گەرودوتتىڭ «تاريحىندا» وزگە جۇرتقا سىڭىسۋگە دەگەن قارسىلىققا قاتىستى ەكى سيۋجەتتى كەزىكتىرۋگە بولادى. بىرەۋى - سكيفتەرگە قارسىلاستارىنا قاراعاندا ستراتەگيالىق باسىمدىق بەرەتىن كوشپەلى ءومىر سالتىن بۇزباۋعا قاتىستى. «بىزگە ءمالىم جۇرتتاردىڭ ىشىندە تەك قانا سكيفتەر ادام ومىرىنە دەگەن ماڭىزدى ءبىر ونەرگە يە. ول ەرەكشەلىك - ءوز ەلدەرىنە باسىپ كىرگەن ەشبىر جاۋدىڭ قۇتىلۋىنا جول بەرمەيتىندەي قابىلەت. ولاردىڭ وزدەرى عانا جول اشپاسا، ەشكىم دە ولاردى باسىپ الا المايدى. ويتكەنى، سكيفتەردە قالا دا، قامال دا جوق جانە ولار باسپانالارىن وزدەرىمەن بىرگە الىپ جۇرەدى. ولاردىڭ ءبارى دە اتتى ساداقشىلار ءارى جەر وڭدەۋمەن ەمەس، مال باعۋمەن شۇعىلدانادى. ولاردىڭ باسپاناسى - قۇرامالى ءۇي. مۇنداي حالىققا جاۋ شابۋىلى قالاي دارىسىن؟.. سكيفتەردىڭ بۇل قاسيەتىنە قوسا، ارينە، ولاردىڭ جەر جاعدايى مەن وزەندەرى دە قولايلى.» (گ.،IV,46-47).

ولاردىڭ ەكىنشى ەرەكشەلىگى، سكيفتەردىڭ ەجەلگى عۇرىپتارىن كيەدەي ساقتايتىنىندا جانە دە ارالارىندا الدەكىم ونى بۇزىپ، وگەي ادەتكە بوي ۇرسا، ونى قاتال جازاعا كەسەدى. (گ.،IV,80). ءبىز ولاردىڭ بۇل ەرەكتىگىن سيپاتتايتىن گەرودوتتىڭ بەس ءبولىمىن كەلتىرىپ جاتپاي، مۇمكىندىگىنشە، مازمۇنىن قىسقاشا بەرۋگە تىرىسامىز.

گەرودوتتىڭ «تاريحىندا» وزگە جۇرتقا سىڭىسۋگە دەگەن قارسىلىققا قاتىستى ەكى سيۋجەتتى كەزىكتىرۋگە بولادى. بىرەۋى - سكيفتەرگە قارسىلاستارىنا قاراعاندا ستراتەگيالىق باسىمدىق بەرەتىن كوشپەلى ءومىر سالتىن بۇزباۋعا قاتىستى. «بىزگە ءمالىم جۇرتتاردىڭ ىشىندە تەك قانا سكيفتەر ادام ومىرىنە دەگەن ماڭىزدى ءبىر ونەرگە يە. ول ەرەكشەلىك - ءوز ەلدەرىنە باسىپ كىرگەن ەشبىر جاۋدىڭ قۇتىلۋىنا جول بەرمەيتىندەي قابىلەت. ولاردىڭ وزدەرى عانا جول اشپاسا، ەشكىم دە ولاردى باسىپ الا المايدى. ويتكەنى، سكيفتەردە قالا دا، قامال دا جوق جانە ولار باسپانالارىن وزدەرىمەن بىرگە الىپ جۇرەدى. ولاردىڭ ءبارى دە اتتى ساداقشىلار ءارى جەر وڭدەۋمەن ەمەس، مال باعۋمەن شۇعىلدانادى. ولاردىڭ باسپاناسى - قۇرامالى ءۇي. مۇنداي حالىققا جاۋ شابۋىلى قالاي دارىسىن؟.. سكيفتەردىڭ بۇل قاسيەتىنە قوسا، ارينە، ولاردىڭ جەر جاعدايى مەن وزەندەرى دە قولايلى.» (گ.،IV,46-47).

ولاردىڭ ەكىنشى ەرەكشەلىگى، سكيفتەردىڭ ەجەلگى عۇرىپتارىن كيەدەي ساقتايتىنىندا جانە دە ارالارىندا الدەكىم ونى بۇزىپ، وگەي ادەتكە بوي ۇرسا، ونى قاتال جازاعا كەسەدى. (گ.،IV,80). ءبىز ولاردىڭ بۇل ەرەكتىگىن سيپاتتايتىن گەرودوتتىڭ بەس ءبولىمىن كەلتىرىپ جاتپاي، مۇمكىندىگىنشە، مازمۇنىن قىسقاشا بەرۋگە تىرىسامىز.

سكيفتەكتى اناقارىس پەن سكيلدى تايپالاستارى ولاردىڭ بۇرالقى عۇرىپ پەن وگەي ءومىر سالتىنا بوي الدىرعانى ءۇشىن ولىمگە كەستى. گەرودوت اناقارىستىڭ جاھاندى كەزىپ، تالاي حالىقتىڭ دانالىعىن تەرگەنىن جازادى. اناقارىس ساياحات بارىسىندا وگەي قۇدايعا اس بەرىپ، وتانىنا امان-ەسەن ورالعان سوڭ، ول الگىگە ارنالعان جورالعى جاساپتى. سكيفياعا ورالعان سوڭ ول گيلەيدەگى توعايلى مەكەن اتالاتىن ماڭعا جاسىرىنادى. (گ.،IV,76).سول ماڭدا جورالعىسىن جاساپ جاتقان ونى كورىپ قالعان وزگە سكيفتەر بۇل جايىندا ساۋلى حانعا جەتكىزەدى.

ساۋلى سول بويدا شاۋىپ بارىپ، وزگە عۇرىپقا بەرىلگەن ءوز ءىنىسىن ءوز قولىمەن شاۋىپ تاستايدى. (گ.،IV,76). (گەرودوت ساۋلى مەن اناقارىستىڭ شەجىرەسىن قاراستىرا وتىرىپ، ولاردىڭ اعايىندى ەكەنىن بىلەدى.)

گەرودوت بىرنەشە جىل وتكەسىن سكيل حان دا سول تاعدىردى قۇشقانىن حابارلايدى. سكيل ارياپيت حاننان تۋعانمەن، اناسى گرەك ەكەن. شەشەسى وعان گرەك ءتىلى مەن جازۋىن ۇيرەتىپ قويماي، گرەكتىڭ بارلىق دىلىنە يكەمدەپ، بويىنا ءسىڭىرىپتى. حان بولعاسىن سكيل بوريسفەنيتكە ءجيى جورتۋدى شىعارادى. قالاعا كىرە سالىسىمەن ول گرەكشە كيىنەدى ەكەن. اقىرى ول بوريسفەنيتتە وزىنە ءۇي سالىپ، ءبىر ايەلگە ۇيلەنەدى. ول بۇل قالادا ايلاپ جاتىپ قايتادى ەكەن. قايتارىندا سكيفشە كيىنىپ، دالاداعى مەكەنىنە ورالاتىن بولعان. ادەتتە سكيفتەر گرەكتەردىڭ ايەل-ەركەك جاپپاي قۇمارلىققا بەرىلەتىن سالتىن جەك كوردى جانە ونى جاراتقانعا دەگەن كۇناھارلىق ساناعان. سونداي ءبىر كۇندەرى وزدەرىنىڭ كۇستانالاپ، كۇلەتىن گرەكتەردىڭ جورالعىسىنا سكيل حاننىڭ قاتىسىپ جاتقانىن بىلەدى. حابارشى سكيفتەردى جاسىرىن كىرگىزىپ، حاننىڭ گرەكشە كيىنىپ، گرەكتىڭ ساز اسپابىن تارتىپ وتىرعانىن كورسەتەدى. سكيفتەر تەز ارادا قالادان شىعىپ، بۇكىل اسكەرگە حابارلايدى. حالىق سول ارادا كوتەرىلىپ، سكيلدىڭ نەمەرە ءىنىسى وقتاماستى (توقتامىس؟) حان سايلايدى. وقتاماس اعاسىنىڭ باسىن شابادى. وسىنى قورىتا كەلىپ، گەرودوت بىلاي جازادى: «سكيفتەر وزدەرىنىڭ سالتىن وتە مۇقيات ساقتاپ، ونى تارك ەتكەندەردى اياۋسىز جازالايدى» (گ.،IV,80).

ءبىر قاراعاندا، گەرودوتتىڭ بۇل جازبالارى سكيفتەردىڭ ءبىرتۇتاس جان-دۇنيەسىن (پسيحولوگياسىن) قالپىنا كەلتىرۋگە مۇمكىندىك بەرمەس. بىراق سكيفتەردىڭ پسيحولوگياسى مەن باسقا دا كوشپەلى تايپالاردىڭ جان-دۇنيەسىن ۇڭىلە تالداپ، سايكەستەندىرە وتىرىپ، مىناداي قورىتىندىعا كەلۋگە بولادى.

• سكيفتەردىڭ پسيحولوگياسى تۋرالى گەرودوتتىڭ ەكى حابارلاماسى دا شاشىراڭقى ەمەس، تۇتاسقان جۇيەنى كورسەتەدى.
• بۇل ەكى پسيحولوگيالىق قۇرىلعى دا ءوزارا تىعىز بايلانىستا ءارى سكيفتەر ءۇشىن اسسيميلياتسياعا، ياعني وزگە جۇرتقا سىڭىسۋگە قارسى بوگەت بولىپ تابىلادى.

ورىسشادان اۋدارعان - ەلسەرىك

«اباي-اقپارات»