2016 جىلى 1 قاڭتاردا قولدانىسقا ەنگەن «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىندا «ورالمان» مارتەبەسىنىڭ مەرزىمى ءبىر جىل دەپ كورسەتىلگەن. نەگىزى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە تۇراقتى تىركەۋگە تۇرىپ، ازاماتتىققا قۇجات تاپسىرۋعا ۋاقىت ەمىن-ەرىن جەتەدى. سەبەبى، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ ءۇشىن (ىقتيارحات الۋ ءۇشىن)  «ورالمان» كۋالىگىنىڭ قاجەتى جوق. «شەتەلدىكتەرگە جانە ازاماتتىعى جوق ادامدارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ۋاقىتشا جانە تۇراقتى تۇرۋعا رۇقساتتار بەرۋ قاعيدالارىن بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ 2015 جىلعى 4 جەلتوقسانداعى №992 بۇيرىعىنىڭ 9-بولىگىندە «...سونداي-اق وزدەرىنە بەرىلگەن ۆيزانىڭ ساناتىنا قاراماستان، ەتنيكالىق قازاقتار قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇراقتى تۇرۋعا رۇقسات (بۇدان ءارى – رۇقسات) الۋ ءۇشىن ىشكى ىستەر ورگاندارىنا ءوتىنىش بەرەدى» دەپ جازىلعان. قىسقاسى، «قازاق» ەكەنىڭىزدى دالەلدەسەڭىز، قۇجات وتكىزگەن كۇننەن باستاپ، ءۇش ايدىڭ ىشىندە تۇراقتى تىركەۋگە تۇرىپ، ىقتيارحات الا الاسىز دەگەن ءسوز.

ال، «ورالمان» مارتەبەسى نە ءۇشىن قاجەت؟!

«ورالمان» كۋالىگى، بىرىنشىدەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن كەرەك! سەبەبى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ازاماتتىعى تۋرالى» زاڭىنىڭ 6-1-بابىندا جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن (تىركەۋ تارتىبىمەن) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىنا قابىلداۋ شارتتارى كورسەتىلگەن. سوندا جەڭiلدەتiلگەن تارتiپپەن (تiركەۋ تارتiبiمەن) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىنا «1) تۇرۋ مەرزىمىنە قاراماستان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا زاڭدى نەگىزدەردە تۇراقتى تۇراتىن ورالماندار;» قابىلدانادى دەپ بەكىتىلگەن.

ەكىنشىدەن، «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 21-بابىنا ساي، «ورالمان» مارتەبەسىن العان ەتنيكالىق قازاقتار وزدەرىن ورالمانداردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنا ەنگىزۋگە جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىندا ايقىندالاتىن شارتتاردا جانە تارتىپپەن جەڭىلدىكتەر، وتەماقىلار جانە الەۋمەتتىك كومەكتىڭ باسقا دا تۇرلەرىن الۋعا ۇمىتكەر بولا الادى.

دەمەك، قازىر قولدانىستاعى «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنا ساي،  «ورالمان» مارتەبەسىن العان ەتنيكالىق قازاقتار وسى ەكى جەڭىلدىككە يە بولادى.

ەسىمىزدە بولاتىن ءبىر ماسەلە – «ورالمان» مارتەبەسى تەك شەتەلدەن ورالعان ۇلتى قازاق ازاماتتارعا عانا بەرىلەدى.

بۇل – ءبىرىنشى قۇدايدىڭ، ەكىنشى ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ شەتەلدەن تاريحي وتانىنا كوشىپ كەلىپ، قونىستانعىسى كەلەتىن  قانداستارىنا جاساپ وتىرعان ەڭ مول قامقورلىعى مەن مۇمكىندىگى!

وكىنىشكە وراي، جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكتىڭ (وبلىستار مەن رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالارداعى «ورالمان» مارتەبەسىن بەرەتىن جۇمىسپەن قامتۋدى ۇيلەستىرۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار باسقارماسىنىڭ كوشى-قون ءبولىمى مەن تۇراقتى تىركەۋگە قۇجات قابىلدايتىن ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ كوشى-قون قىزمەتى باسقارلامالارى) «ورالمان» مارتەبەسىن بەرەردە نەمەسە تۇراقتى تىركەۋگە قۇجات قابىلداردا دۇرىس تۇسىندەرمەگەنىنىڭ كەسىرىنەن، سونداي-اق قانداستارىمىزدىڭ جوعارىدا ايتىلعان اللا مەن ەلباسىمىزدىڭ ءوزى بەرىپ تۇرعان قامقورلىق مەن مۇمكىندىكتى ۇتىمدى پايدالانا الماۋىنىڭ سەبەبىنەن نەشە مىڭداعان ازاماتتار «ورالمان» مارتەبەسىنىڭ مەرزىمىن ءبىر جىلدان اسىرىپ الدى. ءسويتىپ، قازاقستان ازاماتتىعىن  جەڭiلدەتiلگەن تارتiپپەن (تiركەۋ تارتiبiمەن) الۋ ورايىنان ايىرىلىپ قالدى.

وسى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن قانداي قارەكەتتەر جاسالدى؟!

ەندى وسىعان كەلەيىك.

2017 جىلدىڭ 3 قاراشاسىنان باستاپ «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭى پارلامەنتتە قايتا قارالىپ، 2018 جىلى 16 ساۋىردە ەلباسى قول قويدى. وسى تالقىلاۋدا مەن اتالعان ءتۇيىندى شەشۋدىڭ ەكى جولىن ۇسىندىم.

ونىڭ ءبىرىنشىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ازاماتتىعى تۋرالى» زاڭىنىڭ 6-1-بابىنداعى «1) تۇرۋ مەرزىمىنە قاراماستان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا زاڭدى نەگىزدەردە تۇراقتى تۇراتىن ورالماندار;» دەگەن بولىكتەگى «ورالماندار» دەگەن ءسوزدى «ەتنيكالىق قازاقتار» دەپ وزگەرتۋ. بۇل وزەرىس اتالعان زاڭعا ەنگەندە، قانداستارىمىز «ورالمان» كۋالىگىنە بايلانباي، تەك ۇلتىنىڭ «قازاق» ەكەنىن دالەلدەسە بولدى، بىردەن ازاماتتىققا قۇجات تاپسىرا بەرەتىن ەدى.

ەكىنشىسى، «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 25-بابىنا 3-1) تارماق ەتىپ، «ورالمان مارتەبەسىنىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن جاعدايدا توقسان كۇنگە ءبىر مارتە ۇزارتىپ بەرىلەدى» دەگەن تولىقتىرۋ ەنگىزۋ.

اتالعان ەكى ۇسىنىستىڭ ەكەۋى دە تالقىعا ءتۇسىپ، ءبىرىنشى وتىرىستا ۇشىپ كەتتى. قارسى شىققان ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنە قاراستى كوشى-قون كوميتەتى توراعاسىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى اسلان قارجاۋباەۆ!

جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى، دەپۋتات كارىباي مۇسىرمانعا «اشىق حات» (https://abai.kz/post/63484 ) جازىپ، «ءسىز ايتقان ۇسىنىستاردى ءتيىستى مينيسترلىكتەردەن ناقتى دەرەكتەر الدىرىپ، ءوزىڭىزدىڭ قاتىسۋىڭىزبەن تاعى ءبىر قارايتىن بولامىز.» - دەگەنگە كەلتىردىك. دەپۋتات كارىباي يمانجانۇلى ۋادەسىندە تۇرىپ، ەكى ۇسىنىپ قايتا كۇنتارتىپكە ەنىپ، تالقىعا ءتۇستى.

ءبىرىنشى ۇسىنىسقا   اسلان قارجاۋباەۆ ءتىس-تىرناعىمەن قارسى بولىپ، سازارىپ-كوگەرىپ وتىرىپ الدى. بۇل جونىندە سول كەزدە «قارعىسقا قالما، قارجاۋباەۆ!» (https://abai.kz/post/63665 ) دەگەن ماقالا دا جازدىق. سوعان قاراماستان، «ورالماندار» دەگەن ءسوزدى «ەتنيكالىق قازاقتار» دەپ وزگەرتۋ تۋرالى ۇسىنىسىز وتپەي قالدى.

ال،  «ورالمان مارتەبەسىنىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن جاعدايدا توقسان كۇنگە ءبىر مارتە ۇزارتىپ بەرىلەدى» دەگەن ەكىنشى جوبامىزدى اسلان قارجاۋباەۆ پەن ەڭبەك، الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە كوشى-قون كوميتەتىنىڭ توراعاسى اقمادي سارباسوۆ ءبىرى باس بولىپ، ءبىرى ءتوس بولىپ «...ورالمان مارتەبەسى توقتاتىلعان كۇننەن باستاپ التى اي ىشىندە ونى ۇزارتۋ تۋرالى ءوتىنىش بەرە الادى» دەپ،  قۋشيتىپ تاستاپتى.

«ورالمان» مارتەبەسىنىڭ مەرزىمى ءبىر جىلدان اسىپ كەتكەن اعايىندارىمىزدىڭ سورى بولار، مەن قىزمەت  قاربالاستىعى سەبەپتى، ءدال سول جوبا بەكىتىلەتىن كۇنى ماجىلىستەگى جۇمىس توبىنىڭ وتىرىسىنا قاتىسا الماي قالىپ ەدىم، امال نە، دەپۋتاتتار لىپ ەتكىزىپ قابىلداپ جىبەرىپتى...

ناتجە نە بولدى؟!

«ورالمان» مارتەبەسىنىڭ مەرزىمى التى ايدان اسىپ كەتكەن نەشە ون مىڭداعان قانداستارىمىز تاعى شۋلاپ قالا بەردى. قازىرگە دەيىن ولاردىڭ كوبىنىڭ تولقۇجاتىنىڭ نە ۆيزاسىنىڭ ۋاقىتى تولىپ، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىققا ۇشىراپ جاتىر...

سوندىقتان، ول اعايىنداردىڭ وبالى مەن قارعىس-سىلەسى بولسا، ول زاڭ جوباسىن ۇسىنىپ وتىرعان، قابىلدانعالى تۇرعان وڭ وزگەرىسكە تەرىس شەكتەۋ قويعان، كەر باققان  اسلان قارجاۋباەۆ پەن اقمادي سارباسوۆتىڭ موينىندا!

ەندى بۇل ماسەلە قالاي شەشىلەدى؟!

اللا قالاسا، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىندە «حالىقتىڭ كوشى-قونى» جانە سوعان قاتىستى بىرنەشە زاڭعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر. مەن وسى اتالعان مينيسترلىكتە قۇرىلعان «كوشى-قون پروتسەستەرىن رەتتەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا زاڭناماعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىنىڭ تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋ كوميسسياسىنىڭ مۇشەسىمىن. ورايى كەلسە، ايانىپ تۇرعام جوق! قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ازاماتتىعى تۋرالى» زاڭىنىڭ 6-1-بابىنداعى «1) تۇرۋ مەرزىمىنە قاراماستان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا زاڭدى نەگىزدەردە تۇراقتى تۇراتىن ورالماندار;» دەگەن بولىكتەگى «ورالماندار» دەگەن ءسوزدى «ەتنيكالىق قازاقتار» دەپ وزگەرتۋ تۋرالى ۇسىنىسىمدى قايتا قوسىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ازاماتتىعى تۋرالى» زاڭىنا، «زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى» زاڭىنا، «مەرەكەلەر تۋرالى» زاڭىنا جانە «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى»  كودەكسىنە ءتيىستى وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى تاعى ونشاقتى جوبانى  سول كوميسسياعا باياعىدا ۇسىنىپ قويدىم.

وتكەندە ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىندە كوميسسيانىڭ ەكى وتىرىسى بولدى. مىڭ بولعىر  اسلان اعا قارجاۋباەۆ قۇدايدان قورىقسا كەرەك، رايىنان قايتىپتى. «ءبىز قانداستارىمىزدىڭ ازاماتتىق الۋىن «ورالمان» مارتەبەسىنە بايلاپ قويساق، قانداستارىمىزدىڭ تەڭ جارىمىن ازاماتسىز قالدىراتىن ءتۇرىمىز بار. سوندىقتان، «ورالماندار» دەگەن ءسوزدى «ەتنيكالىق قازاقتار» دەپ وزگەرتپەسەك بولمايدى!» دەپ، سايراپ وتىر. شىمىرىگۋ دەگەن اتىمەن جوق!

سونىمەن، بۇل ۇسىنىس ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى جاساپ جاتقان زاڭ جوباسىنىڭ تۇجىرىمداماسىنا ەندى. ادىلەت مينيسترلىگى تەكسەرىپ، پارلامەنت تالقىسىنا تۇسسە، زاڭ دۇرىستالار ەدى.

«ورالمان» مارتەبەسىنىڭ مەرزىمىن وتكىزىپ العان قانداستارىمىزدىڭ قاتتى قينالىپ كەتكەنى شىن. باق كۇندە جازىپ جاتىر. قوعامدىق ۇيىمدار مەن ۇلشىل بەسەندىلەر اسلان قارجاۋباەۆ پەن اقمادي سارباسوۆتىڭ تەلەفونىنا تىنىشتىق بەرمەي، ەسىگىن دۇركىن-دۇركىن قاعىپ جاتقان كورىنەدى.

بىراق، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ازاماتتىعى تۋرالى» زاڭىنا ءبىز ۇسىنعان جوبا ەنبەي، بۇل ماسەلە شەشىمىن تاپپايدى. ول ءۇشىن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى زاڭ جوباسىن تەزدەتىپ پارلامەنتتىڭ قاراۋىنا وتكىزۋى كەرەك! باسقا امال جوق!!!

اۋىت مۇقيبەك

 17.10.2018

استانا

Abai.kz