«جاستار جىلى» دەپ بورىكتى اسپانعا اتىپ جاتىرمىز. بىراق، الەمدىك عىلىم مەن ءبىلىمدى انا تىلىمىزدە تاسقا باسىلعان كىتاپ تۇرىندە جۇرتقا تانىتىپ، سودان وزدەرىنە ناپاقا تابۋعا ءتيىس جاس باسپاگەرلەردى دايىنداۋعا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە مۇددەلى ەمەستىگىمىزدى نەمەن تۇسىندىرەمىز؟

قالۋ اعامىز «ەسلي نە بۋدەم كورميت سۆويۋ ناتسيونالنۋيۋ اۆتورسكۋيۋ، رەداكتورسكۋيۋ ي پەرەۆودچەسكۋيۋ شكولى، بۋدەم كورميت چۋجيە» اتتى ماقالاسىندا ءدال وسى ماسەلەنى ۇلتتىق پروبلەما رەتىندە كوتەرىپ وتىر ەكەن. اتالعان ماقالانى «Abai.kz» وقىرماندارىنا اۋدارىپ ۇسىنعاندى ءجون كوردىك...

لاتىن امەريكاسىنىڭ بىرقاتار ەلدەرىندە جەرگىلىكتى حالىقتاردىڭ ۇلتتىق تىلىندە ناپاقا تابۋشىلىق جولعا قويىلماعاندىقتان يسپان مەن پورتۋگال تىلدەرى ءوز ۇستەمدىكتەرىن ساقتاپ قالا الدى.

ال، ەندى تاۋەلسىز قازاقستانعا كەلەر بولساق، 30 جىلدان بەرى الەۋەتتى ورىس ءتىلىنىڭ ىقپالىنان قارا ءۇزىپ شىعا الماي كەلەمىز. مەملەكەتتىڭ قازاق تىلىنە قاتىستى باستى كىنارات-تالابىنىڭ ءبىرى اسا قىمبات تۇراتىن زەرتتەۋلەر ناتيجەسى، ەنگىزۋلەر، مەملەكەتتىك ءتىلدى ناسيحاتتاۋ ەش وپا بەرمەي، ونەركاسىپتە، شيكىزات سالاسىندا، قارجى-بانكى جانە ءومىر مەن شارۋاشىلىقتىڭ وزگە دە سالالارىندا ەش قاجەتسىز بولىپ قالا بەرۋدە. تورەشىلدىكتىڭ (بيۋروكراتيانىڭ) مۇددەسى ازاماتتىق قوعام قۇرۋشى ونىڭ جەرگىلىكتى تۇرعىندارىنىڭ تىلىنە كەرەعار بولىپ وتىر. وسىعان وراي بالامالى دامۋ جۇيەسىن ومىرگە اكەلۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداۋدا.

ءدال قازىر ءبىز ەلىمىزدەگى باق جانە باسپا-كىتاپ ساۋداسى كەشەنىندەگى اۆتور، رەداكتور ءھام اۋدارماشىلاردىڭ مارتەبەسى مەن ءرولى ءالى كۇنگە ەش ناقتىلانباعانىن انىق بىلەمىز نەمەسە بەك جاقسى ۇعىنامىز. وسى ورايدا ءبارى دە ءوز سالالارىنداعى اۆتور، رەداكتور ءھام اۋدارماشىلاردىڭ مەديتسينا، عىلىمي-تەحنيكالىق، ەكونوميكالىق، زاڭگەرلىك، پەداگوگيكالىق، اگروونەركاسىپتىك نەمەسە بيزنەس سالاسىندا ۇلتتىق ءتىلدى الەمدىك، ونىڭ ىشىندە تۋىستاس تۇركى تىلدەرىندەگى تەرمين جانە ءسوز ورامدارىمەن بايىقتىرىپ دامىتىپ وتىرعاندىعىن بىلەدى ءام تۇسىنەدى. بىراق اۆتور – رەداكتور – اۋدارماشىعا قاتىستى ستارتاپ-باسپاگەر ارقىلى 18 ملن ازاماتتان تۇراتىن نارىققا، ۇلتتىق كىتاپ نارىعىنا شىعارۋعا بايلانىستى «قازاقكىتاپ» مەمكونتسەرنىنىڭ 1560 كىتاپ دۇكەنى 1997-1999 جج. جەكەشەلەندىرۋ كەزىندە سول كەزدەگى اقپارات بيلىگىن قولىنا ۇستانعاندار تاراپىنان تالان-تاراجعا ءتۇسىپ كەتكەندىگىنەن ەش شارا قىلا الماي وتىر.

ەندى كەلىپ، بيلىك قازاق ءتىلىنىڭ اياسى تارلىعىنان ءام قولدانىلۋ مۇشكىلدىگىنەن قۇتىلۋدىڭ بىردەن ءبىرى جولى دەپ ۇشتۇعىرلى ءتىل ساياساتىن العا تارتىپ، عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەستىڭ سوڭىنا تابيعاتى بىزگە جات اعىلشىن مەن ورىس ءتىلىن دامىتۋ ارقىلى جەتەمىز دەپ جەلپىنىپ وتىرعان جايى بار.

ال، ەندى سوندا اعىلشىن ءتىلى ۇلتتىقتان كەيىن ەكىنشى ورىندا تۇراتىن ەۋروپا تىلدەرى، جاپون، كارىس، قىتاي تىلدەرى نەگە دامىپ جاتىر؟  بىر اڭعاراتىن دۇنيە ولاردىڭ بارلىعىندا تىزگىندى ءوز قولدارىندا ۇستانعان: يسپان، يتالي، پولياك، نەمىس، فرانتسۋز، جاپون، كارىس، قىتاي تىلدەرىنىڭ  ارقاسىندا ەڭ الدىمەن ۇلتتىق باق پەن كىتاپ باسىپ شىعارۋ جوعارى دەڭگەيدە دامىعان. قاي جەردە ۇلتتىق كىتاپ نارىعى دامىعان بولسا، سول جەردە ۇلتتىق ءتىل داميتىن بولادى. اۆتورلىق، رەداكتورلىق ءھام اۋدارماشىلىق مەكتەپتەردى تەك دامىعان ۇلتتىق كىتاپ نارىعى اسىراي الادى. ال فرانكفۋرت، نيۋ-يورك، توكيو، لوندون، لەيپتسيگ، دەلي جانە ت.ب. حالىقارالىق كىتاپ جارمەڭكەلەرى الەمنىڭ ءار تۇپكىرىنەن كەلگەن كىتاپ ساۋداگەرلەرىنىڭ باسىن قوسىپ، اۆتورلىق قۇقىقتى ساتىپ الۋ مەن ساتۋعا تۇرتكى بولادى. مەنىڭ جان جۇرەگىممەن قالايتىنىم ولاردىڭ اراسىنان وزدەرىنىڭ اۆتورلىق، رەداكتورلىق ءھام اۋدارماشىلىق مەكتەپتەرىن تۇزە بىلگەن، قازاق ءتىلىن الەمدىك مادەني كونتەنتپەن بايىقتىرعان جاس قازاق ستارتاپ-باسپاگەرلەرىنىڭ بوي كورسەتۋى بولار ەدى. بىراق وندايلار ازىرگە جوق، ول ءۇشىن كىتاپ تاراتۋ ينفراقۇرىلىمىن قايىرا تۇلەتىپ، كىتاپقا سالىناتىن ققس جويىپ، قازاق ءتىلدى باسپا ءونىمىن تاسىمالداۋدىڭ پوشتالىق ءتاريفىن المانياداعىداي 3-5 ەسەگە ازايتۋعا قول جەتكىزۋىمىز كەرەك. مىنە سول كەزدە عانا جاس ستارتاپ-باسپاگەرلەر بوي كورسەتەتىن ينۆەستيتسيالىق احۋال تۋىندايدى.

ويتكەنى، ءبىز ءدىنىمىز وركەن جايۋى ءۇشىن سوڭعى جيىرما جىلدا قالاي 3000 مەشىتتى بوي كوتەرتسەك، تاپ سولاي نەمەسە رەسەي نارعىنا بوي بەرمەيتىن باسەكەگە قابىلەتتى اراق-شاراپ ءوندىرىسىن قالاي جولعا قويا بىلسەك، تاپ سولاي ەتۋىمىز شارت. وسى ورايدا ءبىزدىڭ حارام دۇنيەنى اۋىزعا الىپ وتىرعان سەبەبىمىز: قازاقستاندا اراققا سالىناتىن اكتسيز سالىعى كورشى رف قاراعاندا 3-4 ەسە تومەن. دەمەك، ءبىز كىتاپ ساۋداسىنىڭ ءباسىن قىزدىرۋ ارقىلى ءتىلىمىزدىڭ، مادەنيەتىمىزدىڭ، وقۋ-ءبىلىمىمىزدىڭ، قوعامدىق ءومىرىمىزدىڭ قازاقتانۋىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتە الامىز.  دات ايتىلدى، زاڭ شىعارۋشى دەپۋتاتتار، الدە سىزدەر تەك اتقارۋشى بيلىكتىڭ جان تورسىعى نوتاريالدىق كەڭسەنىڭ مۇسكىنىسىزدەر مە؟

جوق قازاق كىتابىنىڭ جاناشىرىسىزدار ما؟ مىنە وسىنى اشىپ كورسەتەتىن كەزدەرىڭىز تۋدى؟

ءتۇيىن. كىتاپ انا تىلىمىزدە ۇلتقا جەتپەي ءبىز ەشقاشان ۇشپاققا جەتپەيمىز. وزگە تىلدە كىتاپ شىعارىپ، ونىمەن قازاقتى الەمدىك وركەنيەتكە جەتكىزەمىز دەۋشىلىك ۇلتتى رۋحاني-مادەني ماڭگۇرتتەندىرۋدى كوزدەۋشىلىك. كسرو كەزىندەگى ورىستاندىرۋ ساياساتىنىڭ جاڭاشا كورىنىس تابۋى. قازاقتى تەك تاۋەلسىز باسپاسى مەن انا تىلىندەگى كىتاپ قانا ۇلت رەتىندە ساقتاپ قالادى. وسىنى تۇسىنەتىن كەز كەلدى.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz