ايتپاسا،  سوز  اتاسى  ولەدى
ءومىردى  قىسقارتاتىن  كۇلكى
(بولعان  وقيعا)

باستاۋ

- ءتۇۋھ، قاي-قايداعىنى ايتپاي، جونىڭە ءجۇر! و زامان دا، بۇ زامان، جۇرت ەستىمەگەن، ءومىردى قىسقارتاتىن كۇلكى دەگەنىڭ نە، ءتايىرى؟!. كۇلكى دەگەن – ءومىردى ۇزارتاتىن دارۋمەن. كۇلكى – ىشكى دۇنيەنىڭ كۇش-قۋات كوزى. ول عىلىمي دالەلدەنگەن! – دەپ كەيىستىك بىلدىرەرسىز.

راس، كۇلكى – دارۋمەن. كۇلكى – ءومىردى ۇزارتار ەرەكشە قۇبىلىس. مۇنىڭ ءبارى راس! الايدا، كەيبىر كۇلكى ومىرگە اسا قاۋىپتى ەكەن! ونى ءوز تاجىريبەمنەن بايقادىم. سوندىقتان، ونداي كۇلكىلەردەن جۇرتشىلىقتى ساقتاندىرعىم كەلدى.

ءبىرىنشى  كۇلكى

1986 جىلدىڭ «جەلتوقسان» وقيعاسى شوۆينيستەردىڭ جۇگەنسىزدىگىن الەمگە اشكەرە ەتتى. قازاقتىڭ نامىستى ۇل-قىزدارى بۇل جۇگەنسىزدىكتى كەشىرە المادى. تىستەرىن قايراي باستادى. ءتىس قايراۋشىلاردىڭ بەل ورتاسىندا مەن دە بولدىم. 1987 جىلدىڭ مامىر ايىندا اۋىلىمىزدان (ارال اۋدانى، قامىستىباس اۋىلى. – ن.ج.) «ساياسي كلۋب» ۇيىمىن قۇرىپ، ەلدى قولدان كەلگەنشە، ەلدىككە ۇگىتتەي باستادىق. 1989 جىلى ۇيىمدى الماتىدان قۇرىلعان «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسى قۇرامىنا قوستىق. ءسويتىپ، «ازات» بولىپ شىعا كەلدىك. 1990 جىلدىڭ 2  ناۋرىزىندا سەكسەۋىل كەنتىنە (ارال اۋدانى) قوعام بەلسەندىلەرى، «ازات» قوزعالىسىن قۇرۋشىلاردىڭ ءبىرى سابەتقازى اقاتاي مەن ەتنوگراف عالىم جاعدا بابالىقۇلى كەلىپ، «ازات» قوزعالىسى ارال اۋداندىق ۇيلەستىرۋ كەڭەسى قۇرىلدى. مەن دە كەڭەس قۇرامىنا كىرىپ، «ازات» قوزعالىسى ارال اۋداندىق كەڭەسىنىڭ تەڭ توراعاسى بولىپ سايلاندىم.

وسى جيىندا سابەتقازى اقاتايدىڭ اۋزىنان: «مەن نۇرەكەڭمەن (نۇرسۇلتان نازارباەۆ. – ن.ج.) جەكە كەزدەسىپ، سۇحباتتاستىم. پىكىرىمدى جاقسى قابىل الدى. سوسىن ويلانىپ تۇرىپ: «مەن قازاقستانعا 20 جىلدا تاۋەلسىزدىگىن الىپ بەرەمىن. كوممۋنيستىك پارتيانى ءبۇيتىپ كەتەمىن»، - دەپ قولىمەن تاپتاعانداي يشارا جاسادى»، - دەگەندى ەستىپ، قۋانعاننان كوزىمنەن قالاي جاس شىعىپ كەتكەنىن ءالى كۇنگە ۇمىتقانىم جوق.

سودان باستاپ قازاقتىڭ ەلدىگى ءۇشىن كۇرەسىمدى ءبىر ءسات تە بوساڭسىتپادىم. ءالىمنىڭ كەلگەنىنشە ەلدىك ءۇشىن حالىق اراسىنا ۇگىت-ناسيحاتىمدى جۇرگىزە بەردىم.

وسىلايشا تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتاتتى ءۇمىتى ۇزاققا سوزىلىپ كەتە بەرەر مە ەدى؟ ونى 1991 جىلدىڭ تامىز ايىنداعى كسرو ۆيتسە-پرەزيدەنتى گ.ي. ياناەۆ باستاعان «تامىز بۇلىگى» تەزدەتىپ جىبەردى. ونىڭ ۇستىنە كەڭەستەر وداعىنىڭ ءبىرىنشى جانە سوڭعى پرەزيدەنتى م.گورباچەۆ پەن رەسەي فەدەراتسياسى باسشىسى ب.ەلتسين اراسىنداعى تەكەتىرەس تە جىلدامداتتى.

ەلباسى ن.نازارباەۆ وسى تەكەتىرەستى ۇتىمدى پايدالانىپ، 1991 جىلدىڭ 29 تامىزىندا سەمەي پوليگونىن جاپتى. وسى ءساتتى قالت جىبەرمەگەن قازاقتىڭ نامىستى ۇل-قىزدارى قولدارىنان كەلگەنشە سەمەي پوليگونىنان زارداپ شەككەن حالىققا كومەك قولىن سوزدى. «ازات» قوزعالىسىنىڭ ازاماتتارى دا «اتتان» اتتى گازەت شىعارىپ، پوليگون زاردابىن حالىققا ءتۇسىندىردى. گازەتتى ساتىپ، تۇسكەن قاراجاتتى پوليگون زاردابىن جويۋ قورىنا اۋدارىپ وتىردى.

وسى ماقساتپەن مەن دە 1992 جىلدىڭ تامىز ايىندا وتەتىن مۇعالىمدەردىڭ تامىز ءماسليحاتىنا ءبىر قۇشاق گازەتىمدى ارقالاپ، اۋدان ورتالىعىنا تارتىپ كەتتىم.

كونفەرەنتسيا باستالدى. توردە سول كەزدەگى اۋدان باسشىسى بالتاباي اقپامبەتوۆ، اۋداندىق تۇتىنۋشىلار وداعىنىڭ باسشىسى تىلەس بوقاەۆ، تاعى ەكى-ءۇش ادام بولدى. باياندامانى اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىسى الماتباي جالماعانبەتوۆ جاسادى. ىلە-شالا ءجارىسسوز باستالدى. ستسەناري بويىنشا الدىن الا دايىندالىپ قويعان نەبىر قامشى سالدىرماس سويلەگىشتەر بىرىنەن-ءبىرى اسىپ ءتۇسىپ، بايانداماشىنى دا، باياندامانى دا ماقتاپ جاتىر، ماقتاپ جاتىر...

ءجارىسسوز ءسال-ءپال بوساڭسىعان ساتتە مەن دە قولىمدى كوتەرە قويدىم. ماقساتىم – سەمەي پوليگونىنىڭ زاردابىن ايتىپ ءتۇسىندىرۋ، كونفەرەنتسياعا جينالعاندار گازەتتى ساتىپ الىپ، تۇسكەن قارجىنى پوليگوننان زارداپ شەككەندەرگە جاردەم ەسەپشوتىنا اۋدارىپ، كومەك كورسەتۋ.

ويىمدا بوتەندەي ەشتەڭە جوق. مىنبەرگە كوتەرىلىپ:

- اسسالاۋماعالەيكۇم، اعايىن! قۇرمەتتى ۇستازدار! – دەپ ءسوزىمدى باستاي بەرگەنىم سول، زالداعىلار قىرىلىپ قالا جازدادى. شىنىمدى ايتسام، مەن ومىرىمدە تاپ مۇنداي كۇلكى قۇيىنىن كورمەپپىن! كۇلكىنىڭ جويقىندىعى سول – سالىستىرمالى تۇردە ايتقاندا، بۇگىندە «ەلدى كۇلكىگە قارق قىپ ءجۇرمىن» دەيتىن قازاقستانداعى بۇكىل كۇلكى تەاترلارىن ءبىر جەرگە جيىپ، قانشا قيناسا دا، ولاردىڭ كۇلكىلەرى «اسسالاۋماعالەيكۇم!» دەگەن ءبىر اۋىز سوزگە كۇلگەن بۇل كۇلكىنىڭ قاسىندا قولىنا سۋ قۇيۋعا دا جاراماس!

نە دەگەن كۇلكى!.. وسى ءبىر بەس-ون مينۋتقا سوزىلعان كۇلكى قۇيىنى تالاي ادامنىڭ وبالىنا قالا جازدادى. جاپپاي ءىشىن باسىپ، ورىندىقتان قۇلاپ، ەكى بۇكتەتىلىپ، جەر تەپكىلەپ كۇلگەن كۇلكىنى ومىرلەرىڭىزدە كورىپ پە ەدىڭىزدەر؟! ونى مىنا شىققىر كوزىم كوردى! ول-ول ما؟! ورىندىقتان اۋناپ ءتۇسىپ، قايتا مىنە الماي، توڭقايعان كۇيى، ورىندىقتى قۇشاقتاپ، سەلكىلدەگەن كۇلكىنى كوردىڭىزدەر مە؟!... جوق! ونى دا كورمەگەندەرىڭىزگە مەن كەپىل! ال، مەن مىنبەردە تۇرىپ، ونى دا كوردىم. اسىرەسە، وسى توڭقايعانداردىڭ اراسىندا ەرەكشە كوزگە تۇسكەن ءبىر ۇرعاشى ءالى كۇنگە كوز الدىمنان كەتەر ەمەس!

اناۋ-مىناۋ ەمەس، مايعا ءبىتىپ قالعان زور «زەڭبىرەگىن» ماعان تۋرالعان كۇيى، ورىندىقتان مىقتاپ ۇستاپ الىپ، سەلكىلدەيدى كەپ، سەلكىلدەيدى كەپ!..

ال، كەرەك بولسا!.. ەگەر «زەڭبىرەگى» جازاتايىم «اتىلىپ» كەتسە شە؟!. قۇداي ساقتاسىن!..

توردە وتىرعانداردىڭ توقپاعىمەن ارەڭ دەگەندە باسىلعان كۇلكى قۇيىنى، جۇرتتى قايدام، مەنىڭ جان دۇنيەمە جازىلماس جارا سالىپ كەتتى.

بۇل كۇلكى – ءوز داستۇرىنەن ءوزى ۇيالعان قۇلدىق كۇلكى ەدى.

ەكىنشى  كۇلكى

تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ەكىنشى جىلىنا قاراي، ياعني 1993 جىلدىڭ مامىر ايىندا ارال اۋدانىنىڭ تۇڭعىش اكىمى بيعالي قايۋپوۆتىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، ەلىمىزدەگى يدەولوگيالىق حال-احۋالدى تولىقتاي باياندادىم.

كوممۋنيستىك يدەولوگيا قيراعاننان كەيىن، ورنىندا پايدا بولعان بوس كەڭىستىكتى جاڭا يدەولوگيامەن تولتىرۋدا سىرتتان اعىلىپ كەپ، ويران سالا باستاعان اسا قاۋىپتى جات يدەولوگيالار اعىنى دا، سونداي-اق، ىشتەن دە باس كوتەرە باستاعان كەلەڭسىز يدەولوگيالار دا اسا بەلسەندىلىك تانىتا باستاعان. وسى تۇستا ەلدىگىمىزدى قورعايتىن، جات اعىمدارعا توسقاۋىل بولا الاتىن بىردەن-ءبىر يدەولوگيا – ول تەك ۇلتتىق يدەولوگيا ەدى.

وسى ۇلتتىق يدەولوگيانى جانداندىرۋدى تەز ارادا قولعا الۋ كەرەك بولاتىن. ايتپەسە، ەلدىگىمىزگە قارسى جات يدەولوگيالار جەتەگىنە ازاماتتارىمىز، اسىرەسە، جاستارىمىز كوبىرەك ەرىپ كەتۋى كادىك ەكەندىگىنە توقتالىپ، جان-جاقتى تالداپ بەردىم.

وبالى نەشىك، سوزگە قۇلاق قويعان اۋدان اكىمى ب.قايۋپوۆ سول جىلى شىلدە ايىنىڭ ىشىندە اۋدان بەلسەندىلەرىن جيناپ، اكىمشىلىكتىڭ ءماجىلىس زالىندا يدەولوگيالىق ۇلكەن جينالىس جاسادى. وعان سول كەزدەگى وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى ءبيبىجامال جاۋكەباەۆا دا قاتىستى.

باياندامانى اۋدان باسشىسى ب.قايۋپوۆ ءبىر ساعات ون مينۋت وقىدى. باياندامانىڭ جەلىسى مەنىڭ ويىممەن قابىسىپ جاتتى. بايانداما اياقتالعان سوڭ، ءبىر قىزىق باستالدى. باياندامانى تۇسىنبەدى مە، الدە ۇزاق سونار باياندامانى تىڭداۋعا جالىعىپ كەتىپ، ۇيىقتاپ الدى ما، قايدام؟! ايتەۋىر، جارىسسوزگە شىققاندار بىرىنەن سوڭ ءبىرى باياندامادا ايتىلعان جايتتىڭ بىرىنە دە توقتالماستان، قايداعى ءبىر اۋدان شارۋاشىلىعى جونىندە، سالەمدەسۋدىڭ تۇرلەرىنە، تاعى باسقا دا باياندامادا كوتەرىلگەن ماسەلەلەرگە ساي ەمەس، جاراعا جۋىسپايتىن نارسەلەردى ايتىپ، بەت الدى لاعا بەردى. كەزەك ماعان ءتيىپ، مىنبەرگە كوتەرىلىپ، ويىمدى بۇكپەسىز جاسىرماي:

- و-و، اعايىن! جارىسسوزگە شىققان ازاماتتار! سىزدەر جاسالعان باياندامانىڭ جەلىسىنە ساي، بۇگىنگى قازاق ەلىندەگى يدەولوگيالىق ماسەلەلەرگە، تۋىنداعان احۋالعا توقتاۋلارىڭىز كەرەك ەدى. سىزدەر كۇن تارتىبىنەن الشاق كەتتىڭىزدەر! – دەي بەرگەنمىن...

شىبىننىڭ ىزىڭى ەستىلەردەي تىم-تىرىس وتىرعان زالداعىلار مەنىڭ ءسوزىمدى ەستىگەندە، جىندانىپ كەتكەندەي بولدى. شىدامسىزدارى ورىندارىنان اتىپ-اتىپ تۇرىپ، اتتاننان گورى ويبايعا كوبىرەك ۇقساس قاتىن داۋىسپەن، ارتتارى قاق ايىرىلعانشا:

- كەت، ازات!.. ازات، كەت! – دەپ باقىرعاندارى جان العىش پەرىشتەدەن قورىققان پاتشاعارلاردىڭ قينالعان داۋسىنداي قىڭسىلاي شىقتى. ەر-ازاماتقا ساي ەمەس ۇندەرى دە تىم ەرسى، ءارى اششى ەستىلدى. ءبىرسىپىراسىنىڭ باقىرۋعا دا شامالارى جەتپەي، ورىندىققا شالقالارىنان  سۇلىق تۇسسە، زالدىڭ ورتا تۇسىنداعى كەيبىرلەرى الاقاندارىن، بوكسەلەرىن شاپاتتاي، سۇق ساۋساقتارىن شوشايتا، قارعالارشا قارقىلعا باستى.

«ءاي!» دەيتىن اجا جوق، «قوي!» دەيتىن قوجا جوق!» دەمەكشى، زالداعىلاردى تىنىشتىققا شاقىرار ەشكىم تابىلمادى. الدە ماعان سولاي كورىندى مە؟! ءبىر كەزدە ابدەن ويناعىن باسقان پاتشاعارلارداي ايتەۋىر ءبىر باسىلدى-اۋ!

ىشىمنەن: «ويپىرماي، مىنالارعا جىنداناتىنداي نە ايتىپ قويدىم سونشاما؟!» دەيمىن ءوزىم دە تۇككە تۇسىنبەي.

«دەموكراتيا – پىكىرلەر ەركىندىگى» دەگەنى قايدا؟! ونى اۋداننىڭ اكىمشىلىك زالىنا جينالعان مىنا قوعام بەلسەندىلەرى تۇسىنبەسە، كوشەدەگى قاراپايىم حالىق قايدان ءتۇسىنسىن!».

زالداعىلاردىڭ قىسىمىنا قاراماستان، پىكىرىمدى جاڭىلماي ايتىپ شىقتىم. اسىرەسە، ەلىمىزگە كەڭ قانات جايا باستاعان ءتۇرلى ءدىني سەكتالاردىڭ يدەولوگيالارىنان وتە ساق بولۋ كەرەكتىگىنە توقتالدىم. مەنەن كەيىن ءبىرازدان سوڭ، وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى ب.جاۋكەباەۆا قورىتىندى ءسوز سويلەپ، الگى «جىن قاعا جازداعانداردىڭ» جىنىن قاعىپ الدى. «ورىندى سوزگە قۇلاق قويماي، اپاقتاپ شىعىپ، ايقاي شىعارعاندارىڭىز ۇيات ەمەس پە؟!» – دەگەنى سول- وسى جەردە تاعى ءبىر قىزىق جايتتىڭ كۋاسى بولدىم. ب.جاۋكەباەۆانىڭ پىكىرىن ەستىگەندە، الگى «ازاتتى» قاتىردىق!» دەپ قاقيىپ، جەڭگەن ەردىڭ كەيپىندە وتىرعاندار اياق استى سولعان جۋاداي سالبىرادى دا قالدى.

نە دەگەن ەكىجۇزدىلىك! وسى ەكىجۇزدىلىك تە، ءمانسىز ىرجالاڭ دا جانىمدى جەگىدەي جەي ءتۇستى.

بۇگىندە سول جيىندا «جىندانا جازداعانداردىڭ» ءبىرازى مارقۇم بوپ كەتتى، ءبىرازى ءالى كۇنگە اكىمدىكتى جاعالاپ، ءبىرى «اقساقالدار كەڭەسى دەي مە، ارداگەرلەر كەڭەسى دەي مە، اكىمنىڭ كەڭەسشىسى دەي مە»، ايتەۋىر، حالىققا تۇك پايداسى جوق بىردەڭەلەردىڭ باسىن ۇستاپ كەلەدى. ەسەسىنە، ءوز جاقىن-جۋىقتارىن قىزمەتكە ورنالاستىرۋدا، ءوز پايداسىنا كەلگەندە، ەش جاڭىلار ەمەس! نە دەگەن ومىرشەڭدىك! نە دەگەن يتجاندىلىق!

كەيىن اۋداندىق ءماسليحات دەپۋتاتى بوپ سايلانىپ، الگىلەردىڭ نەبىر ەرسى قىلىقتارىن كورىپ، ۇيالار دەگەن ماقساتپەن:

«جىلماڭداعان پارتياشىل شالدارىڭ،

جاسىنان-اق ءولتىرىپ العان ارلارىن.

اكىمدىكتىڭ سايقالىنداي جالدانعان،

وسەكپەنەن تۇزەپ ءجۇر-اۋ حالدارىن.

مىسىق تابان بىلىنبەيدى ءجۇرىسى،

كىشىك كورسە، شىرەن بولار تۇرىسى.

ەسىك اڭدىپ، پالە ىزدەپ جۇرگەنشە،

پەش تۇبىندە ارتىن قىسىپ وتىرعان-اۋ دۇرىسى!» - دەپ ولەڭ شىعارىپ، ونى «الاش ءۇنى» گازەتىنە جاريالاپ، كوكشەتاۋدان ارنايى الدىرىپ،  ارقايسىسىنا تاراتىپ بەرىپ تە كوردىم. ۇيالۋ قايدا؟ ىرجىڭ-ىرجىڭ كۇلگەندە، جىندانىپ كەتە جازدادىم.

ساناسى قۇلدانعان جاندار ۇياتىڭدى نە ىستەسىن!

ءۇشىنشى...

جوق! ءۇشىنشى... ءتورتىنشى... بەسىنشى... بۇل تاۋسىلمايتىن ءمانسىز كۇلكىلەردى ەندى ايتپاي-اق قويايىن! ودان دا وسىنداي كۇلكىلەردەن ەسەمدى قايتارماق بولعان كۇلكىمنىڭ ءبىرىن ايتايىن...

«جەلتوقسان» وقيعاسىنىڭ 10 جىلدىعى قارساڭىندا جولىم ءتۇسىپ، ارال قالاسىنا باردىم. «ازات» قوزعالىسى اۋداندىق ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ تەڭ توراعاسى، ءىنىم، ءارى پارتيالاس دوسىم امانقوس ەسمۇرزاەۆتى ىزدەدىم. ول «ماياك» (بۇگىنگى «جىراۋلار» ءۇيى) كلۋبىندا ەكەن. جولىقتىم. زالدا «جەلتوقسان» وقيعاسىنىڭ 10 جىلدىعىن وتكىزۋگە قىزۋ دايىندىق ءجۇرىپ جاتىر ەكەن. كوزىم مىنبەردە «جەلتوقسان» وقيعاسى تۋرالى جالىندى ءسوز سويلەپ تۇرعان جىگىتكە ءتۇستى.

«اپىر-اۋ! – دەيمىن ىشتەي، - مىناۋ انەبىر جىلى، «جەلتوقسان» وقيعاسىنىڭ 5 جىلدىعىن وتكىزەردە بارىنشا قارسىلىق كورسەتكەن شەندىلەردىڭ ءبىرى ەمەس پە؟! بۇل مىنا جەردە نە ىستەپ تۇر؟! «جەلتوقسان» وقيعاسىنىڭ 10 جىلدىعىن وتكىزۋگە، وعان اتسالىسۋعا ونىڭ ەشقانداي مورالدىق قۇقى جوق قوي!».

بۇل ويىمدى امانقوسقا ايتتىم. ول ءبىر مىرس ەتىپ كۇلدى دە: «بۇلار قىزىلدار كەلسە، قىزىل شاپكى، اقتار كەلسە، اق شاپكى كيەتىن بەيشارالار عوي! قولدارىندا بيلىگى بار بۇل سورلىلاردى پايدالانىپ، ءىس-شارانى تالاپقا ساي وتكىزىپ الايىق»، - دەدى باسىن شايقاپ. مەن دە بۇل پىكىردى ماقۇلدادىم.

الايدا، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، «جەلتوقسان» وقيعاسىنىڭ 5 جىلدىعىن اتاپ وتۋگە جان دۇنيەسىمەن قارسى بولعان شەندىنىڭ اياق استى «جەلتوقسان» وقيعاسى تۋرالى ەگىلە ايتقان ەكىجۇزدىلىككە تولى ۇراندى اڭگىمەسىنە رۋحتانۋدىڭ ورنىنا كۇلكىمنىڭ كەلگەنى سونشا – وزىمە-ءوزىم يە بولا الماي، ال كۇلەيىن كەپ، ال كۇلەيىن كەپ!..

بىراق، مەنىڭ كۇلكىمە ەشكىم دە نازار اۋدارمادى. «جالعىزدىڭ ءۇنى، جاياۋدىڭ شاڭى شىقپاس» دەگەن وسى-اۋ! دەگەنمەن، شەندىلەردىڭ، جاندايشاپتاردىڭ ارسىز كۇلكىسىنە شەرمەندە كۇلكىمدى قارسى قويىپ، وزىمشە ەسە قايتارعان بولدىم.

وكىنىشكە وراي، قۇلدىق سەزىمدەگىلەر بۇل ارەكەتىمدى ءتىپتى دە سەزبەدى!

ءتۇيىن

باتىر-باعلانعا، جاقسى-جايساڭعا، كەڭ بولمىستى كەمەلگە، ورەسى بيىك ورەنگە، جاقىندى ەمەس، الىستى كوزدەگەن كورەگەنگە، كوكەيى كۇمبىرلەپ تۇراتىن داراعا، قارا باستىڭ، قۋ قۇلقىننىڭ قۇلى بولماي، حالىقتىڭ قامى دەگەن كوپشىلگە قازاق قاي داۋىردە دە كەندە بولعان جوق. تەك اتتەگەنايى سول – كوشپەلىلەردىڭ ونەرى وتىرىقشىلاردىڭ ونەرىمەن باسەكەدە تىزە بۇگىپ، جاسىنداي جارقىلداعان الداسپانىمىز وتتى قارۋلارىنا توتەپ بەرە الماي، «كۇلدىر-كۇلدىر كىسىنەتىپ، كۇرەڭدى مىنگەن» داۋىرىمىزدەن، وتارشىلداردىڭ بۇعاۋىنا ءتۇسىپ قالىپ، يگى قاسيەتتەرىمىزدىڭ ءبىرازىنان ايىرىلىپ قالعانىمىز!

بوداندىقتىڭ قامىتىن كيگەن ءتورت ءجۇز جىلدا ءتورت ءجۇز رەت كوتەرىلىسكە شىعىپپىز. ءتورت ءجۇز رەت بوداندىقتىڭ قامىتىن ۇزبەك بوپ حالىقتى كوتەرگەن، «ەلىم!» دەپ ەڭىرەگەن» ەرلەرىمىزدى وتارشىلدار وتباسىلارىمەن بىرگە قۋدالاپ، قۇرتىپ-جويىپ وتىرىپتى. ياعني، ءتورت ءجۇز جىلدا ءتورت ءجۇز رەت رۋحتىلارىمىزدى سىندىرىپ، قايماقتارىمىزدى سىپىرىپ، ەلىمىزدى ەلدىكتەن ەزدىككە قاراي يكەمدەي بەرىپتى.

وسىلايشا وتارشىلدار عاسىرلار بويى اسىلدارىمىزدى قوعامنان الاستاتىپ، جاسىقتارىمىزعا جاعداي جاساپ، ەلدىڭ تۇتقاسىن ۇستاتىپ، سۇرىپتاپ كەلسە، وسى سۇرىپتاۋدىڭ «جەمىسىن» ناق وسى 1986 جىلدىڭ «جەلتوقسان» وقيعاسى بارىنشا ايقىنداپ بەردى.

رۋحسىزدىقتىڭ، جاسىقتىقتىڭ، جاعىمپازدىقتىڭ، ەكىجۇزدىلىكتىڭ، قۇلدىق ساناعا ءتان جىلپوس كۇلكىنىڭ تيپتىك دارەجەدەگى وبرازىن ەلىمىزدىڭ رۋحاني ابىزى اتانىپ جۇرگەن ءبىرى – اقىن، ءبىرى – جازۋشى اتاقتى ابىز-اقساقالدارىمىز سومداپ، ۇلتتىق نامىسىمىزدى تاپتاپ، حالىقتى جەرگە قاراتتى.

بۇل وقيعا 1986 جىلدىڭ 16 جەلتوقسانى كۇنى كەشكىلىك قازاق باسشىسى د.قوناەۆتى 18 مينۋتتىق پارتيا پلەنۋمىندا ورنىنان الىپ تاستاپ، ورنىنا رەسەيدىڭ ۋليانوۆ وبلىسىنىڭ باسشىسى گ.كولبيندى قويعاندا بولعان-دى.

پلەنۋم اياقتالىسىمەن، كەنەت ەسىك اشىلدى دا، سىرتتان ىشكە قاراي جازۋشى ابىزىمىز كىرىپ كەلە جاتتى. جاي كىرىپ كەلە جاتپاعان-دى. «مەن بۇل ءساتتى جيىرما بەس جىل كۇتتىم عوي!» دەپ ۇرەن دە سۇرەن تانىمايتىن گ.كولبيننىڭ بەتىنەن شۇپىلدەتىپ سۇيە باستاعاندا، قايدان شىعا كەلگەنى بەلگىسىز، ەكىنشى ابىز اقساقالىمىز الگى گ.كولبيننىڭ يىعىنا سارى شاپانىن قالتىراپ-دىرىلدەپ جابا بەردى...

نەتكەن سۇمپايى كورىنىس! بۇل كورىنىس – قازاق ۇلتىنىڭ عاسىرلار بويى تاپتالعان رۋحىنىڭ بەيشارا بولمىسى!

مەنىڭ دە كۋا بولىپ جۇرگەن «ءومىردى قىسقارتار كۇلكىلەرىم» - بۇگىندە قازاق دالاسىن ەن جايلاپ العان قۇلدىق سانا كۇلكىلەرىنىڭ ءبىر پاراسى عانا!

قۇلدىق سانادان ارىلماي، ەلىمىز تاۋەلسىز بولا المايدى.

مەن قۇلدىق سانادان قۇتىلۋدىڭ جولىن تابا الماي، جالعىز كەلەمىن. تەك قولىمنان كەلەتىنى – احاڭ (احمەت بايتۇرسىنۇلى) ايتقانداي، حالىقتىڭ ساناسىن وياتا بەرۋ ءۇشىن  «ماسا» بوپ ىزىڭداي بەرۋ عانا!

قۇلاعىما ماعجان اقىننىڭ تولعاۋى دا كەلەدى.

جاپاندا جالعىز كۇڭىرەنىپ،

مەن ويىما ەرگەنمىن.

قايدا بارسام، كور كوردىم،

ايدارلىسى قۇل بولىپ،

تۇلىمدىسى تۇل بولىپ،

ەڭىرەگەن ەل كوردىم.

ءيا، سولاي!.. قۇدايىم ساناسىن قۇلدىق وي، قۇلدىق كۇلكى بيلەپ العانداردان ساقتاسىن!

«ەلدى ارىستان بيلەسە، ەل ارىستان بولادى، قوي بيلەسە، قوي بولادى». قۇدايىم قويلىقتان ساقتاسىن!

مەنىڭ ساقتاندىرعىم كەلگەنى وسى ەدى!

نۇرباي  جۇسىپ

Abai.kz