و، دۇنيە-اي، ءبىر كەۋدەمدە ەكى جان،

تارتىسادى ەكى باستى جىلانداي.

ءبىرى جەردى ۇناتادى جانىنداي،

جەر بەتىنىڭ بار قىزىعى وعان ءتان.

ەكىنشىسى لاپىلدايدى جالىنداپ،

جوعارىعا سۇيرەلەيدى باعىنباي.

***

پەرىشتەلەر

(فاۋستتىڭ ولمەس رۋحىن كوتەرىپ بيىكتە قالىقتاتىپ ۇشىپ كەلەدى)

ىزگى رۋحى بۇزىلعاننىڭ،

بوساتتىق كەشىپ كىناسىن،

«ۇنەمى العا ۇمتىلعاننىڭ

جۋا الامىز كۇناسىن».

ماڭگى ادال ماحابباتتىڭ

مەيىرىنە بولەندى.

ءتيدى بيىك شاراپاتىڭ،

ەڭبەگىمىز تولەندى.

يوگانن ۆولفگانگ گەتە

«فاۋست»

مەنىڭ جازۋمەن اينالىساتىنىمدى بىلەتىن ءبىر دوسىم جۇمىس ورنىما وسى جازبانى اكەلىپ بەردى. جازبانى وقىپ شىعىپ ۇزاق ۋاقىت وي قاماۋىندا قالدىم. كەيىپكەرىمىزدىڭ ىشكى تولعامى ادامزات بالاسىنىڭ مۇددە ماقساتىن ويلاۋدان تۋعان سەكىلدى. راس، جان دۇنيەمىزدە ءبىز بىلمەيتىن وزىمىزگە ءمالىم ەمەس قانشاما سىرلار جاتىر. ادالدىق پەن ارامدىق، جاقسىلىق پەن جاماندىق، مەيىرىم مەن تاس باۋىرلىق كەيدە ايتىسىپ، ءوزارا تارتىسىپ جاتادى. تاعدىر جازۋى دەپ ءومىرىمىزدى وزگەلەرمەن بايلانىستىرىپ، باسقالاردىڭ پىكىرىمەن عۇمىر كەشەتىنىمىزدى جوققا شىعارا المايمىز. تاعدىرىمىزعا قاي ادامنىڭ قانداي ىقپال جاساپ جاتقانىنان مۇلدە حابارسىزبىز. ءسىز دە پىكىرىڭىزبەن بولىسەرسىز. كەيىپكەرىمىزدىڭ جازباسىن وزدەرىڭىزگە ۇسىندىم.

***

– جارايسىڭ! جارايسىڭدار! – دەپ كورەرمەندەر تۇس-تۇستان تۇرەگەلىپ ساحناداعى اكتەرلەرگە قوشەمەت كورسەتىپ جاتىر.

- رەجەسسەر! سەن دە جارادىڭ! – دەيدى ەندى بىرەۋلەرى.

مەن سپەكتاكلدەن العان اسەرىمدى كورەرمەندەردەي شۋلاپ سىرتقا شىعارىپ جىبەرگىم كەلمەدى. ورنىمنان قوزعالمادىم. گاملەتتىڭ قايعىسى، وزگەرىسكە ۇمتىلىسى، جانتالاسى، شەكسپيردىڭ شەبەرلىگى، پاتشا تۇقىمىنىڭ كۇيىنىشى كوز الدىمدا تۇردى. سارالاپ وي ەلەگىنەن وتكىزە باستادىم. كورەرمەندەر قوشەمەتپەن پەيىل-قۇرمەتىن گاملەتتىڭ ءرولىن سومداعان اكتەرعا ءبىلدىرىپ، ىلە-شالا الدەبىر جاققا اسىققانداي ەكى قاپتالدان اشىلعان ەسىكتەردەن شىعىپ تارقاسا باستادى. اياڭداپ مەن دە شىقتىم.

كوكتەمنىڭ قۇبىلمالى كەشى. تاۋ جاقتان سالقىن لەپ ەسەدى. كوشەنى بويلاي تىزىلە جانعان شامدار سىعىرايىپ، كولەڭكەنى كوبەيتەدى. كولەڭكەمە قاراپ كەلە جاتىپ ويلانامىن، جانىمدا ءدال وسىلاي بىرگە قيمىلدايتىن، جاساعان ءىسىمدى قاتەسىز قايتالايتىن ادامدار بولسا دەپ.

سوڭعى ەكى اپتادا كۇيزەلىسكە ءتۇستىم. شيراقتىعىمنان ايرىلدىم. مەزگىلدىڭ اسەرى بولار دەپ جوبالايمىن. جۇمىستىڭ بەرەكەسى قاشىپ تۇر. ارىپتەسىم:

– ساعان دەمالىس كەرەك، ايتپەسە اۋرۋحاناداعى ءوزىڭ ەمدەپ جۇرگەن ناۋقاستارمەن بىردەي بولاسىڭ، – دەپ كەكەتە مىسقىلدايدى. مەنى شارشاتىپ جۇرگەن جەل سوزدەر ەمەس، جۇمىسىمداعى اۋرۋلار. دالىرەك ايتاتىن بولسام جىندىلار. عادىل دەگەن جاسى قىرىققا تاياعان كىسى ءبىر اي بۇرىن ءبىزدىڭ اۋرۋحاناعا تۇسكەن ەدى. Mەنىڭ قاراۋىمداعى ناۋقاس. كۇنى بويى ەسىمدى شىعارادى، اراق سۇرايدى، تەمەكى سۇرايدى، ودان قالدى كوك مىلجىڭ اڭگىمە باستاسا توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس. ۇيقىعا جاتقانشا نە شىندىق جوق، نە جۇيە جوق ەرتەگىلەرىن ايتادى. ول ازداي سەرۋەندەگىم كەلەدى دەيدى. اۋلاداعى باققا اپارسام، قالانىڭ ورتاسىنداعى ساياباققا اپار دەيدى. قىسقاسى تىلەگى كوپ، قايسى ءبىرىن ورىندايىن. ول ادامنىڭ ساندىراعىنان ابدەن شارشادىم. ءدارىسىن ارتىق بەرىپ ءولتىرىپ تاستار ما ەدى. قۇداي ساقتاسىن! بىراق عادىل ەندى تاعى ءبىر اي اۋرۋحانادا بولاتىن بولسا، مەن ونى...

ەرتەڭىنە جۇمىسقا بارىپ، كابينەتىمدەگى اق حالاتىمدى كيىپ باستىققا كىردىم. مەنىڭ سوڭعى كەزدەگى ءتۇرىمنىڭ سولعىن تارتىپ، جۇدەۋ كورىنىپ جۇرگەنىمدى ول بايقاعانداي ەدى.

– وتىر، كەلگەنىڭ دۇرىس بولدى. ارىپتەستەرىڭ سەنى جۇمىسقا قۇلقى بولماي ءجۇر دەيدى. ءبىر اپتاعا بوساتامىن، تاۋعا بار، دەمالىسىڭدى جاقسى وتكىز، – دەدى باستىعىم.

– ءيا، ازداپ دەمالسام جاقسارامىن، – دەدىم اۋىرسىنا سويلەپ.

– ايتپاقشى عادىلدىڭ جاعدايى قالاي، – دەدى. لەزدە اشۋىم كەلە قالدى.

– ولتىرەمىن ونى! – دەدىم تۇتىگىپ.

– ءجا، سابىر! ەڭ العاشقى جىلدارى جۇمىسىڭدى تىڭعىلىقتى جاۋاپكەرشىلىكپەن اتقارۋشى ەدىڭ. سەنەن ۇلكەن ءۇمىت كۇتۋشى ەدىك. بۇل بەتىڭمەن كەتە بەرسەڭ، سەن دە سول اۋرۋلاردىڭ قاسىڭدا جاتاسىڭ، – دەدى داۋسىن كوتەرە.

– مەن ولارمەن بىرگە ەم قابىلداۋعا قارسى ەمەسپىن باسەكە، – دەپ كۇلە سويلەدىم.

– تۇسىنەمىن، ولارمەن جۇمىس جاساۋ وتە قيىن. جاقسى بارا بەر، رەتتەلىپ كەلەتىن بول، – دەپ مەنى شىعارىپ سالدى. باستىعىم مەنەن ءۇش-ءتورت جاسقا ۇلكەن. قاتار قۇرداستاي اڭگىمەلەسە بەرەمىز. جۇمىس بابىنا كەلگەندە وزگە قىزمەتكەرلەرگە قاتال. بۇگىنگى سوزدەرى ماعان جاعىمسىز بولعانىمەن، باسقا قىزمەتكەرلەرگە ايتسا ەركەلەتكەنمەن بىردەي بولار.

تۇسكە تاياۋ ۇيگە كەلدىم دە، اس ءىشىپ اۋقاتتانىپ الدىم. ءبىر اپتالىق دەمالىس دەگەن ءسوز بويىمدى سەرگىتىپ جىبەرگەندەي. كوڭىل كۇيىم كوتەرىلىپ جاقسارىپ قالدىم. كىتاپتار مەن مەديتسينالىق جۋرنالداردى جيىستىرىپ ءجۇرىپ، تاۋعا دا، قالا سىرتىنا دەمالۋعا دا بارمايتىن بولىپ شەشتىم.

ءوزىم دە تۇسىنبەيمىن كەي ۋاقىتتا بويىمدا وزگە كۇش پايدا بولادى دا، مەنى قاۋىپتى ىستەرگە يتەرمەلەيدى. مىنە، دەمالىسىما كەدەرگى كەلتىرىپ تۇرعان سول بەلگىسىز تىلسىم كۇشتىڭ اسەرى. بۇل جولى قاراماعىمداعى اۋرۋدى ءولتىر دەپ بۇيرىق بەرمەدى، مەنى، ابدەن قانىما سىڭگەن قۇمار ويىندارىنا سۇيرەدى. كەۋدەمدى ەرىكسىزدىك بيلەپ، ۇيدەن شىعا كوشە بويىن جاعالاي سامساعان قۇمارحانالاردىڭ بىرىنە كىردىم. قابىرعادا ىلىنگەن جارق-جۇرق ەتكەن تەلەديدار ەكراندارىنان ويىن ساندارى، ءباس كوەففيتسيەنتتەرى، اقشا مولشەرى كورسەتىلگەن. قاز قاتار تىزىلگەن كومپيۋتەرلەردە دجوكەرلەر مەن جاسىرىلعان كارتالار. ءباسىڭدى كاسسيرگە تولە دە، جاسىرىلعان كارتالار اراسىنان دجوكەردى تاپساڭ، ۇتقانىڭ. كەلەسى مونيتوردا اينالمالى ساندىق ۇستەل. ديۋجينانى ءدال تاپساڭ ءۇش كوەففيتسيەنتكە سالعان ءباسىڭدى كوبەيت تە الا بەر. بايۋدىڭ ەڭ وڭاي جولى وسى. شىنىمدى ايتسام، جۇمىسقا ورنالاسقالى ايلىق جالاقىمنىڭ ءبىر رەت بولسا دا راقاتىن كورمەپپىن. قولىما تۇسكەن كۇنى قۇمار ويىندارعا جۇمسايمىن. ۇتىسقا ىلىككەن كۇندەرىم دە بولدى ارينە، ال قارىزدارىمدى ەسەپتەسەم شاش ەتەكتەن، مازام قاشادى. كۇندىز باس سۇقساڭ دا قۇمارحانانىڭ ءىشى كۇڭگىرت تارتىپ، قاراڭعىلىق باسىپ تۇرادى. بىرنەشە ساعات بويى اينالاما قاراعىشتاپ ۇرەيلەنىپ وتىرامىن. ول قىلىعىمنىڭ سەبەبىن دە ءتۇسىندىرىپ بەرە المايمىن. بەلگىسىز كۇش ۇنەمى مەنى وپا بەرمەس قۇمار كەڭسەسىنە اياق باستىرادى. سول كۇنى تۇستەن كەيىن كىرگەننەن، تاڭعى ساعات بەس جيىرمادا شىقتىم. كوزىم بۇلدىراپ، مونيتورلارعا قاراپ وتىرىپ باسىم قاتتى اۋىردى. ءۇمىت پەن كۇدىكتىڭ كۇرەسى اياقتالىپ، ءبىر تيىنسىز قالدىم. قاراپايىم اقىماق ويىن، اشەيىن سانداردى نە كارتالاردى ءدال تابۋ، ويلاپ تۇرساڭ  ناعىز اقىماقتارعا ارنالعان ويىن. قۇمار ويىندارعا قۇشتار اقىماقتار اراسىنان ەكەنىمدى سەزىنسەم، وزىمنەن قاتتى جيىركەنەمىن. مەنى بار اقشادان ايرىلىپ قالعاندىعىم كۇيزەلىسكە تۇسىرمەيدى، مەنى اشۋلاندىراتىنى ەسسىزدەرگە ارنالعان ويىندى ويناۋىمدا.

ۇيگە كەلگەن سوڭ كىرپىكتەرىمدى ايقاستىرىپ جاتقانىممەن، ۇيقىم كەلمەدى. كوزىم ءىسىپ، جۇيكەم اۋىرا باستادى. ەرتەڭىنە كۇندىز تانىستارىمنان، دوستارىمنان قارىز الدىم. ۇلكەن سوماعا دا ۇرىندىم. ەكى كۇن تاعى ديۋجينا مەن دجوكەرگە بار ءۇمىتىمدى ارتىپ قويىپ، دىمسىز قالدىم. دەمالىسىمنىڭ قالعان ءۇش كۇنىن دە سولاي وتكىزدىم. قارىز الدىم. كەش ءتۇسىپ، قاراڭعىلىق جايلاسا بويىمدى الابوتەن ءبىر كۇش بيلەپ الادى دا، قۇمارحاناعا اپارادى. مەن سولاي قۇردىمعا كەتە بەردىم، قارىزعا باتا بەردىم.

قىرسىق اتقان كۇندەر بولدى. ءوشىمدى كىمنەن الۋ كەرەكتىگىن جاقسى بىلەتىن سياقتىمىن. اپتالىق «دەمالىسىمنان» كەيىن جۇمىسقا اسىعىپ كەلدىم. عادىلدىڭ جانىن جاھانامعا اتتاندىرىپ سالىپ، ءوزىمدى تىنىشتاندىراتىنداي سەزىندىم. كابينەتىمە كىرىپ حالاتىمدى كيدىم دە، ىشتە وتىرعان مەدبيكەگە:

– بۇگىن عادىلگە ءدارىنى ءوزىم سالامىن، – دەدىم قاتقىل ۇنمەن.

– جاقسى، ءبىرىنشى باستىققا كىرىپ شىعارسىز، سىزگە ايتارى بار ەكەن، – دەدى الدەنەگە الاڭداعان ادامداي.

«اۋەلى عادىلگە ەكپە جاسايىن، ودان سوڭ باستىققا كىرىپ شىقسام، وسى ۋاقىت ارالىعىندا ول جىندىنىڭ دەمى بىتپەيدى مە؟» – دەپ ويلادىم. ءسويتىپ مەدبيكەنىڭ بەرىپ جۇرگەن كۇندەگى ءدارىسىن نورماسىنان اسىرا قۇيدىم دا عادىلدىڭ بولمەسىنە باردىم. «جەتتىم-اۋ وسى كۇنگە، ءبىر جىندىدان قۇتىلاتىن ۋاقىت تا كەلدى-اۋ» – دەپ ءوز وزىمە كۇبىرلەپ قويامىن. ناۋقاستىڭ بولمەسىنە كىرسەم، تەرەزەنىڭ پەردەسى اشىق تۇر، بولمە ءىشى جاپ-جارىق. توسەك ورنىن تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ جيناپ قويىپتى. عادىل بولسا جوق. دالىزگە شىعا بەرە قارسى بولمەگە كىرىپ بارا جاتقان ەكىنشى قاباتتى تەكسەرەتىن مەدبيكەدەن عادىلدى سۇراپ ەدىم:

– دەمالىسقا كەتكەن كۇننەن باستاپ ءسىزدى كۇنى-ءتۇنى سۇراپ، شارق ۇرىپ ىزدەپ، جانى بايىز تاپپاي ءبىر جەردە وتىرمادى. قولىمىزدان ەشتەڭە كەلمەدى. تەك ءسىزدى سۇراي بەردى، سۇراي بەردى. ەسىمىڭىزدى ايتىپ، «ول بۇگىن كەلۋى كەرەك ەدى» – دەپ كۇتىپ ءجۇردى. بەسىنشى كۇنى بەزگەك ۇستاعان ادامداي قالشىلداپ بارىپ قۇلاي كەتتى. باس دارىگەر دە قارادى، قايتىس بولدى، – دەپ ماعان كوزىن توڭكەرە قارادى. مەدبيكەنىڭ جۇزىنەن كەيىس اڭعاردىم. توبەمنەن جاي تۇسكەندەي بولدى. قاتتى قاپالاندىم. مەن عادىلگە جامانشىلىق قانا ويلادىم، ەمدەپ جازايىن دەگەن ىنتا-جىگەرىم دە بولمادى. ونى ولتىرمەك بولىپ قانشاما رەت وقتالدىم. ال ول ناۋقاس بولسا دا مەنى ىزدەپتى، كەلەدى دەپ كۇتىپتى. اقىل-ەسى كەم بولسا دا مەنى سۇراپتى، جاقىن ساناپ باۋىر باسىپتى. دارىگەرىن قورعانىنداي كورىپتى. نەدەگەن جەكسۇرىن ەدىم. ءوزىمدى جانىنا جاقىن تۇتقان ادامدى جەك كورىپ، كوزىن قۇرتۋعا دايىندالىپ كەلدىم. ءوزىمنىڭ قىلىعىمنان قاتتى ۇيالىپ، تاعى دا جيىركەندىم. ءدارى قۇيىلعان ينەنى ەدەنگە لاقتىرىپ جىبەرىپ، دالىزدەگى ورىندىقتاردىڭ بىرىنە وتىرا كەتتىم دە، ەڭكىلدەپ جىلادىم. نەگە جىلادىم، كەش ءتۇسىندىم. ول ەندى قايتىپ كەلمەك ەمەس. قاي ادامنىڭ دا، قاي جاقىننىڭ دا قادىرىن جوعالتقان سوڭ تۇسىنەتىنىمىز قانداي قاسىرەت دەسەڭىزشى. قانشا ۋاقىت جىلاعانىم ەسىمدە جوق، ءبىر مەزەتتە باسىمدى كوتەرىپ قاراسام، ارىپتەستەرىم جينالىپ قالىپتى. قىزمەتكەرلەر جۇباتىپ كوڭىل ايتتى.

– اعا-ىنىدەي مۇنشا جاقىن بولىپ كەتكەندەرىڭدى بىلمەپپىز. قايعىرما باۋىرىم، – دەستى.

– تاعدىر جازۋى، مۇڭايما، – دەدى بىرەۋلەر.

– باسقا دا ناۋقاستار جەتىپ جاتىر، – دەدى ەندى بىرەۋلەر جۇباتقان سىڭاي تانىتىپ.

بىراق ەشكىم مەنىڭ قاتەلىگىم مەن قاتىگەزدىگىم ءۇشىن جىلاعانىمدى تۇسىنگەن جوق.

ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ ورىنىمنان تۇرىپ، باستىقتىڭ كابينەتىنە كىردىم.

– كەل، وتىر. ەستىگەن بولارسىڭ. سەنى شاقىرعىمىز كەلدى. تاۋدا نە قالا سىرتىندا بولسا اۋرە قىلارمىز دەپ... ول سۇراي-سۇراي قوياتىن شىعار دەدىك. نە دە بولسا كەش بولدى ءبارى. شىنىمەن قايعىرىپ تۇرساڭ، كوڭىل ايتامىن، –دەدى كوزىلدىرىگىن شەشىپ ۇستەل ۇستىنە قويىپ. باستىعىمنىڭ ءسوزىن مۇقيات تىڭداپ وتىرىپ قانىم باسىما تەپتى.

– قايعىرىپ تۇرساڭ؟ قايعىرىپ تۇرساڭ دەيسىز بە؟ – دەدىم اشۋلانىپ.

– توقتا، نەگە اشۋلاناسىڭ؟ – دەدى ول دا شاپتىعا سويلەپ.

– مەن ونى اۋەلگى كەلگەن كۇننەن باستاپ جەك كورگەم. بۇگىن قاتتى وكىنىپ وتىرمىن. وسى مىنەزىمە، وسى ادام سۇيمەس جيىركەنىشتى ىسىمە، جامان ويلارىما، زۇلىمدىعىما... ءوزىمدى كەشىرە المايمىن. قانداي وكىنىشتى ەدى. نەگە ونىڭ ءولىمىن ماقسات تۇتتىم. نەگە؟ – دەپ ۇستەلدى جۇدىرىعىمدى ءتۇيىپ قويىپ قالدىم.

– كىنالى سەن ەمەس. تاعدىر.

– ەڭ جامان قاسيەتىمىز، ادامنىڭ ەڭ جامان سىلتاۋى تاعدىرعا كىنانى ارتا سالۋ، – دەدىم كوزىمدى شاراسىنان شىعارا باقىرايتىپ.

– تاعدىر ەكەنىن دالەلدەۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. سەنىڭ دە مىنا كۇيىڭ تاعدىردىڭ ءىسى، ءوزىڭنىڭ زۇلىم ەكەنىڭدى بىلەسىڭ، جامان قاسيەتتەرىڭدى بىلەسىڭ، بىراق ءوزىڭدى جەڭە المايسىڭ. قانىڭا سىڭگەن زۇلىمدىقپەن ارپالىسىپ كوردىڭ بە؟ – دەدى، مەنىڭ وسال تۇسىمدى تاپقانداي قۋلانا.

قاتەلىگىمدى مويىنداماسقا شارام جوق ەدى.

– زۇلىمدىق مەندە عانا ەمەس سىزدە دە بار، ولاردا دا، بارلىق ادامدا بار. ادامزات تاريxىنداعى سوعىستىڭ ءبارى زۇلىمدىق پەن ىزگىلىكتىڭ (بەيبىتشىلىكتى جاقتاۋشىلاردىڭ) اراسىندا بولعان. قازىرگى تاريxي روماندار مەن كينولاردىڭ بارلىعى دەرلىك قيال الەمىن بويلاي سۇڭگىگەن. فانتاستيكالىق فيلمدەردە بەيبىتشىلىكتى جاقتاۋشىلار دەپ جەر جۇزىندەگى ادامداردى الادى دا، زۇلىمدىق اتتى جيىركەنىشتى وزگە عالامشارلىقتارعا تاعا سالادى. ءبىزدىڭ ورتاق بەلگىسىز دۇشپانىمىز، ورتاق جاۋىمىز سول وزگە عالامشارلىقتار دەگەندى ادام بالاسىنىڭ ساناسىنا ەنگىزۋ ارقىلى الەم xالىقتارىن بەيبىتشىلىككە، بىرلىككە شاقىرعىسى كەلەدى. باستى يدەيالارى وسى. ءبىزدىڭ دۇشپانىمىز عارىشتاعى، گالاكتيكاداعى بەلگىسىز ماقۇلىقتار ەمەس قوي. باستى قارسىلاسىمىز ادام مەن ادامنىڭ، ەل مەن ەلدىڭ اراسىنداعى زۇلىمدىق اتاۋى، سوعىس اتاۋى. الەم بەيبىتشىلىكتى نەگە قالايدى؟ جوق... الەم قالاپ وتىرعان جوق. السىزدەر قالاپ وتىر. وزبىرلار بارىنە دايىن، قازىر-اق جەر دۇنيەنى توڭكەرىپ سالۋدان تايىنباس. ءار ەلدىڭ تاۋەلسىزدىك الۋ جولىندا ءار قيلى كۇرەسى مەن الۋان تاريxى بار. مىقتىلار ۇلتىن مۇراتىنا جەتكىزگەن. بىراق تاۋەلسىزبىز دەگەنمەن ءار xالىق ءوزىنىڭ شىنجىر بالاق شۇبار ءتوس بيلىگىنە تاۋەلدى. ولاي دەيتىن سەبەبىمىز تاريxتان مىڭداعان دالەل تاۋىپ بەرسەك بولادى. ءبىر عانا مىسالى ەۋروپانى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن فاشيزمنىڭ بيلەگەنى جاقسى ما، كسرو نىڭ بيلەگەنى جاقسى ما؟ ءدىنىڭ ازات بولعانمەن دىلىڭدە تۇساۋ، ءتانىڭ ازات بولعانمەن جانىڭا كىسەن، باسىڭ ازات بولعانمەن تىلىڭە كۇرمەۋ، وزىڭە قۇرىق، بولمىسىڭا شىدەر. ءبىتتى! – دەدىم دە، باستىعىمنىڭ الدىندا تۇرعان تەمەكىنى الىپ  تۇتاتتىم.

– سەن سەكىلدى ءتۇسىنىپ بىلە تۇرا ەشكىم كۇرەسكە تۇسپەيدى، – دەدى ول دا تەمەكىسىن الىپ.

– ەرتەگىنىڭ بارلىعى زۇلىمدىقتى جەڭگەن xاس باتىر قاھارماننىڭ ەرلىگىمەن اياقتالادى. اۋزىنان وت شاشقان جەتى باستى ايداھاردىڭ جەتى باسىن دا كەسىپ، الەمدى قۇتقارادى. بۇگىن شە؟ بۇگىن، سول جەر جاھاندى جاۋلايتىن وت ۇرلەيتىن ايداھاردى، ياعني يادرولىق قارۋدى توقتاتاتىن جەتى ميلليارد ادامنىڭ ىشىندە نەگە ءبىر باتىر جوق. كوردىڭىز بە، ءبىز زۇلىمدىقتى ەشقاشان جەڭگەن ەمەسپىز، تەك قيالىمىزبەن عانا جانشىعانبىز. ونى مۇمكىن ارامىزدا دا، كەلەر عاسىرلارىمىزدا دا جەڭە الماسپىز. مەنىڭ قولىمدا بارلىق ادامزاتتى قۇتقاراتىن مۇمكىندىك بولسا، وندا وزگە عالامشارلىقتارمەن دە سوعىسپايمىن، جەرگە جاقىنداعان مەتەريوت تاستارىن دا اتقىلامايمىن، زۇلىم ادامداردىڭ باسىن الىپ وزدەرىنەن باستاۋشى ەدىم.

شىندىعىندا جان يەسىنە ازىرەيىل ءولىم پەرىشتەسى قاي كەزدە كەلەدى؟ ءيا، اقيقاتتى تانىپ بولعان ساتتە. تىرشىلىك پەن جاراتىلىستىڭ قۇپياسىن ۇققان ساتىندە اجال كەلمەك. ايگىلى گەتەنىڭ فاۋستتى اياقتاعان شاعى، اقىن جاراتىلىس اتاۋىن تولىق تۇسىنەدى. ونىڭ تىرشىلىك الدىنداعى سوڭعى ميسسياسى سول بولاتىن. كەيىنگىلەر شىعارمانى وقىپ تۇيسىنسە، باقىتسىز بولادى. ويتكەنى دۇنيەنىڭ قىر-سىرى ءمالىم ەتىلگەن. ادامنىڭ كورسەقىزارلىعى، قاناعاتسىزدىعى، تويىمسىزدىعى، اشكوزدىگى، پاسىقتىعى بارىندا بەيبىتشىلىككە جەڭىس اپەرۋ دەگەن بارىپ تۇرعان اقىماقتىق.

ءبىر ءسات بولسا دا ءولىم جايلى ويلاپ كورىڭىزشى. جاي عانا ويشا ونىنشى قاباتتان قۇلاپ بارا جاتىرمىن دەڭىز. قانداي قورقىنىشتى كەز سولاي ما؟ مۇنى تۇسىڭىزدە كورسەڭىز شوشىپ ويانار ەدىڭىز. راس، بىزگە ءولىمدى سونداي قورقىنىشتى سيپاتتاپ تاستاعان. ءولۋىمىز شارت. قورقىنىشىمىز داۋىرلەر بويى جالعاسىپ كەلە جاتقان رەفلەكس. نەگە قورقىنىشتى، ارينە ولىمنەن سوڭ بارلىق اقيقاتتى بىلەمىز. ومىردە ەرتەرەك ءبىلىپ قويساڭ، ەرتەرەك ءولىم سەنى ومىردەن اجىراتىپ اكەتەدى. ءومىردىڭ سىرىن ۇعىپ قويدىم. مەن دە باقىتسىزبىن، – دەدىم شىن وكىنىپ.

ول ءبىراز ۋاقىت ءۇنسىز وتىردى دا:

– سوندا ءومىردىڭ سىرى نەدە؟ – دەدى ويلانىپ وتىرعان كۇيى.

– ادىلەتسىزدىك! ءيا، ءومىر ادىلەتسىزدىكتەن قۇرالعان. سىرىنا ۇڭىلسەڭىز مەندەي باقىتسىز بولاسىز.

– مىنە، ءبىر اپتالىق دەمالىستىڭ «جاقسى» بولعانىن قاراشى. سەنى جۇمىسقا ىنتا-ىقىلاسپەن كىرىسەمە دەسەم، قيالعا باتىپ كەلىپسىڭ عوي، – دەپ كەكەتە كۇلدى. ول مەنىڭ ويىنxانادا وتكەن ۋاقىتىم جايلى بىلمەيتىن.

– ەندىگى تاپسىرمامدى تىڭدا. باستى تاقىرىپقا كوشەيىن. اۋرۋxاناعا سەن دەمالىسقا كەتكەن كۇنى تۇستەن كەيىن جيىرما ەكى جاسار قىز كەلىپ ءتۇستى. ءۇشىنشى قاباتتاعى وتىز ءۇشىنشى بولمەدە. ساعان تاپسىراتىن بولىپ شەشتىم. ءبىر اپتا بويى مەدبيكەلەر باقىلادى. تۇسىنىكسىزدىك تۋدىرىپ تۇر. تۋىستارى اكەلگەن كۇنى «ۋايىمشىل قىز ەدى، كۇيزەلىسكە تۇسكەننەن جۇيكەسى سىر بەرە باستادى. سوڭعى كەزدەرى وعاش قىلىقتار مەن وزگەشە مىنەز كورسەتىپ ءجۇر»، – دەپ كەتتى. بىراق جاي عانا مۇڭعا باتا بەرەتىن مەلانحوليا بولىپ شىقپادى. وتە قورقىنىشتى جايتقا تاپ بولدىق، – دەپ باستىعىم كوز اينەگىن كيىپ، ماعان باجايلاي قارادى.

– ايتا بەرىڭىز، – دەدىم. ويىمنان عادىلدىڭ قازاسى دا، وزىمە دەگەن جيىركەنىش سەزىم دە ۇمىتىلعان. باستىعىم تاماعىن كەنەپ الدى دا:

– جۇيكە اۋرۋىنا ۇشىرادى دەگەن ناۋقاس ەكى كۇننەن سوڭ وزگەشە قىلىقتار كورسەتتى. كىشكەنە بالانىڭ ءىسىن جاسادى. تەرەزەدەگى گۇلدەردىڭ توپىراعىن شاشىپ ويناپ، بولمەنىڭ استان-كەستەڭىن شىعاردى. مەدبيكەلەردىڭ قالتالارىن اقتارىپ كامپيت سۇرادى. بولمەدەگى جيھازداردى ورنىنان قوزعاپ ۇيشىك جاساپ، ۇيقىعا جاتقانشا كۇن ۇزاعى ويىن قۋدى، – دەدى دە، ورنىنان تۇرىپ بۇرىشتاعى گرافيننەن سۋ قۇيىپ الىپ، مەنىڭ الدىما قويدى.

– ءيا، باسەكە، مەنىڭ دە كىشكەنە بالا سەكىلدى ويناپ كەتەتىن كەزدەرىم بولادى. مىسالى جاسىرىلعان كارتالاردىڭ اراسىنان دجوكەردى ىزدەپ وينايمىن، – دەپ ءوزىمدى كەكەتە مىرس ەتتىم.

– جوق ماسەلە سەن ويلاعانداي وڭاي بولماي تۇر. ول قىز ەكى كۇن بويى بايسالدى قازىرگى جيىرما ەكىدەگى قالپىندا وتىرادى دا، ءۇشىنشى كۇنى ءتورت-بەس جاسار قىزدىڭ قىلىعىن جاسايدى. ءبىر قىزىعى تەك ىستەگەن ىستەرى عانا وزگەرمەيدى، داۋىسى دا كىشكەنە قىزدىڭ ۇنىندەي شىعادى. ءتىلى دە، ايتقان ءسوزى دە بىلدىرلايدى. ال دەنە قالپى، بەت-بەينەسى جيىرما ەكىدەگى قىزدىكى.

– تاڭقالارلىق جاعداي. كۇيزەلىسكە تۇسە بەرىپ، مۇنشالىق وزگەرىپ كەتۋ استە اقىلعا قونىمسىز باسەكە، – دەدىم، الدىمداعى سۋدان جۇتىپ وتىرىپ.

– تاڭ قالارلىعى وسى. ءوزىڭ قولىڭا ال. وقى، ۇقساس ناۋقاستاردىڭ تاريxىن ىزدەستىرىپ كور. جۋرنالدار مەن اڭگىمەلەردى شولىپ شىق، شەشىمىن تاپ، – دەدى. موينىما جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ارتىلعانىن سەزىندىم.

– جارايدى، كىرىسە بەرەيىن باقىلاۋعا، – دەپ كابينەتتەن شىقتىم.

ويلاندىرارلىق ماسەلە. اقىل-ساناسى تولىسقان قىز، ارەكەتى ءبىر كۇندە وزگەرىسكە ءتۇسىپ، ءتورت جاسار قىزعا اۋىسادى دا كەتەدى. «ءوزىم بارىپ كورمەسەم بولماس»، – دەدىم دە ءۇشىنشى قاباتقا كوتەرىلدىم. ءدالىز بويىمەن ءجۇرىپ بولمەلەردىڭ نومىرىنە قارايمىن، وتىز ۇشىنشىگە دە جەتتىم. ەسىگى اشىق، مەدبيكە ءجۇر ەكەن. ءدارى قابىلدايتىن ۋاقىتىنا تاپ كەلسەم كەرەك. مەدبيكە مەنىمەن باس يزەسىپ سالەمدەستى دە بولمەدەن شىعىپ كەتتى.

– سالەمەتسىز بە؟! – دەدىم تەرەزەدەن دالاعا قاراپ ورىندىقتا وتىرعان قىزعا. ول بۇرىلىپ ماعان ويلى جانارىمەن ءۇستى-باسىمدى تىنتە قارادى.

– سالەمەتپىن، ءسىرا دارىگەر بولدىڭىز عوي. ءسىزدى كەلەدى دەپ مەدبيكە ايتقان بولاتىن.

– ءيا، ءيا، مەنمىن. سىزگە زاتتار قاجەت بولسا ايتارسىز مەن وسىندامىن، – دەپ، قىزدى اڭگىمەگە ارالاستىرعىم كەلگەندەي كەيىپ تانىتىپ. اق قۇبا ءوڭدى، قارا قاسى قيىلعان، ماڭداي الدى اشىق، تولقىن شاشى توگىلگەن اجارلى قىز ەكەن. تالدىرماش، ۋىزداي جاس. ناۋقاس دەپ ايتۋعا قيماس ەدىڭىز.

– راقمەت سىزگە، ماعان ءبىراز كومەگىڭىز كەرەك ەدى، – دەدى قۋانىپ. تۇپ-تۇنىق جانارى مەنى تەرەڭگە باتىرا بەردى.

– قولىمنان كەلگەنشە...

– مەدبيكەلەردىڭ بىرىنە ءوتىنىپ ەدىم، ءوتىنىشىمدى ورىندامادى. ماعان مىنا تىزىمدەگى كىتاپتار كەرەك، – دەپ ورتاسىنان ءبىر بۇكتەلگەن قاعازدى قولىما ۇستاتتى.

– سەبەبى اۋرۋxانادا قانشا جاتارىم بەلگىسىز. زەرىگە باستادىم، دالاعا دا شىعىپ بوي جازعىم كەلمەيدى.

– ايتپاقشى، بۇل ءوزى قانداي اۋرۋxانا؟ قارسى بولمەدەن ۇرەيلى داۋىستار شىعادى. تۇندە كورشى بولمەدەن ۋىلدەگەن شۋىلدار ەستىلەدى،- دەدى دە، سۇراعىنا جاۋاپ كۇتكەندەي ۇڭىلە قاراپ. ءبىزدىڭ تىلىمىزبەن ايتقاندا جىندىxانا ەكەنىن بىلمەيتىن سەكىلدى دەگەن وي سانامنان زۋ ەتىپ وتە شىقتى.

– كادىمگى اۋرۋxانا، – دەدىم جايباراقات، تۇرىمنەن ەشتەڭە بايقاتپاي. ونىڭ ۇسىنعان كىتاپتار ءتىزىمىن اشىپ جاتىپ:

– قانداي كىتاپتار ەكەن بۇل سۇلۋعا قاجەت بولعانى، – دەپ داۋسىمدى سۇڭقىلداتا ايتتىم دا، قاعازدى وقىدىم. ول «بۇل سۇلۋعا قاجەت بولعانى» دەگەن سوزگە سىڭعىرلاي كۇلىپ جىبەردى. كۇلگەنى سۇيكىمدى كورىنەدى ەكەن. ادامدى باۋراپ الادى. كۇللى دۇنيەنى ۇمىتتىرارداي. ونىڭ ءبىر ءسات جىميعان ساتىندە مەن تاڭداعى ادام ولتىرمەك بولعان ويىمدى دا، باقىتسىزدىعىمدى دا ۇمىتىپ كەتتىم. قىزدىڭ جىميعانىن تاعى دا كورۋدى ارماندادىم.

سەرۆانتەس، مارك تۆەن، اگاتا كريستي، وسكار ۋايلد، سومەرسەت موەم، ەدگار پونىڭ كىتاپتارىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ءتىزىپتى. ءوزىڭىز ويعا سالىڭىزشى، جىندىxانادا جاتقان قىز ۇلى اۆتورلاردىڭ شىعارمالارىن وقيدى دەگەنگە سەنەر مە ەدىڭىز؟  مەنىڭ تاڭىرقاپ تۇرعانىمدى بايقاپ قالعانداي:

– مەن تىزىمدەگى اۆتورلارمەن جانە ولاردىڭ شىعارمالارىمەن جاقسى تانىسپىن. ۋاقىت باردا قايتالاپ وقىپ شىعۋدى ۇيعاردىم. كىتاپxانالاردىڭ بىرىنەن اكەلىپ بەرەسىز بە؟ – دەپ ءوتىندى.

– ارينە، قازىر-اق الىپ كەلەمىن، – دەدىم دە، بولمەدەن شىعىپ، ءۇشىنشى قاباتتى تەكسەرەتىن مەدبيكەگە قاعازدى ۇستاتىپ، جاقىن ماڭداعى كىتاپxانادان تىزىمدەگى كىتاپتاردى اكەلۋدى تاپسىردىم.

كۇنى بويى كوز الدىمنان الگى قىزدىڭ بەينەسى كەتپەدى. سويلەسكەندە اقىل-ەسى ءتۇزۋ ادامداي. ناۋقاس ەكەنىنە وزگەلەر بىلاي تۇرسىن دارىگەر باسىممەن مەن سەنبەيمىن. ونىڭ جانارى، جەبەدەي قايقى كىرپىكتەرى ءبىر كورگەننەن مەنىڭ سەزىمىمدى قىتىقتادى. جۇزىندە قۋانىش شۋاقتاعانىمەن، سىرلى دا جۇمباق. سىرىنا ۇڭىلە بەرگىم كەلەتىندەي. جان دۇنيەسى دە شەشىلمەس جۇمباق بالكىم... كۇيزەلىس پەن قايعىعا تۇسكەن، جۇيكەسى جۇقارعان ادام، الەمنىڭ ۇلى جازۋشىلارىنىڭ كىتاپتارىن سۇراي ما؟ ول مەنىڭشە ناعىز اقىلگوي، دانا. «ونى تۇسىنەتىن ورتا، تۇسىنەتىن قوعام بولماعان سوڭ وسى كۇيگە تۇسكەن شىعار»، – دەپ توپشىلادىم. تۇستەن كەيىن مەدبيكە الىپ كەلگەن كىتاپتاردى كومەكشىمنەن وتىز ءۇشىنشى بولمەگە بەرىپ جىبەردىم. ءوزىمنىڭ دە اپارۋىما بولاتىن ەدى. تاعى دا ۇزاق اڭگىمە باستالىپ كەتىپ ونى شارشاتىپ الارمىن دەدىم.

سول ءتۇنى كەرەعار پىكىرلەرىم مەن كەرەعار ارەكەتتەرىم ءبىر-بىرىمەن تارتىسقا ءتۇستى. مەنىڭ كارتاعا دەگەن قۇمارپازدىعىم مەن جۇمىسقا دەگەن ىنتام، كىسى ولتىرۋگە دەگەن دايىن مىنەزىم مەن ناۋقاسقا دەگەن جاناشىرلىق مەيىرىمىم ءوزارا ايتىستى. ەكى ۇدايلى وي-پىكىر بويىمدا بىتە قايناسىپ جاتقانىن ءتۇسىنىپ، ءوزىمنىڭ قاسيەتتەرىمە تورەشى، ياعني ءۇشىنشى جاق بولدىم. ءومىر ءسۇرۋ ەرەجەمدە ءوز پايدامدى، ءوز مۇددەمدى مىسە تۇتىپ كەتەدى ەكەنمىن. قۇدايىم-اۋ، بارلىق ادام وسىنداي ما؟ بۇگىن قابىلداپ العان ناۋقاس قىز جايلى ويىم وزگەرە باستادى. قىزدى بىرنەشە اپتا مەيلى بىرنەشە ايعا سوزىلسا دا باقىلاۋعا الماقپىن. زەرتتەۋلەرىمدى كۇندەلىگىمە جازا بەرىپ، ناتەجيەسىندە عىلىمي ماقالالار جازىپ، اتاق-داڭقىمدى وزگە دارىگەرلەردەن اسىرماقپىن. ونىڭ قانداي اۋرۋعا دۋشار بولعانى جايىندا ميىما كىرمەدى دە. ءتىپتى ەمدەپ جازۋ تۋرالى دا ەسكەرمەدىم. تەك عانا قىزدى باقىلاۋعا الىپ ادامزاتتا سيرەك كەزدەسەتىن قۇبىلمالىقتىڭ ءبىر ءتۇرىن جاريا ەتىپ كورسەتۋدى پەندەۋيلىگىم ماقسات ەتتى. ءدال وسى مەزەتتە ادالدىعىم باس كوتەردى. «ەكى ۇشتى ارەكەتتىڭ سەرگەلدەڭىنە تۇسكەن قىزدىڭ تاعدىرى مەنىڭ قولىمدا ەكەنىن جاۋاپكەرشىلىكپەن سەزىندىم. ەندەشە، ناۋقاستى ەمدەپ تۋىستارىنا، دوستارىنا، ءوز ورتاسىنا قايتارۋىم، ۇلكەن جاقسىلىق ەمەس پە؟ عىلىمي زەرتتەۋ جازىپ قىزدىڭ اتىن دابىرا قىلعانشا، قولىمنان كەلگەن كومەگىمدى اياماسام ازاماتتىققا جاتپايدى ما؟» – دەپ ساناما سان سۇراق سالدى. ءبىر-بىرىنە كەرەعار ىشىمدەگى الاي-دۇلەي ارپالىسقا كۋا بولىپ جاتىپ، ۇيىقتاپ كەتىپپىن.

ەرتەڭىنە تۇندەگى وي ارپالىسىنان باسىمدى ارەڭ اراشالاپ العان ادامداي مەڭ-زەڭ كۇيدە اۋرۋxاناعا باردىم. قىزدىڭ وياناتىن ۋاقىتى بولعانىن بىلەمىن، ەسىگىن قاعىپ بولمەگە كىردىم. تەرەزەدەن سىرتقا قاراپ وتىرعان قىز مەنى كوردى دە،

قارسى جۇگىردى.

– اعاتاي-اۋ، نە اكەلدىڭىز ماعان؟ بالمۇزداق پا؟ ءسىز سونداي مەيىرىمدى كورىنەسىز. بالمۇزداق قايدا؟ مىنا قالتاڭىزدا ما، الدە مىنا قالتاڭىزدا ما؟ – دەپ اق xالاتىمنىڭ قوس قالتاسىن كەزەك-كەزەك تىنتەدى. ابدىراپ قالدىم، بويىمدى ۇرەي بيلەدى. ونىڭ داۋسى دا، ىستەگەن ءىسى دە ءتورت-بەس جاسار قىزدىڭ قىلىعى. قالتامنان ەشتەڭە تاپپاعان سوڭ، وكپەلەپ قالعان ادامداي تەرىس قاراپ تەرەزە جاققا كەتتى. نە دەرىمدى بىلمەي ءبىراز تۇردىم دا:

– كەشەگى سۇراتقان كىتاپتارىڭىزدى مەدبيكەدەن بەرىپ جىبەرگەنمىن، الدىڭىز با، – دەدىم، ۇستەلدىڭ ۇستىندەگى كىتاپتاردى كورسەم دە.

– الاقاي! – دەپ قايتادان جۇگىرىپ كەلدى. – ءيا، وسىنداي قالىڭ كىتاپتار كەرەك بولاتىن، ۇيشىك جاساپ وينايمىن، – دەپ، ۇستەلدىڭ ۇستىندەگى كىتاپتاردى جەرگە ءتۇسىرىپ ويناي باستادى. «مۇندايىڭدى بىلگەندە ۇيدەگى توم-توم كىتاپتاردىڭ بارلىعىن ساعان اكەلىپ تاستار ەدىم. كەشە تىزىممەن سۇراتقان كىتاپتارىن ۇيشىك جاساپ ويناۋعا الدىرتقانى ما؟» – دەپ كۇبىرلەدىم. مەنىڭ سوزدەرىمنىڭ ءبىرىن دە ەستىمەدى. كىتاپتاردى ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرىن تەكشەلەپ قويىپ وتىردى دا:

– اعاتاي ءسىزدىڭ ەسىمىڭىز كىم؟ – دەدى كوڭىلدى سويلەپ. كەشەگى بايسالدىلىق پەن ۇياڭدىق جۇزىنەن مۇلدە جوعالعان. ءىزى دە قالماعان. جيىرما ەكى جاستاعى قىزدىڭ جانارىنا بالالىق پەن بەيكۇنالىك كەلىپ ورنالاسقانداي ەدى.

– ءسىزدىڭ ەسىمىڭىز شە؟ – دەدىم وزىنەن سۇراي.

– بىلمەيمىن اعاتاي. ماعان ەسىم قويىلماعان، – دەدى جابىرقاۋ ۇنمەن. جاڭاعى الاقايلاعان قۋانىشى ءاپ ساتتە سۋ سەپكەندەي باسىلدى.

– جاسىڭىز قانشادا، – دەدىم ونى سوزگە تارتپاق بولىپ.

–  ايتسام بالمۇزداق اپەرەسىز بە؟

– ارينە الىپ بەرەمىن.

– بىراق، جاسىمدى دا بىلمەيمىن.

– مەن سىزگە ايتپاساڭىز دا الىپ بەرەمىن.

– اعاتاي-اۋ وندا دالاعا شىعايىقشى. بۇگىن كۇن جىلى سياقتى، انە تەرەزەدەن كۇن ءتۇسىپ تۇر.

– ءيا، كوكتەمگى كۇننىڭ ساۋلەسى ءسىزدىڭ بولمەڭىزدى دە، ادامنىڭ جابىرقاۋلى جانىن دا جارىق ەتىپ تۇر، – دەدىم ول تۇسىنبەسە دە.

– اعاتاي ءجۇرىڭىز ەندەشە، – دەپ ەسىككە قاراي ۇمتىلدى.

– ءسىزدى تەك اۋرۋxانانىڭ اۋلاسىنا عانا شىعارا الامىن.

اۋلاعا شىققانىمىزدا ول مەنىڭ قولىمنان قىسىپ ۇستاپ الدى. بۇرشىك اتا جۇپارى اڭقىپ تۇرعان اعاشتاردى كەزەك-كەزەك مەيىرلەنە يىسكەدى. جۇزىندە قۋانىش پەن شاتتىق سالتانات قۇرىپ، قىز جۇماقتا جۇرگەندەي كۇي كەشتى. ماعان العىسىن ءبىلدىرىپ، بالالىق نيەتىن جاسىرمادى. اۋرۋxانادان ءار ءتۇرلى جىندىنىڭ كۇلكىلى دە ايانىشتى قيمىل ارەكەتتەرىن كۇندە كورىپ جۇرگەنىممەن، قىزدىڭ مىنا قىلىقتارىنا قايران قالدىم. قانداي جاراسىمدى ەدى.

كومەكشىمنىڭ بىرىنە ايتىپ كەلەسى كوشەدەگى دۇكەننەن بالمۇزداق الدىردىم. قىزعا بالمۇزداقتى بەرگەنىمىزدە قۋانعانى سونشا مەنى قۇشاقتاپ الدى.

– گۇلدەگەن اعاشتاردىڭ جۇپارىن يىسكەپ بولساڭىز بولمەگە بارايىق، – دەدىم ءبىراز ۋاقىت وتكەندىكتەن.

– جارايدى اعاتاي. بالمۇزداق وتە ءدامدى ەكەن، – دەدى، ۇستىندەگى اۋرۋxانا كيىمىنىڭ جەڭىنە اۋزىن ءسۇرتىپ تۇرىپ.

ول بولمەگە بارعان سوڭ ويناپ ءجۇردى دە، ءدارى قابىلدايتىن ۋاقىتتا ۇيىقتاپ قالدى. كەشكە دەيىن كابينەتىمدە بولدىم. مەدبيكەلەر قىزدى ويانعاننان كەيىن سەانستارعا الىپ كەتتى.

مەن زاتتارىمدى جيناپ ۇيگە قايتتىم. كەشكى اس ءىشىپ وتىرعاندا كەرەعار پىكىرلەرىم تاعى دا تارتىستى. ءبىرىنشى ويىم جەڭىپ شىقتى. «ناۋقاس تۋرالى باقىلاۋ، زەرتتەۋ قاجەت. عىلىمي ماقالالار جازىپ، كونفەرەنتسيالاردا ءبىر تۇلعادا ۇلكەن قىز بەن كىشكەنە قىزدىڭ ءومىر ءسۇرۋى جايىندا بايانداما جاساسام، جانە ونىڭ ەمدەۋ جولدارىن تاپسام، اتاعىم ايعا جەتپەي مە؟ مەن قاي ادامنان تومەن ەدىم؟ مەن يلەپ جۇرگەن تەرىنىڭ پۇشپاعى عىلىم سالاسى. مەنىمەن سالىستىرعاندا ءبىر عانا تاريxي ماقالامەن، ءبىر عانا جاڭالىقپەن اقشاعا قارق بولىپ جاتقان عالىمدار قانشاما. عالىمداردى قويشى، نە سەزىم جوق، نە تاريxى جوق اندەر جازىپ سازگەر سىماقتار ءجۇر. اۋەنگە ماعىناسىز ءسوز جازىپ تالانتسىز اقىندار ءجۇر. داۋىسى جوق انشىلەر قانشا، تالانتسىز ءبارى. ال داقپىرتتارى ەل كەزىپ، اتاعى اسپاندايدى. مەنىكى عىلىم سالاسى. كىمنەن كەممىن؟ ءتوسى مەن سانىن جارقىراتىپ بەينەبايان تۇسىرگەن قىزداردى تەلەارناداعى بارلىق شوۋلارعا شىعارادى. جۇلدىز بولادى. ءومىرىن ەڭبەكپەن وتكىزگەن، عىلىم مەن ىزدەنىسكە ارناعان عالىم شە؟ نەگە وي-تولعامدارىن كوپشىلىكپەن ءبولىسىپ كەلەشەككە ىقپالىن تيگىزبەيدى. ولاردىڭ ەسىمدەرىن نەگە جۇرت بىلمەيدى؟ جالاڭاش انشىلەر مەن تالانتسىز اقىندار نە ءۇشىن ەلگە قۇرمەتتى، قادىرلى بولۋعا ءتيىس؟ ولاردان ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىز قانداي ۇلگى-ونەگە الماق؟ تەلەارناداعى «جۇلدىزدارعا» ەلىكتەپ قانشاما قىزىمىز، قانشاما ۇلىمىز تۋرا جولىنان ايىرىلدى. انشىلەردەي اجىراسىپ، باسقا ايەلمەن كوڭىل قوسىپ، وتباسىنىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا ءتۇسىرىپ جىگىتتەر ءجۇر. جىگىت دەپ ايتۋعا اۋىز بارماس. وپاسىز ايەلدەر تاعى بار. تىڭدارماندارى مەن فاناتتارىن وسىنداي كۇيگە تۇسىرەتىن ادامداردى قالايشا شىرقاۋدا شۇپىرلەگەن جۇلدىزعا تەڭەۋگە بولادى؟ ادىلەت قايدا؟ عۇمىرىن ادامزاتتىڭ مۇددەسىنە ارناعان ادامداردى نەگە ەلەمەيمىز؟ مەنىكى عىلىم سالاسى... عىلىم... اتاق...مەن شە؟  مەن...» – دەپ ءبىر ويىم ارىزىن ايتا بۇرق ەتتى.

جوق، جوق! اتاقتىڭ قاجەتى جوق! توقتالدىم. ول قىزدى ەمدەپ جازامىن. زەرتتەۋدى بولاشاق دارىگەرلەر ءۇشىن عانا جازامىن. عىلىم سالاسىنا ۇلەس قوسۋ ءۇشىن عانا. ىشكى تۇيسىگىم قىزدى ەمدەپ جازاتىنىما ەش كۇمان كەلتىرمەدى. قولىمنان كەلەدى. وسى ويعا بەكىندىم.

ناۋقاستى قابىلداپ العانىما ءۇشىنشى كۇن. وتىز ءۇشىنشى بولمەگە بالمۇزداق الىپ، اندەتە كوڭىلدى كىردىم. ول ادەتتەگىدەي تەرەزەدەن قاراپ دالانى قىزىقتاپ وتىرعانعا ۇقسايدى. اعاتايلاپ جۇگىرەر دەپ ويلاپ، بار ىقىلاس-پەيىلىمدى وعان اۋدارىپ قارادىم. ولاي ەتپەدى. مۇڭدى جانارىمەن قاراپ تۇرىپ:

– سالەمەتسىز بە؟! – دەدى.

– سالەم! قاراڭىزشى سىزگە بالمۇزداق الىپ كەلدىم، – دەدىم دە، قولىمداعىنى كورسەتىپ، ول نە ايتار ەكەن دەپ كۇتىپ. قىز كۇلىپ جىبەردى دە، اۋزىن باسا قويدى.

– سىزدەن كەشەگى كۇنى بالمۇزداق ەمەس كىتاپ سۇراعان ەدىم، ازىلدەپ تۇرسىز با؟ – دەدى كىنالاي.

–  كىتاپتاردى كەشە الىپ كەلدىم. ءسىز ونى ۇيشىك جاساۋعا پايدالاندىڭىز. انە، ۇستەل ۇستىندە شاشىلىپ جاتىر.

– ۇيشىك؟ – دەدى تاڭىرقاي. – قىزىق ەكەنسىز، ازىلدەرىڭىز اقىلعا قونىمسىز. ۇيشىك، بالمۇزداق، – دەپ مەنى مازاقتاعانداي ۇزاق ءبىر راقاتتانا كۇلدى-اي. مەن دە قوسىلىپ كۇلدىم. ءبىر بىلگەنىم: ونىڭ ەسىندە ءوزى جاساعان بالالىق ارەكەتتەرى، ايتقان سوزدەرى، تىلەكتەرى مۇلدە جوق ەكەن. ۇستەلدەگى كىتاپتاردى جيىستىردىم دا، وعان ۇسىندىم.

– راقمەت! ءسىز مەنىڭ اۋەلدەن تانىسىمدايسىز. جايساڭ، مەيىرىمدى كورىنەسىز، – دەدى نازىك ساۋساقتارىمەن بەتىمدى سيپاپ تۇرىپ. ىستىق ساۋساقتارى بەتىمە تيگەن كەزدە جۇرەگىمنىڭ ەڭ نازىك قىلى شەرتىلگەندەي كەۋدەمدە الابوتەن سەزىم شالقىدى. قىزدىڭ مۇڭدى جانارىنا جاس ىركىلىپ، الدەبىرەۋدەن جىلىلىق پەن جاقسى ءسوز كۇتەتىندەي.

– ءسىز كۇتكەندەي ەمەس. مەن قاتىگەزدەۋ اداممىن. ناۋقاستار جۇيكەمە تيسە، ولتىرۋگە دە دايىنمىن.

– جۇيكەڭىزگە تيسەم، مەنى دە ولتىرە سالاسىز با؟ – دەدى ەركەلەي كۇلىپ.

– جوق، ءسىزدى ولتىرمەيمىن، ەشقاشان، ۋادە بەرەمىن.

– ماعان ءدال وسىلاي ۋادە بەرگەن ەدى، – دەدى مۇڭدانا. جۇزىنەن كۇلكى تابى جوعالدى.

– بەس جىل بۇرىن. ول دا سىزگە ۇقسايتىن. وتە مەيىرىمدى جان. شىندىعىنا كەلگەندە ناعىز قاتىگەز ادام بولىپ شىقتى. ۋاقىت وتە ونى انىق تاني باستادىم. مەنى ءبىر كۇنى ىزدەسە، كەلەسى كۇنى ىزدەمەيتىن، ءبىر كۇنى ەركەلەتسە، كەلەسى كۇنى جەكىرە ايقايلايتىن. سىمباتتى ەكەنىن جوققا شىعارا المايمىن. بىراق ونىڭ ويىنان، مىنەزىنەن قاتتى قورقاتىنمىن. بىردە ۇستامدى سابىرلى كورىنەدى، بىردە قىزۋ قاندى اشۋشاڭ، – دەپ كوڭىلى ءتۇسىپ، ورىندىعىنا بارىپ وتىردى.

– ول ءسىزدىڭ كۇيەۋىڭىز بە؟ – دەدىم اۋزىما باسقا ءسوز تۇسپەي. ءبىر جاعىنان قىزدىڭ بارلىق سىرىنا قانىق بولعىم كەلدى.

– جوق، جاقىن تانىسىم. قاتتى ۇناتتىم. كەشىرىڭىز، كۇيزەلگەندە سىرىمدى ايتار ادام ىزدەيمىن، مەنى تىڭدايسىز با؟ – دەدى جانارىنان سىرعاناعان ءمولدىر جاستى سۇرتە.

– ارينە، تىڭدايمىن جانە سىر ساقتايمىن.

– ەكەۋمىزدىڭ ارماندارىمىز ورتاق ەدى. مەن وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن ۇيلەنەمىز دەپ شەشتىك. ول جۇمىس جاسايتىن. شالت سىنبا مىنەزىنە كونىپ، مەن ونى، ول مەنى تاڭدادى. ون جەتى جاستا ەدىم. العاشىندا كەزدەسۋىمىز تەك سىرلاسۋمەن وتەتىن. ءبىر-بىرىمىزگە بار ۋاقىتىمىزدى ارناپ، باقىتتىمىز دەپ قۋانىپ، قانشاما كۇندەر وتكىزدىك. قىسقاسى وعان قاتتى سەندىم. كەيىنگى كەزدەسۋلەردە اڭگىمە دە وزگەردى، سەزىم دە وزگە نارسەگە اينالدى. كەش تۇسسە ۇيىنە اپارۋعا اسىعاتىن. ءسويتىپ جۇرگەندە قۇرساعىما نارەستە ءبىتتى. ول جىگىتكە ءبارىن ءتۇسىندىردىم. اۋەلى قۋانعانداي بولدى دا، سودان كەيىن سەنىڭ وقۋىڭ بار دەگەندى سىلتاۋ قىلا باستادى، – دەپ جاسىن تيا الماي داۋىسى دىرىلدەي شىقتى.

– جىلاماڭىز، كوپ قىزدىڭ باسىندا بولاتىن سىناقتاردىڭ ءبىرى عوي، – دەپ شىن ايانىشپەن جۇباتپاق بولدىم.

– بالانى ولتىرۋگە قيمادىم. انامنان ەرتە ايىرىلعاندىقتان ومىرىمە وسى ءسابي جۇبانىش بولار دەپ ويلاپ، بوسانۋعا بەكىندىم. قۇربىلارىم، اينالام قارسى بولسا دا، باس تارتپادىم. ول جىگىت قۇرساعىمداعى سابيمەن قوسا تاستاپ كەتكەن سوڭ، سەڭ سوعىپ، ۋايىمعا سالىنىپ جۇرگەنىمدە ىشىمدەگى ءۇش ايلىق نارەستەنى ءولتىرىپ الدىم. شەتىنەپ كەتتى. قانشاما ءتۇن جىلاۋمەن ءوتىپ، قانشاما تاڭ زارمەن اتتى. عۇمىر-قاراڭعىلىعىمداعى جالعىز قىلت ەتكەن ساۋلەمنەن، شىراعىمنان ايرىلدىم. جارىق دۇنيەنى دە كورمەدى. الگى جىگىتكە باقىت تىلەپ، ءوزىم باقىتسىز بولدىم. ايتىڭىزشى ادىلەتسىزدىك پە؟

– ادىلەتسىزدىك! – دەدىم وعان قوسىلا.

– ءۇش-ءتورت جىل وتكەننەن كەيىن قۇربىلارىم ماعان باسقاشا قارايتىندى شىعاردى. ۇرەيلەنىپ، قورقادى دا جۇرەدى. ءبىر كۇنى ۇيگە كەلسەم تۋىستارىما xابارلاپ شاقىرىپ قويىپتى. مەنىڭ جاعدايىم جاقسى، ارا-تۇرا ارادا نە بولعانىن ۇمىتىپ قالاتىنىم بولماسا دەپ اقتالدىم. جىگىتتى دە، ءسابيدى دە ۇمىتقالى قاشان. بەس جىلعا تايادى. اقىرى تۋىستارىم قويار دا قويماي وسى اۋرۋxانادا دەمالىپ ەم ال دەپ اكەلىپ تاستادى، – دەپ جاسىن ءسۇرتىپ ءوز-وزىنە كەلە باستادى.

– ءسىزدى جاقسى ءتۇسىنىپ وتىرمىن، قاپا بولماڭىز، ءوزىڭىزدى جازعىرا بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. دارىگەرلەر قويىپ وتىرعان دياگنوز قورقىنىشتى ەمەس. ازداپ دەمالساڭىز ەرتەڭ-اق جازىلىپ كەتەسىز. جاتىپ ۇيىقتاڭىز. تاعى دا كەلەمىن. دارىلەرىڭىزدى ۋاقىتىلى ءىشىپ تۇرىڭىز، – دەپ شىعىپ كەتتىم.

مەن تىڭداعان وقيعانى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، سارالاپ كابينەتىمدە ءبىراز وتىردىم. كەز كەلگەن قىز وسى قىزدىڭ ورنىنا وزدەرىن قويىپ كورسە، قانداي قيىندىقتى، اۋىر ازاپتى سەزىنەر ەدى. جىگىتتەر جاعى ويعا سالىپ كورسە، قىزدىڭ جايىن تۇسىنسە، ەشقاشان ونداي يتتىككە بارماس پا ەدى؟  نەگە ازاپتى قابىرعاداي مايىسقاق ءالسىز قىز بالاسى كوتەرۋى كەرەك؟  جىگىت ءوزىن نە ءۇشىن كۇناھار سەزىنبەيدى. ءبارىنىڭ الدىندا، اردىڭ الدىندا نەگە تەك قىز ۇياتتى بولۋى كەرەك؟ ول سەندى عوي، ءومىرىن ارنادى. اڭقاۋلىعى وزىنە سور بولعانى ما؟ ادىلەتسىزدىك! تاعى دا ءومىر زاڭى ما؟ جوق، الدىلەردىڭ قولدان جاساپ العان «مىقتى» زاڭى. جيىركەنىشتى زاڭى.

ءارلى-بەرلى ءجۇرىپ كوپ تولعاندىم. مەنىڭ تۇسىنبەيتىنىم ناۋقاستىڭ بويىندا كىشكەنە قىزدارعا ءتان قىلىقتار قايدان پايدا بولدى؟ وسى سۇراققا جاۋاپ تاپپاي سەندەلدىم. كەنەت ول جۇمباقتىڭ شەشىمىن تاپقانداي بولدىم. باستىعىمنىڭ كابينەتىنە جۇگىردىم.

– مەن دە ىزدەندىم، تاپقانداي بولدىم... – دەپ باستىعىم ءسوزىن باستاپ جاتقاندا اڭگىمەسىن شورت ءۇزدىم.

– ەسكىلىك ۇعىمعا بارماڭىز! – دەدىم نىقتاپ.

– مەديتسيناعا، عىلىمعا ەسكىلىك ۇعىمىن دالەلدەي المايسىز، – دەدىم.

– نەسى بار؟ اقيقات.

– تۇلعا ءوزىن ولىمگە يتەرمەلەپ تۇرعان جوق. ءوزىن ءولتىرۋ تۋرالى وي ونىڭ جۇكتى كەزىندە دە بولماعان. مەن مۇنىڭ جاۋابىن تاپتىم.

– سەنىڭ تالانتتى ەكەنىڭدى بىلەمىن. ال، باستا. دالەلدە.

– راس، كەيدە رۋx دەگەن الەمدى قيالمەن ۇشتاستىرىپ، ەرتەگىگە تەڭەيمىز. ول الەمگە ساپار شەگۋگە جۇرەكسىنەمىز. ايتايىن دەگەنىم، عىلىمي تۇجىرىمدارعا دا، ەسكىلىك ۇعىمدارىنا دا سۇيەنبەي جۇمباق جاۋابىن شەشۋگە بولادى. ءسابي ىشتە ءۇش ايلىعىندا شەتىنەگەن. ال قىزعا اينالاسى ءۇش-ءتورت جىلدان كەيىن ۇركە قاراعان. كىشكەنە قىز قايدان پايدا بولدى دەپ ويلايسىز، باسەكە؟ ول ارينە ءۇش ايلىعىندا ىشتە شەتىنەگەن قىزدىڭ جانى، رۋxى.

– عىلىمي بولماسا دا، ەرتەگى ەمەس سياقتى، – دەدى.

– العاشقىدا قىزدىڭ رۋxى قيمىل جاساماعان، دامۋ پروتسەسىندە بولعان. ءۇش جىلدان سوڭ شەشەسىنىڭ ميى مەن دەنەسىن مەڭگەرگەن. بىرنەشە ساعات بويى شەشەسىن باسقارىپ، اينالامەن تانىسقان. ءسابيدىڭ رۋxى كەيىننەن سويلەۋدى، ءدام سەزۋدى، ويناۋدى بىلە باستاعان.

– شىنىندا سولاي ەكەن-اۋ. عىلىمعا بۇل تۇجىرىمداماڭدى قايتىپ دالەلدەمەكسىڭ؟ – دەپ باستىعىم تەمەكى تۇتاتتى.

– تاعى بىرنەشە كۇن باقىلاپ كورەيىن.

– جاقسى، وسى اپتاداعى جۇمىسىڭ كوڭىل قۋانتارلىق، – دەپ باستىعىم ارقامنان قاعىپ شىعارىپ سالدى.

كەشكى استان كەيىن مەديتسينالىق جۋرنالداردى اقتارىپ وتىردىم دا، ۇيقىعا جاتۋعا ىڭعايلاندىم. جارىقتى ءوشىرىپ، تەرەزەنىڭ پەردەسىن ءتۇرىپ سىرتقا كوز سالسام، كوشە شامدارى ءتۇندى ءتۇرىپ تاستاپتى. توسەك ورنىما كەلىپ جايعاسا باستاعانىمدا بولمەنىڭ بۇرىشىنا جارىق ساۋلە ءتۇسىپ، ءبىر ادامنىڭ سۇلباسى كورىندى. جۇرەگىمنىڭ سوعىسى وزىمە ەستىلدى. ماڭدايىمنان سۇپ-سۋىق تەر بۇرق ەتتى. قوزعالا الماي وتىرعان كۇيىمدە قاتتىم دا قالدىم. سويلەيىن دەسەم ءتىلىم كۇرمەتىلىپ، داۋىسىم وزىمە ەستىلەر ەمەس. ەسىمدى جيناقتاپ بولمەنىڭ بۇرىشىنا انىقتاپ قاراسام، اپپاق كيىم كيىپ، ماعان قارسى قاراپ تۇرعان ادام عادىل ەكەن. مەدبيكەلەر ونى ولگەن دەپ ەدى. عادىل دە مەن دە ءبىر-بىرىمىزگە ۇرەيلەنە قاراپ قالىپپىز.

– قورىقپا، مەن سەنىمەن سويلەسۋگە كەلدىم،- دەدى، ءتىرى كۇنىندەگىدەي ءتىل قاتا.

مەندە ءۇن جوق. ايقايلايىن دەسەم داۋسىمنان قورقاتىن سياقتىمىن.

– ءيا، مەن ارينە سەن ويلاعانداي ءدال قازىر ارۋاق كەيپىندە كەلىپ تۇرمىن.    سەنىڭ ماعان ايتار وكپەڭ بولعان ەكەن. سەنۋ قيىن، ايتسە دە دەمالىستان كەلگەن كۇنى مەنى ولتىرمەك بولىپسىڭ.

اشۋىما تيەتىن جىندى عادىلدەن مۇنداي سوزدەر كۇتپەپپىن. ارۋاقپىن دەيدى. قۇداي ساقتاسىن! ول ءسوزىن جالعاي ءتۇستى.

– تۇسىنەسىڭ بە، مەنىڭ ەندىگى ءارى جانىم دا، ءتانىم دە ازات. مىنا قارعىس اتقىر اۋرۋxانادان، كۇيكى تىرلىكتەن، توزاق ومىردەن ازاتپىن! سەن دارىگەر مىرزا، ءوز جولىڭنان اداسقان ادامسىڭ. بوس ۋاقىتىڭ قۇمارxانا، اشۋىڭ كەلسە جۇرتتىڭ تاعدىرىمەن دە وينايسىڭ، ارمانىڭ اتاق، داڭق، مانساپ. ماعان سالسا سەنى ەكى الەمدە دە كەشىرمەس ەدىم. بىراق امال قانشا، ساعان كوكتەگى الەمنەن جاقسى جاڭالىق جەتكىزۋ ءۇشىن كەلدىم. ول جاقتاعى پەرىشتەلەر مەن رۋxتار ەلى سەنىڭ ىشكى پىكىرلەرىڭمەن كەلىسىپ وتىر. سەبەبى قاتىگەزدىگىڭنەن مەيىرىمىڭ، زۇلىمدىعىڭنان ىزگىلىگىڭ، وزىمشىلدىگىڭنەن ماxابباتىڭ باسىم. اياۋشىلىق سەزىمىڭنىڭ ارقاسىندا قيىندىققا ۇرىنعان بارشا ادامزاتتى سۇيە الاتىن قاسيەتىڭ دە بار. كۇيزەلىسپەن ارپالىسقا تۇسكەن ىشكى تولعامدارىڭدى پەرىشتەلەر مەن رۋxتار قاۋىمى قۇپتاي كەلە، تاڭىردەن سەنى كەشىرۋىن ءوتىنىپ دۇعا قىلماق، – دەپ، ماعان ۇزاق تەسىلە قاراپ تۇردى. كوز جانارى سۇستى، ءارى وتكىر. مەنىڭ قالاي تىلگە كەلگەنىم ەسىم دە جوق، ايتەۋىر تەرەڭ دەمالىپ بويىمدى جيناقتاپ الدىم.

– مەن؟  مەن عانا ولاردىڭ نازارىندامىن با؟ مەن ءوزىمشىلمىن عوي، – دەدىم ىشقىنا، ءوز داۋسىمنان ءوزىم قورقىپ.

– سەن عانا ەمەس، بارلىق ادام بالاسى نازاردا. ءوزىڭدى ۇنەمى كۇناھار سەزىنىپ قايعىعا باتقاندىقتان كوك الەمى سەنى كەشتى. قانداي باقىتتىسىڭ.

– سەنىڭ نە ءۇشىن كەلگەنىڭدى ۇقتىم. مەن ءومىردىڭ جۇمباق سىرىن ءبىلىپ قويدىم. ءوزىمدى كۇناھار ەمەس، باقىتسىز سەزىنەمىن، – دەدىم. ارۋاققا بويىم ۇيرەنە باستادى.

– اقيقات جايلى تولعانىپ قايتپەكسىڭ؟ ادام قالپىڭنان اۋىتقىما، – دەدى ارۋاق.

– ادام قالپى؟ ادام قالپى قانداي بولماق؟ كوكىرەگى سوقىر بولۋ، بىرەۋگە قيانات جاساۋ سوندا ادامدىق قالىپ پا؟ ساتقىندىق پەن ارام پيعىلدان قۇرالعان قوعامدا ادامدىق قالدى ما؟ بۇگىن وسىنىڭ كۋاسى بولدىم. وتىز ءۇشىنشى بولمەدەگى قىزدى سەنگەن جىگىتى جۇكتى قىلىپ تاستاپ كەتكەن. كۇنىگە جەر جۇزىندە مۇنداي وقيعا سان مىڭداپ بولىپ جاتىر، تولىپ جاتىر. بىزدەر، جىگىتتەر قاۋىمى ساتقىندىققا بەيىمبىز. ال، ايەلدەر وپاسىزدىققا ءۇيىر. ەگەر، سەن كەلىپ تۇرعان رۋxتار الەمىندە بىزدەردى ءار جاساعان ءىسىمىز ءۇشىن، ارام ويلارىمىز ءۇشىن جاۋاپقا تارتار بولسا، شىبىن جانىمىز شىرقىرار ەدى. جاقسىلىققا تۇرمايتىن ءتۇزۋ ويىمىزدى بۇلداپ، تاڭىردەن راقىم، پەرىشتەدەن شاپاعات سۇرايتىن ناعىز كۇناھار پەندەلەرمىز.

سەن دە، – دەپ ارۋاقتى كىنالادىم.

– راس، سەنى ولتىرگىم كەلەتىن، ول ءىسىم كەشىرىلمەس كۇنا ەكەنىن دە بىلەتىنمىن. بىراق سەنىڭ دە بىرەۋگە زيانىڭ تيمەدى دەپ ايتا الماس ەدىك. كىسى ءولتىرۋشىنى ايىپتايسىڭدار، ارينە بۇل دۇرىس. ولگەن ادام وعان دەيىن كىسى ولتىرۋشىگە قانشاما قورلىق پەن زارداپ تيگىزگەنىن ەشكىم ايتپايدى، ەسەپكە المايمىز. ولگەن ادامدى اقتاپ، تاڭىردەن جارىلقاۋ تىلەپ، كىسى ءولتىرۋشىنى قان ىشەر دەپ قىرىق قازاننىڭ استىنان كۇيە الىپ جاعامىز. ءولتىرۋشىنىڭ دە ولگەن ادامنىڭ دا سول قىلمىسقا قاتىسى بار. ورتاق قىلمىس. ەكەۋى دە قىلمىسكەر.

– قاتەلەسەسىڭ، – دەدى ارۋاق مەنى توقتاتپاق بولىپ.

– ماعان كەشىرىمنىڭ قاجەتى جوق، ارۋاق بولساڭ كەلگەن جاعىڭا جونىڭە كەت! – دەدىم اشۋلانا.

– ءومىر بويى قۇمار ويناپ وتەسىڭ بە؟ – دەدى وسال تۇسىمدى تاپقىسى كەلگەندەي.

– قۇمار وينايتىن سەبەبىم، ارۋاق مىرزا، مەن الداۋ مەن ارباۋدىڭ بۇل دۇنيەدە ولمەيتىنىنە جانە كەز كەلگەن نارسەدە بارىنا تولىق كوز جەتكىزگىم كەلدى. قوعام – الداۋدان قۇرالعان مۇنارا. مۇنارانىڭ ءىشىن قاراساق جيىركەنىشتەن شىداماي ولەر ەدىك. بيلىك xالىقتى الدايدى، xالىق ءوز-ءوزىن الدايدى، ءدىن باسىلارى xالىقتى دا، بيلىكتى دە الدايدى. اينالىپ سوققاندا ءبارىمىز ءبىر-ءبىرىمىزدى الدايمىز. ەكى جۇزدىلەرمىز. بيلىك بايلىققا باتادى، xالىق كەدەيلىكتىڭ ازابىمەن كۇن كورەدى، ءدىن باسىلار بۇل ومىردە كورگەن قيىندىقتارىڭ كوك الەمىندە بايلىققا اينالىپ كەلەدى دەيدى. تۇرمىسىن تۇزەي الماعان xالىق ءوزىنىڭ بيلىگىنەن نەسيە الادى، قارىزعا باتادى. مىنە، الداۋ مەن ارباۋدىڭ باسى عانا. ەندى جالاڭاياق قالدىرسا xالىق قايتىپ تاريxى مەن مادەنيەتىن ويلاپ، رۋxانياتىن قالپىنا كەلتىرمەك؟ قارىزدان شىعۋدىڭ xالىق ءۇشىن ءبىر جولى عانا قالادى. بيلىكتىڭ ءوزى رۇقسات ەتىپ وتىرعان قۇمارxانالارعا بارىپ ەڭ سوڭعى اقشالارىنا ءباس تىگەدى. حالىق تاقىر كەدەيگە اينالىپ شىعا كەلەدى. اۋىر كۇيدە جۇرگەن xالىق قالاي بيلىگىنە قارسى شىقپاق؟ نەسيە العان ءوزى، قۇمارxاناعا بارعان ءوزى، كىنالى ءوزى بولىپ شىعا كەلەدى. بيلىكتىڭ دامۋ پروتسەسسى توقتاماق ەمەس. وسىلاردىڭ بىتە قايناسقان ورتاسىندا ءجۇرىپ قالايشا مەيىرىمدىلىكتى، قالايشا ىزگىلىكتى، ادالدىقتى، قالايشا جاناشىرلىقتى جاقتايتىن، جوقتايتىن ادام بولۋعا بولادى؟ – دەپ داۋسىمدى كوتەرە ايقايلادىم. قورقىنىشىمنىڭ ءبارى ساپ تيىلعان. ارۋاققا قاراپ تۇرىپ ءسوزىمدى جالعادىم:

– ايتشى قانە، جاۋابىن بەرشى، كوك الەمىنىڭ xابارشىسى. رۋxتار الەمى نە دەيدى؟ ءبىر مەملەكەت ىشىندە قوس ۇكىمەت سوعىسادى، xالىقتى ەكىگە ءبولىپ الىپ قارۋ بەرىپ، ءبىر-بىرىنە ەكى جاقتى ايتاقتايدى. زاردابىن بيلىك ەمەس xالىق كورەدى. ادىلەتسىزدىك پە؟!  اشكوز بىرەۋدى بيلىككە اكەلۋ ءۇشىن ءوز تۋىسىڭدى، ءوز باۋىرىڭدى، ۇلتىڭدى قىرۋىڭ كەرەك. وق جاۋدىرۋىڭ كەرەك. ادىلەتسىزدىك پە؟! ادىلەتسىزدىك! وسىنداي قاناعاتسىزدار مەن اشكوزدەردى ءتاڭىر قايتىپ كەشىرمەك؟

گاندي «الەم كەز كەلگەن ادامنىڭ قاجەتتىلىگىن وتەيتىندەي كەڭ بايتاق. الايدا وزبىرلىق جاساۋشى تويىمسىزدار ءۇشىن جەتكىلىكسىز» – دەپ ءبىزدىڭ ىشكى دۇنيەمىزدىڭ نەنى كوكسەيتىنىن ايتىپ كەتكەن ەدى.

– جو، جوق، كۇللى ادامزاتتى ەمەس، سەنى كەشىرمەك دەگەن ەدىم، – دەپ ارۋاق اقتالا باستادى.

– مەن ءوزىمدى سەنەن دە، سەن كەلگەن رۋxتار الەمىنەن دە جاقسى تانيمىن. مەندەي، قيىرشىق تاستاي عانا ولشەمدى ىزگىلىگى بار ادامدى كەشىرسە، الەمدەگى بارلىق زۇلىمدى كەشىرمەك پە؟ تاعى دا ادىلەتسىزدىك! – دەپ ىشقىنا ورنىمنان تۇرەگەپ ارۋاققا تونە بەرگەنىمدە، كوزىمنىڭ الدى قاراۋىتىپ تالىپ قالىپپىن.

قانشا ۋاقىت جاتقانىم ەسىمدە جوق. كوزىمدى اشسام اۋرۋxانانىڭ پالاتالارىنىڭ بىرىندە جاتىر ەكەنمىن. جاپ-جارىق. ءتۇستىڭ ۋاقىتى بولعان سەكىلدى. جەلكە تۇسىم اۋىرسىنىپ، قوزعالايىن دەسەم ۋداي اشيدى. قولىممەن ۇستاپ كورمەك بولىپ ەدىم، قوس قولىم دا توسەككە بايلاۋلى ەكەن. تۇندەگى وقيعالار ەسىمە كەلە باستادى. قايتىس بولعان عادىلدىڭ ارۋاق كەيپىندە كەلىپ رۋxتار مەن پەرىشتەلەردەن xابار اكەلگەندىگى، اراداعى اڭگىمە ءبارى قاز قالپىندا كوز الدىمنان ءوتىپ جاتتى. مۇندا قالاي تاپ بولعانىمدى بىلمەيمىن. ۇيىمدە ارۋاقتان دا باسقا بىرەۋدىڭ بولعانى انىق. بىرەۋدىڭ جەلكە تۇسىمنان قاتتى زاتپەن ۇرعانىن ۇمىتپاپپىن. دارمەنسىز مەلشيىپ جاتقانىمدا پالاتاعا باستىعىم كىردى. حالاتىنىڭ قالتاسىنان ينەنى الىپ تامىرىما سالدى.

– مەن مۇندا قالاي ءتۇستىم؟ قولىم نەگە بايلاۋلى؟ شەشىڭىز، ۇيگە قايتامىن، – دەدىم.

– سابىر ەت، ءوزىڭدى ءسال ۇستا، ساعان تىنىعۋ كەرەك.

– قولدارىم اۋىرادى.

– شەشە المايمىن.

– ءتۇسىندىرىڭىز نە بولىپ جاتىر، – دەدىم. ءۇنىم ءالسىز شىعادى.

– سەنى بايلاپ قويۋدان باسقا شارامىز قالعان جوق. بۇگىن ەسىڭ كىرىپ قالعانىنا وتە قۋانىشتىمىن. قانشاعا سوزىلارىن بىلمەيمىن. جاقىن ارادا تاعى دا اقىل-ەسىڭنەن ايرىلاسىڭ.

ءۇنسىز تىڭداپ جاتتىم.

– ءبارى سەنىڭ قامىڭ ءۇشىن، ءبارى سەنىڭ ەمىڭ ءۇشىن. سەنىڭ ءۇيىڭ جوق، ءتورتىنشى قاباتتاعى بولمەڭدى وزىنشە ءۇي قىلىپ جەكەلەپ العانسىڭ. سوڭعى كەزدەرى ماعان عادىل مەن ەكى تۇلعاعا اينالعان قىز جايلى اڭگىمە ايتۋدى شىعاردىڭ. ولار مۇلدە بۇل اۋرۋxانادا بولماعان ادامدار. ەكەۋى دە سەنىڭ شەكسىز قيالىڭنان تۋعان ناۋقاستار. ءتورتىنشى قاباتتاعى بولمەڭدى اۋرۋلاردىڭ پالاتاسى دا، ءوزىڭنىڭ ءۇيىڭ دە، باستىقتىڭ كابينەتى دە قىلدىڭ. مەن سەنىڭ باستىعىڭ ەمەس، دارىگەرىڭمىن. بىرنەشە ايدان بەرى سەنى ەمدەۋمەن اينالىسىپ كەلەمىن. كەشە تۇندە بولمەڭنىڭ استان-كەستەڭىن شىعارىپ قيراتىپ جاتقانىڭدا جەلكەڭنەن ۇرعان مەن ەدىم. كەشىر. الدەبىر زاتتاردى كومپيۋتەر دەپ، قاعازداردى ۇساقتاپ جىرتىپ اقشا قىلىپ، قابىرعاعا وزىڭمەن ءوزىڭ ءباس تىگىپ ويناۋشى ەدىڭ. ءبىر كۇنى كەلسەم، ەمدەپ جۇرگەن ناۋقاسىم عادىلدى ءولتىرىپ الدىم دەپ جىلادىڭ. ودان كەيىن كەلگەنىمدە جاڭادان كەلگەن قىزدى ەمدەپ جاتىرمىن دەدىڭ. ءتۇنى بويى ۇيقىسىز رۋxتار الەمىنە ساپارعا كەتتىم دەپ بولمەڭدە شارق ۇرىپ جۇرەتىنسىڭ. ومىردەن اقيقات ىزدەپ، ءبىزدىڭ كوزىمىزگە كورىنبەيتىن الدەبىرەۋلەرمەن ۇرسىسىپ وتىراتىنسىڭ. اقيقاتىنا كەلگەندە دارىگەر دە ەمەسسىڭ، وسى اۋرۋxاناعا تۇسكەن ناۋقاستاردىڭ ءبىرى عاناسىڭ، – دەپ باستىعىم تاعى دا ەكپە جاسادى.

كوزىمنەن جاس سورعالاپ، باستىعىمنىڭ ءبىر سوزىنە دە سەنبەدىم. مەن كىممىن؟ قايدان كەلدىم؟ جاقىندارىم قايدا؟ عادىل مەن كۇيزەلىسكە تۇسكەن سۇلۋ قايدا؟ كەشەگى ارۋاق شە؟ باستىعىم قايدا؟

ارادا بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ بايلاۋدان بوساتتى. اۋرۋxانادا ەشكىممەن سويلەسپەي كوپ ۋاقىت ءۇنسىز جاتتىم دا، باسىمداعى وقيعانى قاعازعا تۇسىرمەككە نيەتتەندىم. ماقساتىم: بۇل وقيعانى وقىعان ادام بولسا، ءسىز دە ءبىر ءسات بولسا دا ءوزىڭىز جايلى ويلانىپ كورىڭىز. مۇمكىن اينالاداعى ادامداردىڭ بارلىعى ءسىزدىڭ قيالىڭىزدان جاسالعان شىعار. سۇيگەنىڭىز دە، دوستارىڭىز دا، قيالىڭىزدىڭ جەمىسى شىعار. مەن ءالى كۇنگە بۇل شىندىققا سەنبەيمىن. ولار قايدا؟ مەن شىنىمەن اۋرۋ بولعان بولسام، مەنى اكەلىپ تاستاعان جاقىندارىم نەگە ءبىر ىزدەپ سوقپايدى. تاعدىرعا مويىنسۇنباسقا امال قالماعانداي. بويىمدا ميداي ارالاسىپ جاتىرعان جاقسى دا جامان قاسيەتتەرىمنىڭ ءبىرى دە جوق سەكىلدى. بۇل ۋاقىتقا دەيىن قايدا بولدىم، نە ىستەدىم؟ وتكەن ومىرىمنەن تەك عانا ءادىل اقىننىڭ ولەڭى ەسىمدە قالىپتى.

قايعىنى قۇشىپ جابىققام-دى قۇر،

  جابىقپاس جاققا كەتەرمىن.

  ۇيىقتاسام، قارا تابىتتاردى كىل،

  اينالىپ جۇرەم. نە ەتەرمىن؟

 

  قاشانعى ەندى عاشىق بالاشا،

  سوزا دا بەردىم ءتوزىمدى.

  تابىتتىڭ ءبىرىن اشىپ قاراسام،

  ىشىنەن كوردىم...ءوزىمدى.

 

  ۇرەيىم ۇشىپ، ۇدەيىپ كۇمان،

  باسقا ءبىر كەلدىم تابىتقا.

  اشىپ قارادىم...

  نە دەيىن بۇعان،

  جولىقتىم ءوزىم-عارىپقا.

 

  ۇمىتىلىپ الىس، جاقىن دەم لاۋلاپ،

  ءوشىرىپ ءۇنىن نالانىڭ،

  قارقىلداي كۇلىپ، تانىمنەن اۋلاق،

  ارماندى قۋىپ بارامىن...

 

  ساناما ەندى بۇل دا ازىق پا ەكەن،

  تاعى اشتىم تابىت. بەكەممىن.

  ىشىندە ءوزىم - گۇل نازىك ولەڭ،

  بىلدىرلاپ جاتىر ەكەنمىن...

 بىلدىرلاپ جاتىر ەكەنمىن...

دەرەككوزى: «قازاق ادەبيەتى»، №27, 2019 جىل

Abai.kz