قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى
قاسىم-جومارت توقاەۆ مىرزاعا

قۇرمەتتى قاسىم-جومارت توقاەۆ مىرزا!

ءسىزدىڭ اباي قۇنانبايۇلىنىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويىن مەرەكەلەۋ تۋرالى جارلىعىڭىزدى دەر كەزىندە شىققان قۇجات رەتىندە قۋانا قارسى الدىق. اباي قۇنانبايۇلىنىڭ 150 جىلدىعىندا جانە ودان بەرگى ۋاقىتتا قانداي ىستەر اتقارىلدى جانە ول ىستەردى جۇزەگە اسىرعاندا قانداي جەتىستىكتەر مەن كەمشىلىكتەر ورىن الدى دەگەندى ابايتانۋشى رەتىندە سارالاي كەلىپ ءارى الداعى مەرەكەلەۋ كەزىندەگى ءىس-شارالاردى ناتيجەلى، جەمىستى وتكىزۋگە پايداسى تيەر دەگەن ىزگى نيەتپەن ءوز ويلارىمدى سىزگە جەتكىزۋگە نيەتتەنىپ وتىرمىن.   

ءبىزدىڭ «شەتەلدىك دۇشپاندارىمىز» قازاقستاندى، ونىڭ نەگىزىن قۇرايتىن قازاق ۇلتىن «ماڭگۇرت» ەتۋ ءۇشىن الدىنالا تەرەڭ زەرتتەلگەن، بارلىق مۇمكىندىك جان-جاقتى قامتىلعان، ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان جوسپارىن بىرتە-بىرتە نەشە ءتۇرلى زىمياندىقپەن ويلاستىرعان ايلا-تاسىلدەرى ارقىلى ىسكە اسىرۋدى قولعا الدى. سەبەبى، قازاقستان استى-ءۇستى ەن بايلىققا تولى ەل، ەكىنشىدەن ۇلان-بايتاق جەرى بار، ۇشىنشىدەن ەڭ باستىسى الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن تۇركى وركەنيەتىنىڭ – قارا شاڭىراعى رەتىندە، ءارى سول ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى، تەكتىلىكتى بويىنا وسى كۇنگە دەيىن ساقتاعان ۇلت رەتىندە ەرەكشە نىساناعا الىنعان ەل دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولماس. كوپ جىلدىق زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسىندە شەتەلدىك «دۇشپاندارىمىزدىڭ» جوسپارى بىلايشا قۇرىلعان دەگەن قورىتىندىعا كەلدىم:

1, قازاق ۇلتى ءوز ىشىندە كىمدى ارداق تۇتادى، مىنە سونى تاۋىپ، ولاردىڭ شىعارماشىلىعىن «شەتەلدىك دۇشپاندار» ءوز مۇددەسىنە بۇرمالاپ پايدالانۋدى كوزدەگەن. ولار ارينە ونى ءدال تاپتى، تاڭداۋ اباي قۇنانبايۇلى مەن مۇحتار اۋەزوۆكە تۇسكەن ەدى.

2, ولار قازاق ۇلتىنىڭ وتە باي اۋىز ادەبيەتىندە ءدىنى، ءتىلى، ءداستۇرى ناقتى كورىنىس بەرىپ، ساقتالىپ وتىرعاندىعىن جاقسى ءبىلدى. سوندىقتان قازاقتىڭ ۇلتتىڭ شىنايى بەينەسىن بۇرمالاۋدى، اۋىز ادەبيەتىنىڭ كەيبىر تۇرلەرىن بۇرمالاپ، وڭدەپ قايتا باسىپ شىعارۋدى كوزدەدى.

3, قازاق ەلىن وتارلاپ العان ورىس يمپەرياسىنىڭ قازاقتاردى ساۋاتسىز، جابايى، وركەنيەتتەن وقشاۋ قالعان تۇرپايى ەل رەتىندە كورسەتكەن ساياساتىن ودان ءارى جالعاستىرىپ قازاقتى الەمگە «جابايى ەل» دەپ ايتۋ ءۇشىن اعىلشىن تىلىندە شەتەلدە كينو ءتۇسىرۋدى قولعا الدى. قازاقستاندا قازاقتىڭ اڭىز- ەرتەگىلەرىن بۇرمالاپ مۋلتفيلمدەر شىعارۋدى قولعا الدى.

ەندى ايتقان پىكىرىمىزدى باستان كەشكەن ءىس-ارەكەتتەرىمىزبەن دالەلدەيىك. مەنىڭ بۇل ماسەلەدە عىلىمي-زەرتتەۋ جولىنا تۇسۋىمە، توقسانىنشى جىلدىڭ باسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ابايدىڭ 150 جىلدىعىن يۋنەسكو كولەمىندە اتاپ وتۋگە دايىندىق جاساۋ ءۇشىن قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنان ابايتانۋ ءبولىمىن اشقىزىپ، ءارى ابايدىڭ شىعارمالارىنىڭ ەكى تومدىق تولىق جيناعىن دايىندايتىن جۇمىس توبىنا جاۋاپتى حاتشى بولىپ ەنۋىم، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلىنىڭ جەتەكشىلىگىمەن ابايدىڭ قاراسوزىنەن ديسسەرتاتسيا قورعاۋعا تاقىرىپ الۋىم سەبەپ بولدى. تاۋەلسىزدىك العان قازاقستان حالقى ابايدىڭ 150 جىلدىعىن اتاپ ءوتىپ، دانىشپان اقىن ۇلىمەن الەمگە ەلدىگىن تانىتۋ ءۇشىن دايىندالسا، «شەتەلدىك دۇشپاندارىمىز» ميسسيونەرلىك جەلەۋمەن ىلاڭ ۇيىمداستىرىپ، ەلىمىزگە «كريشنا سەكتاسى قوعامى» دەگەن اتپەن ءدىني بىرلەستىك رەتىندە ەندىرىپ، ءارتۇرلى ايلا-شارعىمەن سول كەزدەگى سەمەيدەگى «اباي» جۋرنالىنىڭ قىزمەتكەرلەرى اعايىندى دوسىم جانە اسان وماروۆتى مۇشە ەتىپ «جوسپارلارىن» ىسكە اسىرۋعا بەلسەندى قاتىستىرادى. دوسىم مەن اسان وماروۆقا جۇكتەلگەن مىندەتتەر: 

1, حالىقارالىق كريشنا ساناسى قوعامىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ا.چ.بھاكتيۆەدانتا سۆامي پرابحۋپادانىڭ «ومىردەن ءومىر تۋىندايدى» كىتابىن قازاقشاعا ءتارجىمالاۋ، ونى قازاقتاردىڭ ساناسىنا سىڭىرە ۋاعىزداۋ. 

2, دوسىم وماروۆ كريشنالىق «ومىردەن ءومىر تۋىندايدى» كىتابىنىڭ نەگىزىندە اباي مەن م.اۋەزوۆ تۋىندىلارىن بۇرمالاپ دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا مەن «ابايتانۋ كۋرسى» وقۋلىعىن، ال اسان وماروۆ شاكارىم مۇرالارىن بۇرمالاپ دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا مەن كىتاپ جازۋ كوزدەلگەن. 

3, بۇل ءىستى جۇزەگە اسىرۋدا جەرلەستىك، رۋلاستىق، قىزمەتتەستىك، دوستىق قارىم-قاتىناستى بارىنشا پايدالانۋ. 

ءسوزىمىزدى دالەلدەيىك، اۋدارمانى ەكەۋلەپ تەز ورىندايدى، ۋاعىز جۇرگىزۋدە 1993 جىلدان «كريشنا ساناسى قوعامى» ءدىني بىرلەستىكتىڭ مۇشەسى دوسىم اسا بەلسەندىلىك تانىتادى. بۇلار ماقالالارىندا كريشنالىق ۋاعىزدى بىلدىرتپەي «بومبا» رەتىندە، كىتاپتارىندا «مينا» رەتىندە جاسىرىن تىقپالاپ وتىرعان. دوسىم وماروۆ اكادەميك ءا.نىسانباەۆتىڭ «اكەلىك قامقورلىعىنا» بولەنەدى، ينستيتۋتتىڭ ىزدەنۋشىسى، عىلىمي قىزمەتكەرى، ەنتسيكلوپەديانىڭ بەلسەندى اۆتورى بولادى، ينستيتۋت ۇجىمى «ۇلىلار ۇندەستىگى» دوكتورلىق مونوگرافياسى مەن «ابايتانۋ كۋرسى» وقۋ قۇرالىن تالقىلاعاندا (№ 23 پروتوكولى، 07.07.1999ج.). د.وماروۆ: «اۋەلى 1996-1997 وقۋ جىلدارىنان باستاپ «ابايتانۋ كۋرسىنىڭ» قولجازباسى الماتىداعى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىن تەرەڭدەتە وقىتاتىن №2 مەكتەپ-ينتەرناتتا ساباق جۇرگىزىلىپ، اپروباتسيادان وتكىزىلگەنى، ءبىلىم، مادەنيەت جانە دەنساۋلىق مينيسترلىگى وسى قولجازبا بويىنشا «ابايتانۋ كۋرسى» اتتى وقۋ قۇرالى جازىلىپ، ول جاڭا جۇيەمەن قاراستىرىلعانى، «ۇلىلار ۇندەستىگى» مونوگرافياسىنىڭ ماتەريالدارى 1997 جىلى م.اۋەزوۆ مەرەيتويىندا جۇلدەگە يە بولعاندىعى» ايتىلعاندا «كەرەمەت، جاڭا كوزقاراس» دەپ تاڭقالا، ءبىراۋىزدان قۇپتاي كەتەدى.
وماروۆتاردى قورعاۋشىلاردىڭ اراسىندا حالىقارالىق «اباي» كلۋبىنىڭ پرەزيدەنتى، ءوزىن «احماديشىلەردىڭ قازاقستاندىق ليدەرىمىن» دەپ جاريالاعان، جازۋشى روللان سەيسەنباەۆ، يسلام ءدىنىن جەك كورەتىن، باتىسقا باس شۇلعىعان، قيالي-ءتاڭىرشىل اۋەزحان قودار، اكادەميك-بيولوگ راحىم ورازاليەۆ ت.ب. بار. ولار كريشنانى ۋاعىزدايتىن كىتاپتارىن ءۇستىن-ءۇستىن شىعاردى: ر.ورازاليەۆ، د.وماروۆ، ءا.مۇقاشبەكوۆ «جاسارۋ قۇپياسى» («الەيرون» باسپاسى، 2006ج.); د.وماروۆ «ابايدىڭ رۋحاني مۇراسى» («ەل-شەجىرە» باسپاسى، 2007ج.); ءا.مۇقاشبەكوۆ «رۋح پەن ءتاننىڭ ساۋلىعى»، «اشتىقتى ۇستاۋ – دەنساۋلىق كەپىلى»، «جۇيكە جۇيەسىنىڭ تىلسىمى» («الەيرون» باسپاسى، 2007ج.). ابايتانۋشىلاردىڭ قارسىلىعى ارقاسىندا  (م.مىرزاحمەتۇلى، «سەن دە ءسۇي ول اللانى جاننان ءتاتتى»، تۇركىستان گازەتى 27.08.2009ج.، ج.شويىنبەت «ۇلت رۋحىنا قاۋىپ توندىرەتىن كىتاپ»، انا ءتىلى گازەتى، 05.12.2002ج.) دوسىم وماروۆتىڭ م.اۋەزوۆتى كريشنايت ەتكەن «ۇلىلار ۇندەستىگى» دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسى مەن «ابايتانۋ كۋرسى» وقۋلىعى قولدانىستان الىپ تاستالىندى، ايقاسىمىزعا نۇكتە قويىلعانداي ەدى.

بىراق ولاي بولمادى... ءبىزدى تاڭقالدىرعانى فيلوسوفيا ينستيتۋتىنىڭ تۇگەل ۇجىمى دوسىم وماروۆتى قولداۋى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ابايدى كريشنايت ەتۋگە ۇلتتىڭ كەلەشەگى ۇرپاق تاربيەسىنە جاۋاپتى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ باس مامانى روزا باتتالوۆانىڭ بەلسەندىلىگى، باسشىلىققا د.وماروۆتىڭ «ابايتانۋ» كىتابىنىڭ قاجەتتىلىگىن سەندىرىپ قانا قويماي، ءتىپتى بۇل كىتاپتى جارامسىز دەپ شىققان بۇيرىقتى مەكتەپتەرگە جىبەرمەگەن، ءالى كۇنگە دەيىن مەكتەپ كىتاپحانالارىندا ساقتالىپ، مەكتەپتىڭ مۇعالىمدەرى پايدالانۋدا. جالپى وقۋلىق تۋرالى سىنعا قازاق ادەبيەتى ءپانى كوپ ۇشىرادى، ءارى ورىندى ايتىلدى. مىنە، وسىنىڭ بارىنە بىردەن-ءبىر جاۋاپتى مامان روزا باتتالوۆا ءتىپتى ەش ەسكەرتۋ الماي، امان- ەسەن «اباي اۋدانىنىڭ» قۇرمەتتى ازاماتى رەتىندە، زەينەتكەر رەتىندە ارەڭ دەگەندە جۇمىستان بوسادى....

سىرتقى جاۋلارىمىز ەلىمىزگە كەلىپ «اباي» جۋرنالىنىڭ قىزمەتكەرى اعايىندى دوسىم جانە اسان وماروۆتى «كريشنا ساناسى» ۇيىمىنا تارتىپ عانا قويماي، قالاي ءىس-ارەكەت ەتۋدىڭ ەڭ وزىق ايلا- ءتاسىلىن، جىمىسقى كۇلكىمەن، جىمىن بىلدىرمەي سۇرقيا ارەكەتتى جۇزەگە اسىرۋدى تەز ارادا، وتە ءساتتى ۇيرەتكەنىنە قالاي سەنبەسسىڭ، ايتقاندارىن ورىنداتادى.

مىسالى، كەيىننەن ءمالىم بولعانداي سول كەزدەگى م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى سەيىت قاسقاباسوۆ پەن ونىڭ ورىنباسارى، ف.ع.ك. سەرىكقازى قوراباي ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي كەڭەسى بولماي تۇرىپ «جوعارىدان تاپسىرما بار د.وماروۆتىڭ «ابايتانۋ» كىتابىن قولدايىق» دەپ كەڭەس مۇشەلەرىنە ۇگىت جۇرگىزەدى. بۇل جەردە فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورلارى، ءبولىم مەڭگەرۋشىلەرى باۋىرجان وماروۆ پەن ايگۇل ىسىماقوۆانىڭ «ابايدى قارالاپ، قازاققا قارا بەت بولار جايىمىز جوق» دەپ قارسى شىعۋىمەن ويلارى ىسكە اسپاي قالادى. ءسىرا، دوسىم وماروۆقا بەرگەن ۋادەلەرى سونشالىقتى: «عىلىمي كەڭەستىڭ شەشىمىنە كىتاپ جەكە مونوگرافيا رەتىندە، ءبىر اۆتوردىڭ ءوز پىكىرى بوپ جۇرۋگە قاقىسى بار دەپ جۇقالاپ قويدىق، سەنىڭ نەگىزگى قارسىلاسىڭ ءبىزدىڭ ينستيتۋتتاعى عىلىمي قىزمەتكەر جابال شويىنبەت، سودان ءوشىڭدى اپەرەيىك» دەپ ۋاعدالاسسا كەرەك، ماعان شۇيلىگە باستادى. سەيىت قاسقاباسوۆ العاشقى تالابى «اباي قاراسوزدەرىنىڭ جانرلىق جانە ستيلدىك ەرەكشەلىكتەرى» تاقىرىبىندا جازىلعان كانديداتتىق ديسسەرتاتسيامنىڭ «ابايدىڭ دۇنيەتانىمى جانە ونىڭ قاراسوزدەرىندەگى كورىنىسى» تاراۋىن الىپ تاستا دەدى، مەن بۇل تاراۋدا د.وماروۆتىڭ «ابايتانۋ» كىتابىنا جان-جاقتى تالداۋ جاساعان ەدىم، الۋدان باس تارتتىم.

بۇعان كونبەگەسىن عالىم عانا ەمەس ءجاي قاراپايىم ادامدا جاسامايتىن ارەكەتكە بارىپ ابايدى تۋعانىنا 160 جىل تولۋىنا بايلانىستى قۇراستىرىلعان، 1995-2006 جىلدار قامتىلعان بيبليوگرافيالىق كورسەتكىشكە دوسىم وماروۆتىڭ كىتابى مەن ماقالاسىن تۇگەل ەندىرىپ، مەنىڭ وسى شامالاس ماقالالارىمدى كورسەتكىشتەن تۇگەل الىپ تاستاپتى، ون ۇيىقتاسامدا تۇسىمە كىرمەيتىن قيانات، ءتىپتى وزدەرى داۋىس بەرىپ ينستيتۋتتا قورعالعان اباي تۋرالى ديسسەرتاتسيامدى دا الىپ تاستاعان، ءسىرا مەن ولارعا «حالىق جاۋىنداي» اسەر ەتسەم كەرەك. ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ مەرەيتويىنا ارنالعان كىتابىندا دا مەنى تازارتىپ، اتىمدى مۇلدە وشىرۋگە ىڭعايلانعان سىڭايلى، ويپىرىم-اي، دوسىم وماروۆ وتەۋىن قايتاراتىنداي، وسىنشالىقتى اتاق- ابىرويلارىن مانسۇق ەتىپ جانكەشتىلىككە باراتىنداي بۇلارعا قانداي جاقسىلىق جاسادى ەكەن...؟ وسى ورايدا حاكىم ابايدىڭ ەل بولۋ ءۇشىن توپ باستايتىن قاريالىلىق، ەل مۇددەسىن كوزدەيتىن نامىسقورلىق ەكى مىنەزدى جوعالتىپ الدىڭ دەگەن ءسوزى ويعا ورالادى: «كانىكي، ەندى وسى ەكى مىنەز قايدا؟ بۇلار دا ارلىلىق، نامىستىلىق، تاباندىلىقتان كەلەدى. بۇلاردان ايىرىلدىق. ەندىگىلەردىڭ دوستىعى – بەيىل ەمەس، الداۋ، دۇشپاندىعى – كەيىس ەمەس، نە كۇندەستىك، نە تىنىش وتىرا الماعاندىق».

شەتەلدىك دۇشپاندارىمىز اعىلشىن تىلىندە «بورات» كينوفيلمىن شىعارىپ ويلارىن جۇزەگە اسىرسا، ال ءوز ىشىمىزگە چارلز ۋەللەر دەگەن «جانسىزىن» ميسسيونەر رەتىندە جىبەرىپ ىلاڭ سالدى. ول اكادەميك سول كەزدەگى ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ فيلوسوفيا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى عاريفوللا ەسىم جەتەكشىلىگىمەن «قازاق ەلىندەگى ءدىني ۇردىستەردىڭ مادەني-وركەنيەتتىك نەگىزدەرى» دەگەن تاقىرىپتا ديسسەرتاتسيا جازادى. شىندىعىنا كەلسەك، چارلز ۋەللەردىڭ «قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتى» (2003ج.) كىتابى مەن ديسسەرتاتسياسى قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىن قورلاپ جازعان ەڭبەكتەر ەدى. ميسسيونەردىڭ بۇل ەڭبەگىن «مادەنيەتتانۋ» مەن «فيلوسوفيا» پاندەرىنىڭ اۆتورلارى تۇرسىن عابيتوۆ، ناعيما بايتەنوۆا، اقتولقىن قۇلساريەۆا باستاعان فيلوسوفتار سىناۋدىڭ ورنىنا ماداقتاپ، قولداي كەتەدى. «بورات» كينوفيلمىنىڭ سىڭارىنا اينالعان بۇل ەڭبەك ابايتانۋشىلار مەن كوپشىلىك تاراپىنان قارسىلىققا ۇشىرادى. امەريكاندىق ميسسيونەر سەبەپ بولعان ۇشىققان داۋعا قر پرەمەر-ءمينيسترى د.احمەتوۆ (2006ج. 16 ماۋسىم №3-729) پەن ءبىلىم ءمينيسترى ب.ءايتىموۆا جاۋاپ جازىپ «اتالعان ديسسەرتاتسيالىق كەڭەسكە كەرى قايتارىلدى (05.06.2006ج. № كو-36/1). ميسسيونەردىڭ ديسسەرتاتسياسى مەن كىتابىنىڭ قازاقستان مەملەكەتىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە كەسىرى تيەتىنىن، ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ يدەيالارىنا تىكەلەي قارسى ەڭبەك ەكەنىن جان-جاقتى دالەلدەنگەن بولاتىن (م.قالماتاەۆ، م.مىرزاحمەتوۆ، ت.كاكىشۇلى، قادىر مىرزا ءالي، ت.ب. اشىق حاتى رەسپۋبليكالىق وننان اسا گازەتكە جاريالاندى; م.بۇلۇتاي، قازاقتىڭ ۇلتتىعىنا نۇقسان كەلتىرەتىن ديسسەرتاتسيالارعا ارقاشاندا قارسى بولامىز، «زاڭ» گازەتى، 30.05.2006ج.; ج.شويىنبەت، بۇل كىتاپ كىمگە قاجەت، نە ءۇشىن قاجەت؟، «تۇركىستان»، 28.10.2005; سانانى ۋلايتىن قوس كىتاپ، «يسلام جانە وركەنيەت» 16.03.2006.; شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ قاسيەتتى ەسىمىن الدەبىر ميسسيونەردىڭ قولجاۋلىعى قىلمايىق، «انا ءتىلى»، 16.03.2006ج.)

امەريكاندىق ميسسيونەر وسىلايشا قازاقتاردى ءبىر-بىرىمەن ايتىستىرىپ، ەڭ سوڭىندا «مۇسىلمانداردان كەشىرىم سۇرايمىن» («جاس قازاق»، 06.10.2006ج.) دەپ ماقالا جازىپ تايىپ تۇردى، ءىس ءبىتتى قۋ كەتتى دەپ، اكادەميك ع.ەسىموۆ اعامىز «سەنى قۇرتام، سوتتاتام، ال ونى ولەم، تىرىلەم قالايدا قورعاتامىن» دەۋشى ەدى، اكادەميك اعامىز، ايتقانىن ورىنداپتى، نەسى ءوتىپ كەتتى ەكەن اككى ميسسيونەردىڭ؟ ع.ەسىم سەناتور بولعان كەزىندە چارلز ۋەللەردىڭ ديسسەرتاتسياسىن قايتا قاراتىپ، قورعاتىپ جىبەرەدى. چارلز ۋەللەر قازاقتى ءۇش ءدىندى ء(تاڭىرشىل، ماسىحشىلىك (حريستياندىق) جانە يسلام); بۇگىنگى ورتا ازيالىقتاردىڭ ۇلتتىق بولمىسى مەن ۇلتتىڭ مەملەكەتىن جاساپ بەرگەن ورىستار: قازاقتار 200-300 جىل بويى ۇلتتىق مادەنيەتى مەن تاريحىنان ايىرىلىپ قالعان حالىق; اباي سياقتى تۇرىكشىل-جاديدشىلەر «بۇرىن» بولماعان جاڭا ەلدى جوقتان قۇرامىز» دەپ، بۇرىن بىلىنبەگەن، بولماعان ءبىر قازاق ەلى ءۇشىن كۇرەسكەن جوق; تۇركى ءتىلدى مەملەكەتتەردىڭ (وداق) قۇرۋ ءساتسىز بولادى; ەلبولۋ ءىلىمىنىڭ ەڭ وزىق ۇلگىسىن پروتەستانتتىق ماسىحشىلدىك بەرە الادى» دەگەن ۇلتىمىز، مەملەكەتىمىز تۋرالى تەرىس قايشىلىقتى پىكىرلەرى بار ەڭبەكتەرىن اعىلشىن، ورىس تىلدەرىندە جاريالايدى.

چارلز ۋەللەر بەرىلگەن ءبىرىنشى تاپسىرما قازاق ەلىندە ديسسەرتاتسيا قورعاپ، قازاقتى، ابايدى قورلاپ جازعان ەڭبەكتى قازاق عالىمدارىنا مويىنداتىپ «مەن ايتقانىمنىڭ ءبارى شىن، قازاقتاردىڭ وزدەرى دە ايتىپ وتىر» دەۋ بولاتىن. ونى عاريفوللا ەسىم، تۇرسىن عابيتوۆ، اقتولقىن قۇلساريەۆا، ناعيما بايتەنوۆالاردىڭ قولداۋىمەن وتە تاماشا ورىندايدى..؟

ەندىگى كەزەك «بورات» كينوسىنىڭ جالعاسى رەتىندە قازاقتى مازاق ەتىپ، ءتىپتى جاۋىز ەتىپ مۋلتفيلمدەر شىعارۋ. چارلز ۋەللەر ونى دا تاماشا ورىندايدى، اعايىندى يگور كراۋس پەن ارتۋر كراۋستىڭ كومەگىمەن كەيىپكەرلەرىنىڭ ءتۇر ءراپاتى قۇبىجىق-سايقىمازاق بەينەسىندە، ەسەكتى بوياپ قويىپ كورسەتسە زەبر دەپ ايتاتىن اقىماقتار ەلى ەتكەن «الداركوسە» مەن ادام ەتىن جەگىش جاۋىزدار ەلى ەتكەن «ەر توستىك» ءمۋلتفيلمىن قازاقتىڭ تەلەارنالارىنا شىعاردى..؟ ءبىر كەزدە 1993 جىلى ورتالىق ازيانى تاريحي-مادەني زەرتتەۋ ورتالىعىن اشىپ ديرەكتورى بولعان، سىرتتان ميسسيونەرلەرگە بولىنگەن قارجىنىڭ يەسى    چارلز ۋەللەر بىلتىر تاعىدا قازاق فيلوسوفتارىنىڭ قولداۋىمەن قازاقستانعا كەلىپ، ۆاشينگتون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى رەتىندە الماتى قالاسىندا «زايىرلى مەملەكەتتەگى ءدىننىڭ قوعامداعى سالت-داستۇرمەن ساباقتاستىعى» تاقىرىبىنداعى عىلىمي كونفەرەنتسيادا بايانداما جاسادى. جەتەكشى ۇستازى عاريفوللا ەسىم «قازىر شەتەلدەرمەن بايلانىستامىز. مەنىڭ امەريكالىق چارلز ۋەللەر دەگەن شاكىرتىم بار، ءوزى قازاقشا جازادى. سول «اعا لاتىنعا قاشان وتەسىزدەر، مىناۋ قيىن بولدى عوي، وتپەي جاتىر» دەپ قىنجىلادى» دەيدى.

اكادەميك – ابدىمالىك نىسانباەۆ، سەيىت قاسقاباەۆ، عاريفوللا ەسىم، جازۋشى روللان سەيسەنباەۆتار ءبىر كەزدە حالىقتىڭ سەنىمىنە يە بولعاندار، ولار كوپتەگەن شاكىرت تاربيەلەدى، بۇلاردىڭ ىقپالى زور. بۇلار ءوز قاتەلىكتەرىن مويىنداپ، نە بولماسا وزدەرى قولداعان ميسسيونەرلەر مەن «اداسقان قازاقتاردى» سىناپ بىردە-ءبىر ماقالا جازعان ەمەس، سوندىقتان دا قازىر اباي تۋرالى نەشە ءتۇرلى قايشىلىقتى پىكىرلەر ءورىس الۋدا..؟ 

بۇكىل شىعارماشىلىق ءومىرىن ارناپ، عىلىمي ەڭبەكتەنە وتىرىپ ارەڭ دەگەندە زەردەلەگەن م.مىرزاحمەتۇلى اعايدىڭ ابايدىڭ جاۋانمارتىلىگىن ول كىسىنىڭ ەڭبەگىنە ەش سىلتەمە جاساماي-اق ع.ەسىمنىڭ جەتەكشىلىگىمەن كريشنايت اسان وماروۆ «ابايدىڭ جاۋانمارتىلىك فيلوسوفياسى» دەگەن تاقىرىپتا ديسسەرتاتسيا قورعادى، اساننىڭ ويىنشا اباي ءدىننىڭ شەڭبەرىنە سيمايدى، سوندا ءدىنسىز ابايدىڭ كىم بولعانى..؟ 

اكادەميك ءا.نىسانباەۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن قازاق ءتىلىن «دالباسا» دەپ، اباي قازاقتاردىڭ قولدان جاساپ العان دانىشپانى دەپ قارالاپ، قازاق اۋىلىنىڭ بولاشاعى جوق دەپ وشىككەن، يسلام ءدىنىن وركەنيەتكە قارسى قوياتىن، تەك ەۆروپاعا، باتىسقا تابىن دەپ ۇگىتتەگەن دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاماقشى بولعان قاناعات جۇكەشەۆتى دە ارەڭ توقتاتقانداي بولدىق (ج.شويىنبەت، «جۇكەشەۆتىڭ بۇل قاي  «دالباساسى»؟، تۇركىستان گازەتى، 27.09.2007ج. ج.شويىنبەت، «قازاقتى، ابايدى قورلاپ دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاماق»، قازاق ادەبيەتى گازەتى، 12.09.2007ج.) 

قۇرمەتتى قاسىم-جومارت توقاەۆ مىرزا! 

ءبىز سىزگە بۇل اشىق حاتتى جولداۋداعى ماقساتىمىز الدەكىمدەردى ءجونسىز سىناۋ نە ءوش الۋ ەمەس، تەك تازا عىلىم جولىنداعى پىكىرىمىزدى ايتىپ شىندىققا كوز جەتكىزۋ. اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندەگى تەك قانا مەكەمتاس اعايدىڭ ابايتانۋشى شاكىرتتەرىنەن ۇيىمداستىرىلعان «حاكىم اباي» عىلىمي زەرتتەۋ ورتالىعى ۇجىمى 2008 جىلدان بەرى جۇمىس جاساۋدا. بۇل ورتالىقتا ابايدىڭ تولىق ادام تۋرالى ءىلىمى جاڭاشا زەرتتەلىپ، م.مىرزاحمەتۇلىنىڭ باسشىلىعىمەن «ابايتانۋ الىپپەسى» (5 كىتاپ) توكيو (جاپونيا) باسپاسىنان 2010 جىلى شىقسا، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ «ۇلاعات» باسپاسىنان م.مىرزاحمەتۇلىنىڭ «اباي لۇعاتى»، م.ءالىپحاننىڭ «قازاق ادەبيەتىندەگى ادامگەرشىلىك ءىلىمى»، ج.شويىنبەتتىڭ «اباي قاراسوزدەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى» ت.ب. عىلىمي ەڭبەكتەر باسىلىپ شىقتى. 

قۇرمەتتى قاسىم-جومارت توقاەۆ مىرزا!

ءسىزدىڭ اباي اكادەمياسىن اشۋ تۋرالى ۇسىنىسىڭىزدى ەرەكشە ىقىلاسپەن ماقۇلداپ، ەگەر اباي اكادەمياسى اشىلسا ءبىزدىڭ ورتالىقتاعى ابايتانۋشى-عالىمدار «اباي» ەنتسيكلوپەدياسىن جاڭاشا كوزقاراسپەن تولىقتىرىپ، ابايدىڭ اكادەميالىق ەكى تومدىعىن قايتا قاراپ جانە اقىن عانا ەمەس حاكىم ابايدىڭ دانالىعىن ءار ورتاعا ياعني اتا-اناعا، بالاباقشاعا، مەكتەپكە، جوعارى وقۋ ورنى ستۋدەنتتەرىنە تۇسىنىكتى ەتىپ تالداعان كوپشىلىك-تانىمدىق ەڭبەكتەردى دايىنداپ شىعارۋعا ۇلەسىمىزدى قوسار ەدىك. 

اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى «حاكىم اباي» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ  ديرەكتورى:

جابال الشىنبەكۇلى شويىنبەت 

Abai.kz