كەشە قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن سەنات وتىرىسىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ە.بىرتانوۆقا دەپۋتاتتىق ساۋالىن جولداعان سەناتور دينار نوكەتاەۆا وسىلاي دەدى

سەناتوردىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىنا قانت ديابەتىنىڭ 1-تۇرىنە شالدىققان بالالاردىڭ اتا-انالارىنىڭ جانايقايى نەگىز بولىپ وتىر.

بۇل كەسەل تەك قازاقستاندا عانا ەمەس، الەمنىڭ ءتورت بۇرىشىندا ميلليونداعان ادامداردىڭ ءومىرىن مەزگىلىنەن بۇرىن قيىپ كەتىپ جاتىر. وسى ورايدا سەناتور دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتى بويىنشا بۇگىندە بۇكىل الەمدە 422 ميلليون ادام ديابەتتەن زارداپ شەكسە، 2016 جىلى 1,6 ميلليون ءولىم وقيعاسى ديابەتپەن تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن، ءولىم-ءجىتىم سەبەپتەرىنىڭ اراسىندا جەتىنشى ورىنعا يە بولعانى تۋرالى مالىمەت بەردى. «الەمدە ءار 500-ءشى ءسابي مەن ءار 200-ءشى ءجاسوسپىرىم قانت ديابەتىمەن اۋىرادى ەكەن. الاڭداتاتىنى، بۇل كورسەتكىش تاياۋ جىلدارى 70 پايىزعا كوبەيۋى دە مۇمكىن. ديابەت سوقىرلىق، بۇيرەك جەتكىلىكسىزدىگى، ينفاركت، ينسۋلت جانە اياق-قولدىڭ امپۋتاتسياسىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. زەرتتەۋلەرگە سايكەس، تىكەلەي جانە جاناما شىعىنداردى قوسا العاندا، ديابەتتەن بۇكىل الەمدەگى ءجىو-ءنىڭ شىعىندارى 2011 جىلدان 2030 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدە 1,7 ترلن. اقش دوللارىن قۇرايدى»، - دەدى د. نوكەتاەۆا.

جىل ساناپ قازاقستاندىقتار اراسىندا دا دەندەپ بارا جاتقان وسى ىندەتتىڭ الدىن الۋ مەن ونى ەمدەۋدى ۇيىمداستىرۋعا قاتىستى سەناتوردىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىنىڭ تولىق ءماتىنى تومەندەگىدەي:

- ەلىمىزدە 2018 جىلدىڭ قازان ايىنا ديسپانسەرلىك ەسەپتە تۇرعان قانت ديابەتىمەن اۋىراتىن ناۋقاستاردىڭ سانى 326 449 ادامدى قۇراعانىمەن، ناۋقاستاردىڭ ناقتى سانى رەسمي كورسەتكىشتەردەن ايتارلىقتاي اسىپ تۇسەدى. مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندىقتاردىڭ كوپشىلىگى قانداعى قانت دەڭگەيىن باقىلاۋعا ەرەكشە ءمان بەرمەيدى، دەنساۋلىق جاعدايىنا نەمقۇرايلى قارايدى، سونىڭ سالدارىنان ءوز سىرقاتى تۋرالى كەش ءبىلىپ جاتادى. حالىقارالىق ديابەت قاۋىمداستىعىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، قازاقستاندا 700 مىڭعا جۋىق قانت ديابەتىمەن اۋىراتىن ناۋقاس بار، جانە قانت ديابەتى ەلىمىزدە ىندەت سيپاتىنا يە بولعان.

قانت ديابەتىنە شالدىققان بالالاردىڭ اتا-انالارى سوڭعى بىرنەشە جىل ىشىندە جالپى العاندا مەملەكەتتىك ورگاندار مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى تاراپىنان نەمقۇرايلىلىق قارىم-قاتىناستى وكىنىشپەن ايتىپ وتىر. اتالمىش ماسەلە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا دا كەڭىنەن كوتەرىلۋدە. ماسەلەن، تەك «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە اتالعان جاعدايلار بويىنشا بىرنەشە ماقالالار شىعىپ، الماتى قالاسىندا قانت ديابەتىنىڭ                  1-تۇرىنە شالدىققان بالالاردىڭ اتا-انالارىنىڭ قاتىسۋىمەن بىرنەشە ءباسپاسوز كونفەرەنتسيالارى بولىپ ءوتتى.

ولاردى مازالايتىن ەڭ باستى ماسەلە – قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ «الەۋمەتتىك ءمانى بار اۋرۋلاردىڭ جانە اينالاداعىلار ءۇشىن قاۋىپ توندىرەتىن اۋرۋلاردىڭ تىزبەسىن بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ ءمينيسترىنىڭ 2015 جىلعى 21 مامىرداعى № 367 بۇيرىعىنا وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى» نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىسىنىڭ جوباسى بولىپ وتىر. جوباعا سايكەس قانت ديابەتى جاڭا ديناميكالىق باقىلاۋعا الىناتىن سىرقاتتار تىزبەسىنە ەنگىزۋ سىلتاۋىمەن، الەۋمەتتىك ماڭىزى بار اۋرۋلار تىزىمىنەن الىنىپ تاستالماق. نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىنىڭ جوباسى جاريالانعان ساتتەن باستاپ الەۋمەتتىك جەلىلەردە ادامدار وزدەرىنىڭ نارازىلىعىن بىلدىرۋدە. وسى ماسەلە ءوزىڭىزدىڭ الماتى قالاسىنا ءىس-ساپارمەن بارىپ ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزگەن كەزدە دە كوتەرىلگەن بولاتىن.

اتا-انالاردىڭ ايتۋىنشا، قازىردىڭ وزىندە ديابەتتىك قامتاماسىز ەتۋ، ءبىرىنشى كەزەكتە ءدارى-دارمەكتەرمەن 100%-عا قامتىلماعان. ينسۋليندەرمەن قامتۋدىڭ ءۇزىلۋى، بالالار شپريتستەرىنىڭ بولماۋى، ساپاسىز گليۋكومەترلەرمەن، بالالاردى ءينسۋليندى پومپالارمەن جانە ولارعا شىعىن ماتەريالدارىمەن قامتاماسىز ەتىلۋىنىڭ وقىلىقتارى ورىن الىپ وتىر. ديابەتتى باسقارۋ داعدىلارىنا وقىتۋ بويىنشا ديابەت مەكتەپتەرىنىڭ بولماۋى، ديابەتولوگيا سالاسىنداعى بىلىكتى دارىگەرلەر مەن مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى جانە ت. ب.

سونىمەن قاتار، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ 2017 جىلدىڭ                       11 جەلتوقسانىنداعى № 935 بۇيرىعىنا سايكەس «گليۋكاگەن گيپوكيت» پرەپاراتى كەپىلدەندىرىلگەن تەگىن مەديتسينالىق كومەك كولەمى اياسىندا امبۋلاتوريالىق دارىلىك قامتاماسىز ەتۋ تىزىمىنەن الىنىپ تاستالعان. اتا-انالار بىلىكتى وتاندىق ەندوكرينولوگ-مامانداردىڭ دالەلدى ۋاجدەرىن العا تارتا وتىرىپ، اتالعان ءدارىنى تىزىمگە قايتارۋدى تالاپ ەتۋدە.

رەسپۋبليكادا شيپاجايلىق-كۋرورتتىق ەمدەۋ ارقىلى اتالعان پاتسيەنتتەردى وڭالتۋ مۇمكىندىگى جوق. ەلىمىزدە بالالارعا ارنالعان بەيىندى ساناتوريلەر قالعان جوق.

ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە جوعارىدا كورسەتىلگەن دياگنوزى بار بالالاردىڭ مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋگە بايلانىستى كۇردەلى جاعداي قالىپتاستى. مەملەكەتتىك جانە جەكە مەنشىك مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ (بالا-باقشالار) باسشىلارى قانت ديابەتى بار بالالاردى قابىلدامايدى. كوپتەگەن جاعدايلاردا مۇنداي باس تارتۋلار بالانىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى وزىنە الۋعا نيەت بىلدىرمەۋى جانە اتالعان اۋرۋدىڭ ەرەكشەلىگى تۋرالى مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردىڭ مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىن اقپاراتتاندىرۋدىڭ تومەندىگىنە نەگىزدەلگەن. وسىلايشا، وسى دياگنوزى بار بالالاردىڭ دەنە ءبىتىمى مەن پسيحوەموتسيالىق دامۋداعى ءوز جاسىنا تولىق بارابار بولۋىنا قاراماستان، دەنى ساۋ قۇرداستارىمەن بىرگە الەۋمەتتەنۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلۋدا.

سونداي-اق، مەديتسينالىق تەكسەرۋلەردىڭ مەرزىمى ۇلكەن الاڭداۋشىلىق تۋعىزۋدا. ەندوكرينولوگتىڭ جىلىنا بىراق رەت تەكسەرۋى قانت ديابەتى اسقىنۋىنىڭ اپاتتى وسۋىنە اكەلەدى. تاجىريبە كورسەتكەندەي، قازىرگى ۋاقىتتا باستاپقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەك دارىگەرلەرى جانە ورتا مەديتسينا قىزمەتكەرى اراسىندا ديابەتتىڭ قانتتى تومەندەتەتىن تەراپياسى تۋرالى ءبىلىم دەڭگەيى جانە وسىنداي قاۋىپتى اۋرۋدى باسقارۋ ادىستەرى تومەن دەڭگەيدە.

بۇل ماسەلەدە شەتەلدىكتەردىڭ وڭ تاجىريبەسى، بالا ديابەتپەن اۋىرعان جاعدايدا ماماندار ۇشتىگىنىڭ كومەككە كەلۋى بولىپ تابىلادى. ولار مەديك-پسيحولوگ، ديەتولوگ جانە ەندوكرينولوگ مامانداردان قۇرالعان. ەلىمىزدە مۇنىڭ بارلىعى ءبىر ەندوكرينولوگ دارىگەردىڭ موينىنا ارتىلىپ وتىر.

سەناتور د.نوكەتاەۆا جوعارىدا ايتىلعانداردى نەگىزگە الا وتىرىپ، 1-تيپتەگى قانت ديابەتىنە شالدىققان بالالاردىڭ اتا-انالار قاۋىمىمەن جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ديابەتتىك وقۋ-اعارتۋ قورىمەن بىرلەسە وتىرىپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە مىنانداي ۇسىنىس-تالاپ قويدى:

ءبىرىنشى، قانت ديابەتى بويىنشا ۇلتتىق جوسپار ازىرلەۋ جانە قابىلداۋ;

ەكىنشى، قانت ديابەتىن الەۋمەتتىك ماڭىزى بار اۋرۋلار تىزىمىندە قالدىرۋ;

ءۇشىنشى، «ديابەت جانە بالالار» ۆەدومستۆوارالىق جوسپارىن قابىلداۋ;

ءتورتىنشى، رەزەرۆتىك ينسۋليندىك قور قۇرۋ;

بەسىنشى تەگىن مەديتسينالىق كومەك كولەمى اياسىندا گليۋكاگوندى ساتىپ الۋ پراكتيكاسىن جالعاستىرۋ;

التىنشى، ساناتورلى-كۋرورتتىق ۇلگىدەگى قانت ديابەتى بار بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان وڭالتۋ ورتالىعىن قۇرۋ;

جەتىنشى، تەكسەرۋ مەرزىمدىلىگىن: ورتا مەديتسينا قىزمەتكەرىنىڭ تەكسەرۋى – ايىنا 1 رەت، باستاپقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەك دارىگەرىنىڭ تەكسەرۋى – 3 ايدا 1 رەت، ەندوكرينولوگتىڭ تەكسەرۋى – 3 ايدا 1 رەت ەتىپ وزگەرتۋ;

سەگىزىنشى، قانت ديابەتىمەن ءومىر ءسۇرۋ داعدىلارىنا ۇيرەتۋ بويىنشا مامانداندىرىلعان «مەكتەپتەر» ۇيىمداستىرۋ;

توعىزىنشى، حالىقارالىق كلينيكالىق پراكتيكادا ۇزاق ۋاقىت بويى 2 ءتيپتى جانە 1 ءتيپتى قانت ديابەتىن دامۋ مەحانيزمى بويىنشا ءارتۇرلى اۋرۋلار رەتىندە ناقتى اجىراتۋ قابىلدانعان. ولار ءارتۇرلى تەكسەرۋ جيىلىگىن جانە قانداعى قانت دەڭگەيىن ءارتۇرلى ولشەۋدى تالاپ ەتەدى. سول سەبەپتى، مەديتسينالىق قامتاماسىز ەتۋ مەن قىزمەت كورسەتۋدىڭ ءتيىستى نورمالارىن قايتا قاراي وتىرىپ 2 ءتيپتى قانت ديابەتى، 1 ءتيپتى قانت ديابەتى، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردەگى 1 ءتيپتى قانت ديابەتى بويىنشا جەكە كلينيكالىق حاتتامالار مەن ستاندارتتاردى ازىرلەۋ قاجەت.

سەناتور دەپۋتاتتىق ساۋالىندا قان ديابەتى ىندەتىنەن قوعامدى ساقتاۋ، ساۋىقتىرۋ جانە ەمدەۋگە، ينسۋلين قورىن قۇرۋعا قاتىستى ناقتى ماسەلە قويدى  جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترىنەن اتالعان ۇسىنىستاردى قاراستىرۋدى، ءتيىستى شارالار قابىلداۋدى تالاپ ەتتى.

ادىلبەك قابا

Abai.kz