ەلباسىنىڭ بۇگىنگى «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسى ءار قازاقتىڭ باياعىدان كوكەيىندە كۇمبىرلەپ جاتقان ۇلى ارمانداردىڭ پەرنەسىن ءدوپ باسىپتى. جىلقى مىنەزدى قازاققا ماقالانىڭ اسىرەسە، جىلقى تۋرالى تۇسى مايداي جاققانى انىق. عالىمدار ادامزاتتىڭ دامۋىنا بىردەن-ءبىر قوزعاۋشى كۇش بولعان قاسيەتتى جىلقى جانۋارىن قولعا ۇيرەتۋ قازاق دالاسىنان باستالعانىن ايتتى، جازدى. بەرەل قورعانى ونىڭ بۇلتارتپاس ايعاعى. الايدا الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ ساناسىنا سىڭىرىلمەي، ورتا جولدا قالدى. وسى تۇجىرىم ەلباسى ايتقانداي، بۇكىل الەم قۇنىعا وقيتىن كىتاپ، قىزىعا قارايتىن كينو بولىپ شىقسا، ءار ەلشى، شەت ەلگە رەسمي ساپارمەن شىققان ءار شەنەۋنىك نەمەسە ءار بيزنەسمەن وسىنى شەگەلەي تۇسسە، ۇلى دالانى تانىپ بىلۋگە قۇشتارلىعى،  قۇرمەتى ارتا تۇسەرى انىق.

ارينە،  ەلباسى ايتقان سوڭ وسى يگى ىستەرگە قىرۋار اقشا بولىنەدى. ۇلتتىق ماسەلەلەرگە اقشا بولىنسە، ونىڭ اش بورىشە تۋ تالاقايىن شىعاراتىن اشقاراق شەنەۋنىكتەر الاقاننىن ىسقىلاپ وتىرعان دا بولار. بىزدە كينو تۇسىرىلگەن سايىن ونىڭ قاراجاتى توڭىرەگىندە «ءىشىپ قويدى، جەپ قويدى» دەگەن سارىندا ءبىر داۋ شىعادى. ولاي بولماس ءۇشىن ءار تيىنىنا دەيىن ەسەپكە الىپ، باقىلاۋدى كۇشەيتۋ قاجەت. بۇدان بولەك، ۇلتتىق جوبالاردى ۇيىمداستىرۋ جۇرەگى ۇلتىم دەپ سوعاتىن، حالىقتىڭ تاريحى مەن رۋحانياتىنان تەرەڭ حابارى بار ادامدارعا جۇكتەلۋىن تالاپ ەتۋ ماڭىزدى. اسىرەسە، كينو تۇسىرىلسە ۇلتتىق رۋحى جوق، وزگەنىڭ قاڭسىعىمەن تاربيەلەنگەن ءدۇبارا پىسىقايلاردىڭ قولىنا تۇسۋىنەن ساق بولۋ كەرەك. ولاي بولماعان جاعدايدا «قوبلاندى باتىر» بەينەسىن «بەتمان» تۇرىندە كورىپ، كينودان قازاق دەگەن ەل بارىن تاني الماي قالۋىمىز ابدەن ىقتيمال.

قازاق دالاسىندا ۇلكەن وركەنيەتتىڭ بولعانىن بىلدىرەتىن «التىن ادام» مەن باسقا دا قازبالاردان تابىلعان عاجاپ اشەكەي بۇيىمداردى تاريحپەن ساباقتاستىرا وتىرىپ، جاھاندىق دەڭگەيدە ناسيحاتتاۋدىڭ ماڭىزى ەرەكشە. وسىناۋ ۇلى دالادا عاسىرلار بويى دامىپ، الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تارالعان التىن، كۇمىستەن، تەرىدەن، اعاش پەن سۇيەكتەن، قىشتان جاسالعان قولونەر بۇيىمدارىنىڭ، ويۋلاردىڭ تەڭدەسسىز ۇلگىلەرىنىڭ وتانى قازاق دالاسى ەكەنىن بار عالام بىلۋگە ءتيىس. بۇل ورايدا قازاقتىڭ ۇلتتىق قولونەرىن دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىنۋى، ولار سالىقتان بوساتىلۋى قاجەت. ويتكەنى وعان قازىرشە سۇرانىس تىم جوعارى ەمەس، الايدا جۇمىسى تىم كۇردەلى، شىعىنى كوپ، پايداسى ماردىمسىز. مادەنيەتىنە ەرەكشە قۇرمەتپەن قارايتىن كەز-كەلگەن ەلگە بارا قالساڭىز، تۋريستەر باراتىن جەرلەردىڭ بارىندە ۇلتتىق بۇيىمدارى ساتىلادى، سونىسىمەن سول ەلدىڭ مادەنيەتى ناسيحاتتالادى.

ەلباسى ماقالاسىندا كوتەرىلگەن ەرەكشە ماسەلەنىڭ ءبىرى – رۋحاني قۇندىلىق سانالاتىن اڭىز ءاپسانالاردى، ەرتەگىلەر مەن قيسسالاردى، دالا فولكلورىن جيناقتاۋ، كىتاپتار شىعارۋ جانە ونى تسيفرلىق جۇيەدە مۇراعاتتاۋ. بۇل ەل بولام، تاريحىمدى، سالت-ءداستۇرىم مەن رۋحانياتىمدى ساقتايمىن دەگەن ەل ءۇشىن عاجاپ باستاما. بىزگە دەيىنگى بابالارىمىزدىڭ ءبارى پانيدەن باقيعا ءوتتى، ەندى بىرقاتارى كەلمەستىڭ كەمەسىن كۇتىپ جاعادا تۇر. ءبىز دە وتەمىز. قالاتىن وسى تاسقا جازىلعان، تاسپاعا باسىلعان مۇراعات. سوندىقتان مۇمكىندىگىنشە ۇلتقا قاتىستى دۇنيەنىڭ ءبارىن دەرلىك تسيفرلىق جۇيەدە مۇراعاتتاۋدىڭ ماڭىزى ەرەكشە. ال ونى الەم تىلدەرىنە اۋدارىپ ساقتاۋ جانە تاراتۋ ودان دا ماڭىزدى.

بۇل ورايدا ءار ازامات ءوز ۇلەسىن قوسقانى ابزال. اركىم وزىنەن باستاسىن. مەن دە ءوز ۇلەسىمدى قوستىم جانە قوسا دا الامىن دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، كەزىندە وسى قازاق دالاسىندا عاسىرلاردان بەرى اۋىزەكى تارالىپ، ايتىلىپ كەلگەن اڭىز-ءاپساناردى 12 جىل بويى جينادىم. ولاردىڭ بىرقاتارى كەزىندە 55 تومدىق كىتاپقا ەنگەن بولاتىن. ەل ىشىندەگى سول اڭىز ءاپسانالار نەگىزىندە گازەت شىعاردىم، ۇلتتىڭ وسى تانىم-تۇسىنىگىن عىلىممەن نەگىزدەۋگە تىرىستىم، كىتاپ شىعاردىم. ءالى دە جاريالانباعان مول دۇنيە بار. مىنە، وسىنىڭ ءبارى باسىلىپ، تسيفرلىق جۇيەگە كوشىرىلسە،  ۇلى دالانىڭ كەلەر ۇرپاقتارىنا ۇلاعاتتى مۇرا ەمەس پە؟

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەلباسىنىڭ بۇل ماقالاسى ۇلتتىق رۋحانياتتى وسىرۋگە، ۇلى دالانى الەمگە تانىتۋعا اشىلعان جول، زور مۇمكىندىك. ەندى وسىنى ناۋقانشىلدىققا سالىپ، كوپىرمە سوزبەن سالداقىلاپ، مالتا ەزگەندەي مازاسىن قاشىرماي، ناقتى كونتسەپتسيالار جاساپ، ايقىن باعىتپەن ناقتى ىسكە اسىرۋ - اسا ماڭىزدى.

ادىلبەك قابا

Abai.kz