(2019 جىلدىڭ جاستار جىلى بولىپ جاريالانۋى ورايىندا) 

وسىندان ون جىل بۇرىن «بۇگىنگى جاڭا ەسىمدەر ەرتەڭگى جارىق جۇلدىزدار» اتتى ماقالا جازىپ، جاستار پوەزياسى جايىندا تولعانىس جاساپپىن.

ون جىل از ۋاقىت ەمەس، جاس ءوستى، جارلى بايىدى. تاريحتىڭ سىندارلى بەلەسى ادەبيەت اتتى اۋىر جۇكتى ارقالاعان توپ-توپ قالامگەرلەردى، توم-توم شىعارمالاردى ومىرگە اكەلدى. الدى باقيلىق بولسا، سوڭعى تولقىن ءىزىن باستى. زامانا كۇيىنىڭ شۋاقتى ساتتەرىندە جارقىراپ، جايناپ جۇرگەندەرى دە از ەمەس. شابىتى تاسىرقاپ، شاناعى كورىنگەندەر دە بار شىعار. ارينە، تالعار تالانت، تالماس تالاپ، ەرىنبەس ەڭبەك ەرتە مە كەش پە ءوز جەمىسىن بەرەدى. جۇزدەن وزىپ جۇيرىك شىعادى، مىڭنان شاۋىپ تۇلپار شىعادى.

ادەبيەتتى ساراپتاۋشى ويلى وقىرماندار مەن جاستار قاۋىمىنا ساباق بولسىن دەگەن نيەتپەن سول كەزدەگى وي تولعانىسىنان تۋعان باعامدى قىسقا دا، نۇسقا تۇجىرىپ، ەسكە سالا كەتۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن.

ۇلاربەك دالەي حاقىندا

جول جورعاداي توگىلگەن اسەم جولدار ەسىڭىزگە ەرىكسىز كۇلتەگىن تاستارىن وقۋعا، جىراۋلاردىڭ جاڭا ءۇنىن ەستۋگە جەتەلەيدى. تۇركىنىڭ ۇرپاعى ءتىرى ەكەن عوي دەپ اللاڭىزعا تاۋبە قىلاسىز.

تەك سىرتقى سۇلۋلىق قانا ەمەس، ۇلتتىق رۋح، تەرەڭ ءپالساپا، ىشكى ۇران قامشىنىڭ ورىمىندەي جىمداسىپ جاتىر. قايتالاۋ، بالاڭدىق، جالاڭ ەلىكتەۋشىلىك ەمەس، قالىپتاسقان اقىننىڭ اۋىزدىقسىز جىرىنا قۇلاق ءتۇرىپ، تالانتىنا تامسانىپ وتىرعاندايمىز.

باۋىرجان قاراعىزۇلى حاقىندا

باۋىرجان قاراعىزۇلى جىرلارىنان دا جاستىققا ءتان اساۋلىق پەن پوەزياعا ءتان جاڭا ەكپىن بىردەن بايقالادى. باۋىرجاننىڭ ماعجانعا ارناپ جازعان «اقىن رۋحىمەن سىرلاسۋ» ولەڭى سونىڭ ۇلكەن مىسالى.

سار تاپ بولعان سانامىزعا اق بورانىمەن – بوستاندىق جەلىمەن اڭىراي كەلگەن جاس اقىن كەشەگى ءاز اعا – ماعجانمەن سىرلاسىپ، ول اڭساعان ازاتتىق تاڭىنىڭ ارايىن، ەلىنىڭ ەگەمەندىگىن، حالقىنىڭ قايسارلىعىن ەمىرەنە جىرلايدى.

مۇراتحان شوقان، ەرلان نۇردىحان، ميراس اسان حاقىندا

بۇگىنگى جاستار جىرىنا ۇڭىلگەندە مۇراتحان شوقان، ەرلان نۇردىحان، ميراس اسان سياقتى اساۋ جىردى اۋىزدىقتاعان ەكپىندى لەپ ءتاتتى جىرىمەن تامسانتىپ ءجۇر. اسىرەسە قازاق ولەڭىنە وزگەشە بوياۋ، وزىندىك ءۇن سىڭىرگەن ەرلان جىرىنىڭ ەلەڭى وزگەشە.

ەرلان قوڭىر دالانىڭ ءبىر بولشەگىنە اينالىپ، سۇلۋ ءتۇننىڭ قوينىنا ءوز ەركىنشە سۇڭگيدى. جاساندىلىقسىز دالا ۇلىنىڭ تىلىمەن توگىلە جونەلەدى. ءوز بولمىسىمەن، بوياماسىز، بوتەن ءسوزسىز، قامشىنىڭ ورىمىندەي جۇمىر جىرعا باس يمەي امالىڭىز جوق...

قوپ-قوڭىر اۋەن، قوڭىر ءۇن، دومبىرانىڭ ىشەگىنە، قوبىزدىڭ كومەيىنە جاسىرىنعان ساعىنىش، مۇڭ ءبارى دە كوڭىلگە قونىمدى جۇرەكتى شىمىرلاتا ءتىل قاتادى. الىستان، التى قىردىڭ استىنان تالىپ جەتكەن وسى ءۇن بۇگىنگى قازاق پوەزياسىنىڭ جاسىل باعىن اي نۇرىنداي ايمالاپ، كيەلى قۇسىنداي سۇيەدى. مۇقاعاليدىڭ مۇڭلى جىرى ەرلانعا اينالىپ باسقاشا تولقيدى.

مۇرات شايمارانۇلى حاقىندا

... اقىن ءوزى ۇستانعان وسى جولدى بۇگىنگى پوەزيامەن قابىستىرىپ، ارى قاراي دامىتىپ ەشكىمگە ۇقسامايتىن جاڭا ءبىر باعىتقا قاراي بەت بۇرادى. بۇل باعىت شىعىس شايىرلارىن ۇلگى ەتىپ باستالدى دەسەكتە، ءوزى ەلىكتەگەن تۇلعالاردىڭ قۇشاعىنا قۇلاي كەتەتىن جالاڭ تابىنۋشىلىقتان مۇلدەمگە اۋلاق. ەندىگى جەردە مۇرات بولىپ قانا جىر تولعايدى. ال بەينەلەۋ جاعىندا قاراپايىم، جاساندىلىقتان، زورلانۋدان ادا. ەركىن توگىلگەن.

مۇرات جىرىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى ءار ولەڭىندە ءوزىنىڭ جارقىراعان تانا-مونشاعى بار. جۇرت جاۋىر قىلعان ءسوز ەمەس، تەرەڭنەن ءسۇزىپ العان ىنجۋدەي تازا جولدار ءجيى كەزىگىپ وتىرادى. انا ءتىلىنىڭ قايماعىن قالقىپ، قاجەتىنشە كوسىلەدى.

دەمەك، مۇراتتىڭ اقىندىق اساۋ شابىتتىڭ ارعىماعىن تاقىمىنا باسا بىلگەن تانىمال اقىنداردىڭ بىرىنە اينالعانىن مويىنداۋ كەرەك. جاس جاعىنان قاراعاندا «جاس اقىن» بولما­عانى­مەن پوەزياعا وزىندىك بەتپەن كەلىپ، «شىعىسقا قايتا ءتىل بىتىرگەن»، عازالداردى جاڭعىرىقتىرىپ، جاستاردى قاناتتاندىرىپ جۇرگەن مۇرات اقىندى اتتاپ ءوتۋ مۇمكىن ەمەس.

جاس اقىندار شوعىرى

... جاتتاندى تەورياشىلداردىڭ پوستمودەرنيزمدىك ۇلگىسىنە دە كەلەتىن، وقىرماننىڭ دا سۇرانىسىنا جاۋاپ بەرە الاتىن قانشاما قالامگەرلەر بار.

... وسى جاعىنان قاراعاندا جاستار پوەزياسىندا اقبەرەن ەلگەزەك، ەرلان ءجۇنىس، ارداق نۇرعازى، توقتارالى تاڭجارىق، ۇلاربەك نۇرعالىم، قۋانىش دالەي، گۇلمانات اۋەلحان، ىقىلاس وجاي، ىرىسبەك دابەي، سەرىك بوقان، ازامات تاسقاراۇلى سياقتى ىزدەنىس ۇستىندەگى ءبىر توپ جاس اقىن سول ءبىر سونى سوقپاقتارعا تۇرەن سالعىسى كەلەتىندىگىمەن قۋانتادى.

اقبەرەن ەلگەزەك حاقىندا

ءوزىن تىنىمسىز ىزدەنىس ۇستىندە كورسەتەتىن اقبەرەن جىرى كوبىندە جۇمباق سىرلارعا ورانىپ، ونى وزىنە عانا ءتان وزگەشە بوياۋمەن بەرۋدى ماقسات ەتەتىن سياقتى.

اقبەرەننىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى ءوز ويىن سىلدىر سوزدەن كورى وقيعا نەمەسە سۋرەتپەن جەتكىزۋگە تىرىساتىندىعى.

قۇماردىڭ ءشوبىن تىستەدىم

قۇمىرسقاشا ويلانىپ…

جۋساندى يىسكەپ ايىقتىم،

جىميعان گۇلدەر ىشىنەن…، – دەگەن ءتاتتى دە ءساتتى جولدار ءجاي عانا سۋرەت بولماستان ءوزىندىڭ فيلوسوفياسىمەن كوكىرەگىڭدى جىلى اعىنىمەن جۋىپ وتەدى.

ەرلان ءجۇنىسۇلى حاقىندا

بۇگىنگى جاس ادەبيەتتىڭ تازا وكىلدەرىنىڭ ءبىرى، ەشكىمگە ۇقساعىسى كەلمەي «وداعايلاۋ» جۇرگەن ەرلان ءجۇنىسۇلىنىڭ دا ايتارى مەن بەرەرى از ەمەس.

ەرلان جىرلارىن وقىپ وتىرىپ ەسىڭىزگە ماياكوۆسكي، ومارعازى ايتان كەلەدى ەكەن. .. ەرلان اتالعان ەكى دانانى دا قايتالاماي، بىراق، جاڭاشا جاڭعىرتىپ جاستار پوەزياسىندا جاڭا بەينە جاساپ، تاعى ءبىر ءبۇيىرىمىزدى جاماعان ەكەن.

ەرلاننىڭ «ديالوگتار», «كەدەي» سەكىلدى كوپتەگەن ولەڭدەرى دە از جازسادا ساز جازعىسى كەلەتىن ەرلانشا جازعاندىعىمەن قۇندى. ونىڭ قالامىنان تۋعان ءار ءبىر دۇنيەگە بەي-جاي قارامايتىنىمىزدى بىلدىرسەك، بۇگىنگى پوەزياعا ءتان تىنىستى تولىق مەڭگەرگەن جاڭا زامان اقىنى ەكەنىنە دە كوز جۇما المايمىز. ەرلان جىرىندا ويلىلىققا، تەرەڭدىككە بەت بۇرۋ بار.

ازامات تاسقاراۇلى  حاقىندا

پوەزياعا جاستىققا ءتان جالىنمەن، ولەڭگە، ونەرگە ءتان وزگەشە­لىكپەن كەلگەن ەندىگى ءبىر جاس اقىن ازامات تاسقاراۇلى. اتى تانىمال بولماعانىمەن ولەڭدەرىن تەبىرەنبەي وقۋ، باعالاماۋ مۇمكىن ەمەس.

ازاماتتان جاڭا پوەزيانىڭ تۋىن كوتەرەتىن مىقتى اقىن شىعۋى ابدەن مۇمكىن. قارىم-قايراتى، ءسوز سۇلۋلىعى، كومەسكىلەنىپ جاتقان ىشكى يرىمدەرى  سونى بايقاتادى جانە سەندىرەدى.

ۇلاربەك نۇرعالىمۇلى حاقىندا

ءوز بويىندا بار وزگەشە تالانتىمەن كوزگە ءتۇسىپ جۇرگەن ەندىگى ءبىر جاس اقىن ۇلاربەك نۇرعالىمۇلى.

ۇلاربەكتىڭ «جىلقىلار»، «التاي. قىس. ساعىنىش»، «كوك­سەرەك»، «قاڭعىلەس»، «سوڭعى اۋىل»، «قازاقى ناۋرىز» ولەڭدەرىن وقىساق، وندا جۇرەكتى جارىپ شىققان ساعىنىش، قازاقى قارا دومالىق اۋىل ۇلىنىڭ تاۋعا قاراپ ۇلىعان بولتىرىكتەي بوگەنايلى جىرىنا تاڭداي قاقپاۋ، سۇيىنبەۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن بىلەمىز. ەگەر ۇ.نۇرعالىم سيرەك جازعاننان كورى ۇزبەي تالپىنىپ، جالىقپاي جاتتىعا بەرسە ونىڭ ارعى جاعىندا جاتقان قوماقتى حالىقتىق قور مەن قارا ولەڭدى قامىرشا يلەگەن شەبەرلىگى كومبەلەردەن عانا كورىنەتىن اقىن بولار ەدى دەگەن ويعا اكەلەدى.

تاعى ءبىر شوعىر

قازاققا ولەڭ، ولەڭگە اقىن كوپتىك ەتپەيدى. بۇگىنگى جاس پوەزيامىزدا ءدال قازىر اۋزىمىزعا تۇسپەي وتىرعان تالاي اقىن بار. سول توپقا قايتا قايرىلساق – الىبەك شەگەباي، داۋرەن بەرىكقاجى، بىلىسبەك ابدىرازاق، المات ءيسادىل، ادالبەك ءاحمادي، سايات قامشىگەر، سەرىك سەيىتمان، اسانقادىر يسابەك، ماعيزا قۇناپيا، قۇرالاي ومار، ەرعالي باقاش، ەركىن يساحان، بالتابەك نۇرعالي، شۇعايىپ اقىنۇلى...ەسىمدەرى ەسكە ورالادى.

شالعايلاپ جۇرگەن جاس اقىندار حاقىندا

بۇگىنگى پوەزيامىزدا ءبىزدىڭ قولىمىز جەتپەگەن، جىرلارىن وقۋ مۇمكىندىگىنە يە بولا الماعان تالاي اقىننىڭ بار ەكەندىگىندە دە ءشۇبا جوق. اسىرەسە استانا مەن الماتىدان شالعايلاۋ جۇرگەن كوپ اقىنعا ءبىزدىڭ قولىمىز، بىزگە ولاردىڭ قولى جەتپەي جاتادى. باقىتگۇل باباش، رۋسلان نۇرباي، الماس تەمىرباي، قۋانىش مەدەۋباەۆ سەكىلدى جاس اقىندار سونىڭ ءبىر عانا مىسالى.

مىنە، بۇلار مەنىڭ 2010 جىلى جارىق كورگەن «جالعىزدىڭ ءۇنى» – سىن-زەرتتەۋ ماقالالارى مەن سىر-سۇحباتتار ( الماتى, «اقوتاۋ» باسپاسى, 2010ج) كىتابىمداعى «بۇگىنگى جاڭا ەسىمدەر ەرتەڭگى جارىق جۇلدىزدار» اتتى كولەمدى ماقالامنان الىنعان ۇزىندىلەر عانا. سول كەزدىڭ جانە بۇگىنگى كۇننىڭ كوزىمەن قاراعاندا شىن ايتتىق پا، اعات كەتتىك پە ونى تاريح يەسى – زەردەلى وقىرمان ءوزى ايتادى. دەگەنمەندە، بۇگىنگى قازاق پوەزياسى حاقىنداعى، سونىڭ ىشىندە جاستار شىعارماشىلىعى جايىنداعى سىن-زەرتتەۋلەردىڭ ازدىعى تاعى دا ەسكە ءتۇسىپ، كوڭىلدى قۇلازىتادى.

جاستاردان كۇتەرىمىزدىڭ كوپ ەكەنى سياقتى، الدا كەلە جاتقان جاستار جىلىنان دا كۇتەرىمىز كوپ. جالپى قوعام، الەۋمەتتىك جانە باسقا سالالار توڭىرەگىندە عانا ەمەس، كەلە جاتقان جاڭا جىلدىڭ جاستاردىڭ دا ناعىز شىعارماشىلىق جىلى بولۋىن ءۇمىت ەتەمىز.

اسىرەسە، قالام ۇستاعان قاۋىم عاسىرلار ءولىاراسىنان كەيىن اتقا قونعان القالى توپ – جاس بۋىنعا جالعايتىن عاسىرلىق مىندەتىن، قارىزى مەن پارىزىن ۇمىتپاۋى ءتيىس!

ءجادي شاكەنۇلى

جازۋشى

قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ،

ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى.

حالىقارالىق شىڭعىسحان اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى

Abai.kz