الدا تسيفرلى رەۆوليۋتسيادان سوڭ سانا ەراسى باستالماق. بۇعان حاراكەتتى قازىردەن باستاماساق كەش قالامىز. يدەولوگيالىق قۇلدىراۋدان  كەيىن كوپتەن كۇتكەن قوعام مەن بيلىكتىڭ قاۋىشاتىن كەزى كەلدى.

ەگەر ءبىز الەمدە جاڭا تسيۆيليزاتسياعا كوشكىمىز كەلسە (الەمنىڭ ەڭ دامىعان  G7 مەملەكەتتەرىنىڭ وزدەرى دە وسىنى كوزدەۋدە، بىراق ءالى شەشىمىن تاپقان جوق), وندا بىزگە قازىر يننوۆاتسيالىق سەرپىلىس كەرەك. بۇل دەگەنىمىز قازاقستاندا  يننوۆاتسيالىق جاڭا پاراديگما جاساۋ، ونىڭ ءتۇپ تامىرى ءبىلىمدى قوعام كۇرۋ، سانانى جاڭارتۋ! ازدى - كوپتى ەكونوميكانى قالىپتاستىردىق دەيمىز. الدا ەكونوميكامىزدى ءارتاراپتاندىرىپ، شىكيزات ەكونوميكاسىنان شىعاتىن، جاڭا تەxنولوگيانى دامىتاتىن، سىبايلاس جەمقورلىقپەن اياۋسىز كۇرەسەتىن،  مەملەكەتتى جوندەپ باسقاراتىن جۇمىستار شاش ەتەكتەن...

بىراق ەندى باسىمدىلىقتى، بەتتى xالىققا بۇرايىق! حالىق، ءاربىر ادام ءبىلىمدى بولماي، قوعام ءبىلىمدى بولماي،  سانا، ۇلتتىق رۋx كوتەرىلمەي پروگرەسس بولمايدى. ونى وسى ۋاقىتقا دەيىنگى ءومىر كورسەتتى. قاساڭ تارتقان سانانى وزگەرتىپ، رۋxاني تازاراتىن كەز جەتتى! ول ءۇشىن رۋحاني - تاريحي كۇندىلىكتاردى نەگىزگە الا وتىرىپ عىلىمعا، بىلىمگە، مادەنيەتكە سەرپىلىس بەرۋ كەرەك.  كوپ جىلدار بويى تومەن قارجىلاندىرىپ كەلگەن وسى سالالارعا ۇلكەن ينۆەستيتسيا سالۋ قاجەت (فينليانديا، جاپونيا، وڭ.كورەيا، يزرايل، اقش سياقتى). بىزدە قالاي دەگەن سۇراققا  اششى شىندىعى مىناداي:

- عىلىمعا بولىنەتىن قارجى جالپى ىشكى ونىمگە ء(جىو) شاققاندا نە ءبارى 0,13%-اق عانا (دامىعان مەملەكەتتەردە 3%-دان اسادى، 25 ەسە كەم دەگەن ءسوز). بۇل 28 جىلدا ەڭ تومەنگى كورسەتكىش. ەشقانداي سىن كوتەرمەيدى. وسىدان كەيىن وكىنىشكە وراي، جان ۇياسى  اش - جالاڭاش، ءبىر پورتفەلدى وتىز جىل كوتەرىپ، ءار ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ەسىگىن سىعالاپ جۇرگەن پروفەسسور جاقسى ۇستاز بولۋى مۇمكىن، بىراق ول عالىمنان قانداي الەمدىك دەڭگەيدەگى جاڭالىقتى كۇتەمىز. بىزگە دامىعان ەلدەردەن كوپ قالماۋ ءۇشىن، كەم دەگەندە عىلىمعا بولىنەتىن قارجى ءجىو-نەن 2% بولۋ كەرەك. ار جاعىن قىسكاشا ايتايىن.

- ءبىلىمگە بىزدە 4% (كەم دەگەندە 6%-دان جوعارى بولۋ كەرەك، جاستاردى بارلىق دەڭگەيدە تەگىن وقىتۋ ءۇشىن);

- مادەنيەتكە بىزدە 3% (كەم دەگەندە 6% بولۋ كەرەك);

- دەنساۋلىققا بىزدە 3,2% (ۆوز-دىڭ ۇسىنىسى بويىنشا كەم دەگەندە 6% بولۋ كەرەك). مىسالى اقش-دا 16-18%، G7 ەلدەرىندە 10%-دان جوعارى.

مىنە وسىنداي پارمەندى قولداۋ جاساپ عىلىم، ءبىلىم، مادەنيەت، دەنساۋلىققا سەرپىلىس بەرگەندە عانا ءبىز تەز وسەمىز، ءتىپتى جاڭا ومىرگە قادام باسامىز. باسقا جولدى كورىپ تۇرعان جوقپىن. وسىنى تۇسىنەتىن ءسات تۋدى.

قوسىمشا ىسكە اسىرۋ شارالارىنا كەلسەك:

1. وسى پروبلەمالاردى شەشۋ ءۇشىن ءححى عاسىرداعى وركەنيەتتىڭ تالابىنا ساي 2020-2030 جج.، 10 جىلعا ارنالعان «جاڭا قوعامدىق سانانى قالىپتاستىرۋ تۋرالى مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن» جاساۋ كەرەك. بۇل باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن اقىلداستار القاسى رەتىندە ەڭ ۇزدىك عالىمدار اراسىنان «جوعارعى كونسۋلتاتيۆتى كەڭەس» قۇرۋ قاجەت (9-11 ادام).

2. ءبىزدىڭ وي-سانامىزدى 4-ءشى ءوندىرىس رەۆوليۋتسياسىنىڭ جاڭا تالابىنا ساي وزگەرتەتىن ۋاقىت كەلدى. ەگەر ەلىمىزدى ءححى عاسىردا جاڭا وركەنيەتتى ومىرگە دايىنداعىمىز كەلسە، وندا ءبىز رۋxاني - تاريxي قۇندىلىكتاردى جاڭا تەxنولوگيامەن بىرىكتىرىپ جانە ونى جاxاندىق جەلىمەن (جەلىلىك كوممۋنيكاتسيامەن) قوسىپ جۇرگىزۋىمىز كەرەك. وسى ءۇش سالانى ءبىر جۇيە ەتىپ پايدالانعاندا تۇبەگەيلى ماسەلەلەر شەشىمىن تابار ەدى. دامىعان ەلدەر وسى يدەيانى ىزدەۋدە.

3. توق ەتەرى نە ءبىز ءدال وسىلاي جاساپ العا شىعامىز، نە مانگىلىك شيكيزات ەلى بولىپ قالامىز، الپاۋىتتارعا جۇتىلىپ تا كەتۋ قاۋپى جوق ەمەس. كەرەك بولسا مۇنداي تۇبەگەيلى الەۋمەتتىك - ساياسي شەشىمدى بۇكىل حالىق بولىپ رەفەرەندۋم ارقىلى شەشۋگە بولادى! حالىق جاڭا ۇرپاق قالىپتاستىرۋدا ءوزى ماقۇلداپ قابىلداعان شەشىمىن ءوزى قاداعالاۋىنا دا بولادى. وسىنداي وركەنيەتتى ماقساتتى شەشۋ ارقىلى ەلىمىزدە كونستيتۋتسيالىق ساياسي - الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق رەفورمالار جۇرەدى. تۇبەگەيلى ەمەس شالاعاي رەفورمالاردان ناتيجە شىقپاعانىن حالىق ءبىلىپ وتىر. سەڭ قوزعالا باستادى. ونى ناسىرعا شاپتىرماۋ، اپاتقا اپارماۋ ءۇشىن شۇعىل ءىس - شارالار قاجەت.

4. مەن ەكونوميست رەتىندە بۇل ۇسىنىستارعا اقشانى قايدان الاتىن كوزدەرىن تالاي ايتقام دا، كەرەك بولسا تاعىدا كورسەتىپ بەرەمىن. ال بيلىكتەگىلەرگە 1 ءپرينتسيپتى ۇستاسا جەتكىلكتى، ول قاتاڭ ءتارتىپ، تەك ۇرلاماۋ كەرەك! بەلگىلى سەبەپتەرمەن ءبىز قىتاي سياقتى اسا اۋىر جازالاۋ شاراسىنا بارا المايمىز عوي. ەڭ الدىمەن بيلىكتەگىلەر ىزگىلىك پەن ادىلەتتىلىكتى نەگىزگە الۋ كەرەك. ابايشا مۇنى «نۇرلى جۇرەك ءىسى» دەپ بىلسەك تە بولادى. وسىنى ءار ادام، ءتىپتى ۇلىلاردا ۇستانسا، ادام ءومىرى باياندى بولادى، كەمەلىنە جەتەدى. اركىم ادالدىق پەن اقيقاتتى، ءبىر-بىرىنە دەگەن مەيىرماندىلىقتى ەل اراسىندا ۋاعىزداۋ كەرەك. ءبىز وسىلايشا الدا ءتان قۇمارلىعىنان گورى جان قۇمارلىعىنا قىزىعۋشىلىققا باسىمدىلىق بەرىلگەن زامانعا جەتەمىز. كەرەك بولسا، ءبىز قۇدايدىڭ الدىندا بار بايلىعىمىزبەن جاۋاپ بەرمەيمىز، كەرىسىنشە، رۋxاني قۇندىلىعىمىز بەن سانامىز قاي دەنگەيدە ەكەندىگىمىزبەن ەسەپ بەرەمىز! سوندا رۋxاني ادام جاماندىق جاساي المايدى. سەبەبى ونىڭ ار - نامىسى، ءمورالى جىبەرمەيدى. وسىلايشا وركەنيەتتىڭ تورىنە شىعا العان جاعدايدا، ءبىز قازاق ەلى ەجەلدەن اتا-تەگىمىز تۇركى يمپەرياسى، ريم يمپەرياسى سياقتى الەمنىڭ التى تسيۆيليزاتسياسىنىڭ ءبىرى بولعانىن ەكىنشى رەت دالەلدەي الامىز! ىسكە ءسات!

ارداقتى ارىپتەستەر، قارا ورمان حالقىم وسى وي – ۇسىنىسىم تۋرالى پىكىر بىلدىرۋلەرىڭىزدى سۇرايمىن.

ورازالى سابدەن

قازاقستان عالىمدار وداعىنىڭ پرەزيدەنتى،

قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى،

ە.ع.د.، پروفەسسور، اكادەميك   

Abai.kz