قازىرگى تاڭدا قازاقستان الەمدىك قاۋىمداستىقتا ءوز ورنىن تاپقان، دامىعان ەكونوميكاسىمەن، جۇيەلى ءارى تۇراقتى ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىمەن ەرەكشەلەنەءتىن، تىرەگى مىقتى مەملەكەت رەتىندە قالىپتاستى. قازاقستاننىڭ بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەلىگىنە سايلانۋى، ونىڭ الەمدىك دەڭگەيدە مويىندالۋى، مەملەكەت باسشىسى ن.نازارباەۆتىڭ تۇلعا رەتىندە جوعارى باعالانۋى جانە ونىڭ شەت ەلدەرمەن كوپ قىرلى قارىم-قاتىناستارىنسىز مۇمكىن بولماس ەدى. ەلباسىنىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» باعدارلامالىق ماقالاسىنىڭ ءتۇپ ماقساتى - «ماڭگىلىك ەل» ۇلتتىق يدەيا ەكەنىن تاريحي قۇندىلىقتار ارقىلى اشىپ كورسەتۋ بولىپ تابىلادى.

ەلباسى قازاق حالقىنىڭ سالت-ءداستۇرىن جانە قازاقستان حالقىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىن نەگىزگە الا وتىرىپ، قوعامدىق سانانى زامان تالابىنا ساي جاڭعىرتۋ، سونىڭ نەگىزىندە قوعامدى دامىتۋ بۇگىنگى مەملەكەت الدىندا تۇرعان اۋقىمدى مىندەتتەردى انىقتايدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ قازاقستان حالقىنا، ەلدىڭ دامۋ بولاشاعىنا ارنالعان باعدارلامالىق ماقالاسى مازمۇنى جاعىنان تەرەڭ، بۇعان دەيىن ەل دامۋىنىڭ باعىتىن مەجەلەگەن «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى مەن «ماڭگىلىك ەل» جالپىۇلتتىق يدەياسىنا سۇيەنەدى جانە ول جاھاندانۋ زامانىندا حالىقتىڭ بىرلىگىن، ەلدىڭ تۇتاستىعىن ساقتاپ، نىعايتىپ وتىراتىن ۇلتىمىزدىڭ ءتول مۇرالارىن دارىپتەۋگە نەگىزدەلەدى.

وتكەن تاريحتى زەرتتەمەي، جارقىن بولاشاقتى بولجاۋ مۇمكىن ەمەس. وسىعان وراي، ەلباسى ءوزىنىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسىنىڭ «ۇلت تاريحىنداعى كەڭەستىك پەن ۋاقىت» دەگەن ءبىرىنشى تاراۋىندا مىناداي باستى ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا توقتالادى: اتقا ءمىنۋ مادەنيەتى، ۇلى دالاداعى ەجەلگى مەتاللۋرگيا، اڭ ءستيلى، التىن ادام، تۇركى الەمىنىڭ بەسىگى، ۇلى جىبەك جولى، قازاقستان الما مەن قىزعالداقتىڭ وتانى دەگەن باعىتتارىنا ەرەكشە توقتالادى. بۇگىنگى زامان تالابىنا ساي ءبىرتۇتاس ۇلت بولۋ نەمەسە حالىقتىڭ بىرلىگىن ساقتاۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى تۇرعىندار وسى ماقالاداعى جاريالانعان ۇستا­نىم­داردىڭ ماڭىزدىلىعىن تەرەڭ سەزىنۋى قاجەت. ماقالادا مەملەكەت باسشىسى ۇلتتىق سانانىڭ زامان تالابىنا ساي وزگەرۋى، ونى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامىمىزدىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالدىرا ءبىلۋ جونىندەگى ءوز ويىن دا ورتاعا سالادى.

پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ الماتى اپورتىنىڭ ارعى اتاسى - سيۆەرس الماسىنىڭ وتانى ەكەنىن جانە ونىڭ الاتاۋدىڭ باۋىرايىندا وسەتىنىن ەرەكشە اتاپ وتەدى. وسى تانىمال جەمىستىڭ تەرەڭ تاريحىنا ءۇڭىلىپ، ونىڭ قازاقستان اۋماعىنداعى ىلە الاتاۋى باۋرايىنان ۇلى جىبەك جولىنىڭ كونە باعىتى ارقىلى العاشقىدا جەرورتا تەڭىزىنە، كەيىننەن بۇكىل الەمگە تارالعانىن باياندايدى. ايتا كەتسەك، 1913 جىلى پاريج قالاسىندا وتكەن رەسەي پاتشاسى  رومانوۆتار اۋلەتىنىڭ 300  جىلدىعىنا ارنالعان دۇنيەجۇزىلىك كورمەدە الماتى اپورتى قويىلىپ، جۇرتشىلىقتى تاڭ قالدىرادى.

سونىمەن قاتار قىزعالداق گۇلىنىڭ وتانى - قازاق ەلى ەكەنىن، وسى ادەمى وسىمدىكتىڭ شۋ، ىلە تاۋلارىنىڭ ەتەگىنەن ءالى كۇنگە دەيىن باستاپقى كۇيىندە ساقتالعاندىعىن جانە بۇكىل الەمگە تارالعانىن ناقتى اتاپ وتەدى. بىراق، قىزعالداق گۇلىنىڭ تاريحىنا ۇڭىلسەك، ول 10 ميلليوننان استام جىل  بۇرىن تيان-شان تاۋلارىنىڭ ەتەگى مەن شولەيت دالانىڭ تۇيىسەر تۇسىندا پايدا بولىپ، ءوزىنىڭ ادەمىلىگىمەن كوپتەگەن حالىقتىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ الىپ، بىرتىندەپ  دۇنيەجۇزىنە  تاراعان. حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى قىزعالداق گۇلىنىڭ شىعۋ تەگىن گوللانديا ەلىمەن بايلانىستىرادى. الايدا، «جابايى» قىزعالداقتار وتانى - قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگى، بۇندا ءالى  كۇنگە دەيىن وسى كەرەمەت گۇلدىڭ ادەمى تۇستەرىنىڭ از تارالعان سورتتارى وسەدى.

مەملەكەت باسشىسى ن.نازارباەۆ ماقالاسىنىڭ «تاريحي سانانى جاڭعىرتۋ» دەگەن تاراۋىندا مىناداي ءىرى جوبالاردى قولعا الۋدى ۇسىنادى: «ارحيۆ-2025»، ۇلى دالانىڭ ەسىمدەرى تۇركى الەمىنىڭ گەنەزيسى، ۇلى دالانىڭ ەجەلگى ونەر جانە تەحنولوگيالار مۋزەيى، دالا فولكلورى مەن مۋزىكاسىنىڭ مىڭ جىلى، تاريحتىڭ كينو ونەرى مەن تەلەديدارداعى كورىنىسى. ەلباسى ءوزىنىڭ ماقالاسىندا اتقا ءمىنۋ مادەنيەتى مەن جىلقى شارۋاشىلىعى جەر جۇزىنە ۇلى دالا - قازاقستاننان تاراعانىن ايتا ءوتىپ، ونى جاستاردىڭ اراسىندا ناسيحاتتاۋ، بولاشاق ۇرپاققا قاز قالپىندا جەتكىزۋدىڭ فالسافالىق ءمانىڭ تۇسىندىرەدى.

قازىرگى تاڭدا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋدە،  وسكەلەڭ ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە «ۇلى دالانىڭ ۇلى ەسىمدەرى»، «ۇلى دالانىڭ ەجەلگى ونەر جانە تەحنولوگيالار مۇراجايى» سياقتى ءىرى جوبالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى  ارقاشان دا وزەكتى بولىپ تابىلادى. ال كينويندۋستريا مەن مۋلتسەريالدار ارقىلى ۇلتتىق باتىرلاردى ناسيحاتتاۋ - ەلباسىنىڭ قاراپايىم حالىقتىڭ ىقىلاسىن سەزىنۋىنىڭ كورسەتكىشتەرىنىڭ  ءبىرى. وسى ءىرى جوبالاردى ىسكە اسىرۋ زاماناۋي، دامىپ كەلە جاتقان قازاقستاندى قالىپتاستىرۋدا جاڭا كەزەڭ بولاتىنىنا سەنىمدىمىز.

قورىتا ايتقاندا، ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسىندا زەردەلەنگەن قۇندىلىقتاردى جانە حالىققا ۇسىنىلعان يدەياسىن تەرەڭ ۇعىنا ءبىلۋ، ۋاقىتىلى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا ق.جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە وڭىرلىك مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسور-وقىتۋشىلار قۇرامى ءوز ۇجىمىندا تالقىلاپ، تۋىنداعان تەرەڭ ماعىنالى وي-پىكىرلەردى بىلىكتى دە ءبىلىمدى، الەمدىك باسەكەلەستىككە ساي جاڭاشىل ماماندار دايىنداۋ ۇردىسىندەگى سانانىڭ ءىس-ارەكەتىن وزىق ءجۇرۋ قاجەتتىگىن ارتتىراتىندىعىن جانە  جاس ۇرپاق تاربيەسىنە   باستى نازار اۋداراتىنىن تاعى دا ايشىقتاي تۇسەدى.

باۋىرجان ءجۇنىسوۆ، ق.جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە وڭىرلىك مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى

Abai.kz