بارلىق ۇلى حالىقتار انا ءتىلىنىڭ ماڭىزى مەن ءرولىن جاقسى بىلەدى. م.حايدەگگەردى تىڭدايىق: ء"تىل دەگەنىمىز بولمىس تۇراعى. ادام ءتىل مەكەنىندە ءومىر سۇرەدى. ويشىلدار مەن اقىندار - وسى مەكەندى قىرعي قورعاۋشىلار. ءتىل دەگەنىمىز بولمىستىڭ ءوزىنىڭ ايقىن-تىلسىم قۇبىلىسى. ءتىل دەگەنىمىز بولمىس ءۇيى، وسىندا ادام ءوزىن ەكزيستەندىرەدى، ويتكەنى، بولمىس اقيقاتىن ايالاي كەلە، ول وعان تيەسىلى".

رەسەي پرەزيدەنتى د.مەدۆەدەۆ 6 ماۋسىم ا.س.پۋشكيننىڭ تۋعان كۇنى - ورىس ءتىلى كۇنى تاماشا وي ايتتى: ء"تىل - ۇلت گەنومى". رەسەيدىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى عانا ەمەس، جۇبايلارى دا ورىس ءتىلى، ورىس مادەنيەتىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ، شاپقىلاپ ءجۇر. بىزدە ءبارى كەرىسىنشە. مىسالى، بىزدەگى بيلىككە دە، بايلىققا بەلشەسىنەن باتىپ وتىرعان ت.قۇلىباەۆتىڭ بىردە-ءبىر رەت قازاقشا سويلەگەنىن كورمەدىك. استە، ت.قۇلىباەۆ ءوزىنىڭ ميللياردتارىن قاي تىلدە سانايدى ەكەن؟ ەگەر ول ورىس تىلىندە ساناسا - اقشاسىنىڭ ءبارى رەسەيدىكى، ەگەر اعىلشىن تىلىندە ساناسا - اقش-تىكى، ال قازاق تىلىندە ساناسا - ءوزىنىڭ تاپقانى. اقشا دا ءتىلدى جاقسى كورەدى. قاسيەتتى قازاق جەرى، قازاقستان جەرى قويناۋىنداعى مەندەلەەۆ تابليتساسىنداعى بارلىق ەلەمەنتتەر دە قازاق تىلىندە "سويلەۋگە" مىندەتتى. الەمنىڭ بار تۇپكىرىندە زاڭ وسىلاي.

بارلىق ۇلى حالىقتار انا ءتىلىنىڭ ماڭىزى مەن ءرولىن جاقسى بىلەدى. م.حايدەگگەردى تىڭدايىق: ء"تىل دەگەنىمىز بولمىس تۇراعى. ادام ءتىل مەكەنىندە ءومىر سۇرەدى. ويشىلدار مەن اقىندار - وسى مەكەندى قىرعي قورعاۋشىلار. ءتىل دەگەنىمىز بولمىستىڭ ءوزىنىڭ ايقىن-تىلسىم قۇبىلىسى. ءتىل دەگەنىمىز بولمىس ءۇيى، وسىندا ادام ءوزىن ەكزيستەندىرەدى، ويتكەنى، بولمىس اقيقاتىن ايالاي كەلە، ول وعان تيەسىلى".

رەسەي پرەزيدەنتى د.مەدۆەدەۆ 6 ماۋسىم ا.س.پۋشكيننىڭ تۋعان كۇنى - ورىس ءتىلى كۇنى تاماشا وي ايتتى: ء"تىل - ۇلت گەنومى". رەسەيدىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى عانا ەمەس، جۇبايلارى دا ورىس ءتىلى، ورىس مادەنيەتىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ، شاپقىلاپ ءجۇر. بىزدە ءبارى كەرىسىنشە. مىسالى، بىزدەگى بيلىككە دە، بايلىققا بەلشەسىنەن باتىپ وتىرعان ت.قۇلىباەۆتىڭ بىردە-ءبىر رەت قازاقشا سويلەگەنىن كورمەدىك. استە، ت.قۇلىباەۆ ءوزىنىڭ ميللياردتارىن قاي تىلدە سانايدى ەكەن؟ ەگەر ول ورىس تىلىندە ساناسا - اقشاسىنىڭ ءبارى رەسەيدىكى، ەگەر اعىلشىن تىلىندە ساناسا - اقش-تىكى، ال قازاق تىلىندە ساناسا - ءوزىنىڭ تاپقانى. اقشا دا ءتىلدى جاقسى كورەدى. قاسيەتتى قازاق جەرى، قازاقستان جەرى قويناۋىنداعى مەندەلەەۆ تابليتساسىنداعى بارلىق ەلەمەنتتەر دە قازاق تىلىندە "سويلەۋگە" مىندەتتى. الەمنىڭ بار تۇپكىرىندە زاڭ وسىلاي.

"ايعىر شاپتى، بايتال تاپتى" - سەنىڭ وندا نە جۇمىسىڭ بار دەۋى مۇمكىن. دەگەنمەن، ەگەر تاڭەرتەڭ استانادا اقوردا تۇشكىرسە، تۇستەن كەيىن بۇكىل قازاقستان تۇشكىرمەي مە؟ ەگەر ەلىمىزدە بارلىعىنا پرەزيدەنت جاۋاپ بەرسە، ول مەملەكەتتىك تىلگە دە جاۋاپ بەرۋى كەرەك. قازاق بيلىگىنىڭ ءتىل ساياساتىندا "ايتەۋىر ءبىر نارسە بولىپ قالماسا ەدىسى", دارمەنسىزدىگى، قورقاقتىعى، شورقاقتىعى وزەگىڭدى ورتەپ، ابدەن نامىسقا ءتيىپ بولدى. قازاقستاندا تۇراتىن 23% ورىستار ءتىل جاعىنان كەمىستىك كورمەسىن دەپ، "ورىس فاكتورىنان" ولەردەي قورقاتىن قازاق بيلىگى قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىسىن جاساندى تۇردە تەجەپ، بۇكىل قازاقتى رۋحاني قۇلدىقتا ۇستاپ وتىر.

قازاقتاردىڭ "تاۋەلسىزدىكتە" تۇرعانىنا 20 جىل بولدى، بىراق ءتىل تاۋەلسىزدىگىنسىز ەشقانداي دا حالىق تا، مەملەكەت تە بولمايدى، قازاقتار ءالى كۇنگە دەيىن ءوز انا ءتىلىنىڭ اياسىندا ءومىر سۇرە الماي ءجۇر. ەندى ەلىمىزدىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويىنا بيلىك ماقتانادى كەپ: «رۋحاني سالادا ءبىز ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتتىك، ءتىل دامىپ جاتىر، قانشا قازاق مەكتەبىن اشتىق، "مادەني مۇرانى" ۇرىپ قويدىق، ەشقاشان قازاق مۇنى، ء"ويدويت" بۇرىن كورمەگەن». بيلىك حالىقتان الشاقتاعان، ەلدەگى شىندىقتى  بىلمەيدى، بىلگىسى دە كەلمەيدى. ەلدىڭ كوبى نەگىزىنەن ورىس تىلىندە سويلەيدى، بيلىكتىڭ سوزىمەن ايتساق: "بارىنە تۇسىنىكتى تىلدە". تاڭقالارلىق جاعداي - قازاق سانى وسكەن سايىن، ورىسشا سويلەيتىندەردىڭ قارالارى كوبەيۋدە، ال قازاق مەكتەپتەرى كوپ اشىلا باستاعان سياقتى ەدى، بىراق جوعارى وقۋ ورىندارىندا ورىسشا وقيتىن قازاق قاپتاپ ءجۇر. بيىل 1 قىركۇيەكتە  الماتىنىڭ ءبىر مەكتەبىندە ءبىرىنشى ورىس سىنىبىنا قابىلدانعان 74 بالانىڭ 65-ءى قازاق ەكەن ("جاس الاش"). مىنە، قازاقتىڭ وزىندىك ساناسىنىڭ "وسكەنى". ماسقارا!

جيىرما جىل ىشىندە قازاقستاندا قازاق ءتىلىن بىلمەيتىنىمەن قويماي، ءوزىنىڭ قازاق بولىپ تۋعانىنا، ءوزىنىڭ ۇسقىنى ازياتتىق ەكەنىنە نامىستاناتىن، كەمسىنەتىن جاس بۇتاقتار پايدا بولدى. ماسقارا بولعانداي، ءالى كۇنگە دەيىن تولىق قازاق تىلىندەگى ءبىر تەلەكانال (قۇدايعا شۇكىر "قازاقستان" تەلەكانالى) اشا الماي وتىرمىز، جيىرما جىلدا جيىرما كانال اشۋ كەرەك ەدى.

جىلپوس ورىس يۋ.كيريتسيانوۆ ("ارگۋمەنتى ي فاكتى") مىسقىلداپ: "قازاق اعايىندار، سىزدەرگە قازاق تىلىندە سويلەۋ مەن جازۋعا، قازاق ادەبيەتىن وقۋعا كىم كەدەرگى بولىپ ءجۇر؟" دەپ سۇراق قويادى. جاۋابى وڭاي: قازاق بيلىگى قازاق ءتىلى مەن رۋحىنىڭ "كور قازۋشىسى", بۇل اقيقي شىندىق. الەمدە ءوزىن سىيلايتىن قاي مەملەكەتتە ونداعان جىلدار بويى بيلىكتە مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىندەر وتىرادى؟ ءا.جاقسىبەكوۆ، م.ءتاجين، ە.ءىدىرىسوۆ، ە.ەرتىسباەۆ جانە كوپتەگەن مينيسترلەر، دەپۋتاتتار - نونسەنس، قازاققا دەگەن مازاق. دەپۋتات پلوحيح، كەشىرەسىز نەحوروشەۆقا قازاق ءتىلىنىڭ نە قاجەتى بار، قازاقتاردىڭ وزدەرى ساقاۋ، مىلقاۋ بولسا. بيلىكتەگى بۇرىننان كەلە جاتقان كوممۋنيستەر، كومسومولدار، ستالينشىلەر، اتەيستەر، رۋسسوفيلدەر، جوق بارىنەن بۇرىن رۋسسوفوبتار رۋحانيلىقتان جۇرداي، حالىق، مەملەكەت ومىرىندەگى ءتىلدىڭ ماڭىزىن بىلمەيدى.

بيلىك الپەشتەگەن، جاعىمپاز قازاق ينتەلليگەنتسياسى دا وزىپ-بوزىپ تۇر. ءا.كەكىلباەۆ، ن.ورازالين، س.ابدىراحمانوۆ ("ەگەمەن قازاقستان") سەنى ءتۇسىنسىن، تۇسىنبەسىن قاي جەردە بولسا دا تەك قازاق تىلىندە سويلەۋگە مىندەتتى عوي، بىراق قۇشىرلانىپ، قازاق اكتسەنتىمەن ورىسشا ينتەرۆيۋ بەرىپ ءجۇر، ولاردىڭ ءۋاجى - وزگەلەر (و، سۇمدىق!) ورىس ءتىلىن بىلمەيدى ەكەن دەپ ويلاپ قالماۋى ءۇشىن! ال قازاقتىڭ دەنى ساۋ ينتەلليگەنتسياسى بيلىكتەن باياعىدا كۇدەر ۇزگەن، بيلىك وزەگرمەي، قازاق ءتىلىنىڭ كوگەرمەيتىنىن جاقسى تۇسىنەدى، بىراق ولار قورقاق، ۇركەك، ەتى ولگەن، ءتىلى ءولىپ جاتسا دا مىڭق ەتپەيدى، نامىستان جۇردايمىز.

ەلىمىزدىڭ ورىس تۇرعىندارىنىڭ اراسىندا بيلىك ادەيى مىناداي قاۋەسەت تاراتىپ ءجۇر: «ەگەر بۇگىنگى بيلىك كەتسە، ونىڭ ورنىنا ۇلتشىلدار كەلەدى، سەندەردىڭ كۇندەرىڭ قاراڭ بولادى». بۇل بيلىكتىڭ ساسىق قۋلىعى، الدارقاتۋ.

قازاق پسيحولوگياسىنا رەسەي وتارشىلدىعى وتە قاتتى اسەر ەتتى، قازاق  تەك ورىستى عانا ءوزىنىڭ ۇلكەن اعاسى رەتىندە ۇعىنادى. قازاق ءوزىنىڭ الىنە، بيشارالىعىنا قاراماي نامىسشىل، وركوكىرەك كەلەدى، ول نەمىستى دە، فرانتسۋزدى دا، قىتايدى دا، امەريكالىقتى دا مويىندامايدى، ولاردى وزىنە تەڭ سانايدى. بىراق ورىستى كورسە بولدى، قازاق وزگەرە باستايدى، باياعى نامىس، ابىرويىنان جۇرداي بولادى. ورىستى كورگەندە قازاق تۇرارعا جەر تاپپاي، تىپىرشىپ، قوبالجىپ، ەلەگىزىپ، ۇرەيلەنىپ، دىرىلدەپ، ايتارعا ءسوز تاپپاي، ساقاۋلانىپ ورىسشا سويلەي جونەلەدى. قازاق ءۇشىن ورىس - قوجايىن. مۇمكىن قازاقستانعا وزگە حالىقتاردى دەپورتاتسيالاۋدىڭ دا اسەرى بولعان شىعار. قازاق ءوز كوزىمەن ءوز جەرىنە ورىستىڭ نەمىستى، پولياكتى، كارىستى، شەشەندى جانە ت.ب. كۇشتەپ، ايداپ اكەلىپ تىققانىن كوردى. دەمەك، ورىس بارىنەن كۇشتى، بارىنە ۇستەمدىك ەتەدى، ول - بارين. قازاق ارقاشان ورىستىڭ كوڭىلىن تابۋعا دايىن تۇرادى، جارامساقتانىپ، جاعىنىپ، جاعىمپازدانىپ ءوزىنىڭ الدەبىر تۇيسىگىمەن ەگەر ماعان ءبىر نارسە بولا قالسا ورىس مەنى قورعايدى، مەنىڭ جاناشىرىم بولادى دەگەن ويدان دا ءارى ەمەس. سوندىقتان قازاق ورىستىڭ تىلىنە، دىلىنە، وزىنە جابىسا بەرەدى. قازاق ءۇشىن Russisch über alles, ياعني ورىس بارىنەن جوعارى، بارىنەن بيىك. دۇنيەدە قازاقتان وزگە ورىسقا جان-تانىمەن بەرىلگەن، وعان سەنىمدى، جانقيار بىردە-ءبىر حالىق جوق شىعار. قازاق ەشقاشان ورىسقا قارسى شىعا المايدى. بىراق، قازاق ورىستىڭ ءبىر بولمىسىن قابىلداي المايدى، وعان كونبەيدى - ورىس شوشقا ەتىن جەيدى. سوندىقتان قازاق: "ورىس، ورىس وڭباعان، ون شوشقاعا تويماعان، بازارداعى شوشقانى مەنىكى دەپ قويماعان"-دەيدى.

قازاقتىڭ ورىسقا وسىلاي يتشە بايلانۋى، قۇلدىعى، قۇلاي بەرىلگەندىگى، ورىس ءتىلىن اكتسەنتسىز سويلەۋگە تىرىسىپ، مايمىلداي قۇبىلۋى - "قانداي جيىركەنىشتى، وكىنىشتى، وپاسىزدىق" (مايا پليسەتسكايا).

ايقايلاعىڭ ەمەس، باقىرعىڭ كەلەدى! قازاق سەن ورىسقا ەلىكتەگىش كەلسەڭ، سوڭىنا دەيىن ۇيرەن! انا ءتىلىن ءسۇيۋدى. ەگەر ورىس سياقتى سەن دە انا ءتىلىڭدى سۇيسەڭ، سەندە ۇلى حالىق بولاسىڭ.

ەكى دۇنيەنىڭ ءامىرشىسى اللاعا ماداق! ءبىز قازاق - مۇسىلمانبىز، دەمەك اللا قازاقتى سۇيەدى، قازاققا قاسيەتتى جەر، كوك اسپان جانە تەڭدەسى جوق ۇلى ءتىل بەردى! ەگەر يسلام ءدىنى بولماعاندا، ەگەر ءبىزدى اللا سۇيمەگەندە باياعىدا ءبىز بۋريات، حاكاس، شۋۆاشتارعا اينالىپ كەتەر ەدىك. رەسەي مۇسىلماندارى دا يسلام شاپاعاتى نۇرىمەن ايتەۋىر جەرلەرىن، تىلدەرىن، ءوز ءدىلىن ساقتاپ قالدى.

يمان ۆالەريا پوروحوۆا: "... كەز كەلگەن بيلىكتىك قۇرىلىم، كەز كەلگەن مەملەكەتتىك قۇرىلىس، كەز كەلگەن ساياسي فورماتسيا جاعىراپيا، ۋاقىت، عىلىمي-تەحنيكالىق پروتسەسس جانە ەڭ سوڭىندا ۇلتتىق ءدىل شەڭبەرىمەن شەكتەلگەن قاتاڭ بەلگىلەنگەن كەڭىستىككە يە، ءارى سونىمەن بىرگە ونىڭ ارقايسىسى ەۆوليۋتسياعا ۇشىرايدى، سونان سوڭ ۋاقىتىسى كەلە قاجەت بولماي قالىپ قۇردىمعا كەتەدى. ماتەريالدىق ەۆوليۋتسياعا ۇشىرامايتىن ءبىر-اق كەڭىستىك بار - ول ءبىزدىڭ جاراتۋشىمىز رۋحتاندىرعان ادامعا ماڭگى قالاتىن ءدىني عيباداتتىق سەزىم"-دەپ جازادى.

ءتىل دىنمەن تىعىز بايلانىستى. پراۆوسلاۆيە دەسەك  - ورىس ءتىلى، يسلام دەسەك -  قازاق ءتىلى الدىمىزدان شىعا كەلەدى. قازاق ءتىلى تولىققاندى قىزمەت ەتپەي، ءدىني ەكسترەميزم كۇشەيە بەرەدى. بۇنى تۇسىنەتىن بيلىك جوق.

پروفەسسور ا.كوسيچەنكو جۋىردا بىلاي دەپ جازدى: "مىنا ءجايىتتى ەستە ۇستاۋ كەرەك، مەملەكەت دىننەن ەمەس، ءدال ءدىني بىرلەستىكتەردەن بولىنگەن. مەملەكەتتىڭ دىننەن تولىق ءبولىنۋىن تالاپ ەتۋ ساندىراق، ويتكەنى ول مەملەكەتتىڭ قوعامننان بولىنگەنىمەن بارابار. مەنىڭ ويىمشا، قورقىنىشتى ەشتەڭە دە بولماس، ەگەر ءبىزدىڭ ەلىمىزدە باسىمدىلىققا يە كونفەسسيالار - يسلام مەن پراۆوسلاۆيەگە مەملەكەت تاراپىنان ارتىقشىلىق قاتىناستار ورنىقتىراتىن زاڭنامالىق نورمالار پايدا بولسا. الايدا، بۇل جاعدايدا ءدىني ارالۋاندىقتى جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن دىندەر اراسىنداعى قۇقىقتىق تەڭدىك بولۋ كەرەك". ءبىزدىڭ "عۇلاما ويشىلدارىمىز" ع.ەسىم مەن ءا.قوداردىڭ پىكىرلەرى نەتكەن شولاق ەدى!

جۇمباق ورىس جانى تۋرالى. XIX-XX ع.ع. قازاقتارى ورىس ءدىلىن قازىرگى بىزدەن جاقسى بىلگەن. قازاق قازاق تىلىندە وقىمايدى، سوندىقتان كوپتەگەن تاعىلىمدىق دۇنيەنى بىلمەيدى. بابالارىمىز "ورىس ويىنا كەلگەنىن ىستەيدى" دەگەن. قازىرگى جاعدايدا، تىلگە قاتىستى ايتساق - ورىس قازاق ءتىلىن ۇيرەنگىسى كەلسە ۇيرەنەدى، ال ۇيرەنگىسى كەلمەسە سەنىڭ قازاق ءتىلىڭ وعان كوك تيىن، ۇيرەنبەيدى. ورىس جانىن ۇعىنۋ ءۇشىن ورىس فيلوسوفتارى ن.بەردياەۆ، ۆ.سولوۆەۆ، ا.دۋگين جانە ت.ب. وقۋ كەرەك. رەسەي ەلتاڭباسىندا ەكى باستى بۇركىتتىڭ تاڭبالانۋى كەزدەيسوق ەمەس. ورىس باتىستىڭ الدىندا - قۇل، جارامساق، ال شىعىسقا كەلگەندە - ۇلىدەرجاۆالىق شوۆينيستەر. ورىس ءۇشىن قازاق، تاتار، قىتاي، كارىس، جاپون جانە ت.ب. - ءبارىبىر، "قيسىق كوزدى ازياتتار". ورىستار وزدەرىن اپريوري، و باستان ازياتتاردان جوعارى سانايدى. كرەمل ءۇشىن نازارباەۆتار، كاريموۆتار، راحموندار - "ەتەك استىلار", "كىشى اعايىندار", "تۇيىققا تىرەلۋ". سوندىقتان ەۆرەيلەر ا.سولجەنيتسىن، ا-ليا جيرينوۆسكي ورىس ءدىلىن تاماشا يگەرىپ، ولاردىڭ جان سەزىمىن ءدوپ تابادى. ورتالىق ازيادا، قازاقستاندا، كاۆكازدا جانە جالپى ازيادا ورىستار وزدەرىن ءوز ۇيلەرىندەگىدەي سەزىنەدى. سوندىقتان جيرينوۆسكي ەتىگىن اتلانت مۇحيتىندا ەمەس، ءۇندى مۇحيتىندا جۋعىسى كەلەدى.

ەگەر رەسەي فۋتبولدا گەرمانيادان ۇتىلسا - ەشتەڭە ەتپەيدى، بولا بەرەدى، ال ەگەر جاپونياعا ۇتىلسا، وندا قور بولۋ، جابىرلەنۋ، ماسكەۋدە ورىس فاناتتارى قولىنا تۇسكەن ازياتتاردى، ونىڭ ىشىندە ءۇش قازاق بار سوققىعا جىققانىن بىلەمىز. ءتىپتى يۋ.جيركوۆتىڭ داعىستاندىق "انجيگە" وتكەنىن ورىستار ساتقىندىق دەپ باعالادى. نە دەگەن كوتەنزورلىق، قىزعانشاقتىق، تاكاپپارلىق. بالتىق جاعالاۋىنداعىلار ورىستارمەن ءومىر بويى "جاعالاسىپ" ءجۇر. ولاردىڭ ورىسقا نارازىلىعى مىنادا: "ورىستار ءتىل ۇيرەنگىسى كەلمەيدى. ولارعا شۇجىق، نان، پاتەر جانە اراق بولسا بولدى. ەگەر ول بولماسا، وندا شامادان - ۆوكزال - رەسەي. ال ول جاقتان ۇلكەن ورىس جۇدىرىعى، ياعني ورىس تانكىسى تونەدى".

كرەمل قازاقتىڭ ەجەلگى تاريحىن اقوردا جانە ونىڭ اينالاسىنداعى كەڭەسشىلەردەن دە تەرەڭ بىلەدى. سوندىقتان قازاقتارعا رەسەيدى زەرتتەۋ ينستيتۋتىن، ورىستانۋ ءپانىن، قىتايدى، اقش-ى جانە ت.ب. زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىن اشۋ قاجەت.

ورىس بارلىق جەردە ءوزىن ەركىن سەزىنەدى، "ورىس ايۋىنان" ءبارى قورقادى، اسىرەسە قازاقستان. ءبارى حريستيان بولسا دا ورىستارعا ارميان مەن گرۋزيننەن سەربتەر جاقىن. ارميان مەن گرۋزيننىڭ كىناسى - كاۆكازدىقتار بولعاندىعى. كاۆكاز - ورىس تانىندەگى تىكەن، پىشەن ۇستىندەگى يت. تۇرىك، اراب، قازاقتار ورىس ءۇشىن "باسۋرماندار". ورىس وزبەكتى قازاققا قاراعاندا كوبىرەك قۇرمەتتەيدى، ويتكەنى وزبەك ەشقاشان ءتىلىن، جانىن ساتپايدى، ولاردىڭ وزىندىك ساناسى وتە جوعارى.

ۇلى رۋسوفيل اباي ءومىرىنىڭ سوڭىندا پاتشالىق رەسەيدىڭ ۇلتتىق ساياساتىنان تۇڭىلگەنىن، كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى.

ءوز انا ءتىلىن بىلمەيتىن ماڭگۇرت-قازاققا ورىستىڭ: "يۆان - تەنتەك، بىراق ول مەنىڭ تەنتەگىم" دەگەندى قولدانۋعا بولمايدى. يۆان تەنتەك بولسا دا، ول ەشقاشان جانىن، ءتىلىن ساتپايدى. و.سۇلەيمەنوۆ ورىستار قازاقستاننان كەتىپ قالادى دەپ كۇيىپ-جانىپ، كۇيىتتەپ ءجۇر. الجاس كوكە! قام جەمە، كەتەتىن ورىس باياعىدا كەتىپ قالعان، كەتپەيتىنى قازاقستاندى وتانىم دەپ ءجۇر، دۇنيەدە ورىستارعا شەتەلدە قازاقستاننان ارتىق ەل جوق. كەتەتىنىن، كەتپەيتىنىن ورىس سەنەن سۇرامايدى، كەتسە كەتە بەرسىن، الدىنان جارىلقاسىن.

ورىس رۋحىندا ءبىلىم العان "ميى شايقالعان" ماڭگۇرت-قازاقتار ءوز حالقىنىڭ جانىن ءتۇسىنۋى مۇمكىن ەمەس، ولارعا ەشقانداي دالەل جوق، ويتكەنى ول - ماڭگۇرت. قازاق، سەن ورىس الدىندا قانشا جالپىلداپ، بەزىلدەپ جۇگىرسەڭ دە، قانشا ورىس ءتىلىنىڭ "دانىشپانى" بولساڭ دا، سەن ورىس ءۇشىن - چەرنوج... كازاچەنوك". ماڭگۇرت بۇنى تۇسىنبەيدى. ماڭگۇرت-قازاق، سەن جارىل، تاۋسىل، سەنى ورىس ەشقاشان وزىنە تەڭ سانامايدى، قاسىنا جولاتپايدى، مەنسىنبەيدى. كۇلىمسىرەپ جىميعان ا.ماسلياكوۆ ەشقاشان قازاققا كۆن-نان ولسە دە ءبىرىنشى ورىن بەرمەيدى. كتك-نىڭ "تاكسيشىسى" م.وسپانوۆ قانشا قىلىمسىسا دا، ورىس تىلىندە بىلگىرسىنسە دە - سەن مازاقسىڭ، كۇلكىلىسىڭ، حابارىڭدى قازاق تىلىندە جۇرگىز! باق-تا ورىس تىلىندەگى حاباردى نەگىزىنەن قازاقتار جۇرگىزەدى. پسيحولوگيالىق تۇرعىدان العاندا ورىس تىلىندە سويلەپ تۇرعان قازاق ۇسقىنى قانداي جيىركەنىشتى. ورىس تىلىندەگى حاباردى ورىستارعا جۇرگىزدىرىپ قويۋ كەرەك! قازاق نامىس قايدا، قادىرىڭدى كەتىرمە! مەن قازاق تەلەارنالارىن  كورسەم - بۋرياتيا، ياكۋتيادا تۇرعانداي سەزىنەمىن. رەسەيدە ورىستىڭ تاتار نەمەسە شەشەن تىلىندە تەلەباعدارلامالار جۇرگىزگەنىن كوردىڭ بە؟ ول مۇمكىن ەمەس. قازاق ەكى تىلدە ساۋاتسىز - قازاقشا دا، ورىسشا دا ءسوزدى ءبۇلدىرىپ ءجۇر.

بۇكىل الەم قازاقتى مازاق ەتىپ ءجۇر - يتالياندار، فرانتسۋزدار، اراب، تۇرىكتەر قازاقستاندا قازاقتاردىڭ ورىسشا سويلەيتىنىنە تاڭ قالادى، تۇسىنبەيدى. يتالياندىق "رەنكو" كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى رينالدو گاسپاريني مىرزانىڭ: "مەن الەمنىڭ 141 ەلىن ارالاعان جانمىن. سولاردىڭ ىشىندە ءوز مەملەكەتىندە وتىرىپ، ءوز تىلىندە ءومىر سۇرە الماي وتىرعان بەيشارا حالىقتى كوردىم، ول قازاق حالقى ەكەن"-دەگەن ءسوزى كوكىرەگىندە نامىسى بار قازاقتىڭ شامىنا نەگە تيمەيدى!

قازاقستاندا قازاقتار ءتىل گەنوتسيدىنە، ءتىل راسيزمىنە ۇشىراپ وتىر. حالىقارالىق ستاندارتتار بويىنشا، مەملەكەتتىك تىلدە سويلەمەيتىن مەملەكەتتىك بيلىك - زاڭسىز بيلىك.

كىم تۇسىنگىسى كەلمەسە، سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي تۇسىندىرەيىن - كەز كەلگەن ەلدە، مەملەكەتتە مەملەكەتتىك ءتىل - ماجبۇرلەۋ ءتىلى، زورلىق ءتىلى. رەسەيدە ورىس ءتىلىن بىلمەي كورشى، جۇمىستان ايىرىلماق تۇگىل باسىڭ كەتەدى، ومىرىڭە قاۋىپ تونەدى. تەك قازاقستاندا عانا قورقاق، بەيقام، سالاق بيلىك ءوزىنىڭ انا تىلىنەن ءوزى ۇرەيلەنەدى. قازاق بيلىگى قازاق ەتنوسىنىڭ تاريحي ءمان-ماعىناسىن، ونىڭ قازىرگى زامانداعى ەتنومادەني دامۋ دەڭگەيىن بىلمەيدى، تۇسىنبەيدى. قازاق بيلىگى قازاق ءتىلىن مەملەكتتىك دەڭگەيگە جەتكىزۋدى وزدەرى تەجەپ وتىر، ليۋستراتسيانى راديكالدى شەشىم دەپ ىڭىرسىپ، جىلاپ وتىر.

ورىس ءتىلى - قۋاتتى، ءارى ۇلى ءتىل. بىراق ول - ورىستىڭ ءتىلى، وزگە مەملەكەتتىڭ ءتىلى. يدەالدى تۇردە العاندا ورىس ءتىلى قازاقتار ءۇشىن اعىلشىن، قىتاي ءتىلى سياقتى شەت ءتىلى بولۋى كەرەك!

قالاي اتاساڭىز، سولاي اتاڭىز "يمانقۇل زاڭى" دەيسىز بە، الدە  "بۋتەربرود زاڭى" دەيسىز بە: "قازاقتار نەعۇرلىم ورىس تىلىنە از تاۋەلدى بولسا، سوعۇرلىم قازاقتار ۇلى حالىق بولا بەرەدى. جانە كەرىسىنشە". حالىق رۋحى تەك انا تىلىندە كرەاتيۆتى، جاسامپاز، "شىنايى اسىل دۇنيەلەر تەك انا تىلىندە تۋىندايدى" (گەگەل).

ەرەكشە زاڭ قابىلداۋ كەرەك - ەڭ الدىمەن بار قازاقتى قازاق تىلىندە سويلەتۋگە ماجبۇرلەيتىن زاڭ.

قۇرمەتتى قازاق بيلىگى!

قازاق ءتىلىنىڭ باقىتسىزدىعىنا "ورىس فاكتورى" دا، ءوز انا ءتىلىن بىلمەيتىن ماڭگۇرت-قازاقتا كىنالى ەمەس، كىنانىڭ ءبارى سەندەردىڭ دارمەنسىزدىكتەرىڭ، بەيقامدىقتارىڭ، ۇرەيلەرىڭ. ەجەلگى تاريحى بار، ەجەلگى ۇلى ءتىلى بار قازاق حالقى رۋحاني قۇلدىقتا وتىر!

وسى تۇيىقتان قالاي شىعۋعا بولاتىنىن بيلىكتىڭ ميىنا قالاي جەتكىزۋگە بولادى؟

ءۇش جول بار، بىراق ءبارى سەنىمسىز:

1.  الەمدىك قاۋىمداستىققا، بۇۇ،  وبسە، ورىس اعايىندارعا، حريستوس ءۇشىن! سەندەر ۇلىسىندار، قازاقتارعا ءتىلىن قايتارۋعا قول ۇشىن بەرىڭدەر، ءبىزدى تۇسىنىڭدەر دەپ ۇندەۋ جاريالاۋ. بىراق، بىرەۋدىڭ قايعىسىنا وزگەنىڭ باسى اۋىراما؟!

2.  ەكىنشى جەلتوقسان، "كىشى ەگيپەت" ۇيىمداستىرۋ. سانالى قازاق جاستارىن كوشەگە، الاڭعا شىعارۋ. مەنىڭ ستۋدەنتتەرىم: "اعاي، ءبىزدى الاڭعا شىعارىڭىز، ءبىز ءسىزدى قولدايمىز، انا ءتىلى ءۇشىن سوڭىنا دەيىن بارامىز" دەپ ءجۇر. بىراق قازاق بيلىگى كەز كەلگەن وزگە بيلىك سياقتى ەشكىمدى ايامايدى، جانشيدى. مەنىڭ باسىم كەتسە كەتسىن، بىراق بالالاردى ايايسىڭ. وبال.

3. بيلىكتىڭ سانالىلىعىنا اپپەلياتسيا. اللانىڭ قاھارىنا ۇشىراماڭدار! اللانىڭ قاھارىنان قورقىندار!

"اللانىڭ كوكتەر مەن جەردى جاراتۋى، ادامداردىڭ تىلدەرى مەن تۇستەرىنىڭ الۋان تۇرلىگى. ونىڭ تاعلىمىنىڭ بەلگىلەرى. شاكسىز بۇنى تۇسىنگەندەرگە عالامات بار". قۇران، رۇم، 30:22.

"قانداي ەلشى جىبەرسەك تە، اللا جولىن ءوز جۇرتىنا ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن ونى ءبىز ءوز حالقىنىڭ تىلىمەن سويلەيتىن ادامنان جىبەردىك. اللا قالاعان ادامىن الجاستىرادى, قالاعانىن تۋرا جولعا سالادى. ول - وتە ۇستەم، اسا دانا". قۇران، يبراھيم، 14:4.

ءسوز سوڭىندا ءحاديستى ءسال وزگەرتىپ ايتسام: "و، اللا تاعالام، قازاق بيلىگىن كەشىرە گور، ويتكەنى ولار اقيقاتتى بىلمەيدى". يمام ناۋاۋي. ريادۋس-ساليحين.

نۇرتاس يمانقۇل،

فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،

استانا