ۇزاق جىلدار تەلەجۋرناليستيكا سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ، سونىڭ قىر-سىرىن جەتىك مەڭگەرىپ، ءماندى، ماعىنالى تۋىندىلارىمەن كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ جۇرگەن تالانتتى ءىنىم، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ماحات سادىقتىڭ مايدانگەر جازۋشى كەمەل توقاەۆ جونىندە تۇسىرگەن دەرەكتى ءفيلمىن كورىپ تەرەڭ ويعا قالدىم. ۋاقىت الىستاعان سايىن تاۋداي تۇلعالاردىڭ سان تاراۋ قىرلارى، جارقىن كەلبەتى جارقىراپ اشىلا تۇسەدى ەكەن. كەشە عانا جازۋشىلار وداعىندا بىرگە قىزمەت ەتكەن كەمەل اعانى تولىق تانىپ بىلمەگەن ەكەنبىز. قىسقا ومىردە ادام جانىن زەرتتەپ، ءتۇسىنۋ كەيدە تىپتەن مۇمكىن ەمەس سياقتى. ءبىر قاراعاندا وتە قاراپايىم، شىنشىل، كوپ اشىلا بەرمەيتىن اعانىڭ تاۋقىمەتتى تاعدىرى، ىشكى جان ازابى، عۇمىرلىق فيلوسوفياسى وتە تەرەڭدە كورىنەدى... ءبىز كەمەل توقاەۆتى شەبەر جۋرناليست، قازاق ادەبيەتىندەگى دەتەكتيۆ جانرىنىڭ نەگىزىن قالاعان قابىرعالى قالامگەر رەتىندە تانىدىق.

«ەر – ەلدىڭ قورعانى، نامىس – ەردىڭ قورعانى» - دەيدى دانا حالقىمىز. كونەنىڭ كوزى، اكەسى توقانىڭ ارتىندا قالعان جالعىز تۇياعى، جازۋشى كەمەل توقاەۆ شىنىندا دا كەسەك تۇلعا ەدى. ءومىر دارياسىنا سالعان قايىعىن الاسۇرعان تاعدىر تولقىنى اسىقتاي ءيىرىپ، وڭدى – سولدى قانشا لاقتىرسا دا جانىن تازا، جۇرەگىن جىلى، ارىن بيىك ۇستاي بىلگەن ازامات. ءوزىنىڭ اۋىر دا، قاسىرەتتى ءومىر جولىندا قالامىنا سۇيەنىپ ءوتتى. شىعارمالارىنا تۇتاس ۇلتتىڭ تاعدىرىن ارقاۋ ەتتى. ويتكەنى، ۇلتتىڭ باسىنا تونگەن قاسىرەت ەلىن سۇيگەن كەز-كەلگەن ازاماتتى اينالىپ وتپەسى بەلگىلى. 1932-جىلدارداعى اشارشىلىق توقاەۆتىڭ دا اينالاسىن كوكتەي ورىپ، تىپ- تيپىل وتاپ كەتكەن. زۇلمات جىلدار جاس كەمەلگە جەتىمدىك زارىن بارىنشا تارتتىرادى. اعاسى قاسىم ەكەۋى تۇركىستانداعى بالالار ءۇيىن پانا تۇتادى. جىعىلعان ۇستىنە جۇدىرىق دەگەندەي سوعىس قاسىندا قالعان جالعىز سۇيەنىشى قاسىمنان دا ايىرادى. قاسىم مايدان تورىندە ەرلىكپەن قازا تابادى. اعاسىنىڭ ىزىمەن مايدانعا اتتانعان كەمەلدىڭ ءوزى دە قانقۇيلى سوعىستىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرىپ، تالاي ەرلىك كورسەتىپ، اۋىر جارالانادى. مايداننان ورالعان سوڭ دا قوعامدىق قىزمەتكە بەلسەندى ارالاسىپ، ادەبيەت الەمىنىڭ كيەلى ەسىگىن ەركىن اشىپ كىرەدى. ماحات وسىناۋ كۇردەلى تاعدىردى ارقالاعان كەسەك تۇلعانى شەبەرلىكپەن جارتى ساعاتتىق فيلمگە سىيعىزا بىلگەن. از سوزبەن، كوپ ويلاندىرادى. كەمەل اعانىڭ كەڭىستىگىن حالىق قاھارمانى قاسىم قايسەنوۆ، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىلارى: مۇزافار الىمباەۆ، ءازىلحان نۇرشايىقوۆ، ەڭبەك ارداگەرى، جازۋشىنىڭ زامانداسى بايمىرزا داۋرەنبەكوۆ، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اكىم تارازي، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ابدەش قالمىرزاەۆ، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى قوعاباي سارسەكەەۆ سىندى بەلگىلى تۇلعالاردىڭ پىكىرلەرى ارقىلى جارقىراتا اشقان.

جازۋشىنىڭ ءومىر جولىنداعى ايقىن ىزدەرى «سولدات سوعىسقا كەتتى»، «سوڭعى سوققى»، «ۇيادان بەزگەن قۇس»، «سارعاباندا بولعان وقيعا»، «تاڭبالى التىن»، «تۇندە اتىلعان وق»، «تاسقىن» تاعى باسقا شىعارمالارىندا سايراپ جاتىر. ءوز بەتىنشە ءبىلىم الىپ، ءومىردىڭ تالاي قيىن-قىستاۋ وتكەلىنەن وتكەن كەمەلدەي كەڭ تىنىستى قالامگەردىڭ شىتىرمان وقيعالارعا تولى، شۇرايلى ءتىلدى شىرايلى كەلبەتتى شىعارمالارى كۇن وتكەن سايىن جاس ۇرپاقتى ادالدىققا، باتىلدىققا، ۇلتجاندىلىققا تاربيەلەي بەرەتىنى ءسوزسىز.

ءاسىلى دەتەكتيۆ جانرىنداعى شيەلەنىستى شىعارمانى جازۋ ءۇشىن قىرانداي قىراعىلىق، قاسقىرداي قايسارلىق، شىنايى شەبەرلىك قاجەت. قايسار قالامگەردىڭ كىتاپتارىن قايتا قولعا العاندا، سۇراپىل سوعىستىڭ ىشىندە جانىندا بىرگە جۇرگەندەي كۇي كەشەسىڭ، وزىمەن قايتا تىلدەسەسىڭ.

سوعىس كورىپ، بالالىق شاعى جەتىمدىك پەن جوقشىلىقتا وتكەن قاتال تاعدىر كەمەل اعانىڭ ساعىن سىندىرا المادى. كەرىسىنشە، توسكە سالعان شاربولاتتاي شىڭداپ شىعاردى. جانىنا اۋىر جارا سالسا دا اسىل مۇراتىنان تايدىرا المادى. وتان ءۇشىن ادال پەرزەنت، وتباسى ءۇشىن اياۋلى جار، ۇرپاق ءۇشىن ۇلگىلى اكە بولا بىلگەن ۇلكەن جۇرەكتى جايساڭ اعانىڭ ءومىر جولى ارتىندا ءۇرىم-بۇتاعى باردا، قارا ورمانداي قازاق حالقى باردا جىلدارمەن بىرگە جالعاسا بەرمەك...

وسىنداي پاراساتى بيىك تۇلعانىڭ نارقىن اسىرىپ، پارقىن بىلەر ماحاتتاي تالانتتى باۋىرعا العىستان باسقا ايتارىمىز جوق. ۇلتىنىڭ ازاتتىعى جولىندا كۇرەسكەن ارداگەر اعالاردىڭ ازاماتتىق قاسيەتى، اسقاق ابىرويى كەيىنگى ىنىلەرىنە جۇعىستى بولعاي!

نەسىپبەك ايتۇلى

مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى

Abai.kz