التاي تاۋ سىلەمدەرى اتام زاماننان بەرى تۇركىلەردىڭ كيەلى بەسىگى، شۇرايلى قونىسى بولىپ كەلگەن. سول قونىستىڭ يەسى، تۇركىنىڭ قارا شاڭىراعىنىڭ ۇيتقىسى بولىپ قالعان قازاقتار سوڭعى ەكى عاسىر تاريحىندا ۇلكەن قيىنشىلىقتاردى باسىنان كەشىرگەنىمەن كيەلى التايدان ايىرىلمادى، «اعاجاي التايداي جەر قايدا!»، «تاۋى دا، تاسى دا التىن التايىن» ەرلىكتىڭ جىرى مەن ورلىكتىڭ كيەسى ەتىپ اسقاقتاتىپ كەلدى. ولاي دەيتىنىمىز بۇگىندەر ءتورت مەملەكەتتىڭ اۋماعىندا تەلىمدەلىپ قالعان ءور، كەندى، تاۋلى، موڭعول التاي سىلەمدەرىندە قازاقتار مەكەن ەتىپ كەلەدى. (سۋرەت، ۇلتاراق بايدىڭ قابىرى). ولار تەك كۇن كەشىپ قانا قويماي، نەبىر قيىن-قىستاۋ كەزدە ءبىر-بىرىنە سۇيەۋ، قينالعان كەزدە تىرەۋ بولىپ كەلگەندىگىن بىرەۋ بىلسە دە، بىرەۋ باعامداماي كەلدى. سەبەبى ونىڭ تاريحي ماڭىزىن سارالايتىن زەردە، نازار سالار نيەت تە از دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولمايدى، تىيىم دا بولماي قالعان جوق. تەك التاي قازاقتارى عانا ەمەس، ومبى-تومەن، استارحان، سىر قازاقتارى، ىلە قازاقتارىنىڭ شەكارانىڭ ەكى جاعىندا ايدىڭ امانىندا زورلىقپەن اجىراپ، شەرمەندە كۇي كەشكەنىمەن اراداعى بىرلىك پەن ىنتىماقتى مەيلىنشە ساقتاپ، قال - قادىرى جەتكەنشە ۇرپاققا امانات ەتۋدى ۇستانعاندىعى ءمالىم.

التاي تاۋ سىلەمدەرى اتام زاماننان بەرى تۇركىلەردىڭ كيەلى بەسىگى، شۇرايلى قونىسى بولىپ كەلگەن. سول قونىستىڭ يەسى، تۇركىنىڭ قارا شاڭىراعىنىڭ ۇيتقىسى بولىپ قالعان قازاقتار سوڭعى ەكى عاسىر تاريحىندا ۇلكەن قيىنشىلىقتاردى باسىنان كەشىرگەنىمەن كيەلى التايدان ايىرىلمادى، «اعاجاي التايداي جەر قايدا!»، «تاۋى دا، تاسى دا التىن التايىن» ەرلىكتىڭ جىرى مەن ورلىكتىڭ كيەسى ەتىپ اسقاقتاتىپ كەلدى. ولاي دەيتىنىمىز بۇگىندەر ءتورت مەملەكەتتىڭ اۋماعىندا تەلىمدەلىپ قالعان ءور، كەندى، تاۋلى، موڭعول التاي سىلەمدەرىندە قازاقتار مەكەن ەتىپ كەلەدى. (سۋرەت، ۇلتاراق بايدىڭ قابىرى). ولار تەك كۇن كەشىپ قانا قويماي، نەبىر قيىن-قىستاۋ كەزدە ءبىر-بىرىنە سۇيەۋ، قينالعان كەزدە تىرەۋ بولىپ كەلگەندىگىن بىرەۋ بىلسە دە، بىرەۋ باعامداماي كەلدى. سەبەبى ونىڭ تاريحي ماڭىزىن سارالايتىن زەردە، نازار سالار نيەت تە از دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولمايدى، تىيىم دا بولماي قالعان جوق. تەك التاي قازاقتارى عانا ەمەس، ومبى-تومەن، استارحان، سىر قازاقتارى، ىلە قازاقتارىنىڭ شەكارانىڭ ەكى جاعىندا ايدىڭ امانىندا زورلىقپەن اجىراپ، شەرمەندە كۇي كەشكەنىمەن اراداعى بىرلىك پەن ىنتىماقتى مەيلىنشە ساقتاپ، قال - قادىرى جەتكەنشە ۇرپاققا امانات ەتۋدى ۇستانعاندىعى ءمالىم. قازاق تاريحى مەن مەنتاليتەتىنىڭ ۇلتتىق يدەيا مەن ەلدىك مۇراتى جولىندا اسا ۇلكەن ماڭىزعا يە وسىناۋ ءبىر كوكەيتەستى زاماناۋي ۇعىمدى زەرتتەپ زەردەلەۋگە الەم قازاقتار قاۋىمداستىعى مەن ونىڭ رەسمي ورگاندارى بەلسەندىلىك تانىتىپ كەلە جاتقاندىعى قۋانتادى.
تومەندە وسىنداي ەرلىك، ەلدىكتىڭ ۇيتقىسى بولعان ەل اۋزىندا، تاريح حاتىندا قالعان قازاقتىڭ قازىنالى قارتتارىنىڭ ءبىرى، قادىرلى ەلاعاسى تۋرالى ازدى-كەم ءسوز قوزعاماقپىز.
التايدىڭ قوبدا بەتىندە ءحىح ع. ەكىنشى جارتىسىندا «كەرەيدىڭ اسقان بايى ۇلتاراعى، قوناعىنا سويادى قىسىردىڭ تايىن» دەپ ەل اۋزىندا جومارتتىعى مەن مارتتىگىمەن ۇلگى بولىپ قالعان اۋقاتتى جان ۇلتاراق باي ءومىر سۇرگەن. ۇلتاراق باي اباق كەرەيدىڭ شەرۋشىسىنىڭ وجىق رۋىنان تارايدى. وراسان مول داۋلەت بىتكەن اۋقاتتى جان وڭىردە «اتپەن ءۇي تىكتىرگەن باي» بولعان. شاڭىراعىنىڭ ۇلكەندىگى سونداي، تۇيەگە ارتۋعا كەلمەيتىندىكتەن كوشكەن كەزدە 7-8 جىگىت شاڭىراقتى ۇزىن سىرعاۋىلمەن زۋزالىپ الىپ جۇرەدى ەكەن، تىككەن كەزدە 3-4 جىگىتتىڭ قارماۋىن قاجەت ەتەدى ەكەن. ال كيىز ءۇيدىڭ كەرەگەسىنىڭ بيىكتىگى سونداي بويى سۇڭعاق جىگىتتەردىڭ ءوزى كەرەگىنىڭ 4-5 كوگىنە اياعىمەن شىعىپ ۋىقتى بايلايدى دەگەن اڭگىمە قالعان. راسىندا دا، بايدىڭ ءۇيىن تىككەن جۇرتىنىڭ ىرگەسىن مورلاعان ءىزى قازىرگى بايان-ولگيدىڭ دايىن وڭىرىندە جالاڭاش، تاستىبۇلاق، ويعىردىڭ جالپاق ولكەسىندە ۇشىراسادى.
اتاق داڭقى الىسقا كەتكەن ۇلتاراقپەن قۇدا-جەكجات بولۋعا ىنتىققاندار قاتارىندا قارامەن قۇدا بولمايتىن تورە جاڭگىر دە بولعان. التايدا ەل بيلەگەن تورەنىڭ توقالىنان تۋعان ۇلى بيەكەگە ۇلتاراقتىڭ ورتانشى قىزى دياشتى ايتتىرعان. ال التايدا اتىعى مەن ءبىلىم پاراساتى اسقان ابدىكەرىم بولىس ۇلتاراق بايعا حات جازىپ، ەلشى جىبەرگەن ەكەن. ايتپاعى مىناۋ بولعانعا ۇقسايدى: «كەرەيدىڭ ناعىز بايى بولسا قالىڭ مالىن تولەپ بىزدەن قىز السىن، وعان شىداماسا قىزىن بەرسىن. بىراق، قويار شارتىمىز بار، مىڭ جامبى نەمەسە ءجۇز قاراكوك ء(تۇستى) ات بەرسىن، ونى بەرە الماسا قىزىنىڭ قالىڭ مالىنىڭ كولەمىن ايتسىن دەگەن ەكەن». ابدىكەرىم بولىسقا جاۋاپ رەتىندە ۇلتاراق جايساڭنىڭ ايتقانى «مەن جامبى ۇستايتىن سارت پەن نوعايدىڭ ساۋداگەرى ەمەسپىن، مال ۇستاعان كەرەي سالتىنانمىن. قويعان تالابى بويىنشا 5-6 جاسار 1000 قاراكوك اتىن الىپ، قۇدالىققا كەلىسسىن»، - دەسە كەرەك. وسىلايشا، قارعىباۋىن بەرىپ، ءولى-ءتىرىسىن سويىپ، ءجۇز اتان، قاراكوك جىلقىلارىن ايداتىپ قۇداندالاسقان. ۇلتاراقتىڭ ۇلى بەكەي ابدىكەرىم بولىستىڭ قىزى نۇرعىزارمەن نەكەلەسۋگە توقتاسقان كەزدە اياق استى ۇلتاراق باي مەزگىلسىز قايتىس بولادى.
بىراق، قازاقتىڭ اتا جولىن بەكەم ۇستاناتىن باي مەن بولىس ەمەس پە، ۋادەدە تۇرىپ بايدىڭ جىلى وتكەن سوڭ نۇرعىزاردى ۇزاتادى. ەرۋلىككە قارۋلىق، ەلدىكتىڭ ءسان-سالتاناتىن پاش ەتەتىن، قوجىراعان كونە سالت پەن اتا جولىن جاڭعىرتاتىن ادەتىمەن بولىس جاعى دا ۇلكەن دايىندىقپەن قىزدارىن اتتاندىرادى. وتاۋلاتىپ ۇزاتقان قىزعا ارناپ، ون تايلاققا قوڭىراۋ تاعىپ، 15 اتانعا باستىرىپ جاساۋ مۇكاممال تيەپ، 18 قۇدا-قۇداعيى دايىندالادى. تولىق جاساۋداعى قىسقاش-كوسەۋگە دەيىن كۇمىسپەن اپتاتىپ، كەرەگەنىڭ باستارىن التىنداتقان ەكەن. بۇل جالپى قازاقتىڭ جولىنا سايعانىمەن، ءسان سالتاناتتىڭ قوجىرىپ كورپەگە قاراي ىقشامدالاتىن كەزدىڭ باسى ەدى. وسى تۇستا ۇلكەن ءبىر داۋ تۋادى. گاپ، قۇدالار جاعىنىڭ باس قۇداعا ارناپ تىككىزگەن اقباس قۇندىز ىشىگىنە بايلانىستى تۋىندايدى. ۇلتاراق باي دۇنيە سالعان سوڭ ونى بۇزدىرىپ، الپىس جاعالى كيىمگە جۇرىن، جاعا ەتكەنىن ەستىگەن كەرەيلەر جاعى نارازى بولسا كەرەك. بۇل قۇلاعىنا جەتكەن شەرۋشىنىڭ ۇلىعى سۇكىرباي دا «باي ولسە دە ءۇش جىل ازا تۇتاتىنىنى بىلمەي مە، اكەلىپ تۇل قىلىپ جاپسا بولماي ما، ارتىنداعى ەلىنە كورسەتپە بولماي ما؟!»،- دەپ نازالانادى. ونى جىگىتتەر وزىنشە پايىمداپ، ارۋاقتى ەلەپ-ەسكەرمەگەن قۇدالاردىڭ جولىن توسىپ، كەلىندى عانا الىپ، قۇدالاردى كەرى قايتارماققا نيەتتەنەدى. بۇل وقيعا دەرەۋ قۇلاعىنا جەتكەن ۇلتاراقتىڭ جەسىرى التىن بايبىشە شەرۋشىنى باسقارعان سۇكىرباي گۇندى شاقىرتادى. شەرۋشىنىڭ ەڭ ۇلكەن شاڭىراعىنداعى (رۋدىڭ ەڭ كىشىسى قاراشاڭىراق يەسى بولاتىن زاڭدىلىق بويىنشا) بايبىشە شاقىرتقان سوڭ كەلگەن ۇلىققا ول ءوز ءۋاجىن ايتادى. «بايىم ءولىپ، اقتى ءبىر سالىپ، قارانى ءبىر سالىپ كۇيىك تارتىپ وتىرعاندا كورەيىن دەگەن قىزىعمدى قايتارۋشى بولما. مەنىڭ قۇدا-قۇداعيىمدى سوققىعا شەرۋشىنىڭ جىگىتتەرى جىقسا مەن ومىراۋىمدى كوككە ساۋام» (ياعني قارعىس جاماندىق تىلەيمىن بارشاڭا دەگەنى) دەگەندە اتا جولىنا جىعىلعان سۇكىرباي تەنتەك جىگىتتەردى تىنىشتندىرعان ەكەن. وسىلايشا قۇدا-قۇداعيلار بەيبىت كەلىپ-كەتەدى، باي مەن بولىس قۇدا بولادى.
مۇنى ەستىگەن التاي قازاقتارى ۇزاق ۋاقىت بويى ايتار اڭگىمە، الار ونەگە رەتىندە ۇزاققا ساقتاعان سونشالىق كەيىن اۋىزدان اۋىزعا جەتىپ، 1994 جىلى ۇلتاراق بايدىڭ نەمەرەسى سەيسەنبايدىڭ اۋزىنان بىرىككەن قازاق-موڭعول ەتنوگرافيالىق ەكسپەديتسياسى بارىسىندا جازىپ الۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
شىنىمەن-اق، اتاق داڭقى اسقان ۇلتاراققا قيساپسىز مال بىتكەن: جىلقىسى ون مىڭ، سيىرى بەس مىڭ، بىرنەشە سوقىر، قيساپسىز قوي-ەشكى. زەكەتكە جىل سايىن مىڭداعان مال شىعارعان. جىلقىسىنىڭ سانىن انىقتاۋ مۇمكىن بولماعىندىعى سونشالىق، بەلگىلەنگەن سايعا يىرىتكەندە ساي اڭعارى تولىپ تۇرسا كوڭىلى تولادى ەكەن. سونشاما داۋلەتتى يگەرۋگە قولاستىندا جۇزدەگەن وتباسى مالشى-قوسشىسى تۇگىلى ءۇيىنىڭ كيىزىن پىشەتىن مىسەكەر شەبەر ۇستاعان، ەر-توقىم، ات ابزەلدەرىنە جاۋاپ بەرەتىن ارنايى ادامى بولعان.
ەل اراسىنداعى بەدەلى بيلىك ايتۋ، ەل باسقارۋدى ۇلكەن ۇلى دۇتبايعا ەرتە امانتتاعان باي جومارتتىعىعى مەن مەيىرىمدىلىگى ارقاسىندا مارتەبەسى اسقاقتاپ وتىرعان. جالشى قىزمەتكەرلەرىنە ولشەپ-تاماپ ەمەس، تىرشىلىگىنىڭ قاجەتىنە ساي اس-سۋ، كيىم-كەشەك، ات-كولىك بەرىپ وتىرعان. اتاعى مەن ونەگەلى اڭگىمە ايتاتىن، ءوزى اتقۇمار ەلدىڭ جيىنى مەن بەرەكەسىن ۇلىقتاعان بايدىڭ اۋىلى تۇسەلدى، قوناق قۇرعامايتىن تىپتەن ەلدىڭ ماسەلەسىن تالقىلايتىن ءماجىلىس وتەتىن ورتالىعى بولعان. سوندىقتان دا سوعىمعا جۇزەدەگەن جىلقى، مىڭداعان ۇساق مال سوياتىن دەيدى ەل اۋزىنداعى اڭگىمە.
قوبدا بەتىندە مال جايىلىمى تاپشى، ۇرانقايلارمەن اراداعى دۇردارازدىققا قاراماي ۇلتاراق بايدىڭ ءورىس-قونىسى ۇلاڭعايىر جەر بەرگەن. باي ءوزى جالپاق، كوكمويناقتى قىستاپ، جاز جايلاۋى اقسۋ، ءۇشبۇتا (بۇل ءتورت التايدىڭ تۇيىسەر تۇسىندا), جالاڭاش، سىرعالى، كۇزەۋى جىلاندى، قاراايىرىق ءتارىزدى ەكى-ءۇش ءجۇز شاقىرىمعا يەلىك ەتكەن.
ۇلتاراققا بىتكەن قيساپسىز مال مەن داۋلەتتىڭ قۇتى ونىڭ جارىققارىن اتى قارابۋراسىندا بولعا دەسەدى ىرىمشىل جۇرت. جارىققارىن ات جەكە دارا جۇرەتىن ساياق، قىس قىستاۋ، جاز جايلاۋعا جۇرتتان كۇنى-بۇرىن بارىپ الادى ەكەن، ال قىستا ۇڭگىر تاسقا جالعىز بەكىنىپ، قورعاناتىن بولعان. ال، قارابۋراسى شابىعا كەزدە ەلگە الەك سالاتىن، وعان بايبىشە مەن ۇلى عانا جۋيتىن كورىنەدى. يەسى ولگەن سوڭ بۋرا دا، ات تا تاستان قۇلاپ، ولگەن ەكەن.
ۇلتاراق باي كوز جۇمعان سوڭ جىلاندى ولكەسىنە جەرلەپ، باسىنا اعاشتان زيرات تۇرعىزعان. قىتاي ۇستالارىن شاقىرتىپ، جانيا دەگەن ءوز اعايىنىن باس ەتىپ سايلاعان. ۇلكەن دوڭبەك، سىرعاۋىلدار تاڭدالىپ، ءسال كەپتىرگەن سوڭ جىلقىنىڭ مايىنا سالىپ قايناتقان. دوڭبەكتەر سەگىز بۇرىشتى كيىز ءۇي فورماسىندا ادام بويىنداي ەتىپ كوتەرىلگەن سوڭ توبەسى كۇمبەز ءتارىزدى دوعالانىپ كەلىپ بىتكەن. ەشبىر تەمىر ماتەريالدى جۋىتپاي، اعاش شەگەمەن بەكىتكەن. وسىنشاما اعاشتى ماي سىڭگەنشە قايناتۋعا قىرۋار جىلقى مايى قاجەت ەكەندىگى بەلگىلى. وعان بايدىڭ قيساپسىز جىلقىسىنان ۇستالارىنىڭ ەڭبەكاقىسىنا بەس ءجۇز جىلقى ۇلەستىرگەن ەكەن. سەكسەن جىل وتسە دە ءبۇلىنىپ توزباعان بايدىڭ زيراتىن 1988 جىلى نەمەرەسى سەيسەنباي بالالارى جاڭعىرتىپ جوندەگەن.
بايدىڭ بەدەلى مەن مارتتىگىنە ءتانتى بولعان جەرگىلىكتى جۇرت ونى ۇزاق ۇمىتپاعانى سونداي، اق ورىس پەن قىزىل ورىس قاشقان-قۋعان تۇستا ۇلتاراقتىڭ ماي سىڭگەن اعاش بەيىتىن ورتەمەك بولعان ورىستارعا سول ولكەدەگى ءبىر تۋۆا-مونشاق بايى اراشا ءتۇسىپ، ءبىر ءۇيىر جورعاسىن بەرىپ امان الىپ قالعان دەيدى تاريحي زەردە.
ۇلتاراققا اس بەرۋدى ءۇش جىل بۇرىن بەلگىلىپ، التايدىڭ ءتورت بەتىنە ساۋىن ايتقان. 1909 جىلى جازدىڭ سوڭىندا دايىن ولكەسىندە تاستىبۇلاقتا وتكەن اسقا توعىز تاڭبالى نايمان، ون ەكى اباق تۇگەل قاتىسقان. استا بايگەگە بەس جۇزدەي ات شاپقان ونىڭ جەتپىس پايىزى كومەبەگە دەيىن شاۋىپ كەلگەن. كومبەگە دەيىن ەڭ سوڭعى بولىپ جەتكەن اتقا قازاق ءداستۇرى بويىنشا «كوك تايىنشا» سىيىنا توعىز تايىنشا بەرگەن (1992 جىلعى قازاقتاردىڭ العاشقى قۇرىلتايىندا دەگەرەستەگەگى بايگەدە ەڭ كومبەگە دەيىن شاۋىپ ەڭ سوڭى بولىپ كەلگەن 17-ءشى اتقا اۆتريالىق قازاق زۇقا شوبەرەسى قىزىرقان التىن ساعىتىن شەشىپ سىيلاعانى وسىنداي كونە سالتتىڭ ۇشقىنى، تۋعالى كورەمەسە دە قانىندا ويناعان كونەلىكتىڭ جاڭعىرىعى ەكەندىگى اقيقات). باس بايگەگە توعىز جامبى تىگىلگەن. بايگەگە جينالعان جۇرت شىققان توبەنىڭ «ايعاي توبە» اتى سونان كەيىن پايدا بولعان دەسەدى.
اسقا جۇزدەگەن جىلقى، مىڭداعان قوي سويىلىپ، ولاردىڭ باس-سيراق، ىشەك-قارىنىن جارلى-جاقىبايلارعا ۇلەستىرىپ تاۋىسا الماعاندىقتان ، ءدىني سالت بويىنشا سۋعا اعىزىپ جىبەرگەن ەكەن. اسقا سويلاتىنىن بايدىڭ جىلقىسىن ايداپ كەلىپ، ۇلكەندەردىڭ اقىلىنا توقاتاماي، ءۇيىردىڭ ىشىنەن تاڭداماستان ارقانعا ىلىكەنىن ۇستاپ سويا بەرگەن. سولايشا نەبىر جۇيرىك، جاس بيە، جورعالار پىشاققا ىلىگىپ كەتە بەرگەن.
استا وشاقتىڭ ورنى بولعان ورىن «ۇلتاراقتىڭ اسىنىڭ وشاعى» تۇكپىر كولدە. بۇگىندەر بايدىڭ اتى جەر-سۋدىڭ اتىندا حاتتالىپ ۇمىتىلماعان: بايدىڭ بيەباۋى ءۇشىن ارنايى تارتىلعان جالاڭاش ولكەسىندە قارابۇيرا جاعىنا تارتىلعان «ۇلتاراقتىڭ بۇرما بۇلاعى».
ءبىر اپتاعان سوزىلعان ۇلتاراقتىڭ اسىن بەرىپ، تۇلىن جىققاننان كەيىن كوپ كەشىكپەي باي اۋلەتىنىڭ بەرەكەسى قاشىپ، قۇتى كەتىپ، داۋلەتى شايقالا باستايدى. سان-ساققا جۇگىرتكەن جۇرت ونى بايدىڭ ءوز باسىنا عانا بىتكەن قۇتپەن، قارا بۋرا، جارىققارىن اتىنىڭ مەرت بولۋىمەن، اساق جىلقىنى بەي-بەرەكەت سويۋىمەن بايلانىستىرادى. قالاي دەگەنمەن، كەشىكپەي كۇللى الەمدى دۇرلىكتىرگەن ارالاساپىران باستالىپ، اق پەن قىزىلدىڭ دۇربەلەڭى، توڭكەرىس، قاشقان-قۋعان، تاركىلەۋ، بايلاردى تاپ رەتىندە جويۋ، باي-كەدەي بولىپ تاجىكەلەسۋ، كۇرەسۋ ءتارىزدى بىرىنەن سوڭ ءبىرى التاي قازاقتارىنا تىنىم بەرمەگەن وقيعالار ۇلتاراق باي ۇرپاقتارىن تورعاي توز ەتىپ جىبەردى دەيدى قوبدا بەتىندەگى نەمەرەسى سەكسەنباي اقساقال. ولار ءور التايعا جالاماع ايداعان، شۇيگە اۋعان، بۋىرشىن ولكەسىنە ۇركىپ بارعان ءتارىزدى سۇرگىننەن كەيىن مال داۋلەتى ورتايىپ، جيعان-تەرگەن قازىناسى تۇگەلدەي دەرلىك قولدى بولىپ كەتە بارادى. اقىرىندا قۇداسى جاڭگىر تورەنىڭ اۋىلىن پانالايدى. «كەدەي بايىسا قىرىق جىل كەدەي تابى كەتپەيدى، باي كەدەيلەنسە باي تابى قىرىق جىل وشپەيدى» دەگەندەي كەشىكپەي ۇلتاراق بالالارىنا وزىنە جەتەرلىك داۋلەت-مال بىتەدى.
ۇلتاراق بايدىڭ بايبىشەسىنەن تۋعان ۇلى تاراعان ءدۇتباي زاڭگىنىڭ بالالارىنان تاراعان شاكەي، تۇرىسبەك ۇرپاقتارى شىڭجاڭدا التاي ايماعىنىڭ بۋىرشىن اۋدانىندا، بايقازان ۇرپاقتارى جايىر تاۋى ولكەسىندە تۇرادى. ال توقالىنا تۋعان ءابىش، باقداۋلەت، شىنداۋلەت ۇرپاقتارى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ اتايتىن قوبدا بەتىندە، ياعني موڭعوليا اۋماعىندا قالعان (ۇلتاراقتىڭ قىزدارى حاديشا، زەينەپ، ءدىناسىل، جاناسىل، اشەتاي). ونىڭ وزىندىك تاريحي-ساياسي سەبەبى بار: التايدىڭ ءور التاي مەن قوبدا بەتى 1911 جىلعا دەيىن بەيجىنگە تىكەلەي قارايتىن ەرەكشە مارتەبەسى بار بىرەگەي اكىمشىلىك بىرلىگى بولۋىندا. جانە ءسوتسياليزمنىڭ سالاتانات قۇرا الماي ابىگەر بولىپ، ارپالىسقان شاعىندا، قىتايدا كوممۋنيستىك توڭكەرىس جەڭىسكە جەتىپ، ونداعى قازاقتاردىڭ ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى كەڭەس وداعى تاراپىنان ماڭسۇق ەتىلگەنگە دەيىن، ياعني 1950 جىلدارعا دەيىن ونداعى قازاقتاردىڭ اراداعى بارىس-كەلىس، ۇركۋ-توقۋ، اۋ-كوشۋىنىڭ ءبىر ءسات تولاستاماۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى بولدى. سوندىقتان قوبدا مەن ءور التاي بەتىدەگى قازاقتاردىڭ قوس-اعاش پەن كەندى التاي (زايسان-مارقاكول دەپ تە اتايدى جدەرگىلىكتى جۇرت) وڭىرىنە قاراي قاشىپ-بوسىپ باس ساۋعالاماعان اعايىن، جەكجەت، ناعاشى-جيەنى ما قانداي ءبىر تۋىسقانى بولاتىندىعى وسىدان.
ۇلاتارقتىڭ قارا شاڭىراعىدا وتىرعان سەكسەنباي شىنداۋلەتۇلى موڭعوليانىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ۇزاق جىلدار بويى ساۋدا-تۇتىنۋشىلار سالاسىندا قىزمەت ەتكەن جان، جۇبايى كۇمىس قاراشقىزىمەن ون ءبىر بالا تاربيەلەپ وسىرگەن ۇلگىلى وتباسى، بايان-ولگيدىڭ التاي سۇمىنىندا تۇرادى.
ەگەمەندىكتىڭ تاڭىمەن اتامەكەنگە جينالعان قازاقتار بابالار اڭساعان ەلدىكتى ەسەيتۋگە، شەرمەندە وتكەن اتا-اپالارىنىڭ اماناتى ورىنداپ تۋعان-تۋىسقاندارىمەن كەڭ جەردە قاۋىشىپ، بەيقام ءومىر سۇرۋگە شارتاراپتان جامىراسىپ تابىسىپ جاتقاندىعى تاريحي باقىت، جان تەبىرەنەرلىك وقيعا.

حينايات باباقۇمار

http://baiolke.com/?p=1843