1982 جىلدىڭ كوكتەمىندە وتباسىلىق جاعدايمەن ەگىندىبۇلاققا ورالۋىما تۋرا كەلدى. 1978 جىلى قاراشادا، اسكەردەن كەلىسىمەن، قاراعايلى كەنتىندە تالدى اۋداندىق «شۇعىلا» – «ۆوسحود» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىندا ءتىلشى قىزمەتىن اتقاردىم. باسىلىمنىڭ رەداكتورى، قازىرگى بەلگىلى عالىم، زارقىن تايشىباي – ءتىرى جۇرگەن ەنتسيكلوپەديا. وسى اعانىڭ قاراماعىندا جۋرناليستيكانىڭ تۇتاس ءبىر ۋنيۆەرسيتەتىنەن ءوتتىم. ايتكەنمەن، 1981 جىلدىڭ قوڭىر كۇزىندە زاقاڭ «ورتالىق قازاقستان» گازەتىنە اۋىسىپ كەتتى دە، ءبىز «جەتىم» قالدىق.

«ءبىز» دەپ وتىرعانىم – قازاق ءتىلدى جۋرناليستەر. اۋدانداعى حالىق، ياعني وقىرماندارىمىزدىڭ كوپشىلىگى قانداستارىمىز بولعانىمەن، اكىمشىلىك ورتالىق ورنالاسقان قاراعايلى – ءار تەكتى جەر. تۇرعىندارىنىڭ ءبىرازى كاسىپ ىزدەپ شەتتەن، ءتىپتى رەسەي مەن كاۆكازدان كەلگەن، ارالارىندا جەر اۋدارىلعاندار مەن «حيمياعا» كەسىلگەندەر دە بار، ورىس تىلىندە سويلەگەندى مارتەبە سانايتىن ادامدار. ونىڭ ۇستىنە، زارقىن اعامىزدان كەيىن رەداكتور لاۋازىمىن يەلەنگەن جۇمابيكە ءجۇنىسوۆا - ءورىستىلدى مامان، تارالىمى 1000 داناعا جەتەر-جەتپەس «ۆوسحود» گازەتىنە ۇستەمدىك بەرۋگە تىرىستى. بۇرىن ماتەريالدار الدىمەن تارالىمى 3 مىڭنىڭ ۇستىندەگى «شۇعىلا» گازەتى ءۇشىن قازاقشا ازىرلەنىپ، ودان كەيىن ورىس تىلىنە اۋدارىلسا، ەندى جۇمىس كەرى جۇرە باستادى. بۇل قازاق ءتىلدى جۋرناليستەرگە ۇنامايتىنى بەلگىلى.

ونىڭ ۇستىنە، ءىنىم اسكەرگە كەتىپ، ەدىرەيدەگى اكە-شەشەم جالعىزىلىكتى كۇي كەشكەن ەدى. ءسويتىپ، ەگىندىبۇلاققا تابان تىرەۋىمە بىرنەشە سەبەپ تابىلدى.

ناۋرىزدىڭ 14 كۇنى «لەنين تۋى» گازەتىنە قىزمەتكە تۇردىم. كارىم اعام قۇشاعىن جايا قارسى الىپ: «سەن زارقىننىڭ مەكتەبىنەن شىقتىڭ عوي. بىلەتىن جاڭالىعىڭدى گازەتكە كىرگىزە بەر»، – دەپ تولىق ەركىندىك بەردى. العاشقى كۇندەرى گازەت تىگىندىلەرىن قاراپ وتىرىپ، كەرەمەت ولەڭدەرگە نازارىم ءتۇستى. اۆتورى – تۇرسىن جۇماشەۆ. بۇرىن وقىماعان، اتى-ءجونىن ەستىمەگەن اقىنىم. رەداكتسياداعى عابباس سماعۇلوۆ، قانات ماقىشەۆ اعالارىمنان سۇراستىرسام، «وسى ەگىندىبۇلاقتىڭ جىگىتى. مىنا كولحوزدا ديسپەتچەر بولىپ ىستەيدى» دەيدى.

– بۇل جىگىتتى نەگە رەداكتسياعا شاقىرمايسىزدار؟ مىناداي تالانت قور بولىپ ءجۇر عوي.

– وسى گازەتتە ىستەگەن. مەكتەپتە دە، ينستيتۋتتا دا ورىسشا وقىعان بولسا كەرەك، جازۋى قازاقشاعا كونبەگەن سوڭ، كەتىپ تىندى.

– جوق، بولمايدى. مىقتى ولەڭ جازاتىن ادام گازەتتىڭ اقپاراتى مەن ماقالاسىن جازا الماۋى مۇمكىن ەمەس، رەداكتسياعا شاقىرۋ كەرەك، – دەيمىن عوي تابانداپ. ەشتەڭەدەن بەت-ءجۇزىم قايتپاعان، جيىرما بەسكە دە تولماعان كەزىم.

– وندا رەداكتورعا بارا عوي. اعاڭدى كوندىرە الساڭ، ءبىز قوي دەمەيىك، – دەدى عابەكەڭ، «ك.ج.ساۋعاباەۆ» دەگەن جازۋى بار كابينەتتى قالامىمەن نۇسقاپ.

گازەت تىگىندىسىن قولىما ۇستاپ كاكەڭە باردىم. اسىرەسە، وزىمە قاتتى اسەر ەتكەن «بالداقتى قىز» (كەيىن ول «پەرىشتە» جيناعىنا «تابيعاتتىڭ قاتەلىگى ەكەن دەپ» اتاۋىمەن كىردى) ولەڭى – «كوزىرىم». تيىپ تاستاعانشا ايتىپ الايىن دەگەندەي، جەدەلدەتىپ-اق سويلەپ جاتىرمىن.

– تۇرسىن با، وسىندا تۇراقتاي الماي كەتتى عوي. «ن» مەن «ڭ»-دى، «ۇ» مەن «ءۇ»-ءنى ايىرا المايدى. ورىسشا وقىعانىنىڭ پالەسى دە. قوي قۇرتتاقانداي ونىڭ «ڭ»-ى مەن «ۇ»-سىن تۇزەتىپ وتىراتىنبىز. اقىرى ءوزى كەتتى. ۇيالعان شىعار، – دەگەن كارىم اعامىز گازەتتەگى ولەڭگە قوسا ءۇڭىلدى، – ولەڭى شىنىندا دا تاماشا. وسىنداي ولەڭ جازعان ادامنىڭ ماقالا جازا المايتىنىنا تاڭمىن.

– دەگەنمەن، تاعى ءبىر كورەيىك. «ڭ»-ى مەن «ۇ»-سىن تۇزەتۋدى ءوز موينىما الايىن، – دەدىم كاكەڭنىڭ كۇلە سويلەگەنىنەن دامەلەنىپ. رەداكتور باسىن يزەپ قالعانداي سىڭاي تانىتتى.

بىرەر كۇننەن كەيىن رەداكتسياعا تۇرسىن كەلدى. «مىناۋ – ەرمەك دەگەن جۋرناليست جىگىت. ساعان سىرتتاي عاشىق بولىپ، شاقىرتىپ وتىرعان – وسى. بىرگە جۇمىس ىستەيسىڭدەر»، – دەدى رەداكتور. تانىستىق. مىنا قىزىقتى قاراڭىز – مەن 1958 جىلدىڭ 8 ماۋسىمىندا، ول 1959 جىلدىڭ 9 ماۋسىمىندا دۇنيەگە كەلىپپىز. ءسويتىپ، ءبىراز جىل قاتار قىزمەت اتقاردىق.

ۇزاماي ءفوتوتىلشى ساپارتاي تۇرمىستىق قىزمەت كورسەتۋ كومبيناتىنا اۋىسىپ، ورنىنا ەرعالي قاتاەۆ دوسىمىز كەلدى. ىسساپارعا ەرعالي ەكەۋمىز نەمەسە ەرعالي مەن تۇرسىن بىرگە، كەيدە ۇشەۋمىز قاتار شىعامىز. ءىسساپار – ادامنىڭ ازاماتتىق، ىسكەرلىك قاسيەتى مەن قابىلەتى تانىلاتىن سىن. اسىرەسە، قازىرگىدەي كوممۋنيكاتسيا دامىماعان، قىزمەت كولىگى جوق كەزدە ارقانىڭ قارى مەن ايازى، شىلدەدەگى شىلىڭگىر ىستىعى استىندا كولدەلەڭ كولىك كۇتۋ وڭاي ەمەس.

قولىمىز قالت ەتكەندە، بالقانتاۋعا شىعىپ، ولەڭ وقيمىز. ەرعالي ولەڭ جازبايدى، بىراق قازاق پوەزياسىنىڭ انتولوگياسىن ءدال سول جىگىتتەي بىلەتىن، وقيتىن ازاماتتى وتە سيرەك كەزدەستىردىم. ءارى مۋزىكانت، دومبىراشى. ونىڭ ەسەسىنە تۇرسىن ەكەۋمىز ەشقانداي مۋزىكا اسپابىندا وينامايمىز. بىراق، وتە جاقسى تىڭداۋشىمىز. كەيدە ەرعاليدىڭ انىنە قوسىلامىز. باز-بازدا تۇرسىن كەتەدى شالىقتاپ:

– «سۇيەم» دەيمىن، «سۇيەم» دەيمىن ۇزدىگىپ،

– بىلەمىز عوي – دەيدى ماعان قىز كۇلىپ.

قىرعا شىعىپ كەتەم سوسىن قيالدىڭ

اق كەمەسىن الىستارعا ءجۇزدىرىپ...

...شۇباركولگە باتىپ كەتكىم كەلەدى،

بالقانتاۋعا شىعۋ ءۇشىن ەرتەڭمەن...

تۇرسىننىڭ ولەڭدەرىندە «ورتاشا كەڭەس ادىمى» لوگيكاسىنىڭ قاساڭ قالىبىنا سىيمايتىن ەرەكشەلىك، ادەتتەگى تۇسىنىكپەن قابىلداۋعا قيىن تەڭەۋ مەن ورالىمدار كەزدەسىپ قالاتىنى بار. كوپ سەبەپتىڭ ءبىرى – ورىسشا وقىعانى. ول اباي مەن ماعجانعا، مۇقاعالي مەن جۇمەكەنگە، جۇماتاي مەن اقسۇڭقارعا كەش كەلگەنىمەن، پۋشكين مەن ەسەنيندى، احماتوۆا مەن تسۆەتاەۆانى، عامزاتوۆ پەن ۆوزنەسەنسكيدى، ورىس تىلىنە اۋدارىلعان ەۋروپا اقىندارىن ەرتە وقىدى.

1990 جىلدىڭ سوڭى بولسا كەرەك، بۇقار جىراۋ (بۇرىنعى ۋليانوۆ) اۋداندىق «سارىارقا» گازەتىندەمىز، كابينەتىنە كىرسەم، تۇرسىن ديكتوفونعا (باتىستىڭ وزىق تەحنيكاسىنىڭ ۇلگىلەرى ەندى عانا كەلىپ جاتقان) جازىپ العان وگينسكيدىڭ «پولونەزىن» تىڭداپ، مۇڭعا باتىپ وتىر. كوكىرەگىندە ساڭىلاۋى بار ادامنىڭ جۇرەك قىلىن تەربەتەتىن مۋزىكانى بىرگە تىڭدادىق. «قۇلپىتاس پا، الدە قۇلىپتاس پا؟» – دەپ سۇرادى سودان سوڭ وقىستان. «قۇلىپتاس دەگەن ءسوز جوق، قۇلپىتاس. قايتىس بولعان ادامداردىڭ قابىرىنە قوياتىن ەسكەرتكىش قوي، ونى نەگە قاجەتى بار؟» – دەدىم. «ءجاي، اشەيىن» دەدى دە، ءۇنسىز قالدى. وگينسكي ۇلى تۋىندىسىن تاعدىر تالكەگىمەن پولونياسىنان قارا ءۇزىپ بارا جاتقاندا شىعارعان. وتانىندا جۇرگەنىمەن، بالقانتاۋدان 200 شاقىرىم بوتاقاراعا قىزمەت بابىمەن بارىپ تۇرۋ تۋعان جەردەن ماڭگىلىك قول ۇزۋمەن بىردەي ەكەن-اۋ تۇرسىن ءۇشىن. بۇل – بۇگىنگى پايىم.

كەيىن، سول بوتاقارادا جۇرگەندە تۇرسىن «قۇلپىتاستاعى جازۋ» دەگەن ولەڭ جازدى. بار بولعانى ءبىر-اق شۋماق:

«و، ادامدار! مەن وتىزدان اسپايمىن،

ءتانىم سۋىپ كەتكەن قۇلپىتاستايمىن.

قايران ءومىر، سەنى كورۋ ءبىر ارمان

قارا جەردى قالاي سىلكىپ تاستايىن؟»

قازىر ويلاسام، عۇمىرىنىڭ شەتى تايانعانىن اقىن سول كەزدە سەزگەن بولسا كەرەك. تەك، بالقانتاۋى تۇرسىنىن تاني ءتۇسسىن، تالانتتى ۇلىنىڭ سوڭىندا ەل-جۇرتى تامسانا ەسكە الاتىن مۇراسى قالسىن دەپ تاعى بەس-التى جىل تىرشىلىك سىيلاعان شىعار جاراتۋشى.

ەگىندىبۇلاققا جول تۇسكەندە، تۇرسىن مەن ەرعالي جاتقان قابىرستانعا سوقپاي، «قۇلحۋ اللانى» وقىماي كەتەتىنىم سيرەك. سوندا، زيراتىنا قويىلعان اق مارمارعا جوعارىداعى ءتورت جول جازىلۋىن قالادى ما ەكەن تۇرسىن دەپ ويلايمىن.

ەرمەك بالتاشۇلى، قر مادەنيەت قايراتكەرى

Abai.kz