ءور التايدىڭ باۋرايىندا ءوسىپ-ونگەن عالىم اكە التاي تاۋىنىڭ ورەلى دە كوشەلى مىنەزىن، دارحاندىعى مەن اسقاقتىعىن وزىنەن تۋعان بالا مىنەزىنەن كورگىسى كەلدى مە ەكەن كىم ءبىلسىن، اتىن التاي قويعان ەكەن. ءور التاي مەن اسقاق الاتاۋدىڭ سۇلۋلىعىنا قاتار تامسانىپ، جاسىنان عىلىمنىڭ قيىن جولىنىڭ قانداي بولارىن جۇرەگىمەن، بۇكىل بولمىسىمەن سەزىنىپ وسكەن التاي سارسەنۇلى بۇگىندە قازاق عىلىمىنىڭ كورنەكتى وكىلى، بەلگىلى تۇركولوگ عالىم.
التايداي ەڭسەلى، بىرەۋگە جاعىنىپ، جاقسى اتانۋدى بىلمەيتىن قايسار مىنەزدى، عىلىم جولىندا ادالدىقتى ماقسات تۇتقان، ناعىز عىلىم جاساۋشى تۇلعا – التاي اعانىڭ بۇگىندە مەرەيتويى. اعا تىرلىگىنەن بولدىم، تولدىم دەپ مارقايۋدان گورى، عىلىمداعى نەگىزگى ماقسات، مۇددە بيىكتىگى اڭعارىلادى.
بەلگىلى تۇركولوگ التاي سارسەنۇلى امانجولوۆ ەسىمى تەك قازاقستان نەمەسە تمد ەلدەرىنە عانا ەمەس، سونداي-اق، كوپتەگەن شەتەلگە بەلگىلى. بۇلاي دەۋىمىزگە عالىمنىڭ تۇركيادان، قىتايدان شىققان ەڭبەكتەرى كۋا.

ءور التايدىڭ باۋرايىندا ءوسىپ-ونگەن عالىم اكە التاي تاۋىنىڭ ورەلى دە كوشەلى مىنەزىن، دارحاندىعى مەن اسقاقتىعىن وزىنەن تۋعان بالا مىنەزىنەن كورگىسى كەلدى مە ەكەن كىم ءبىلسىن، اتىن التاي قويعان ەكەن. ءور التاي مەن اسقاق الاتاۋدىڭ سۇلۋلىعىنا قاتار تامسانىپ، جاسىنان عىلىمنىڭ قيىن جولىنىڭ قانداي بولارىن جۇرەگىمەن، بۇكىل بولمىسىمەن سەزىنىپ وسكەن التاي سارسەنۇلى بۇگىندە قازاق عىلىمىنىڭ كورنەكتى وكىلى، بەلگىلى تۇركولوگ عالىم.
التايداي ەڭسەلى، بىرەۋگە جاعىنىپ، جاقسى اتانۋدى بىلمەيتىن قايسار مىنەزدى، عىلىم جولىندا ادالدىقتى ماقسات تۇتقان، ناعىز عىلىم جاساۋشى تۇلعا – التاي اعانىڭ بۇگىندە مەرەيتويى. اعا تىرلىگىنەن بولدىم، تولدىم دەپ مارقايۋدان گورى، عىلىمداعى نەگىزگى ماقسات، مۇددە بيىكتىگى اڭعارىلادى.
بەلگىلى تۇركولوگ التاي سارسەنۇلى امانجولوۆ ەسىمى تەك قازاقستان نەمەسە تمد ەلدەرىنە عانا ەمەس، سونداي-اق، كوپتەگەن شەتەلگە بەلگىلى. بۇلاي دەۋىمىزگە عالىمنىڭ تۇركيادان، قىتايدان شىققان ەڭبەكتەرى كۋا.
ءور التايدىڭ جازعى عاجايىپ سۇلۋلىعى مەن قايسار قىسى سارسەنۇلى التايدىڭ ىشكى بولمىسىن تانىتارداي. سۇلۋلىعى – عىلىم جاندىلىعى، عىلىمي ورتاداعى تازا مىنەزدىلىگى بولسا، قايسارلىعى (مىقتىلىعى دا وسىندا ما كىم ءبىلسىن؟!) – كەز كەلگەننىڭ ۋىسىنا تۇسە قويمايتىن، كەز كەلگەننىڭ شاماسى جەتىپ، تابان تىرەپ زەردەلەي المايتىن كونە تاريحي مۇرالاردىڭ ءتىلىن قيىننان قيىستىرىپ، جىگەرلىلىكپەن زەرتتەپ كەلە جاتقانى بولسا كەرەك. نار كوتەرەر جۇكتى كوتەرگەن نار تۇلعانى بۇگىنگى جەتپىسكە كەلگەن شاعىندا قالاي ماقتاسا دا، قالاي ارداقتاسا دا جاراساتىنى – شىندىق.
1893 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا دات عالىمى ۆ.تومسەن دۇنيە ءجۇزىن ءدۇر سىلكىندىرگەن سەنساتسياسىندا ورحون جانە ەنيسەي وزەندەرىنىڭ بويىنداعى رۋنيكالىق جازۋلاردىڭ تۇركى حالىقتارىنىڭ ەنشىسىنە تيەتىندىگىن دالەلدەسە، ودان ءبىر عاسىردان كەيىنگى ا.امانجولوۆتىڭ كونە تۇركى جازۋلارىنىڭ پايدا بولىپ، قالىپتاسقان مەرزىمىن 1000 جىلعا شەگەرۋى دە عىلىم ءۇشىن ءدال وسىنداي جاڭالىق ەدى. التاي امانجولوۆتىڭ حح عاسىردىڭ 70-جىلدارى ايتىلعان عىلىمي تۇجىرىمدالعان، تىلدىك دەرەكتەر نەگىزىندە دالەلدەنگەن وسى بولجامى ءحىح عاسىردان الەم تۇركىتانۋشىلارىنا اكسيوما نەگىزىندە قالىپتاسقان كوزقاراس تامىرىنا بالتا شاپقانداي اسەر ەتتى. اتاقتى عالىم ل.گۋميلەۆ ا.امانجولوۆتىڭ دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىنا بەرگەن پىكىرىندە: «…عالىم ەڭبەگىنىڭ نەگىزگى ءدانى اۆتوردىڭ عىلىم ورداسىندا قالىپتاسىپ كەتكەن پىكىرگە قارسى شىعۋى. ا. امانجولوۆ كونە رۋنيكالىق ەسكەركىشتەردىڭ قالىپتاسۋ تاريحىن V-VI عاسىرلارعا جاتقىزاتىن عالىمدار پىكىرىنەن وزگەشە پايىمداۋ ايتىپ، ونىڭ مەرزىمىن 1000 جىلعا شەگەرەدى. جازۋدىڭ تاريحىن حۋن مەملەكەتى داۋىرىنەن باستايدى. بەلبەۋدەگى جازۋدىڭ رۋنيكا ەكەنىن دالەلدەگەن. التاي امانجولوۆتىڭ پىكىرى دۇرىس پا؟ ونى ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن. الايدا ءحىح عاسىردان بەرى عىلىمي بولجام رەتىندە تۇراقتى قالىپتاسقان پىكىرگە قارسى پىكىر ايتۋ، ول – ەرلىك. عىلىم ارقاشان دامۋ ۇستىندە بولۋ كەرەك، سوندىقتان «قاتىپ» قالعان عىلىمي پىكىرلەردى جاڭارتىپ وتىرۋ قاجەت. ا.امانجولوۆ پىكىرىنە قوسارىم، حۋنداردىڭ ءالفاۆيتى بولعان. ءالفاۆيتتىڭ ءبىزدىڭ داۋىرگە جەتپەگەن سەبەبى حۋندار جازۋدى ۇزاق ساقتالمايتىن ماتەريالدارعا جازعان…».
ا.امانجولوۆ قازاقستانداعى كونە تۇركىلىك جازبا مۇراعاتتار ءتىلىن زەرتتەۋشى ساناۋلى عانا عالىمداردىڭ ءبىرى عانا ەمەس، ساناتتىسى. ارينە، بۇل جولعا ءتۇسۋى دە كەزدەيسوق بولعان نارسە ەمەس، قايسار عالىمنىڭ سانالى تاڭداۋى بولسا كەرەك. كىم ءبىلسىن، كەزىندە، قازاق حالقىنىڭ ەتنيكالىق قۇرامى تۋرالى، كونە قازاق رۋ-تايپالارىنىڭ ەجەلگى تاريحى تۋرالى تەرەڭنەن سىر تارتقان عالىم اكەنىڭ ءوزى ىسكە اسىرا الماعان اسىل ارمانىنا بالاسىن جەتەلەگەن ءۇمىتى جاتىر ما ەكەن؟ ىشكى سىرىن كوپكە جاريالاي قويمايتىن، جاريالىلىعىنان گورى قالتارىس سىرى باسىم اعانىڭ عىلىمداعى جولىنىڭ باستالۋىن وسىلاي توپشىلادىق
حالقىنىڭ دارا پەرزەنتى، دارىندى تۇركىتانۋشى، كونە تۇركى رۋنيكالىق ەسكەرتكىشتەردىڭ قازاقستانداعى بىرەگەي مامانى، ارداقتى ۇستاز، عالىم ا.امانجولوۆ بۇگىن 75 جاستا. ا.امانجولوۆ 1957 جىلى م.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى شىعىس تىلدەرى ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، اسپيرانتۋرادان كەيىن 1963 جىلى پروف. ۆ.ناسيلوۆ جەتەكشىلىگىمەن «كونە تۇركى جازۋ ەسكەرتكىشتەرى تىلىندەگى ەتىستىكتەردىڭ مەڭگەرۋى» تاقىرىبىندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعادى.
1963 جىلى جازىلعان كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسى جەتەكشىسى ۆ.ناسيلوۆتىڭ جاۋاپتى رەداكتورلىعىمەن 1969 جىلى ماسكەۋدە «ناۋكا» باسپاسىندا «گلاگولنوە ۋپراۆلەنيە ۆ يازىكە درەۆنەتيۋركسكيح پامياتنيكوۆ» دەگەن ەڭبەگى جارىق كوردى . «كونە تۇركى جازۋىنىڭ تاريحى تۋرالى دەرەكتەر مەن زەرتتەۋلەر» تاقىرىبىنداعى 1975 جىلعى دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسى ا.امانجولوۆتىڭ ۇزاق جىلعى ىزدەنۋىنىڭ جەمىسى بولدى. اراعا 30 جىل سالىپ جاڭا ەپيگرافيالىق جانە پالەوگرافيالىق دەرەكتەر نەگىزىندە دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىنىڭ عىلىمي تۇجىرىمدارى ەكشەلەنىپ، دايەكتەلىپ، قوسىمشا تىلدىك جانە عىلىمي دەرەكتەرمەن تولىقتىرىلىپ 2003 جىلى «مەكتەپ» باسپاسىندا «يستوريا ي تەوريا درەۆنەتيۋركسكوگو پيسما» (365 بەت) ەڭبەگى جارىق كوردى.
جارتى عاسىر عۇمىرىن اتا-بابا جازۋىنىڭ ەتنوگەنەزى ماسەلەسىنە، ولاردىڭ جازۋ مادەنيەتىنىڭ قۇپيا سىرىن اشۋعا باعىشتاعان التاي سارسەنۇلى ءوزىنىڭ عىلىمداعى پوەزياسىن ەشقاشان وزگەرتكەن ەمەس. عالىم اعانىڭ ءوز سوزىمەن باعا بەرەر بولساق، «عىلىم كۇنكورىستىڭ قامى ءۇشىن جاسالعان ساۋىندى سيىردىڭ سۇمەسىنى دە ەمەس، كاسىپقوردىڭ قالىپقا قۇيا سالاتىن بۇيىمى دا ەمەس، جالىنىنا جانىن كۇيدىرىپ، اقىل ازابىن كەشىپ قانا جاسالاتىن بەينە ءبىر ءتۇپسىز تەرەڭ مۇحيت قوي. ارينە، مۇحيتتىڭ سۋى اششى، داۋىلى ۇرەيلى، تولقىنى اساۋ، قاۋىپ پەن قاتەر دە مول، سىرى دا تۇڭعيىق. عىلىم جولى دا وسى ىسپەتتى. عىلىم كەمەسىنە مىنگەن ادامعا تۋار قيىندىقتىڭ ءتۇرى كوپ، تەك ونىڭ ازابىنا قاسقايا قارسى تۇرىپ، توتەپ بەرۋ ءۇشىن قايسارلىق پەن باتىلدىققا،تاپقىرلىق پەن شىدامدىلىققا بەلىن بەكەم بۋسا عانا مەرەيلى بولماق». ءبىلىم مينيسترلىگى تابالدىرىعىن توزدىرىپ، تالاي حاتتار مەن ءوتىنىش-تىلەكتەر جازىپ وقۋ باعدارلاما جۇيەسىندە مىندەتتى ماماندانۋ ءپانى رەتىندە وقىتىلۋىنا ءوز كۇشىن سالعان پروف. ا.امانجولوۆ «كونە تۇركى ءتىلى»، «تۇركى فيلولوگياسىنا كىرىسپە» پاندەرىندە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتى ستۋدەنتتەرىنە وسىلاي دەپ ۇيرەتەدى. ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتاعان ۋنيۆەرسيتەتتەر ىشىندە ءبىزدىڭ ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى فيلولوگ-ستۋدەنتتەرىنىڭ ەرەكشەلىگى اتالعان پاندەردىڭ ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە وقىتىلۋىندا عانا ەمەس، قازاقستانداعى رۋنيكا جازبا ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ءتول مامانى پروف. ا.امانجولوۆتىڭ لەكتسياسىن ءوز اۋزىنان تىڭداۋى.
اتا-بابامىزدىڭ تاريحى مەن كونە جازبا مادەنيەتىنىڭ ۇشان-تەڭىز جۇمباق سىرلارىنا بويلاي ەنگەن عالىم جۇرەگىنەن مىناداي جىر جولدارى توگىلىپتى:
ەلجىرەپ ەلگە جۇرەگىم،
ەركەلەپ ماڭگى جۇرەمىن.
كوزىندەي اتا-بابانىڭ
كورىندىڭ ماعان، ءور ەلىم!
تۇركىلىك دەپ تانىلاتىن جازۋدىڭ قىر-سىرىن تانىعان قازاق عالىمىنىڭ جۇرەگى وسىلايشا ەلجىرەي سوعىپ، تاريحتىڭ قاتپار-قاتپار كونە شەجىرەسىنەن قازاق جازۋىنىڭ دا وزىندىك سىلەم-ءىزىن ىزدەپ، زامانالار شاڭى باسسا دا، توت باسپاس سارى التىنداي ساقتالعان جازۋدىڭ ءىزىن قالىڭ سوقپاق جولداردىڭ اراسىنان سارىلا ءجۇرىپ، تاۋىپتى. تالاس، ىلە، سىر، ەرتىس وزەندەرى بويىنان تابىلعان ءبىرشاما كونە رۋنيكالىق جازۋدىڭ بار ەكەنى انىقتالعان تۇستا، سونى وقىپ، سىرىن اشقان بىردەن-ءبىر عالىم التاي سارسەنۇلى ەكەنىن ەل بىلەدى، مويىندايدى. ايتالىق، ىلە وزەنىنىڭ كەتمەن تاۋ جوتاسىنىڭ قيا جارتاسىنا قاشالعان رۋنيكالىق جازۋدى ءۇش جەردەن تاۋىپ، سۋرەتىن ءتۇسىرىپ، وقىعان، ەسىك قالاسىنىڭ ىرگەسىنەن اشىلعان ساق داۋىرىنە جاتاتىن ۇلكەن قورعاننان تابىلعان كۇمىس توستاعاننىڭ سىرتقى تۇبىنە ويىلىپ جازىلعان جازۋدى وقىپ تياناقتاعان، سىر بويىنداعى شاردارادان تابىلعان ەسكى قورعاننان شىققان القاداعى جازۋدى وقىعان، پاۆلودار وبلىسىنان تابىلعان قورىمنىڭ ساق داۋىرىنە جاتاتىنىن دالەلدەگەن، مارقاكولدەن تابىلعان قولا ايناداعى رۋنيكالىق جازۋدى وقىعان پروفەسسور ا.امانجولوۆ بولاتىن.
التاي سارسەنۇلىنىڭ تاعى ءبىر قايسارلىعى تۇركى تىلىندەگى لەكسيكالىق بىرلىكتەردى شۋمەرلىك جازۋلارمەن سالىستىرىپ، ورتالىق قازاقستانداعى كەڭگىر وزەنىنىڭ اتىن شۋمەر (كەڭگەر) جەرىنىڭ اتىمەن ۇندەس كەلۋى تەگىن ەمەس دەۋىمەن دە بايلانىستىرار ەدىك. “تۇركى ءتىلى جونىندەگى ەڭ العاشقى مالىمەت مەسوپوتاميانىڭ وڭتۇستىگىنەن (شۋمەردەن) تابىلعان ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى ءىۇ-ءىىى مىڭ جىلدىقتاردى مەڭزەيتىن يدەوگرافيالىق جازبا ەسكەرتكىشتەرىنەن بايقالاتىنىن” ناقتى مىسالدار ارقىلى دالەلدەگەن عالىمنىڭ تۇجىرىمىنا نازار اۋدارىڭىزشى: ء“تىل مەن ەتنوستىڭ بىرەگەيلىگىن ەسكەرسەك، ەتنوستىڭ ءوز انا ءتىلىن قادىرلەۋى ابدەن زاڭدى بولارى حاق. انا تىلىنە دەگەن شىنايى سۇيىسپەنشىلىك پەن قۇرمەت حالىقتىڭ سانا-سەزىمى نەعۇرلىم دامىعان سايىن سوعۇرلىم كەمەلدەنىپ، ءوسىپ، وركەندەي ءتۇسۋدىڭ نىشانى بولىپ تابىلادى” (تۇركى فيلولوگياسى جانە جازۋ تاريحى، 27-بەت).
قازاق جەرىنىڭ الەمدىك وركەنيەتتەن اۋلاق بولماعانىن تەرەڭنەن تانىعان عالىم زەرتتەۋلەرىنىڭ ماڭىزىن ءتۇسىنىپ، باعالاۋ پارىز. قازاق جەرى ەجەلگى وركەنيەتتەرمەن تەرەزەسى تەڭ، رۋحاني جانە ماتەريالدىق مادەنيەتتى جاساۋشى ورتانىڭ ءبىرى بولعانىن زەردەلەگەن عالىم زەرتتەۋلەرىنىڭ شوقتىعى بيىك ەكەنى داۋسىز. وتكەن عاسىردا جەتىسۋ ولكەسىنەن تابىلعان ەجەلگى جازۋ ۇلگىلەرىن تەرەڭ تانىعان عالىم-اعا “اتا-بابامىز كونە گرەك ءالفاۆيتىن بىلگەن” دەگەن عىلىمي تۇجىرىم جاسايدى. “كونە گرەك جازۋى ەسكەندىر پاتشانىڭ زامانىندا، يا ودان ءبىر-ەكى عاسىر بۇرىن تارالىپ، ورتا ازيا مەن قازاقستان جەرىندە الدەبىر قۇپيا “ونەر” ەسەبىندە، بۋددالىق موناستىرلەردە ۇزاق ۋاقىت وتكەنىنە قاراماستان، وزگەرىلمەگەن قالپىندا ساقتالعانىن” اۆتور تاپتىشتەپ دالەلدەيدى. كونە تۇركى ءالفاۆيتى مەن ەرتەدەگى گرەك ءالفاۆيتىنىڭ اراسىندا گەنەتيكالىق بايلانىستىڭ بار ەكەنىن جازادى. عالىم زەرتتەۋلەرىنىڭ نەگىزىندە جاسالعان تۇجىرىم قازاق جازۋى تاريحىنىڭ كونە باستاۋلارىن تانىتادى دەپ پايىمدايمىز.
ا.امانجولوۆتىڭ “دەمەك، اتا-بابالارىمىزدىڭ كونە گرەك ءالفاۆيتىن مەڭگەرىپ، پايدالانىپ، ءوز ءتىلىنىڭ دىبىستىق جۇيەسىنە لايىقتى ءتول جازۋىن – كونە تۇركى ءالفاۆيتىن وتە ەرتە، ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بىرنەشە عاسىر بۇرىن ويداعىداي جاساپ شىعارعان” دەۋى الەمدىك جازۋ ۇلگىسى ارامەي تاڭبالارىنان باستاۋ العان دەگەن عىلىمي ويدى ناقتىلاي تۇسەدى. ياعني كونە تۇركى جازۋى ساق جازۋىنىڭ زاڭدى جالعاسى دەگەن عىلىمي بايلامدى نەگىزدەپ، سالماقتى عىلىمي زەرتتەۋلەر ارقىلى دالەلدەيدى.
التاي اعا زەرتتەۋلەرىن وقىپ وتىرعاندا، قازاقتىڭ بايتاق دالاسىنداعى ءار تاۋ، ءاربىر تاس، اتامەكەننىڭ تەكتى اتاۋلارى سىر شەرتىپ جاتقانداي كورىنەدى. شەشۋىن تاپ تا سىرىن تانى دەيتىندەي. ونىڭ سىرىن ەرىنبەي ىزدەگەن، تالماي، تاۋسىلماي تاباندىلىق تانىتقاندار عانا اشارى تاعى دا راس. ءسىرا، مۇنداي زور ەڭبەك، قاجىر-قايرات تۋعان جەرگە، وسكەن توپىراققا دەگەن ىستىق ماحابباتتان ءنار السا كەرەك. “سەن نەتكەن اسىلسىڭ، اتا مەكەن! قازىنالى قويناۋىڭدا تالاي ۇرپاق ءومىر كەشسە دە، قۇپيا سىرىڭدى جاريا ەتپەي، ىشكە بۇگىپ، موماقانسىپ جاتاسىڭ دا قوياسىڭ. سول ءبىر سىرىڭدى بىلسەك-اۋ دەگەن ىنتىزار پەرزەنتتەرىڭ جار قۇلاعى جاستىققا تيمەي قانشا تالپىنسا دا، “شەش كوڭىلىمنىڭ جۇمباعىن” دەگەن سىڭايىڭنان ءبىر اينىمايسىڭ” دەپ تولعانادى التاي اعا.
ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ۆ.ناسيلوۆ 1959 جىلى 18 ناۋرىزدا التاي سارسەنۇلىنا جازعان ءبىر حاتىندا بىلاي دەگەن ەكەن: “يا ۋبەجدەن، چتو ۆى ۆەرنايا ەگو سمەنا ي پرودولجيتە ەگو يسسلەدوۆاتەلسكۋيۋ رابوتۋ”. ءيا، پروفەسسور قاتەلەسپەپتى. التاي امانجولوۆ اكەنىڭ عىلىمي جولىن جالعاستىرىپ، دامىتىپ، قازاق عىلىمىنىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتە ءتۇسىپ، جاڭا عىلىمي باعىتتارعا ۇلاستىرا الدى.
“جار جاعالاتقان” جاھاندانۋ زامانىندا جالعىز ءجۇرىپ، كونەنىڭ كيەلى كوزىن اشىپ، تۋعان جەردىڭ قاسيەتتى توپىراعىندا كومىلە جازداعان جادىگەرلەردى تاۋىپ، كىلتىن اشىپ، تۋعان حالقىڭىزعا قايتا تارتۋ ەتىپ، ءوز تاريحىن وزىنە قايتا تانىتىپ، تاعىلىمىن كورسەتىپ، تانىتقان سىزدەي نار تۇلعالاردىڭ الاش ەلىندە بولعانىنا تاعى دا ءتاۋبا!
راۋشان اۆاكوۆا، انار سالقىنباي، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورلارى

«انا ءتىلى» گازەتى 12 ماۋسىم 2009 جىل