تولەن ابدىكۇلى، جازۋشى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى: ءبىز حالىقتان ۇيالۋىمىز كەرەك
- اعا، جازۋشىلاردىڭ بارلىعى وزىنەن گورى شىعارماشىلىعى تۋرالى ايتقاندى جاقسى كورەتىنىن بىلەمىز. بىراق ادامداردى ءوز باسىنان گورى بىرەۋدىڭ جەكە باسىنداعى جاعدايلاردىڭ، نە ءىشىپ، نە جەگەنى قىزىقتىراتىنى، قالاي ءومىر سۇرەتىنىن بىلۋگە قۇمارلىق بيلەيتىنى نەسى؟
- جازۋشى، شىعارماشىلىعىنان باسقا، نە تۋرالى ايتا الۋى مۇمكىن؟ ءوزىڭ تۋرالى ءوزىڭ ايتۋ ءتىپتى رەتسىز. شىعارما تۋرالى ايتساڭ، ءوزىڭنىڭ دۇنيەتانىمىڭ، ازاماتتىق ۇستانىمىڭ، شىعارماشىلىق لابوراتورياڭ جايىندا وي بولىسەسىڭ.
ەگەر بىرەۋلەردى جازۋشىنىڭ جەكە باسى قىزىقتىرىپ جاتسا، ول دا تابيعي نارسە. تولستويدىڭ، بالزاكتىڭ، ديككەنستىڭ قانداي ادام بولعانىن كىم بىلگىسى كەلمەيدى؟ ولاردىڭ جەكە باستارى تۋرالى جازىلعان تولىپ جاتقان كىتاپتار بار. ال اڭگىمە، جاڭاعى ءوزىڭىز ايتقانداي، نە ءىشىپ، نە جەدى دەگەننىڭ توڭىرەگىندە كەتسە، ول اشەيىن پەندەلىك وسەك-اياڭ بولىپ شىعادى. ونى جاقسى نارسە دەپ ايتا المايمىن.
- ءسىزدى، ءابىش، ولجاس اعالارىمىزدى، بيلىككە قىزمەت ەتىپ ءجۇر دەپ جازعىرىپ جاتادى. بىراق وسىنى ايتاتىندار ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ بيلىككە قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىمىزدى ەسكەرمەيدى. تەك ءبىرىمىز ۇلكەن دارەجەدە، ءبىرىمىز كىشكەنتاي بوپ... وزىڭىزگە وسىنى تۋرالاپ ايتىپ، بەتىڭىزگە سالىق قىلىپ باسقىسى كەلىپ تۇراتىندار بار ما؟
- اعا، جازۋشىلاردىڭ بارلىعى وزىنەن گورى شىعارماشىلىعى تۋرالى ايتقاندى جاقسى كورەتىنىن بىلەمىز. بىراق ادامداردى ءوز باسىنان گورى بىرەۋدىڭ جەكە باسىنداعى جاعدايلاردىڭ، نە ءىشىپ، نە جەگەنى قىزىقتىراتىنى، قالاي ءومىر سۇرەتىنىن بىلۋگە قۇمارلىق بيلەيتىنى نەسى؟
- جازۋشى، شىعارماشىلىعىنان باسقا، نە تۋرالى ايتا الۋى مۇمكىن؟ ءوزىڭ تۋرالى ءوزىڭ ايتۋ ءتىپتى رەتسىز. شىعارما تۋرالى ايتساڭ، ءوزىڭنىڭ دۇنيەتانىمىڭ، ازاماتتىق ۇستانىمىڭ، شىعارماشىلىق لابوراتورياڭ جايىندا وي بولىسەسىڭ.
ەگەر بىرەۋلەردى جازۋشىنىڭ جەكە باسى قىزىقتىرىپ جاتسا، ول دا تابيعي نارسە. تولستويدىڭ، بالزاكتىڭ، ديككەنستىڭ قانداي ادام بولعانىن كىم بىلگىسى كەلمەيدى؟ ولاردىڭ جەكە باستارى تۋرالى جازىلعان تولىپ جاتقان كىتاپتار بار. ال اڭگىمە، جاڭاعى ءوزىڭىز ايتقانداي، نە ءىشىپ، نە جەدى دەگەننىڭ توڭىرەگىندە كەتسە، ول اشەيىن پەندەلىك وسەك-اياڭ بولىپ شىعادى. ونى جاقسى نارسە دەپ ايتا المايمىن.
- ءسىزدى، ءابىش، ولجاس اعالارىمىزدى، بيلىككە قىزمەت ەتىپ ءجۇر دەپ جازعىرىپ جاتادى. بىراق وسىنى ايتاتىندار ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ بيلىككە قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىمىزدى ەسكەرمەيدى. تەك ءبىرىمىز ۇلكەن دارەجەدە، ءبىرىمىز كىشكەنتاي بوپ... وزىڭىزگە وسىنى تۋرالاپ ايتىپ، بەتىڭىزگە سالىق قىلىپ باسقىسى كەلىپ تۇراتىندار بار ما؟
راس، ءابىش تە، ولجاس تا بيىك لاۋازىمدى قىزمەتتە بولدى. گەتە مينيستر بولعان، اباي بولىس بولعان، سالتىكوۆ-ششەدرين - ۆيتسە-گۋبەرناتور... مىسالدى جالعاستىرا بەرۋگە بولادى. بىراق ماسەلە باسقادا بولار. بەلگىلى ءبىر جۇيەدە قىزمەت ىستەۋ بار دا، بيلىكتىڭ سويىلىن سوعىپ، شاش ال دەسە، باس الىپ، باستىققا قىزمەت ەتۋ بار. ەكەۋى ەكى بولەك نارسە. ساتيرالىق شىعارمالارىمەن مونارحيالىق رەجيمدى اياۋسىز سىناعان سالتىكوۆ-ششەدريندى، ۆيتسە-گۋبەرناتور بولسا دا، بيلىككە قىزمەت ەتتى دەۋ قيىن. حالىققا قىزمەت ەتتى دەسەك، دالىرەك بولار.
قالامگەرلەردى بىلاي قويعاندا، شەنەۋنىكتەردىڭ ىشىندە دە ۇلت ءۇشىن جاندارىن شۇبەرەككە تۇيگەن تۇلعالار بارشىلىق قوي. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە جوعارى قىزمەتتە بولعان ءىلياس وماروۆتىڭ كىسىلىگى مەن ۇلتجاندىلىعى تۋرالى زامانداستارى كوپ ايتاتىن. ۇلت مۇددەسى ءۇشىن مانسابىن قۇربان ەتە بىلگەن جۇماباي تاشەنوۆتىڭ ەرلىگىن قالاي ۇمىتارسىڭ. ال ءوزىم كورگەندەردىڭ ىشىندە وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ ورنى ەرەكشە دەپ ەسەپتەيمىن. الاش ارداقتىلارىن اقتاۋداعى العاشقى تالپىنىس تۇسىندا ونىڭ ۇلت ءۇشىن نارتاۋەكەلگە بارا الاتىن ازامات ەكەنىنە كوزىمىز جەتكەن بولاتىن. بۇلاردىڭ ءبارى كرەسلودان ايرىلۋدى وزدەرىنە ۇلكەن قاسىرەت دەپ ەسەپتەمەگەن. ويتكەنى حالىققا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرى تاققا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن الدە قايدا بيىك بولاتىن. اينالىپ كەلگەندە، قاي قىزمەتتە جۇرسەڭدە، ارىڭدى كىرلەتپەۋ، ابىرويىڭدى ساقتاپ قالۋ وزىڭە بايلانىستى.
ءوز باسىم بيىك لاۋازىمدى قىزمەتتە بولدىم دەپ ايتا المايمىن. مەملەكەتتىك قىزمەتتە ءجۇرىپ، قولىمنان كەلگەنشە، قازاق رۋحانياتىنا پايداسى تيەتىن ءىس-شارالارعا ارالاسىپ ءجۇردىم. بەتىمە سالىق قىلىپ باساتىنداي ەشتەڭە جاسامادىم. بيلىككە جالتاقتاعان كۇنىم جوق. ونىڭ ءبارىن دالەلدەپ ايتىپ، اقتالعان ادامداي بولعىم كەلمەيدى. مەنىڭ شىعارمالارىم مەن ماقالالارىمدى، سۇبحاتتارىمدى وقىعان ادامدار بىلۋگە ءتيىستى.
- ولاردىڭ بۇل ويى نەدەن تۋعان دەپ ويلايسىز؟
- ولاردىڭ ويلارىندا نە تۇرعانىن وزدەرى بىلەدى. جالپى بيلىكتى قولداۋ ءۇشىن، وعان جاعىمپازدانۋ ءۇشىن، مەملەكەتتىك قىزمەتتە بولۋ مىندەت ەمەس، ۇيدە وتىرىپ-اق، ارمانسىز جالپاقتاۋعا بولادى. وكىنىشكە وراي، وندايلار از ەمەس.
- حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسىندا بايلانىس جوق، ءبىر-بىرىنەن الشاقتاپ كەتتى دەپ ايىپتاپ جاتادى. سولاي بولسا، ءسىز قاي جاقتاسىز؟ ەگەر حالىق جاعىندامىن دەسەڭىز، حالىققا قاتىستى تاعدىرلى ماسەلەلەرگە ارالاستىڭىز با؟
- بايلانىس جوق دەپ ايتۋ ارتىق بولار، بىراق حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسى الشاقتاپ بارا جاتقانىن امالسىز مويىنداۋعا تۋرا كەلەدى. ونى ەل ومىرىنە زەر سالىپ، حالىقپەن كەزدەسىپ جۇرگەندەر، تاۋەلسىز باسىلىمداردى قاداعالايتىندار اڭعارادى. ەل ومىرىندەگى قيىندىقتار تەك بىزدە عانا ەمەس. تەلەۆيزوردى اشىپ قالساڭ، ەڭ وركەنيەتتى ەلدەردە دە بيلىككە ريزا بولماي، شەرۋگە شىققان حالىقتى كورەسىڭ. وتكەندە گرەتسياداعى داعدارىس تۋرالى حاباردى كوردىم. كوشەدەگى بىرەۋ سۇحبات بەرىپ جاتىر: «مەنىڭ زەينەتاقىم - ەكى مىڭ ەۆرو بولاتىن. قازىر ەكونوميكالىق قيىندىققا بايلانىستى، سونى قىسقارتىپ، ءبىر مىڭ ەۆروعا ءتۇسىرىپ جاتىر. مەن قالاي كۇن كورەم»؟ - دەيدى الگى ادام. زەينەتاقىسىنا ءبىر مىڭ ەۆرو الاتىن ادامنىڭ كوشەگە شىعۋى بىزگە تاڭقالارلىق نارسە سەكىلدى كورىنەتىنى راس. مىنالاردىكى ەركەلىك شىعار دەپ ويلايسىڭ. بيلىك قوعامداعى كۇردەلى پروبلەمالاردى ايتۋعا مۇددەلى ەمەس. تەك جاقسىلىقتى ايتىپ، ەلدى تىنىشتاندىرعىسى كەلەدى. بىراق ودان حالىقتىڭ جاعدايى جاقسارمايدى. بارلىق جەردە حالىق ءوز مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسۋ ارقىلى عانا، بيلىكتى كوندىرە الادى. مىنەكي وسى تۇستا زيالى قاۋىم، ەگەر شىن مانىندە زيالى قاۋىم بولسا، حالىقتىڭ جاعىندا بولۋعا ءتيىستى.
ءتاۋراتتان ءبىر مىسال كەلتىرەيىن. ەۆرەي حالقى ءتاڭىرىنى مويىنداماي، التىننان پۇت جاساپ تابىنىپ، كۇناعا باتقاندا، ەكى وتتىڭ ورتاسىندا - قۇدايعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن حالىققا دەگەن اياۋشىلىقتىڭ قىسپاعىندا قالعان مۇسا پايعامبار، جانى كۇيزەلىپ وتىرىپ: «و، جاراتقان يەم، مەنىڭ حالقىم اۋىر كۇناعا باتتى، كەشىرە گور. ال ەگەر كەشىرە الماساڭ، وندا مەنى دە كىتابىڭنان سىزىپ تاستا»، - دەپ، قۇدايدىڭ ەمەس، كۇناھار حالقىنىڭ جاعىنا شىعادى. حالىقپەن بىرگە بولۋدىڭ ۇلگىسى وسى بولار.
قازىر حالىققا جوعارىدان قاراپ، اقىلسىز بالاعا اقىل ۇيرەتكەندەي، ۇيالتىپ سويلەپ، ۇستازدىق جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. سىرتتا - ءحىح عاسىر ەمەس، ءححى عاسىر. حالىقتىڭ بىزدەن ۇيالاتىن ءجونى جوق، ءبىز حالىقتىڭ الدىندا ۇيالۋىمىز كەرەك. قازاقتىڭ مۇددەسىن قولداپ، بيلىككە باتىرىپ ءسوز ايتا الماي جۇرگەنىمىز ءۇشىن، شىندىق ءۇشىن شىرىلداۋدىڭ ورنىنا، باسشىلارعا باس ۇرىپ، جاۋىردى جابا توقىپ جۇرگەنىمىز ءۇشىن، سول ءۇشىن دامە ەتپەستەن دامە ەتەتىنىمىز ءۇشىن، تاعى سول سياقتى. ونىڭ ۇستىنە قازىرگى جاستاردىڭ ىشىندە كوزدەرى بىزدەن اشىق بىلىمدىلەرى از ەمەس. ولاردىڭ ارتىقشىلىعى - ءبىز سەكىلدى سوۆەتتىك سانامەن ۋلانباعان، اقىل-ويلارى ازات. سوندىقتان الدىمەن ءوزىمىزدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىمىزدى كوتەرەيىك. شىندىقتى ايتۋعا، ءادىل سويلەۋگە تىرىسايىق، ول قولىمىزدان كەلمەسە، زامانعا كۇيلەمەي، تىنىش وتىرايىق.
ارينە، كۇرەس وركەنيەتتى تۇردە، قوعامدىق وي-پىكىردىڭ ىقپالىمەن بولۋى كەرەك. ال قوعامدىق وي-پىكىر اۋىزدىقتالسا، سوزگە، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا ەركىندىك بەرىلمەسە، ونىڭ اقىرى جاقسىلىققا اكەلمەيتىنىن اراب ەلدەرىندەگى دۇربەلەڭنەن كورىپ وتىرمىز. بۇل جاعىن بيلىك قاتتى ويلاستىرۋى قاجەت. ال مەنىڭ قاي جاقتا ەكەنىمدى وسى پىكىرلەرىمنەن بىلەرسىز دەپ ويلايمىن.
- اقىن-جازۋشىلارمەن جاقىنىراق ارالاسساڭىز، كوپشىلىگى ماقتانشاقتاۋ، ءبىرىن-ءبىرى انەكدوت ەتىپ اجۋالاعىش، ىشىمدىككە ۇيىرسەكتەۋ، قىز-كەلىنشەككە وسالداۋ ەكەنىن بايقايمىز. ال ءسىز سىرتتاي قاراعان كىسىگە وتە ادەپتى كورىنەسىز. قالامداستارىڭىزدىڭ سونداي مىنەزىن قالاي قابىلداپ جاتاسىز؟
- ادامنىڭ جەكە باسىن تالقىعا سالۋ اسا ابىرويلى نارسە ەمەس. كەمشىلىك ادام بالاسىنىڭ بارىندە بار. سەرگەي ەسەنين مەن مۇقاعالي ىشىمدىككە اۋەس بولدى، بايرون قىز-كەلىنشەككە وسالداۋ بولدى... «قاسىنا سۇلۋلاردىڭ كوپ جانتايدىق»، - دەگەن ءبىرجان سال دا. بىراق بۇلار وزدەرىنىڭ عاجايىپ تالانتىمەن ارتتارىندا ولمەس مۇرا قالدىردى. سول ءۇشىن پەندەلىك كەمشىلىكتەرىن كەشىرۋگە بولاتىن شىعار. جالپى ۇلى ادامداردىڭ بويىنداعى كەمشىلىكتى كوككە كوتەرىپ، ونى سولاردىڭ تالانتىنىڭ ءبىر بەلگىسىندەي ەتىپ كورسەتۋدىڭ قاجەتى جوق. ال ماقتانشاقتىقتى ءتىپتى دە قابىلداي المايمىن. ماقتانشاقتىق جۇرتتىڭ بارىنە دە، سول ماقتانىپ وتىرعان ادامنىڭ وزىنەن باسقا ەشكىمگە دە ۇنامايتىنى انىق. اقىلدى ادام ماقتانۋعا ءتيىستى ەمەس. وعان ءتىپتى دە جاراسپايدى.
انەكدوتتىڭ دا انەكدوتى بار. ءبىر-بىرىمەن سىيلاسقان قۇربىلاردىڭ جاراسقان ءازىلى تۇرىندە بولسا، ونىڭ نەسى ايىپ؟ دۋلات ەكەۋمىزدىڭ ءبىر-بىرىمىزگە شىعارعان انەكدوتتارىمىز ءبىر جيناققا جەتىپ قالار-اۋ.
مەنىڭ ادەپتى كورىنەتىنىم سىرت كوزگە شىعار. ايتپەسە، كەمشىلىكتەرىم ءبىر باسىما جەتىپ ارتىلاتىن سەكىلدى. ونىڭ قانداي كەمشىلىكتەر ەكەنىن مەنىڭ ايەلىم جاقسى بىلۋگە ءتيىستى. قاجەت دەپ تاپساڭىز، سول كىسىدەن سۇراۋىڭىزعا بولادى.
- «جۇرتتىڭ نازارى مەندە بولسىن» دەپ ومىراۋلاپ جۇرەتىن قاناتتاستارىڭىز كوپ، بىراق ولاردىڭ اراسىندا ءسىز كورىنبەيسىز. الايدا ءسىز پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ دالىزىمەن جۇرەسىز، كابينەتىندە وتىراسىز. سوندا جۇمىس ىستەيتىن قازاقتارعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟ ولار قانداي؟ جۇزىنەن قازاقشا ويلاپ، قازاقشا ءتۇس كورەتىندەي قالىپ كورە الاسىز با؟
- جۇرت كوزىنە تۇسسەم دەپ، العا شىقسام دەپ، ومىراۋلاپ، وزىنە ءوزى جارناما جاساۋ - وزىمشىلدىكتىڭ سىرتىندا، كەمىستىكتىڭ ورنىن تولتىرۋدىڭ امالى دەپ بىلەمىن. ياعني السىزدىكتىڭ بەلگىسى. جاقسى شىعارما جازا بىلسەڭ، اتاق تا، داڭق تا وزىنەن ءوزى كەلەدى. قولدان جاسالعان اتاقتىڭ ءومىرى ءبارىبىر ۇزاققا بارمايدى. پاستەرناكتىڭ «بىت زنامەنيتىم نەكراسيۆو» دەگەن ايگىلى ولەڭى بار: «تسەل تۆورچەستۆا - سامووتداچا، ا نە شۋميحا، نە ۋسپەح. پوزورنو، نيچەگو نەزناچا، بىت پريتچەي نا ۋستاح ۋ ۆسەح»، - دەگەن. وسى كىسىنىڭ ايتقانى دۇرىس سەكىلدى.
مەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە جۇمىس ىستەمەيمىن. وندا ىستەيتىن، مەن بىلەتىن جىگىتتەردىڭ ىشىندە ەلگە جانى اشيتىن ازاماتتار جوق دەپ ايتا المايمىن. قازاق ۇلتىنىڭ ازاتتىعى ءۇشىن مەرت بولعان الاشتىڭ ازاماتتارىنا ارنالعان، اقشاسى بولىنگەن، ماكەتى دايىن ەسكەرتكىشتى استانادا ورناتۋ تۋرالى ۇسىنىستى وتكىزە الماي: «مىنانداي ىسكە شامامىز كەلمەسە، بۇل ارادا نەعىپ ءجۇرمىز»، - دەپ كۇيزەلگەن جىگىتتى بىلەمىن. بىراق ولاردىڭ قولىندا ۇلكەن تىزگىن جوق. ال شىنىن ايتساق، ول جاقتا مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر تىپتەن كوپ. ولاردى قىزمەتكە الاردا، «مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ قاجەت» دەگەن كونستيتۋتسيالىق تالاپتى ورىنداماي، بەلدەن باسىپ وتىرعان - باسشىلىقتىڭ ءوزى. باسشىلىق جوندەلمەي، باسقانىڭ جوندەلۋى مۇمكىن ەمەس.
- ەلباسىعا، ەل باسقارعان ازاماتتارعا جاقىن جۇرمەسە دە، قالامگەرلەردىڭ ىشىندە ءسوزى وتەتىنى بار ما؟ كەزىندە م.ماعاۋين الماتىداعى باقاي، شاڭىراق وقيعالارى كەزىندە باسالقى ءسوز ايتىپ باسىلىم بەتتەرىنە شىعىپ ەدى. ءوزى قۇرمەتتەيتىن ي.تاسماعامبەتوۆكە جانى اشىعاندىقتان بولار. ال بۇگىن باتىستا ەرەۋىلشىلەر باس كوتەرىپ، باسۋ ايتقاندى قاسقىرشا تالاپ تاستاعالى تۇر. بۇل اشۋدى كىم، قالايشا توقتاتا الادى؟ داۋاسى نە؟
- ەلباسىعا كىمدەردىڭ ءسوزى ءوتىمدى ەكەنىن مەن بىلمەيمىن. مەملەكەتتەگى الەۋمەتتىك احۋالعا بيلىك قانا جاۋاپ بەرە الادى. ەگەر كۇردەلى پروبلەمالار توڭىرەگىندە شيەلەنىس بولىپ جاتسا، ونى بيلىك قانا شەشۋگە ءتيىستى. ول ماعاۋيننىڭ نەمەسە باسقالاردىڭ قولىنداعى شارۋا ەمەس. ماسەلە شەشىلمەسە، اشەيىن جالپاقشەشەيلىككە كىم توقتايدى؟
- ءسىز وتكەن جولعى ءبىر اڭگىمەڭىزدە: «مىناۋ سۇمدىق بولدى، ەلىمىزدى بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاعىمپازدىق دەرتى جايلاپ بارادى»، - دەگەن ەدىڭىز. كىمدەرگە قاراپ ءتۇڭىلدىڭىز؟
- بۇل مەنسىز دە ايتىلىپ جۇرگەن بەلگىلى اڭگىمە عوي. جاقىندا مۇحتار شاحانوۆتىڭ، ۇلكەن قوعامدىق پروبلەمالاردى كوتەرگەن، «قىرعىز ەۆەرەسى» اتتى كىتابى جارىق كوردى. سونىڭ ىشىندە ورتالىق ازيا ەلدەرىندەگى جەكە باسقا تابىنۋ، جاعىمپازدىق سەكىلدى كەلەڭسىزدىككە ارنالعان تاراۋ بار. سوندا تۇركمەنباشى ساپارمۇرات نيازوۆتى قۇدايعا تەڭەپ ولەڭ شىعارعان اقىن تۋرالى ءسوز بولادى. ارينە كەزىندە بۇعان كوبىمىز كۇلگەن بولاتىنبىز. بىراق كوپ ۇزاماي ءوزىمىزدىڭ دە باسىمىزعا كەلەتىنىن بايقاماپپىز. ونداي اقىندار وزىمىزدەن دە تابىلىپ جاتىر. مينيسترلەر مەن وبلىس باسشىلارىن بىلاي قويعاندا، مەكەمەنىڭ ديرەكتورلارىنا شەيىن «پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا» دەمەي، ءسوز سويلەمەيتىن بولدى. پرەزيدەنت تىكەلەي تاپسىرما بەرمەسە، تۇك ىستەمەي وتىرا بەرەتىن سەكىلدى. ماقالا جازسا بولدى، مەملەكەت باسشىسىن كوككە كوتەرىپ، ماقتاۋ نورماعا اينالدى. ءسال-ءپال بولسا دا ىڭعايسىزدانۋ دەگەن جوق. ارينە، باسشىنى سىناعاننان گورى، ونى ماقتاۋ ءتيىمدى بولۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل ارادا پرەزيدەنتتىڭ ءوز باسى تۋرالى اڭگىمە جوق. اڭگىمە قوعامداعى ەتيكا جايىندا. «مەشكەي دەگەن جاقسى ات ەمەس» دەگەن ءسوز بار. ال جاعىمپاز ودان اسقان جاعىمسىز. جاعىمپازدى كورگەندە، مەشكەيمەن جىلاپ كورىسۋگە بولاتىن سەكىلدى. ادەتتە جاعىمپازدىق توتاليتارلىق جۇيە مەن دارا بيلىكتىڭ تۇسىندا داميدى. كەشەگى كەڭەس زامانىندا مەملەكەت باسشىسىن جەر-كوككە سىيدىرماي ماقتاۋ مىندەت سەكىلدى بولاتىن. كوسەمدى ماقتاعان اقىن-جازۋشىلاردىڭ اتاق-داڭقتارى جەر جاردى. ۇمىتپاسام، وتكەن عاسىردىڭ سەكسەنىنشى جىلدارىنىڭ اياعى، بۇكىلوداقتىق ۇلكەن ءبىر جيىندا گورباچەۆتى جارىسا ماقتاپ جاتقاندا، كومسومولدىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى، جاس جىگىتتىڭ: «جولداستار، گورباچەۆتى ماقتاي بەرمەڭىزدەر، مۇنداي ۇلى ادامدى ماقتاۋدىڭ قاجەتى جوق»،- دەپ، جۇرتقا باسۋ ايتقان بولىپ، ءوزى ولاردان دا اسىپ تۇسكەنىن كورىپ، بۇكىل ەل كۇلگەن ەدى. ول زامان ءوتتى. وتكەندەگى سوراقىلىقتاردى قايتالاۋ - ەل بولماۋدىڭ بەلگىسى. وركەنيەتتى ەلدەردە مەملەكەت باسشىسىنا اشىقتان اشىق جاعىمپازدانۋ، ماقتاۋ ءۇردىسى جوق. ينتەرنەتكە قانشا ۇڭىلسەم دە، وبامانى، ساركوزيدى، ماركەلدى، ءتىپتى بىزگە جاقىن رەسەيدىڭ پرەزيدەنتى مەدۆەدەۆتى قۇدايعا، پايعامبارعا تەڭەگەن، رومان، پوەما جازعان بەلگىلى اقىن-جازۋشىلاردى كەزدەستىرگەن ەمەسپىن. بۇل اۋرۋ قوعامدى ىلگەرى باستىرمايدى، الەمدىك قاۋىمداستىق الدىندا بەدەلىمىزدى تۇسىرەدى، كۇلكى قىلادى. وسى ارادا مەملەكەت باسشىسىنىڭ: «اۋ، اعايىن، قويىڭدار، مەنى ۇياتقا قالدىرماڭدار»،- دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزى كەرەك سياقتى.
- مەملەكەت ادەبيەت پەن ونەرگە الابوتەن قامقورلىق جاساۋى ءتيىس پە؟ مۇنى «ماسىلدىق كوزقاراستان ارىلماۋ» دەپ جاتادى كەيدە...
- مەملەكەت ادەبيەتتىڭ دە، ونەردىڭ دە دامۋىنا جاعداي جاساۋعا مىندەتتى. ويتكەنى ادەبيەت پەن ونەر - ۇلتتىق دامۋدىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرىنىڭ ءبىرى. قازىر كىتاپتار مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن جارىق كورەدى. باسپالار، «اتامۇرادان» باسقاسى، نارىقتىق جولمەن ءوز بەتىنشە كىتاپ شىعارىپ، ونى ساتىپ پايدا تابۋ ىسىمەن شۇعىلدانبايدى دەپ ايتۋعا بولادى. ال مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن شىعاتىن كىتاپتار كىتاپحانالارعا عانا كەتەدى. تارالىمى - 1000-2000 دانا. ياعني كىتاپ دۇكەندەرىنە تۇسپەيدى، وقىرمانعا جەتپەيدى. شىقتى دەگەن اتى عانا. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە قازاقستاندا جۇيەلى كىتاپ ساۋداسى بولاتىن. قازاق تىلىندەگى كىتاپتار 30 000, ودان دا كوپ تارالىممەن شىعاتىن. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن كۇيرەدى. ونىڭ جاڭا فورماسىن تاۋىپ، قايتادان جانداندىرۋ ءىسى قيىننىڭ قيىنى بولىپ وتىر. مۇنداي شارۋا جەكە ادامنىڭ قولىنان كەلمەيدى، مەملەكەت قانا ىسكە اسىرا الۋى مۇمكىن. قازاق كىتاپتارىن ساتۋدىڭ امالى تابىلسا، باسپالار نارىقتىق جولعا تۇسەر ەدى. وتپەيتىن ناشار كىتاپتاردى شىعارۋ زور شىعىنعا ۇشىراتاتىندىقتان، تەك جاقسى تۋىندىلاردى شىعارۋعا مۇددەلى بولار ەدى. جاقسى كىتاپ وتكەننەن كەيىن، باسپانىڭ دا، اۆتوردىڭ دا جاعدايى جوندەلەر ەدى. جاعدايى جوندەلگەن جازۋشى جوعارعى جاقتاعى باسشىلارعا جالتاقتاماس ەدى; ەلگە بۇيىرسا دا، وزىنە بۇيىرماي قويعان تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزەر ەدى. بىراق، وكىنىشكە وراي، مۇنىڭ ءبارى ازىرگە ارمان عانا بولىپ وتىر. ال جاعدايىن جوندەۋ ءۇشىن، جوعارعى جاقتان اتاق كۇتىپ، وردەن، ستيپەنديا، باسپانا دامەتىپ، قىپىلىقتاپ وتىرعان جازۋشى قايدان تاۋەلسىز بولسىن. ولاردى، «جاقسىلىق» جاساپ، وزىنە قاراتىپ الۋ بيلىككە دە ءتيىمدى. مىنەكي، جاعدايدىڭ ءتۇرى وسىنداي. بىراق وسىلاي ەكەن دەپ ءومىردىڭ ىعىنا جىعىلا بەرۋ شىن جازۋشىعا ابىروي اپەرمەسى انىق. تاريحتا قالۋعا دامەسى بار قايراتكەرلەر كەيىنگى ۇرپاقتىڭ جازعىرۋىنان يمەنۋى كەرەك. كەشەگى سوۆەت زامانىندا شىندىقپەن بىرگە بولعىسى كەلمەگەن، باس پايداسىنان اسپاعان، بۇقپالاپ كۇن كەشكەن كوكەلەرىمىزدىڭ بۇگىنگى ۇرپاق ساناسىنداعى بەدەلى جاقسى دەپ ايتا المايسىڭ. ولاردىڭ جاعدايلارى بارعان سايىن قيىنداي بەرەدى. ويتكەنى تاريح قاتال، ىسىڭە قاراپ، ۇكىم شىعارادى. وعان قارسى شاعىم جاساۋ مۇمكىن ەمەس.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان - ايگۇل احانبايقىزى
