وسىدان بiراز بۇرىن ەل iشiندەگi داستارحان باسىندا وتكەن ەمەن-جارقىن اڭگiمە ويىما ورالا بەرەدi. سول اڭگiمەنi جازباسام، موينىمدا قارىز بوپ قالارداي جۇرەمiن. مەلس دەگەن اعامىز بار. ءوزi كوپ اشىلمايتىن كiسi. تەاتردان باسقانى ونەر دەپ سانامايتىن بiر «جامان» ادەتi بار. تەاتر، ساحنا ءارتiسi دەگەندە شىعارعا جانى بولەك. تاتەمiز دە: «وي، بۇل ستۋدەنت كەزدە دە كينوعا اتتاپ باسپايتىن. بۇعان ەرەمiز دەپ ءبارiمiز تەاترشىل، ءارتiس بولىپ كەتە جازداعانبىز» دەپ كۇلiپ قويادى. كۇلiسiپ جاتىرمىز. ءسiرا، سول كوڭiلدi ورتانىڭ اسەرi بولۋى كەرەك، كوپ اشىلا بەرمەيتiن اعامىز دا اڭگiمەگە اۋىق-اۋىق ارالاسىپ قويادى.

«تەاتردا ءبارi كوز الدىڭدا وتەدi. ارتiستەردiڭ ءار ويىنى، قيمىل-ارەكەتi, كۇلگەنi, جىلاعانى ءبارi-ءبارi ادامدى شىنايى اسەرگە بولەيدi. ۇمىتىلمايتىنى دا سودان.

مۇندايدا ەڭ الدىندا وتىرعان كورەرمەننەن باقىتتىسى جوق. ادەتتە تەحنيكا سالاسىنداعى زيالى قاۋىمنىڭ ءومiرiن ونەردەن الشاق ۇستايتىنى ۇنامايدى ماعان. ونداي ادام جارىمجان ادام. ساحنا ءارتiسi دەگەن عاجاپ حالىق قوي. وسى انا بiر جاپال مەن سەيiتتi وينايتىن، اسiرەسە «بەۋ، قىزدار-ايداعى» سەركە شە؟» - دەپ ءسال كiدiرiستەپ قالىپ ەدi, اعامىز ەسiنە تۇسiرگەنشە شىداس بiلدiرمەي: - ەسبولعان جايساڭباەۆ پا، - دەدiم.

- ءيا، سول، سول. ءاي، سابازىڭ ءارتiس-اق قوي. سول ءوزi كورiنبەيدi عوي قازiر. قايدا ءجۇر؟ - دەپ ەدi.

وسىدان بiراز بۇرىن ەل iشiندەگi داستارحان باسىندا وتكەن ەمەن-جارقىن اڭگiمە ويىما ورالا بەرەدi. سول اڭگiمەنi جازباسام، موينىمدا قارىز بوپ قالارداي جۇرەمiن. مەلس دەگەن اعامىز بار. ءوزi كوپ اشىلمايتىن كiسi. تەاتردان باسقانى ونەر دەپ سانامايتىن بiر «جامان» ادەتi بار. تەاتر، ساحنا ءارتiسi دەگەندە شىعارعا جانى بولەك. تاتەمiز دە: «وي، بۇل ستۋدەنت كەزدە دە كينوعا اتتاپ باسپايتىن. بۇعان ەرەمiز دەپ ءبارiمiز تەاترشىل، ءارتiس بولىپ كەتە جازداعانبىز» دەپ كۇلiپ قويادى. كۇلiسiپ جاتىرمىز. ءسiرا، سول كوڭiلدi ورتانىڭ اسەرi بولۋى كەرەك، كوپ اشىلا بەرمەيتiن اعامىز دا اڭگiمەگە اۋىق-اۋىق ارالاسىپ قويادى.

«تەاتردا ءبارi كوز الدىڭدا وتەدi. ارتiستەردiڭ ءار ويىنى، قيمىل-ارەكەتi, كۇلگەنi, جىلاعانى ءبارi-ءبارi ادامدى شىنايى اسەرگە بولەيدi. ۇمىتىلمايتىنى دا سودان.

مۇندايدا ەڭ الدىندا وتىرعان كورەرمەننەن باقىتتىسى جوق. ادەتتە تەحنيكا سالاسىنداعى زيالى قاۋىمنىڭ ءومiرiن ونەردەن الشاق ۇستايتىنى ۇنامايدى ماعان. ونداي ادام جارىمجان ادام. ساحنا ءارتiسi دەگەن عاجاپ حالىق قوي. وسى انا بiر جاپال مەن سەيiتتi وينايتىن، اسiرەسە «بەۋ، قىزدار-ايداعى» سەركە شە؟» - دەپ ءسال كiدiرiستەپ قالىپ ەدi, اعامىز ەسiنە تۇسiرگەنشە شىداس بiلدiرمەي: - ەسبولعان جايساڭباەۆ پا، - دەدiم.

- ءيا، سول، سول. ءاي، سابازىڭ ءارتiس-اق قوي. سول ءوزi كورiنبەيدi عوي قازiر. قايدا ءجۇر؟ - دەپ ەدi.

ارينە، استانادان الىس اۋدانعا كەتكەنiنە شيرەك عاسىردان اسقان اعامىزدىڭ بۇل اڭگiمەسiنە كەشiرiممەن قاراۋعا بولار. بۇل كەشەگi 60-70-شى جىلداردىڭ كورەرمەنi. ول كەزدiڭ كورەرمەندەرi وسىنداي ەدi. سوناۋ اكتەرلەردiڭ ابىزى قاللەكەيدەن باستاپ، ءبارiن جاتقا سوعاتىن. مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىز؟ كەشەگi, ستۋدەنت جىلدارى جانىنا ۇيالاپ قالعان جايساڭ ءارتiس جايساڭباەۆتى اعامىز نەگە ۇمىتا المايدى؟ بار سىر وسىندا ەمەس پە؟ اڭگiمەمiز وسىدان باستاۋ السا كەرەك.

قانشا ۋاقىت وتسە دە حالىقتىڭ شىنايى ونەرپازعا دەگەن ىقىلاسى قالادى. ەل iشiندە ولار تۋرالى، كەشەگi تەاتردىڭ «التىن ءداۋiرi» اتالعان كەزدە تەر توككەن ساحناگەرلەر تۋرالى اراگiدiك بولسا دا، وسىنداي اڭگiمەلەر ايتىلىپ قالادى. ەل ەسiندە قالۋ، حالىق جۇرەگiنiڭ تورiنەن ويىپ ورىن الۋ دەگەن وسى. بۇدان ارتىق باقىتتىڭ دا كەرەگi جوق ونەرپازعا. مiنە، كوزi تiرiسiندە-اق وسىلايشا ەل سۇيiسپەنشiلiگiنە بولiنگەن ەسبولعان جايساڭباەۆتىڭ دا بۇل پانيدەن وزعانىنا 10 جىلدان اسىپ كەتكەن ەكەن. زىمىراپ بارا جاتقان ۋاقىت. تاعدىردىڭ iسi دەگەن وسى. تاڭدامايدى، تالعامايدى. بiرەۋiن بەرسە، بiرەۋiن الىپ جاتىر. الما-كەزەك دۇنيە. سوڭعى ون-ون بەس جىل تالاي ويپازدارىمىزدى ورتامىزدان ويىپ اكەتتi. وكiنiشi قانداي دەسەڭشi سونىڭ. ويلاۋعا سانا جەتپەيدi. سول ايماڭداي الۋان دارابوزداردىڭ ورتاسىندا ەسبولعان ەسiمi دە اسقاق تۇر. ءوز باسىم ول كiسiنi ونداي ەدi, مۇنداي ەدi دەي المايمىن. ويتكەنi, سىرلاسىپ، سىيلاسىپ، جاقىن اڭگiمەلەسە العانىمىز جوق. الگi اعامىز سەكiلدi مىڭداعان ازاماتتاردىڭ اۋزىندا جۇرگەن ادام. ونەرiن كوردiك، تالاي قاناتتاندىق. راحات سەزiمگە بولەندiك. ول كiسi تۋرالى جازىلعان دۇنيەلەر از ەمەس. سونى مەدەت تۇتامىز. ەسبولعان ومiردە دە، ونەردە دە بiر قالپىنان اينىماي ءوتتi. سالعان ورنەگi, ونەرi دە ومiردەگi وزiندەي ەدi, دەگەندi كوپ ايتادى قازiر ارiپتەستەرi. ايتۋ بار دا، جازىپ قالدىرۋ بار. بiرەۋ ايتقان ءسوزدi تاعى بiرەۋ ايتىپ جاتسا، ءبارiبiر سول ءسوزدiڭ يەسi بiرiنشi ايتقان ادام. ەندiگi ساتتە ەسبولعان الەمi تۋرالى ءار كەزدە ايتىلعان ويلارعا دەن قويىپ كورەلiك.

«قابىرعامدى سوگiپ الىپ كەتتiڭ-اۋ، ەسبولعانىم» دەپ قابiرiنiڭ باسىندا قايعى قۇسقان نۇردان جارالعانداي جامپوز نۇرمۇحان ءجانتوريننiڭ داريعا داۋسى ءالi قۇلاعىمىزدا.

تەرەڭ، ويلى عالىم رىمعالي نۇرعاليەۆ بiردە «مۇرنىنا دەيiن كۇلەتiن ءارتiس» دەپ جازىپتى. تۇسiنiكتiڭ قاجەتi جوق، كوپ ماعىنا سىيىپ تۇر وسى سوزگە. كولگiرسiپ، كولدەي ماقالا جازعاننان وسىنداي بiر اۋىز ءسوز ايتا الىپ جاتساق، اكتەردە دە، ازاماتتا دا ارمان بار ما؟! بiر اۋىز سوزبەن-اق اكتەردi اشقان، تانىعان.

«كۇلكiنiڭ كەنi ەدi» دەپ جازدى تەاتر بiلگiرi اشiربەك سىعاەۆ. شىنىندا عوي، ول سومداعان كەيiپكەرلەر ەل iشiنiڭ سان ءتۇرلi مiنەزدi ادامدارى ەدi. ءوزi دە تۋعان توپىراقتىڭ قۇنارىن تەرەڭ سiڭiرگەن تابيعي تالانت ەدi عوي. تابيعي، تازا كۇلكi ەدi, ونىڭ كۇلكiسi. ونداي كەيiپكەرلەردi تەك ەسبولعانداي تۋما دارىندار عانا حالىق جۇرەگiنە ەش بوياماسىز، تابيعي جەتكiزە السا كەرەك.

جاپال، سەيiت، قارساقباي، ولجاتاي، سەركە، جايناق، «اق باقسىداعى» ياتچەل... قايسىبiرiن ايتاسىڭ، كوپ قوي. ءارتiس ەسبولعاننىڭ ەشقاشان ولمەيتiن، وشپەيتiن كەيiپكەرلەرi وسىلاي كەتە بەرەدi. س.قوجامقۇلوۆ، س.تەلعاراەۆ، ت.جايلىبەكوۆ، ق.جاكiباەۆتاردىڭ كۇلكiسiن كەڭiستiككە الىپ شىققان، وسىناۋ ارقايسىسى بiر-بiر مەكتەپكە اينالعان جۇيرiكتەردiڭ ءۇردiسiن iلگەرiلەتكەن ءارتiس بۇل. سوندىقتان دا ول كوزدەن دە، كوڭiلدەن دە ۇمىتىلماۋعا تيiس.

ەس-اعاڭنىڭ تۋعان iنiسi نۇربولعان قاي كەزدە دە قازاق ونەرi ءۇشiن عۇمىرىن بەرگەن اعاسىنىڭ اتىن ماڭگiلiك ەستە قالدىرۋ جولىندا از شارۋا تىندىرىپ جۇرگەن جوق.

- ەساعاڭ ەرتە كەتiپ قالدى عوي. ارينە، جازمىشتان وزمىش جوق دەگەن. ءوزiمiزدiڭ باۋىرلىق مiندەتiمiزدi حال-قادiرiنشە اتقارىپ جاتىرمىز. دەسەك تە، جانىمىزعا جاتسا-تۇرسا تىنىم بەرمەيتiنi - ەساعاڭ ەل ەسiندە قالعان، قازاق ساحنا تاريحىندا وزiندiك ورنى بار ادام عوي. ەڭبەگi ەلەۋسiز قالماسا دەيمiز، - دەيدi نۇربولعان.

نۇربولعاننىڭ ءسوزiن ەساعاڭنىڭ زايىبى، بەلگiلi ساحنا ءارتiسi ساليحا قوجاقوۆا بىلاي جالعار ەدi:

- وتكەن كۇندە بەلگiلi جوق دەپ جاتادى. بەكەر، ەسبولعانمەن وتكەن جيىرما ەكi جىلىمنىڭ ءار كۇنi ۇمىتىلماس، باقىتقا تولى بولدى دەسەم، ارتىق ايتپاسپىن. جانى جۇمساق، جايساڭ ەدi. ەڭبەكقورلىعىنا قايران قالاتىنمىن. كوپ وقيتىن، بiر ءمينوت بوس ۋاقىتى بولمايتىن. بiر ادامنىڭ بويىنان تابىلا بەرمەس تاماشا قاسيەتتەر ەسبولعاننىڭ بويىندا بار ەدi. سودان دا بولار، تەاتردا iستەي ءجۇرiپ، قازمۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتiن بiتiردi. ادەبيەتتi جانىنداي جاقسى كورەتiن. كوپ اۋدارمالار جاسادى. ياروسلاۆ گاشەكتiڭ «سولدات شۆەيكتiڭ باسىنان كەشكەندەرiن» اۋدارىپ، راديوعا ينستسەنيروۆكا جاساپ، ءوزi وينادى. سودان تەاترعا شىعارسام دەپ ارمانداعان كۇيi كەتتi. ش.ايتماتوۆتىڭ «قوش بول، گۇلسارىسىنا» دا ينستسەنيروۆكا جاساپ، ساحناعا دايىنداپ جۇرەتiن. كەيiننەن بۇل دۇنيەنi چاپاي زۇلقاشەۆتان سۇراپ الدىم. جەزقازعانداعى جانات قاجيەۆ تە الىپ ەدi. بالكiم، جiگiتتەردiڭ ويلاعاندارى دا بار شىعار.

ءانۋار مارقۇم ەكەۋi ومiردە دە، ونەردە دە جۇپ جازباي ءوتتi. ءوز قاتارلارىنان ۇيرەنە وتىرىپ، ۇيرەتۋشi دە بولدى. قامشى سالدىرماس جۇيرiكتەر ەدi. بiز بايان ء(انۋاردىڭ ايەلi) ەكەۋمiز ءۇشiن ەكەۋi ۇلكەن مەكتەپ ەدi. سويتكەن ەكi تارلانكوك بiرiنiڭ ارتىنان بiرi كەتتi عوي. ولگەننەن سوڭ ولاي ەدi, بۇلاي ەدi دەپ جاتامىز عوي. ەسبولعان كوزi تiرiسiندە دە سول قۇرمەتكە يە بولعان ادام. ءوز تۇرعىلاستارى دا ءالi كۇنگە بiزدiڭ اتاعىمىز جوعارى بولعانىمەن، ەسبولعان دا سول بيiكتەگi ءارتiس دەپ وتىرادى. تاپقىر ەدi. ول ءاربiر ءرولدi ويناعاندا قيىننان قيىستىرىپ، جول تاۋىپ كەتەتiن. سوندىقتان دا، وعان وبرازعا ەنۋ، اشۋ اسا قيىنعا سوعا بەرمەيتiن. تابيعي شىعاتىن. اۋەلi كەيiپكەردi ابدەن زەرتتەيتiن. كەي-كەيدە بiر رولدەرگە كوڭiلi تولماعان ارiپتەستەرiنiڭ مىناۋ ەسبولعاننىڭ ءرولi عوي دەپ وتىراتىنى دا سوندىقتان ەدi. قازiر ەسبولعان ويناعان شىعارمالار تەلەديداردان بەرiلiپ جاتىر. سوناۋ العاش بەتiمiزدi اشقان «ابايدىڭ» وزiندە ويناعان قانشاما مارعاسقالاردىڭ قازiر تالايى جوق. ارقايسىسى تاڭعا اڭگiمەلەسەڭ تاۋسىلمايتىن الەم عوي. ەسبولعاننىڭ باقىتى دا سول - ءۇش بiردەي ۇلى - شىڭعىس، مۇحتار، نارلان ەرجەتiپ، اكە ارمانىن جالعاپ وتىر.

قۇدايعا شۇكiر، وسىنداي التىن اسىقتاي ۇلدارى باردا اكە اتى ولمەك ەمەس، جاڭعىرا بەرەدi عوي. دەسەك تە، بار عۇمىرىن ونەرگە ادال ارناعان، كورەرمەنiن رياسىز سەندiرiپ وتكەن، كۇلسە شىن كۇلiپ، جىلاسا شىن جىلاپ، بار بولمىس-بiتiمiمەن ءوز بيiگiندە قالعان ەسبولعان ەسiمiن ەستە قالدىرۋ جاعى تيiستi ورىندار تاراپىنان قولداۋ تاپسا دەيمiن. كوڭiلدi كۇپتi ەتەتiنi وسى، بولماسا ەسبولعان ەل ەسiندە، جۇرەگiندە قالعان ادام عوي.

كوزi تiرiسiندە «حالىق ءارتiسi» اتاعىن الماي كەتكەنiنە ەسبولعان كiنالi ەمەس شىعار. بiرەۋگە اتاق ەرتە كەلەدi, بiرەۋگە كەش كەلەدi. بۇل بەيوپا ءومiر كiمنiڭ بار مالىن تۇگەندەپ كەتۋگە مۇمكiندiك بەرiپ جاتىر. بۇگiن بار، ەرتەڭ جوقسىڭ. بiزدiڭشە، ءارتiس، ءومiرiنiڭ سوڭعى كۇنiنە دەيiن تۇرعان ۇيگە ءمارمار تاقتا قويۋدا پاراساتتىلىق تانىتۋ قاجەت. ەگەر كەشەگi ءشامشi دۇنيەدەن وتكەنگە دەيiن وعان اتاق بەرiلمەسە، ول تۇرعان ۇيگە تاقتا قويىلماس پا ەدi?! زاڭنىڭ، قاتىپ قالعان ءتارتiپتiڭ اياسىنا دا سىيمايتىن ۇعىمدار بولادى. ول حالىقتىڭ تالانتقا تاعزىمى، قۇرمەتi. بiرنەشە ۋاقىتتان بەرi قازاق تەلەديدارىنىڭ التىن قورىنان ە.جايساڭباەۆ تۇسكەن تەلەسپەكتاكل مەن ساحنا قويىلىمدارىنىڭ بەرiلiپ جاتۋى دا تەكتەن-تەك ەمەس. ەندەشە، تيiستi ورىندار وسى ماسەلەگە اسا بايىپپەن نازار سالۋى قاجەت. ەسبولعان تالانتىنىڭ الدىندا ءالi كۇنگە تاعزىم ەتەتiن مىڭداردىڭ بiرi جوعارىدا ءسوز بولعان اعامىز ەكەنiن دە تەكتەن-تەك ايتىپ وتىرعان جوقپىز.

شۇكiر، ەسبولعاندى حالقى بiلەدi. بiلمەسە بiر باسقا، ارينە. ەندەشە، حال-قادiرiمiزشە قۇرمەت كورسەتۋ دە پارىز.

«الماتى اقشامى» گازەتى