سالتان ساكەن. نەگە ءبىز مۇقاعاليدى كينو سالاسىندا دارىپتەي الماي كەلەمىز؟
جانقالدىبەك تولەنباەۆ (مۇقاعالي بەينەسىندە)
جانقالدىبەك تولەنباەۆ (مۇقاعالي بەينەسىندە)
اباي «ءولدى دەۋگە بولا ما، ايتىڭدارشى، ولمەيتۇعىن ارتىندا ءسوز قالدىرعان» دەسە، دانىشپاندارىمىز «جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى، عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى» دەيدى. وسى سوزدەردى مۇقاعالي ماقاتاەۆقا قاراتىپ ايتساق، ارتىق ايتقاندىعىمىز ەمەس. ونىڭ ارتىندا ولمەس ءسوز قالدىرعان، وشپەس ءىس قالدىرعان اقىن ەكەنىنە داۋ ايتاتىن ادامدى وسى ۋاقىتقا دەيىن كەزدەستىرمەپپىز. بۇگىندە اقىن ءسوزى «جاپىراق جۇرەك جاس قايىڭنىڭ» سىبدىرىنداي ءار جەردەن ەسەدى. قايىن جۇرتقا قانداي سۇيكىمدى بولسا، اقىننىڭ ءوزى دە، ءسوزى دە حالىققا سونداي سۇيىكتى بولدى. الايدا بۇگىندە كوپشىلىك ەسكەرمەي جۇرگەن ءبىر ماسەلە وزەكتى ورتەپ بارا جاتقانى - شىندىق. ول - اقىن بەينەسىن كينودا، تەاتردا، وزگە دە بەينە ونەرىندە قالىپتاستىرۋ جانە ساقتاپ قالۋ.
بۇگىندە مۇقاعاليدىڭ بەينەسىنە قىلقالام تارتىپ جۇرگەن سۋرەتشىلەرىمىز از ەمەس. ونىڭ ىشىندە شىعارماشىلىعىنىڭ باسىم كوپشىلىگىن مۇقاعالي تاقىرىبىنا ارناعان سۋرەتشى الماس سىرعاباەۆتى دا اتاپ كەتۋگە بولادى. سۋرەتشى بىلتىر مۇقاعالي ماقاتاەۆ رۋحىنا ارناعان «قارلىعاشىم، كەلدىڭ بە؟» اتتى پوەتيكالىق سۋرەت كورمەسىن وتكىزگەن بولاتىن. كۇنى كەشە عانا اقىننىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي ت.ءجۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىندا سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ ىقپالىمەن قۇرىلعان «عالامارت» شىعارماشىل جاستار كلۋبى كوركەمسۋرەت كورمەسىن ۇيىمداستىردى. بۇل شارالاردىڭ ءبارى - اقىن بەينەسىن بەينەلەۋ ونەرىندە ساقتاۋعا قوسىلعان ۇلەس.
ەندى تەاترعا كەلسەك. مۇقاعالي تۇلعاسىنىڭ العاش رەت ساحنادا سومدالۋىنا اقىن سەرىك تۇرعىنبەكۇلىنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى زور. وسىدان سەگىز جىل بۇرىن استاناداعى قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى مۋزىكالىق دراما تەاترىندا سەرىك تۇرعىنبەكۇلىنىڭ «مۇقاعالي» پوەتيكالىق دراماسى كورەرمەنگە جول تارتتى. بۇل پەسا ءالى كۇنگە دەيىن تەاتر ماۋسىمىنداعى رەپەرتۋارلار تىزىمىنەن تۇسكەن ەمەس. كاسسالى قويىلىمداردىڭ دا الدىڭعى قاتارىنداعى دراما. جانە كەز كەلگەن اۋديتوريانىڭ كوزايىمىنا اينالعان سپەكتاكل بولدى. بارىنەن دە قىزىعى، مۇقاعاليدىڭ ءرولىن سومداعان قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ ءارتىسى جانقالدىبەك تولەنباەۆتىڭ اقىننان اۋمايتىندىعى اقىن ءتىرىلىپ، الدىڭا كەلگەندەي سەزىم قالدىرادى ەكەن. سەرىك تۇرعىنبەكوۆ تە ءارتىستىڭ ءتۇر-سيپاتىنان مۇقاعالي تۇلعاسىنىڭ ءبىر ۇشقىنىن بايقاپ: «مەن مۇقاعالي ءرولىن جانقالدىبەك تولەنباەۆقا ارناپ جازدىم»، - دەيدى. مىنە، شىمىلدىعىن اشىپ بەرگەن سەرىك تۇرعىنبەكوۆتىڭ «مۇقاعاليىنان» كەيىن بۇگىندە بىرنەشە دراما دۇنيەگە كەلدى.
كينو. كينو ونەرىندە مۇقاعاليدى كورۋ ازىرگە مۇڭ بولىپ تۇر. وكىنىشكە قاراي، ەلىمىزدە اقىنعا ارناپ كوركەم فيلم تۇسىرىلگەن ەمەس. جالپى، ءبىز بۇل ماسەلەدە ءالى كۇنگە دەيىن اقساپ كەلە جاتقانىمىز جاسىرىن ەمەس. كينو - تۇلعانى تاريحتا تايعا تاڭبا باسقانداي انىق قالدىراتىن ونەر. كەلەر ۇرپاققا قالدىراتىن مۇرانىڭ تاپتىرماس ءتاسىلى. بۇل ءتاسىلدى رەسەي جاقسى جولعا قويعان. جاقىندا پۋشكينگە قاتىستى كينوسپەكتاكلدى قويدى، فيلم دە ءتۇسىرىلدى. سونداي-اق ورىس كورشىلەرىمىز سەرگەي ەسەنينگە، فەدور دوستوەۆسكيگە، لەۆ تولستويعا، ميحايل لەرمونتوۆقا ارناپ كوركەم فيلم ءتۇسىردى. تىزە بەرسەڭ، تابىلا بەرەدى. ال بىزدە ساۋساقپەن سانارلىق قانا: اباي، جامبىل، شوقان... باسقاسىن ەسىمىزگە تۇسىرە المادىق. قۇدايعا شۇكىر، مۇقاعاليعا دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىلىپ جاتىر. ال كوركەم ءفيلمنىڭ اۋىلى الىس ءتارىزدى. وسى جەردە «نەگە ءبىز بۇل تۇرعىدان رەسەيدەن ۇلگى الماعانبىز؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. الدە تۇلعا تاقىرىبىندا تۇسىرىلگەن فيلمدەر ءوزىن اقتامايدى دەپ، وعان شىعىندالعىمىز كەلمەي مە؟ نەگە ءبىز تۇلعالارىمىزدى، ونىڭ ىشىندە مۇقاعاليدى كينو سالاسىندا دارىپتەي الماي كەلەمىز؟
سەرىك تۇرعىنبەكوۆ، «مۇقاعالي» دراماسىنىڭ اۆتورى، اقىن:
- قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى مۋزىكالىق دراما تەاترىندا جۇمىس ىستەپ ءجۇرگەنىمدە بەلگىلى رەجيسسەر ءازىربايجان ءمامبەتوۆ اعامىز: «اقىننان جامان دراماتۋرگ شىقپايدى. اقىن بولعانىڭمەن، جازا دا الاسىڭ. سوندىقتان دا «مۇقاعالي» دراماسىن سەن جازاسىڭ. اقىننىڭ جانىن اقىن عانا تۇسىنەدى»، - دەپ ۇسىنىس جاسادى. دراما وسىلايشا دۇنيەگە كەلدى. «مۇقاعالي» دراماسىنىڭ ءساتتى شىعۋىنا مەنىڭ دراماتۋرگتىك شەبەرلىگىم ەمەس، اقىننىڭ ءوزىنىڭ بولمىسى مەن ولەڭدەرى سەبەپ بولدى. مەنىڭ درامامنان كەيىن دە بىرنەشە شىعارما ومىرگە كەلدى. ولار ەلىمىزدىڭ ءار ايماعىندا قويىلىپ جاتىر. اركىم مۇقاعاليدى ءار قىرىنان كورسەتىپ، ءارتۇرلى شەشىم شىعارۋدا. ول تەاتر ونەرىندە دۇرىس تا شىعار، بىراق كينو ونەرىنە بايقاپ قادام باسۋ كەرەك. ءبىزدىڭ جازىپ جاتقان درامالارىمىزدىڭ كەيىپكەر بولىپ ساحنادا كورىنىپ جاتۋىن كينوعا اپارا جاتقان باسپالداق دەپ ءتۇسىنۋ قاجەت.
جانقالدىبەك تولەنباەۆ، مۇقاعالي ءرولىن سومداۋشى اكتەر:
- «مۇقاعالي» سپەكتاكلى كورەرمەن تالعامايدى. بارلىق اۋديتورياعا ارنالعان، بارلىعى ءسۇيسىنىپ كورەتىن قويىلىم. ءوزىم مۇقاعالي ءرولىن سومداعاندا زالدان شىبىننىڭ ىزىڭىن ەستىمەيمىن. جۇرت ىجداعاتتىلىقپەن تىڭدايدى. ەندى، مىنە، «قازاقفيلم» مەن «قۇن» ستۋدياسى بىرىگىپ، اقىننىڭ ءدىنمۇحامەد قوناەۆقا جازعان حاتى تۋرالى «مۇقاعاليدىڭ شىندىعى» دەگەن دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىپ جاتىر. مەنى سوعان شاقىردى. الماتىعا بارىپ، 55 مينۋتتىق فيلمگە ءتۇسىپ كەلدىم. بۇل باستاۋى ما دەپ ويلايمىن. وسى دەرەكتى فيلمنەن كەيىن مۇقاعاليعا دەگەن جۇرەكتەرىندە سەزىمى بار، كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىق رەجيسسەرلەر مۇقاعالي ءفيلمىن قولعا الاتىن شىعار.
اۆتور: سالتان ساكەن
http://alashainasy.kz/tul/26120/
