەن ابدوللا قارساقباەۆ اعام بولدى. ول كiسi وتە تىنىمسىز ادام ەدi. ءوز دەگەنi بولماعان ساتiندە: «سەنiڭ ەندi قاجەتiڭ جوق، كەت، قالاي كەلسەڭ، سولاي قۇرى» دەپ ەلسiز ايماقتا جالعىز ءوزiڭدi كولiكتەن ءتۇسiرiپ تە كەتەتiن كەزدەرi بولعان. ادامنىڭ جاس كەزiندە كورگەن-بiلگەنi ساناسىندا وشپەستەي بولىپ قالادى عوي. العاشقى تۇسكەن «بالالىق شاققا ساياحات» فيلمiندە كەيiپكەردiڭ جىلايتىن ءساتiن شىعارا الماي ابدەن قينالدىم. كوزiمە پياز دا جاقتىم، سوندا دا بiر تامشى جاس شىقساشى، جوق شىقپاي قويدى. كەيiپكەرiمنiڭ جاتتاپ العان ءسوزiن دە ۇمىتىپ قالدىم... ءاي، ءبارiن قويشى، جالپى ابدوللا اعاما قارىزدارمىن.
شاكەن ايمانوۆ اعامىزدى قانشا كورسەم دە ول كiسiنi «الدار كوسە» دەپ بiلەتiنمiن. ول كiسi مەنi ءوز باۋىرىنا تارتىپ: «مىنا قارا بالا «قازاقفيلمنiڭ» بار اقشاسىن جالعىز ءوزi تاۋىساتىن بولدى» دەپ ازiلدەيتiن. قازiرگi يت جەمەيتiن ساعىزدى دا العاش رەت شاكەن اعامنىڭ قولىنان العانمىن. جالپى، مەن كينولارعا بالا كەزiمنەن كوپ ءتۇستiم. «قىزىلتاس ماڭىنداعى زاستاۆا»، «بiزدiڭ عاني»، «جاڭبىر» فيلمدەرi مەنiڭ بالالىق شاعىما قويىلعان ەسكەرتكiش iسپەتتi.
- قاراپ وتىرساق، سiز كينوعا كەزدەيسوق كەلiپسiز. مەكتەپ بiتiرگەن سوڭ اڭسارىڭىز باسقا سالاعا اۋمادى ما؟
- مەكتەپ بiتiرگەن سوڭ، اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنا قۇجات تاپسىردىم. اپايىم مەن ءۇشiن بارلىق ماسەلەنi شەشiپ قويىپتى. ويعا كەلمەگەن كاسiپكە قالاي باراسىڭ، ەمتيحان تاپسىراردا ءلام دەپ جاق اشپاعاسىن، قولىما قۇجاتتارىمدى بەرiپ قويا بەردi. ايداۋمەن ۇلكەن كiسiلەر باسىمنان سيپاعان «قازاقفيلمنەن» بiر-اق شىقتىم. وسىندا ارناۋلى بiلiمiم جوق بولسا دا، جۇمىسقا قابىلداندىم. اراعا بiر جىل سالىپ، كونسەرۆاتوريانىڭ تەاتر فاكۋلتەتiنە وقۋعا ءتۇستiم. كەيiن ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنىڭ رەجيسسەرلiك فاكۋلتەتiنە وقۋعا قابىلدانىپ، كاسiپقوي رەجيسسەر ماماندىعىن الدىم.
سەمەي پوليگونى تۋرالى تۇسiرگەن «اينالايىن» فيلمi مەنiڭ رەجيسسەر بولىپ قالىپتاسۋىما نەگiز قالادى. ودان سوڭ «ىزعارلى كۇز» فيلمiن ءتۇسiردiم. بۇل كينو شەتەل ەكراندارىندا كورسەتiلiپ، وڭدى باعاسىن الدى. مەملەكەتتiك «دارىن» جاستار سىيلىعى دا، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سiڭiرگەن قايراتكەرi اتاعى دا مەنiڭ رەجيسسەرلiك ەڭبەگiمە بەرiلگەن باعا دەپ بiلەمiن. سوندىقتان توسىننان، كەزدەيسوق بولعان iسكە تاڭدانا قويمايمىن.
- ءوزiڭiزدi سوڭعى كەزدەرi فيلمدەردەن كورمەي كەتتiك. كورەرمەندەردەن قول ءۇزiپ قالمايسىز با؟
- ءومiر بويى بiر فيلمگە ءتۇسiپ-اق، ەسiمi تاريحتىڭ تورiنەن ورىن العان ادامدار بار. اۋىرىن اعا ارقالايدى، iنi بايقامايدى بولماسىن. جوعارىدا ايتقانىمداي، مەن مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەندە-اق، كوپتەگەن كينولارعا ءتۇسiپ قويعانمىن. وسى كۇنگە دەيiن ساۋساقتى ەكi بۇگۋگە تۇرارلىق رولدەردە ويناپپىن. ءالi دە تۇعىردان تۇسكەنiم جوق. رەجيسسەر رەتiندە كورiنسەم، ول ەرiككەننەن ەمەس، قايتا ماڭگiلiك ولمەس ونەرگە ىقىلاسىمنىڭ ارتقانى دەپ تۇسiنگەنiڭ ءجون. مەن بالا شاعىمنان اتاقتى كينوگەرلەر مەكتەبiنiڭ اكادەمياسىنان ءتالiم الدىم. حالىق شاراپاتىنا يە بولعان ش.ايمانوۆ، ك.كەنجەتاەۆ، ن.ىقتىمباەۆ iسپەتتi اعالارىمنان باتا الدىم.
قازاق كينوسى توڭiرەگiندە اڭگiمە قوزعالا قالسا، كەشەگi جانە بۇگiنگi بۋىن وكiلدەرiنiڭ ەڭ الدىمەن اۋىزعا الاتىنى - الپىسىنشى-جەتپiسiنشi جىلدارداعى شەدەۆر كينولار. ال ونىڭ iشiندە بiزدiڭ دە اتىمىز اتالادى. دەمەك، بiز كورەرمەندەرمەن ءالi ۇزاق جۇزدەسەتiن بولامىز.
- كينوعا ادام بارمايدى دەپ جاتادى. تەلەديدار، كومپيۋتەر كينو ەكراندارىن تۇنشىقتىرىپ جاتقان جوق پا؟
- قانشاما جەردەن زامان وزگەرسە دە، ساياسات وزگەرسە دە، كينو ونەرi وزگەرمەيدi. ول - ماڭگiلiك، وشپەس ونەر. كينوعا كورەرمەن بارمايدى دەپ جار سالىپ جۇرگەن ادامنىڭ ءوزi سول كينوعا بارمايتىن ادام، ايتپەسە، بەلگiلi بiر توپتىڭ مۇددەسiن قورعايتىن زيانكەس ادام. راس، بۇدان ءسال iلگەرiرەكتە كينوعا بارۋشىلار سانى شەكتەلiپ قالدى، ازعانا ۇزiلiسكە ۇشىراستى. قازiر كينوتەاترلارعا بارۋشىلاردىڭ سانى ەداۋiر ۇلعايدى. مۇنىڭ ءوزi كينوتەاترلارىمىزدىڭ بارلىعى ساتىلىپ كەتتi دەگەن ۋاقىتتا بولىپ وتىر. كينو ءۇشiن بiزدiڭ جانىمىز، جۇرەگiمiز اۋىرادى.
بiز يدەولوگيانىڭ شىلبىرىن بوس، جۇگەنىن سىپىرىپ بوس جiبەرەمiز دەپ جاس ۇرپاقتىڭ وبالىنا قالدىق. مەكتەپ جاسىنداعى، ودان دا كiشكەنە بالالار نەشە ءتۇرلi تۇرپايى فيلمدەردi ۇيدە وتىرىپ كورiپ-اق، سونىڭ ىقپالىنان بۇزىلا باستادى. اتىس-شابىس، ايۋاندىقپەن كiسi ءولتiرۋ، زورلاۋ، قورلاۋ، بۇزاقىلىق، ەسiرتكiگە ۋلانۋ، باسقا دا سوراقى فيلمدەر بالالارىمىزدىڭ پسيحيكاسىن بۇزۋدا. جاستارىمىز وسىنداي لاس دۇنيەلەردiڭ قۇرباندىعىنا اينالۋدا. ۇلت بولاشاعىن ارiدەن ويلاعان ەل - ۇرپاعىنىڭ قامىن جەيدi. سوندىقتان دا ۇلتتىق كينوعا مەملەكەتتiك تۇرعىدا باسىمدىق بەرگەن ءجون.
- قازاق كينوسى ۋاقىت اعىمىنا، زامانا تالابىنا ساي كەلەتiن سۇبەلi دۇنيەلەر ۇسىنا الماي وتىر. دۇنيە جۇزiندە «قازاقفيلم» تۋىندىلارى وتپەيدi دەيدi. بۇعان قانداي داۋىڭىز بار؟
- مۇنداي پيعىلدا وتاندىق ونەرگە جانى اشىمايتىن، ونىڭ قۇندىلىقتارىنا اقىل-ويى جەتپەيتiن توعىشارلار ايتسا كەرەك.
دۇنيەجۇزi كينوفەستيۆالدارى قازاق فيلمiنسiز وتكەن ەمەس. بiزدiڭ فيلمدەرiمiز مiندەتتi تۇردە جۇلدەمەن ورالىپ ءجۇر. راس، قيىندىقتار دا جوق ەمەس. سول جۇلدە العان فيلمدەردiڭ ومiرشەڭدiگi تۇيىقتالعان. نەگە؟ سەبەبi, بiزدە ونىڭ بويىن جازاتىن اۋديتورياسى شەكتەلگەن.
كينو الەمiندە قازاق كينورەجيسسەرلەرiنiڭ وزiندiك ۇستاناتىن ستيلi, ۇلتتىق بەت-بەينەسi قالىپتاسقان. بiزدiڭ ءۇمiتiمiز «كوشپەندiلەردە». «كوشپەندiلەردiڭ» ءالى تالاي الەمدiك كينو ساۋداسىنا جول اشاتىندىعى كۇمانسiز. سودان كەيiن-اق باسقا كينولارىمىز دا سول جولمەن الەمدiك ارناعا شىعا باستايدى. ول ەلباسىمىز ن.نازارباەۆتىڭ نازارىندا بولعان كينو. كينو تۋرالى ءارتۇرلi پiكiر الۋاندىعى بار. ول - زاڭدى قۇبىلىس. كەيبiر كينو سىنشىلار ونى جالپى كينو الەمiنە ەنگەن ۆەستەرندiك اعىممەن بايلانىستىرادى. بۇل سيۋجەتتiك ۇقساستىق، ونى تۋرا ماعىنالىق تۇرعىدا بايلانىستىرۋعا بولمايدى. ودان قورقاتىن ەشتەڭە جوق. سەبەبi, قانشا جەردەن ۇقساستىق iزدەسەڭ دە، ءار حالىقتىڭ مەنتاليتەتi ءارتۇرلi. دەمەك، رەجيسسەرلەردi امەريكالىق اعىمنىڭ شىلاۋىندا كەتتi, قاراپايىم تۇتىنۋشىنىڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرا المادى دەپ كۇستاناۋشىلىق بەكەر. مۇنداعى باستى كەمشiلiك - ۆەستەرندiك ايلا-ءتاسiلدi باسشىلىققا العان رەجيسسەردiڭ ءوز شىعارماسىندا ۇلتتىق بولمىسپەن ۇشتاستىرا الماعانىندا بولسا كەرەك. بiزدiڭ كوپتەگەن جۇلدە العان فيلمدەرiمiزدi قاراپايىم حالىقتىڭ وي-جۇيەسiندە پiسiرە المايتىندىعى دا وسىدان.
باردى جوق ەتۋ، ءمۇلت كەتكەن اتتەگەن-ايدى دابىرايتىپ، جەر-جەبiرiنە جەتۋ بويىمىزدا بار قاسيەت قوي. وسىدان ارىلا الماي-اق قويدىق. ايتپەسە، قازاق كينوسى الەمدiك كينو سىنشىلاردان الدەقاشان باعاسىن الىپ قويعان. قازاق كينوسىنىڭ سوڭعى تولقىنى جاساعان فيلمدەر دۇنيەجۇزiلiك كينوفەستيۆالداردا جۇلدەسiز قالعان ەمەس.
جاڭا تولقىن رەجيسسەرلەرiنiڭ الەمدiك كينوتانۋشىلار اراسىندا تەز تانىلىپ، جوعارى باعالانۋى، ولاردىڭ الەمدiك شەبەرلiك ۇلگiلەرiن شىنايى يگەرۋگە ۇمتىلعاندىقتارىنان iزدەۋ كەرەك. وسىدان بiرنەشە جىل بۇرىن الماتىدا وتكەن كينوفەستيۆال كەزiندە بەلگiلi فرانتسۋز كينو زەرتتەۋشiسi مارسەل مارتين: «بۇگiنگi قازاق كينوسى العى شەپتە كەلەدi» دەگەن ەدi. بۇل قازاق كينوسىنا بەرiلگەن شىنايى باعا بولاتىن.
- بوكە، ەلiمiزدە جيi وتكiزiلiپ تۇراتىن سول كينوفەستيۆالدان نەگە قازاقتىڭ يسi اڭقىپ تۇرمايدى؟ ءاربiر وتكiزiلگەن iس-شارادان سوڭ، «بۇل فەستيۆال بiزدiكi ەمەس، وزگە جۇرتتىكi بولدى، ءوزiمiزدi كورسەتپەدiك، بiز ۇمىت قالدىق» دەگەن رەنiش تە ەستiلiپ قالىپ ءجۇر عوي...
- بۇل ەندi تۇسiنبەستiك. بiز وزگەلەرمەن باسەكەگە تۇسپەي، ونەرiن ۇيرەنبەي وسپەيمiز، كەنجەلەپ قالامىز. ەلباسىنىڭ بيىلعى حالىققا جولداۋىندا ايتىلعان «باسەكەگە مەيلiنشە قابiلەتتi 50 ەلدiڭ قاتارىنا» قالاي ەنەمiز. مiنە، ماسەلە وسى تۇرعىدا بولۋى تيiس.
الماتىدا وتكiزiلگەن كينوفەستيۆالدار كينوگەرلەرگە عانا ەمەس، ەلiمiزگە، حالقىمىزعا قاجەت. فەستيۆالداعى باستى ماسەلە الەمنiڭ ءار تۇكپiرiنەن كەلگەن قوناقتارعا - تاڭداۋلى، لايىقتى فيلمدەرiمiزدi كورسەتۋ عوي. بۇل ماقساتتا بiزدiڭ ويىمىز وڭىنان تۋىپ وتىر. فەستيۆالداردا ۇنەمi جۇلدەسiز قالعان ەمەسپiز. ەندi الەمگە تانىلعان، مۇمكiندiگi مول قازاق كينوسىنىڭ قالاي داڭقىن ارتتىرامىز دەپ باس قاتىرۋىمىز كەرەك بولار.
بiر كەزدەرi داڭقى شارىقتاپ كەتكەن قىرعىز كينوسىنىڭ قازiرگi مۇشكiل جاعدايىن، ۋكراينا كينوستۋديالارىنىڭ باس كوتەرە الماستاي اۋىر جاعدايىن كورگەندە شۇكiرشiلiك دەۋiمiز كەرەك. باس قوسا وتىرىپ، بارىمىزدى ساراپتاپ، جوعىمىزدىڭ ورنىن تولتىرساق دەيمiن.
قازiرگi ادامنىڭ كوڭiل كۇيiنiڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. جىلدام شەشiم قابىلداۋعا بەيiمدەلiپ كەلە جاتقان قازiرگi ادام ءوز جان-دۇنيەسiنiڭ وزiنە دە جۇمباق ەكەندiگiن ەندi ءتۇسiنiپ جاتقانداي.
سوندىقتان بولاشاقتىڭ كينوسىنىڭ جاھاندىق مودەلiن اڭدىپ وتىرۋ ارقىلى عانا بiز ونىمەن باسەكەگە تۇسە الامىز. قازiر كۇللi قوعامنىڭ شىعارماشىلىق ىنتىماقتا بiرگە بولۋى قاجەتتiلiككە اينالىپ، كوركەمونەردiڭ قوعامنىڭ باسقارۋ مەحانيزمiنiڭ بiر تەگەرشiگi رەتiندە قىزمەت ەتەتiن كەزەڭi كەلدi.
كوركەمونەردiڭ تاريحي ميسسياسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا قازاقستان ونەرiن دارiپتەۋ جونiندە تۇراقتى جۇمىس iستەيتiن ورگان قۇرىلسا دۇرىس بولار ەدi.
- مەملەكەت كومەگiنسiز ءوز بەتiمەن كۇن كورۋدiڭ جولىن iزدەۋ iسiن كينو سالاسىندا جۇزەگە اسىرۋعا بولا ما؟
- بۇل ماقساتتا كينوپروكات جۇيەسiن قايتا جانداندىرۋ، بەينەسالونداردى بiر تارتiپكە كەلتiرۋ شارالارىن قولعا الۋ قاجەت. تەلەديدار كانالدارى بiز تۇسiرگەن كينوفيلمدەردi ساتىپ الاتىن دارەجەگە جەتۋi تيiس. ەكiنشiدەن، ءوزiمiز تۇسiرگەن فيلمدەرiمiزدi كورسەتۋگە ۇمتىلمايمىز. جارناما جاساۋ دەگەن تۇسiمiزگە دە كiرمەيدi.
بiزدە كينو تۇسiرەتiن الەۋەتi كۇشتi شىعارماشىلىق ماماندار بار. الايدا، نارىققا بايلانىستى ابدىراپ، تىعىرىقتان جول تابا الماي داعدارىپ قالعانىمىز راس. قارجى تابۋدىڭ جولىن بiلمەدiك. اقىل-ويىمىزدى جۇمساپ، جىلدار بويى ءولi مەن تiرiنiڭ اراسىندا ءجۇرiپ جاساعان كينودان اقشا تابايىق، ۇكiمەتتiڭ بەرگەن قارجىسىن وزiنە قايتارايىق دەگەنiمiز جوق. وعان باس قاتىرعىمىز كەلمەيدi. بۇل شارۋامەن كينوپروكات اينالىساتىن.
قازiر كونiلدiڭ دە، تۇرمىستىڭ دا، بارلىق نارسەنiن ولشەۋiشi - اقشا. اقشاسىز بiردەنە جاساۋ كەلمەسكە كەتتi. بۇگiن جاعداي وزگەردi. دۇنيەجۇزiندە ەشبiر مەملەكەت كينوعا قارجى شىعىندامايدى. كينوشىلار قاجەتتi قارجىنى وزدەرi تابادى. كينودان تاباتىن پايداسى دا شاشەتەكتەن. قازiر امەريكادا ەڭ باي ادامدار - كينو سالاسىندا قىزمەت ەتەتiندەر. دۇنيەنiڭ بايلىعىن دا جۇتىپ جاتقان سولار. جىلىنا 700-دەن استام كينو شىعارىپ، دۇنيەجۇزiنiڭ بارلىق ەلدەرiنە ساتىپ قوماقتى قارجى تابادى ولار.
- قازاق كينوسىنىڭ شىققان بيiگiن اسقاقتاتۋ ءۇشiن نە iستەۋ كەرەك؟
- بiرiنشiدەن، ۇلتتىق كينومىزدىڭ كەڭiستiگiن ۇلعايتاتىن «كينو تۋرالى» زاڭ كەرەك بولدى. بار ماسەلە وسىندا. رەسەيدە ون جىل بولادى، «كينو زاڭى» بار. سوندىقتان دا ولاردىڭ ءورiسi كەڭ.
ەكiنشiدەن، جالعا بەرۋ iسiن جولعا قويۋ كەرەك. ونىڭ قازاق كينوسى ءۇشiن تاربيەلiك تە، ناسيحاتتىق تا ماڭىزى زور.
بيىل «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى شەڭبەرiندە «التىن قور» سەرياسىمەن ۇلتتىق قۇندىلىققا جاتقىزىلعان كينوتۋىندىلارى كورسەتiلدi. بۇل ۇكiمەتتiك باعدارلاما شەنبەرiندە وتكiزگەن ەڭ ۇلكەن مادەني iس-شاراسى بولادى. مۇنداي ۇلتقا زور پايدا اكەلەتiن شارالاردى كوپتەپ وتكiزۋ قاجەت.
- الگiندە امەريكادا ەڭ باي ادامدار كينوشىلار دەپ قالدىڭىز. «قازاقفيلمنiڭ» قابىرعاسىندا جۇرگەندەردiڭ بايلىعى شايلىعىنا جەتە مە؟
- ونداي بايلىق قايدا-ا-ا؟! بiز رۋحاني بايمىز. «قازاقفيلمگە» كەلiپ، بوي كورسەتكەنiمiز ءۇشiن بiزگە كەسiمدi ايلىق تولەنبەيدi. تەاتر ارتiستەرiنە جالاقى بەرiلەدi, بiزدە ونداي جوق. بiز ناقتى جۇمىسىمىز ءۇشiن اقى الامىز.
- كينورەجيسسەر ءۇشiن ءتۇسiرۋ الاڭى دەگەنiمiز نە؟
- بiزدiڭ ارتiستەرiمiز تەاتر ساحناسىنداعى تار شەڭبەردە ويناۋعا ماشىقتانعان. ساحنانى ءتۇسiرۋ الاڭىمەن سالىستىرۋعا بولمايدى. ول سەنiڭ ءار قيمىلىڭا ەركiندiك بەرگەنiمەن، ءاربiر iسiڭدi باقىلاپ تۇرادى. سوندىقتان وندا كەڭ دياپوزوندى جانە شالت قيمىل قاجەت ەتiلەدi. رەجيسسەرلiك جۇمىسىمدا مەن كينو اكتەرiنiڭ ءاربiر قيمىل ەرەكشەلiگiنە، كيiم-كەشەگiنە ءمان بەرەمiن.
- ۇلتتىق كينوعا ارناپ رەجيسسەر دايىنداۋ ماسەلەسi قالاي شەشiلگەن؟
- قازiر ءوز باسىم ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا كۋرس اشىپ، شاكiرت دايىنداۋدى قولعا الىپ وتىرمىن. حالىق اراسىندا بولاشاعىنان ءۇمiت كۇتەتiن جاستار تابىلاتىنىنا سەنەمiن. ماعان ءشوپتiڭ سىبدىرىن سەزەتiن، قيدىڭ يiسiن يiسكەپ وسكەن تالاپكەرلەر قاجەت.
- اڭگiمەڭiزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان،
ازات ۇسەن

«ءۇش قيان» گازەتى