وتكەن تاريحىمىزعا كوز سالساق، تاعدىردىڭ تالاي قىستالاڭ شاقتارىندا تاپقانىنان جوعالتقانى كوپ حالقىمىزدىڭ سان قيلى قيىندىقتاردى باستان وتكەرگەنىن بىلەمىز. حالقى مەن ەلىنىڭ الدىنداعى وزدەرىنىڭ پەرزەنتتىك پارىزىن ايقىن دا انىق تۇسىنگەن، قانداي قيىن-قىستاۋ جاعدايدا ونى ادال ورىنداۋدان جالتارماعان ادامدار قاي داۋىردە ءومىر سۇرسە دە، ءدايىم جۇرتىنىڭ ناعىز ازاماتى بولىپ قالا بەرمەك. تاريحتىڭ قاي كەزەڭىندە بولسىن ولار ءوز ۇلتىنىڭ بەتكە ۇستار ماقتانىشى بولىپ كەلگەن جانە قوعامنىڭ بۇگىنگى رۋحاني جاڭعىرۋى كەزەڭىندە دە جەكە تۇلعالاردىڭ قۇبىلىسى ەرەكشە ورىن الادى. سونداي تۇلعالاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى حالەل دوسمۇحامەدوۆ. كەلەسى جىلى ەسىمىن يەلەنىپ وتىرعان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ اشىلعانىنا 70 جىل تولادى. وسىعان وراي ۋنيۆەرسيتەت رەكتوراتى تاراپىنان حالەل مۋزەيىن جاساقتاۋ قولعا الىندى. ۋنيۆەرسيتەت رەكتورى ابزال تالتەنوۆتىڭ قولداۋىمەن ح.دوسمۇحامەدوۆ تۋرالى دەرەكتەر جيناقتاۋ ماقساتىندا  تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سايپوللا جۇمابايۇلى ساپانوۆ ەكەۋىمىز ارحەوگرافيالىق ءىس-ساپارعا شىقتىق. بەلگىلى تۇلعانىڭ 1932-1938 جىلدارى ۆورونەج قالاسىنا جەر اۋدارىلىپ، قىزمەت اتقارعانى بەلگىلى.

كوڭىلدە ءبىر ءۇمىت، ءبىر كۇدىك. سەبەبى بۇل قالاعا بىزدەن بۇرىن زەرتتەۋشىلەر ارنايى ات ءىزىن سالماعانى بەلگىلى.

العان باعىتىمىز اتىراۋ – استراحان – موسكۆا – ۆورونەج. نەگىزگى نىسانامىز – ۆورونەج قالاسى.  قالانىڭ ىرگە تاسى 1585 جىلى قالانعان. قالا موسكۆادان 534 شاقىرىم جەردە. ۆورونەج قالاسى 1928-1934 جىلدار ارالىعىندا رەسەيدىڭ ورتالىق قاراتوپىراقتى وبلىسىنىڭ ەڭ ءىرى اكىمشلىك، ەكونوميكالىق جانە مادەني ورتالىعى بولدى. بۇل وبلىسقا سول تۇستاعى ۆورونەج، تامبوۆ، ورەل، كۋرسك گۋبەرنيالارى ەندى.

وسى قالادا سوناۋ 1930 جىلدارداعى زۇلمات كەزەڭدە حالقىمىزدىڭ ح.دوسمۇحامەدوۆ، ج.دوسمۇحامەدوۆ، م.تىنىشپاەۆ، ج.اقباەۆ، ءا.اقباەۆ، ءا.وماروۆ، س.قىدىرباەۆ ك.توقتاباەۆ، ج.كۇدەرين، م.مۋرزين سياقتى پەرزەنتتەرى ايداۋدا بولدى. بارلىعى كەيىنگى زۇلمات جىلداردىڭ قۇربانىنا اينالدى. س.قىدىرباەۆ (17 قازان 1938 جىلى ۆورونەج ۋنكۆد ۇشتىگىنىڭ ۇكىمىمەن اتىلعان (كنيگا پامياتي جەرتۆ پوليتيچەسكيح رەپرەسسي ۆورونەجسكوي وبلاستي. ۆورونەج: او «ۆورونەجسكايا وبلاستنايا تيپوگرافيا». – 2017. -392 س.), ءا. اقباەۆتا ۆورونەجدا اتىلعان. باسى بايلاۋدا، وزدەرى ايداۋدا بولعان قايراتكەرلەردىڭ ءىزى قالعان قالانىڭ بۇگىنگى تۇرعىندارىنىڭ سانى ميلليوننان اسىپ جىعىلادى. قازىرگى ۋاقىتتا قالا رەسەيدىڭ ءىرى ونەركاسىپ ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. قالانى جاناي اعىپ جاتقان دون وزەنىنىڭ سول تارماعى ۆورونەج وزەنى  قالانى وڭ جانە سول جاعالاۋعا ءبولىپ جاتىر.

حالەكەڭنىڭ سوڭعى ءومىر جولدارى بۇل قالامەن تىعىز بايلانىستى. ح. دوسمۇحامەدوۆ تىنىمسىز جۇمىستان، تۇرمىسىنىڭ تومەندىگى، توسىن اۋا رايىنىڭ دەنساۋلىعىنا جاقپاۋىنان وكپە اۋرۋىنا شالدىعۋىنا وراي قالعان كەسىمدى جازا مەرزىمىنەن بوساتۋدى نە ۋاقىت مەجەسىن قىسقارتۋ تۋرالى كسرو وگپۋ كوللەگياسىنا 28 ناۋرىز 1934 جىلى جازعان ارىزىندا  قالاداعى تۇراقتى مەكەن-جايىن  «ۆورونەج قالاسى، ۆەتەرينارنىي كوشەسى، 13-ءۇي» دەپ كورسەتەدى. ول قالاداعى دارىگەرلەر ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ  ينستيتۋتىندا الەۋمەتتىك گيگيەنا جانە دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ ۇيىمداستىرۋ كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقاردى. بالالارى  ساۋلە، قاراشاش، تولە قالاداعى №1 ا.س.پۋشكين اتىنداعى ورتا مەكتەپتە وقىدى.

بارعان كۇنى ۆورونەج وبلىستىق مەملەكەتتىك ءارحيۆى ديرەكتورى يرينا گەورگيەۆنا شايكينامەن قابىلداۋىندا بولىپ، تانىستىقتان سوڭ، ءىس-ساپارىمىزدىڭ ماقساتى مەن ماڭىزى جونىندە كەڭىنەن اڭگىمەلەپ بەردىك. ول ءبىزدى ەرەكشە ىقىلاسپەن تىڭداپ، قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى ح.دوسمۇحامەدوۆ تۋرالى قۇجاتتار ارحيۆ قورىندا تابىلىپ جاتسا، بار مالىمەتتەرمەن تانىستىرۋعا جانە دە كوشىرمەسىن جاساۋعا ىقپال ەتەتىندىگىن اشىپ ايتقانى ءبىزدى ەرەكشە قۋانتتى. ارحيۆ قىزمەتكەرلەرىن شاقىرىپ الىپ، بىزدەرگە بارىنشا جان-جاقتى كومەك كورسەتۋلەرىن تاپسىردى. قانداي دا ءبىر كومەك قاجەتتىلىگى بولىپ جاتسا وزىمەن تىكەلەي حابارلاسۋىمىزدى نازارىمىزعا بەردى.  باسشى بولسا وسىنداي بولسىن.

ح.دوسمۇحامەدوۆ تۇرعان ءۇيدىڭ فاسادى

حالەل تۇرعان ءۇيدىڭ ىشكى اۋلاسى

حالەل تۇرعان ءۇيدىڭ قاس بەتى

ح.دوسمۇحامەدوۆ.  ۆورونەج، 1938 ج.

حالەلدىڭ بالالارى وقىعان ا.س.پۋشكين  اتىنداعى ورتا مەكتەپ عيمراتى

ج.دوسمۇحامەدوۆ تۇرعان ءۇيدىڭ ورنىنا قايتا سالىنعان ءۇي

ج.دوسمۇحامەدوۆ زايىبىمەن

الاش ارىستارى تۇرعان ك.ماركس كوشەسىندەگى №94 («گارموشكا») ءۇي

م.تىنىشپاەۆ ۇلى ەسكەندىرمەن. ۆورونەج، 1932 ج.

م.تىنىشپاەۆتىڭ ايەلى ءامينا بالاسى داۋلەتپەن. ۆورونەج، 1932 ج.

ارحيۆ وقۋ زالى ىزدەنۋشىلەردەن لىق تولى. قۇجاتتارعا سۇرانىس بەرىپ بولعان سوڭ، حالەل بابامىز تۇرعان ءۇيدىڭ مەكەن-جايىن ۆورونەج وبلىستىق مەملەكەتتىك ارحيۆ قورىندا جۇمىس جاساپ وتىرعانداردىڭ ىشىنەن جاسى ۇلكەن  اعامىزدان سۇراستىرىپ قارادىق. بىراق ول كىسى، ونداي كوشەنى  ەستىمەگەندىگىن، ءوزىنىڭ ماماندىعى قۇرىلىسشى، بىراق ۇيىندە قالا كوشەلەرىنىڭ كارتاسى بارلىعىن، الىپ كەلىپ، بىزدەردى تانىستىرۋعا ۋادەسىن بەردى. بۇل ءبىز ءۇشىن ۇلكەن دەمەۋ بولدى. ەڭ وكىنىشتىسى 1942 جىلى وبلىستىق ارحيۆ قورىنداعى قۇجاتتاردىڭ 3/2-ءسى نەمىس-فاشيستەرىنىڭ بومبىلاۋىنىڭ ناتيجەسىندە جويىلىپ كەتكەن. ءبىزدىڭ ۇلكەن ولجامىز ارحيۆ قورىنان حالەلگە قاتىستى №1714 «دوسمۋحامەدوۆ حاليل» اتتى ءىستى تاپقانىمىز بولدى. جوقتى ءبىر جوق تابادى دەگەندەي بۇل ىستە جاھانشا دوسمۇحامەدوۆتىڭ ەسەپ كارتوچكاسى تىگىلگەن ەكەن. تەگى بىردەي بولعان سوڭ ىسكە قوسا تىككەن دەگەن پىكىردەمىز. بۇل قۇجاتتىڭ قۇندىلىعى سول سانالى عۇمىرىندا اجىراپ كورمەگەن، تاعدىرلاس جاھانشانىڭ قالاداعى مەكەن-جايى «سكورنياجنىي پەرەۋلوك، 3» دەپ كورسەتىلگەن. حالەكەڭ 1935 جىلدىڭ 3 قازان كۇنگى ۆورونەج قالاسى، ۆارەيكيسوۆ اۋدانى الەۋمەتتىك كەڭەسىنە  جازعان ارىزىندا دا مەكەن جايىن  ۆەتەرينارنىي كوشەسى، 13-ءۇي ەكەندىگىن اتاپ كورسەتكەن (رف، ۆورونەج وبلىستىق مەملەكەتتىك ءارحيۆى، 1714 قور، 2 ءتىزىم، 318 ءىس، 1 پ.).

كەلەسى كەزەكتە ۆورونەج وبلىستىق قوعامدىق-ساياسي تاريح ءارحيۆى (بۇرىنعى پارتيا ءارحيۆى) مەكەمەسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ءبىزدىڭ كەلگەن شارۋامىزدى مۇقيات تىڭداپ الىپ، ولاردا بارلىق قولدان كەلگەن كومەكتەرىن ايامايتىندىقتارىن ءبىلدىرىپ، كوڭىلىمىزدى ءبىر مارقايتىپ تاستادى. كەلەسى كۇنى ارحيۆ قىزمەتكەرلەرىنەن كەزىندە ح.دوسمۇحامەدوۆ تۇرعان كوشە تۋرالى سۇراستىرا باستاعان تۇستا، ولار اتالعان كوشەنىڭ ارحيۆ مەكەمەسىنەن الىس ەمەستىگىن، بىراق ول كوشەنىڭ اتاۋى باسقاشا اتالاتىندىعىن نازارىمىزعا بەردى. بۇنى ەستىگەن ءبىز ارحيۆتە بايىز تاۋىپ وتىرا المادىق، اتالعان كوشەدەگى حالەل بابامىز تۇرعان ءۇيدى تاۋىپ، كورۋگە اسىقتىق. شىنتۋايتىنا كەلگەندە حالەل تۇرعان ءۇيدى كورەمىز دەگەن ءۇمىتتىڭ بولماعاندىعى دا راس. سەبەبى سوعىس كەزىندە قالانىڭ 93 پايىزى قيراعان بولاتىن. ارحيۆتەن شىعا سالىپ كوشەنى ىزدەپ، عالىم جەرلەسىمىز تۇرعان مەكەن-جايدى وڭاي تاپتىق. قىزىل كىرپىشتەن سالىنعان ەكى قاباتى ەسكى عيمارات ەكەندىگى بىردەن كوزگە شالىندى. عيمارات جاقسى ساقتالعان ەكەن. عيمارات قابىرعاسىنا «ۋل. كوستي سترەليۋكا 11/13» دەپ جازىلعان تاقتايشا ىلىنگەن. اۋلاسىنا كىرىپ، ىشكە ەندىك. عيمارات ىشىندە كۇردەلى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. قۇرىلىسشىلار بىزگە نازار اۋدارماستان وزدەرىنىڭ جۇمىستارىن ىستەۋدە. ءبىرىنشى، ەكىنشى قاباتتى ارالىپ شىقتىق. بولمەلەردە ورنالاسقان وفيستەگى ازامات بۇل عيماراتتىڭ وتە ەسكى ەكەندىگىن، كەڭەستىك كەزەڭدە اسكەري ساۋدا ورتالىعى ورنالاسقاندىعى تۋرالى عانا بىلەتىندىگىن جەتكىزدى. بۇل عيمارات تۋرالى ناقتى بىلگىلەرىڭىز كەلسە ۆورونەج وبلىستىق مادەني مۇرا نىساندارىن قورعاۋ باسقاراماسىنا بارعاندارىڭىز ءجون دەدى. سالىپ ۇرىپ اتالعان مەكەمەنى جۇمىس ۋاقىتى اياقتالعانشا، ىزدەپ ءجۇرىپ تاۋىپ الدىق. وبلىستىق مادەني مۇرا نىساندارىن قورعاۋ باسقاراماسى كەڭەسشىسى ناتاليا سەرگەەۆنا وبولەنسكايا حانىم ءبىزدى جىلى شىرايمەن قارسى الدى. بىردەن كەلگەن ماقساتىمىزدى ايتىپ، جاڭا عانا بولعان كوشە مەن عيمارات جونىندە نە بىلەتىندىگىن سۇراستىردىق. ول قالادا ونداي اتاۋمەن اتالعان كوشەنىڭ بولماعاندىعىن  ايتىپ، كوڭىلىمىزدى سۋ سەپكەندەي باستى. دەگەنمەن دە بىزدە ارحيۆ قۇجاتتارى نەگىزىندە ايتىپ وتىرمىز دەگەن ءۋاج ايتتىق، ودان كومەك كۇتكەن جاس بالاداي جاۋتاڭداعانىمىزدى جاسىرىپ نەعىلايىق. ناتاليا حانىم قالا كوشەلەرى تۋرالى «يستوريكو-كۋلتۋرنوە ناسلەديە گورودا ۆورونەجا» اتتى قالىڭ كىتاپتى قولىنا الىپ، قاراستىرا باستادى. بىزدە كىتاپقا ۇمسىنىپ، كىتاپتىڭ ءار پاراعىن كوزبەن جەپ قويارداي-اق ۇمتىلامىز. مىنە، كىتاپتىڭ 81-ءشى بەتىندە «... پو تسەركۆي، ستوياشەي ۋ پەرەكرەستكا س ۋليتسەي ۆولودارسكوگو، نازىۆالاس پياتنيتسكوي، پوسلە رەۆوليۋتسي پو راسپولاگاۆشەمۋسيا ۆ زداني ەپارحيالنوگو ۋچيليششا ۆەتەرينارنومۋ – ۆەتەرينارنوي، ۆ پوسلەۆوەننوە ۆرەميا پولۋچيلا يميا ۆورونەجسكوگو كومسومولتسا-رازۆەدچيكا كوستي سترەليۋكا، پوگيبشەگو ۆ كارپاتاح»، - دەپ جازىلعان. سونىمەن بىرگە ءبىز كورگەن عيمراتتىڭ سۋرەتى دە قوسا بەرىلگەن. قۋانىشىمىزدا شەك جوق. كەڭەسشى دە ءوز كەزەگىندە بۇل عيماراتتىڭ مادەني مۇرانى قورعاۋدىڭ مەملەكەتتىك رەەسترىنە ەنگىزىلگەندىگىن جەتكىزدى.

پاتشالى رەسەي كەزەڭىندە اتالعان كوشەدە پياتنيتسكوي شىركەۋى ورنالاسقاندىقتان كوشە وسى اتاۋعا يە بولسا، 1917 جىلعى رەۆوليۋتسيادان كەيىن بۇل كوشەدەگى ەپارحيا رەالدى ۋچيليششەسى عيماراتى  ۆەتەرينارلىق ينستيتۋتقا بەرىلۋىنە بايلانىستى  كوشەنىڭ اتاۋى ۆەتەرينارنوي كوشەسى اتالعان. ۇلى وتان سوعىسىنان كەيىنگى جىلدارى كوشەنىڭ اتاۋى سول قالادا تۋىپ-وسكەن، سوعىستا قازا تاپقان، حالەلدىڭ بالالارى وقىعان بۇرىنعى №1 (قازىرگى №11 ا.س.پۋشكين اتىنداعى) مەكتەپتىڭ تۇلەگى، سوعىس جىلدارى بارلاۋشى، كومسومول كوستيا سترەليۋكتىڭ ەسىمىمەن اتالدى. ءبىر ەرەكشەلىگى عيمارات ورنالسقان كوشە تراسساسى 1774 جىلعى قالا جوسپارى بويىنشا  سالىنعان. سونىمەن ۆورونەج قالاسىندا ايداۋدا جۇرگەن كەزىندە حالەكەڭ تۇرعان ءۇي بۇگىنگى كۇندەرى كوستيا سترەليۋك اتىنداعى كوشەدە ورنالاسقان. ءۇيدىڭ قىسقاشا تاريحىنا شولۋ جاساساق. بۇل ءۇي 1868 جىلى قۇرىلعان  ۆورونەج ايەلدەرى قايىرىمدىلىق بولىمشەسىنىڭ كەدەيلەر كوميتەتى باستاماسىمەن 1883 جىلى تىگىن شەبەرحاناسى رەتىندە سالىندى. قۇرىلىستىڭ قارجىلىق  شىعىنىن ا.ن. جانە ن.ا. كلوچكوۆتار مەن كوپەس ايەل ا.ۆ.اندرونوۆا (اقىن ا.ۆ.كولتسوۆتىڭ قارىنداسى), اق سۇيەك ايەل ا.ي.شەلە كوتەرگەن. عيمارات ارحيتەكتور ا.م.بارانوۆتىڭ جوباسى نەگىزىندە سالىنعان. شەبەرحانانىڭ اشىلۋى 1884 جىلدىڭ ناۋرىزىندا جۇزەگە استى. بۇل شەبەرحانانىڭ ەرەكشەلىگى 12 مەن 17 جاس ارالىعىنداعى كەدەي قىزداردىڭ باسپاناسى بولدى. قىزدار وسى ۇيدە تۇرىپ، ساۋاتتىلىققا، ءۇي شاراۋاشىلىعىنا قاجەتتى بارلىق كاسىپتى ۇيرەندى. دەرەكتەر بويىنشا 1886 جىلى 44 تاربيەلەنۋشى بولعان. اتالعان عيماراتتىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى دەكور ساندىك ەلەمەنتتەرى ارقىلى سالىنعان ەكى فاسادتان تۇرادى، سول كەزدەگى ۆورونەج قالاسى ءۇشىن سيرەك كەزدەسەتىن باتىس ەۆروپالىق ساۋلەت ونەرى نەگىزىندە سالىنعان. عيماراتتىڭ قابىرعالارى وتە قالىڭ.  قازىرگى كەزدە ءبىرىنشى جانە ەكىنشى قاباتتاردا ءارتۇرلى مەكەمەلەردىڭ كەڭسە-وفيستەرى  مەن تىگىن شەبەرحاناسى ورنالاسقان.

حالەل تۇرعان ۇيدە الاش ارىستارى مەيرام كۇندەرىن سىلتاۋ عىپ تالاي باس قوسقان. داستارحان باسىندا وتكەن-كەتكەندى ەسكە الىپ، اتامەكەنگە دەگەن ساعىنىش سەزىمدەرىن بولىسكەنى، شەمەن بولىپ قاتقان شەرلەرىن تارقاتقانى دا اقيقات. قاراشاش حالەلقىزى ءوز ەستەلىگىندە: «اكەممەن ۆورونەجدا جاھانشا دوسمۇحامەدۇلى، ءابدىحاميت جانە جاقىپ اقبايۇلدارى، ءاشىم ومارۇلى، سەيىدازىم قىدىربايۇلى، كارىم توقتابايۇلى، مۇحامەدجان تىنىشبايۇلى، جۇماقان كۇدەرۇلى، مۇحتار مۋرزيندەر بىرگە بولدى»، -  دەپ جازدى. وسى قالادا وقىعان بولاشاق تاريحشى-عالىم ەرمۇحان بەكماحانوۆ پەن كەيىن پارتيا قايراتكەرىنە دەيىن وسكەن جاقىپبەك جانعوزيندەر دە ول ۇيگە ءجيى كەلىپ تۇرعان.

حالەلدىڭ بالالارى وقىعان جوعارى دا اتالعان مەكتەپ ۇيدەن 300 مەتردەي جەردە ورنالاسقان. مەكتەپ عيماراتى 1912-1913 جىلدارى بوي كوتەرگەن. بۇل عيماراتتى دا سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الدىق. عيمارات ۆورونەج قالاسىنىڭ تاريحي-مادەني مۇراسى تىزىمىنە ەنگىزىلگەن. ءبىر قىزىعى حالەكەڭ تۇرعان مەكەن-جايدىڭ قاسىندا 1933 جىلى سالىنعان وگپۋ-ءدىڭ عيماراتى ورنالاسقان.

ال جاھانشا دوسمۇحامەدوۆ تۇرعان كوشە ءحVىى عاسىردىڭ اياعى ءحVىىى عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا كوبىنەسە تەرى وڭدەيتىن كاسىپپەن اينالىسقان قولونەرشىلەر تۇرعاندىقتان «سكورنياجنىي» اتالعان.  1970-80 جىلدارى  جاڭادان دراما تەاتر سالىنۋىنا وراي كوشەنىڭ جوعارى جاعىنداعى تۇرعىن ۇيلەر بۇزىلعان. ال 1990 جىلدارى جاڭا زامان لەبىنە بايلانىستى كوتتەدجدەر سالىنا باستاعان. قازىرگى ۋاقىتتا اتالعان كوشەنىڭ تومەنگى جاعىنداعى ەسكى ۇيلەر عانا ساقتالىپ قالعان. وسى كوشەدەگى ج.  دوسمۇحامەدوۆ ايداۋدا بولعان جىلدارى تۇرعان ءۇي ءۇي سوعىس كەزىندە قيراعان، ال 1946 جىلى ي.ە.سولونننيكوۆ (1904 ج.ت.) دەگەن ازامات قايتا سالىپ، وسى مەكەن جايعا تۇراقتاعان.

ۆورونەج وبلىستىق قوعامدىق-ساياسي تاريح ءارحيۆى دەرەكتەرى بويىنشا جوعارى دا ەسىمدەرى اتالعان الاش قايراتكەرلەرىنىڭ كەيبىرى قالاداعى كارل ماركس كوشەسىندگى №94 ۇيدە تۇرعان. بۇل ۇيدە قالا تۇرعىندارىنا «گارموشكا» اتاۋىمەن ەتەنە تانىس ءۇي بولىپ شىقتى. عيمارات 1929 جىلى كونسترۋكتيۆيزم ناقىشىندا سالىنعان. سوعىس جىلدارىندا عيمارات قيراپ بۇلىنگەنىمەن، كەيىن ءىشنارا حح عاسىردىڭ 50-جىلدارىنداعى ارحيتەكتۋرانىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسى نەگىزىندە وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، قايتا سالىنعان.

م.تىنىشپاەۆتىڭ بالاسى داۋلەتتىڭ ەستەلىگى بويىنشا جەر اۋدارىلعان اكەلەرىنىڭ ارتىنان بارعان اناسى ەكەۋىن اعاسى ەسكەندىر كۇتىپ الىپ، قالاداعى پياتنيتسكوي كوشەسى بويىنداعى ۇيگە ورنالاستىرعاندىعى»، - تۋرالى جازادى (مۋحامەدجان تىنىشپاەۆ. ۆوسپومينانيا، دوكۋمەنتى، فوتوگرافي: - الماتى: «توميريس»-21»، 2017, -س.32).

الداعى ۋاقىتتا  اتىراۋ وبلىسى اكىمدىگى تاراپىنان ۆورونەج قالاسىنىڭ اكىمشىلىگىمەن كەلىسە وتىرىپ بۇكىل الاش جۇرتىنىڭ ماقتانىشى بولعان ح.دوسمۇحامەدوۆ تۇرعان عيماراتقا «بۇل ۇيدە 1932-1938 جىلدارى قازاق حالقىنىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، ەنتسيكلوپەديست عالىم، پروفەسسور حالەل دوسمۇحامەدوۆ تۇرعان» دەگەن ەسكەرتكىش تاقتا ورناتسا قۇبا-قۇپ بولعان بولار ەدى.

اققالي احمەت، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ح.دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى

Abai.kz