امانگەلدى كەڭشىلىكۇلى. تاعدىرمەن بەتپە-بەت (جالعاسى)
ال، جۇرت سياقتى ءومىر ءسۇرۋ دەگەنىڭىز - جۇرەكتەرىندەگى يماندىلىقتىڭ ساۋلەسى سونگەن، ۋاقىتتىڭ ىعىنا بەيىمدەلىپ الىپ، ەكىجۇزدىلىككە سالىنعان الاياقتاردىڭ ايتقانىنا كونۋ ما؟ جۇرت سياقتى ءومىر ءسۇرۋ دەگەنىڭىز - ادامشىلىق قاسيەتىڭنەن ايىرىلىپ، بيلىكتىڭ سەمىز مالايى بولىپ، يتاياعىنان اس ءىشىپ، ءار كىمگە ءبىر جاپالاقتاي جالپىلداۋ ما، سوندا؟ جۇرت سياقتى ءومىر ءسۇرۋ دەگەنىڭىز - قۇداي سىيلاعان اسىل قازىناڭدى پەندەشىلىكتىڭ تەزەگىنە ايىرباستاپ، باقىتىڭدى كۇل-قوقىستىڭ اراسىنان ىزدەۋ ما؟ جۇرت سياقتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ، حايۋانعا اينالۋدان قانداي ايىرماشىلىعى بار؟ ەندەشە سول جۇرت سياقتى ءومىر سۇرگەننەن گورى، ولگەن ارتىق ەمەس پە ەكەن، ادام بولىپ قالعىسى كەلەتىن، اقىنعا؟ ءومىر بويى وتتاي جانعان مۇقاعاليدىڭ جامان تەزەكتىڭ شوعىنداي بولىپ بىقسىعانىن قاشان كورىپ ەدىڭدەر؟
كورەر ەدىڭ،
شالامىن با، وتپىن بار،
بىلەر ەدىڭ،
اقىنمىن با، جوقپىن با؟..
كەكتەندىرگەن حان جاڭگىر دە جوق مۇندا،
كەكتەنەتىن ماحامبەت تە جوق مۇندا.
تۇسىنەر ەڭ،
ەزبىن بە، الدە ەرمىن بە.
بايقار ەدىڭ،
ارتىقپىن با، كەممىن بە؟..
مەن سپارتاك بولا المادىم، نە شارا،
سەنىڭ ءوزىڭ تسەزار بولىپ كوردىڭ بە؟!
سىرىم دا - وسى،
جىرىم دا- وسى،
الدىڭدا.
بايقاشى ءبىر،
ال، جۇرت سياقتى ءومىر ءسۇرۋ دەگەنىڭىز - جۇرەكتەرىندەگى يماندىلىقتىڭ ساۋلەسى سونگەن، ۋاقىتتىڭ ىعىنا بەيىمدەلىپ الىپ، ەكىجۇزدىلىككە سالىنعان الاياقتاردىڭ ايتقانىنا كونۋ ما؟ جۇرت سياقتى ءومىر ءسۇرۋ دەگەنىڭىز - ادامشىلىق قاسيەتىڭنەن ايىرىلىپ، بيلىكتىڭ سەمىز مالايى بولىپ، يتاياعىنان اس ءىشىپ، ءار كىمگە ءبىر جاپالاقتاي جالپىلداۋ ما، سوندا؟ جۇرت سياقتى ءومىر ءسۇرۋ دەگەنىڭىز - قۇداي سىيلاعان اسىل قازىناڭدى پەندەشىلىكتىڭ تەزەگىنە ايىرباستاپ، باقىتىڭدى كۇل-قوقىستىڭ اراسىنان ىزدەۋ ما؟ جۇرت سياقتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ، حايۋانعا اينالۋدان قانداي ايىرماشىلىعى بار؟ ەندەشە سول جۇرت سياقتى ءومىر سۇرگەننەن گورى، ولگەن ارتىق ەمەس پە ەكەن، ادام بولىپ قالعىسى كەلەتىن، اقىنعا؟ ءومىر بويى وتتاي جانعان مۇقاعاليدىڭ جامان تەزەكتىڭ شوعىنداي بولىپ بىقسىعانىن قاشان كورىپ ەدىڭدەر؟
كورەر ەدىڭ،
شالامىن با، وتپىن بار،
بىلەر ەدىڭ،
اقىنمىن با، جوقپىن با؟..
كەكتەندىرگەن حان جاڭگىر دە جوق مۇندا،
كەكتەنەتىن ماحامبەت تە جوق مۇندا.
تۇسىنەر ەڭ،
ەزبىن بە، الدە ەرمىن بە.
بايقار ەدىڭ،
ارتىقپىن با، كەممىن بە؟..
مەن سپارتاك بولا المادىم، نە شارا،
سەنىڭ ءوزىڭ تسەزار بولىپ كوردىڭ بە؟!
سىرىم دا - وسى،
جىرىم دا- وسى،
الدىڭدا.
بايقاشى ءبىر،
بىقسىدىم با، جاندىم با؟
...ماحاڭدار جوق،
ماحاڭداردىڭ سارقىتى -
مۇقاعالي ماقاتاەۆ بار مۇندا!
قىزتالاق تاعدىر! اياماساڭ، اياعىڭنىڭ استىنا سالىپ، تاپتاپ تاستا. بىراق سەن باسقالاردى بولسا دا، ماحامبەت پەن ماعجانداردىڭ سارقىتىنداي مۇقاعاليداي ۇلى اقىندى جۇرت سياقتى ءومىر سۇرۋگە كوندىرە المايسىڭ. پوەزيا پايعامبارى ابايدى دا كوندىرە الماعانسىڭ جۇرت سياقتى ءومىر سۇرۋگە. قايعىڭمەن، بەرەتىن زارىڭمەن اقىندى قورقىتپاقسىڭ با؟ قورقىتا المايسىڭ. اقىندى ءولتىرۋ ءۇشىن بەرەتىن تاعى قانداي ۋىڭ بار؟ مۇقاعالي اقىن ونى دا ۋىستاپ ىشۋگە دايىن.
تاۋەكەل! و ۇلى جاراتۋشى، ەگەر دۇنيەنىڭ بۇكىل جامانشىلىعى مەنىمەن بىرگە قارا جەرگە كومىلەتىن بولسا، ادامزاتتىڭ باقىتى ءۇشىن اللا سىيلاعان جانىمدى دا سول ۇلى ماقساتتىڭ جولىنا قۇرباندىققا شالايىن. تەك سودان كەيىن تاجال تاعدىر، ومىرگە ءالى تالاي كەلەتىن تالانتتاردى تاعى دا زار جىلاتىپ، ارۋاعىمدى كۇڭىرەنتىپ، ارامدىق جاتقان، جاۋىزدىق جاتقان كورىمنىڭ قاقپاسىن كەلىپ، قاقپاسىنشى!
ويىم بار مەنىڭ،
ويىم بار مەنىڭ ەرەكشە.
جاقسىلىق جاۋىپ،
دۇنيە مىناۋ سەل وتسە،
جاۋىزدىقتاردىڭ، جاماندىقتاردىڭ بارلىعىن
كورگە الىپ كەتەم كەرەكسە.
ادامنىڭ بۇكىل ايىبىن
ارقالاپ الىپ،
ازابىن ءوزىم كورەر ەم.
جاماندىق باسقان دەنەمەن،
جاندىرىپ جاتقان،
توڭدىرىپ جاتقان تامۇققا
جاماندىعىممەن تونەر ەم.
بۇكىل دۇنيە جاماندىقتارىن
ارتىڭدار ماعان كوتەرەم!
قارىزىم بولسىن وتەگەن،
جاۋىزدىق بىتكەن مەنىمەن عانا بىرگە ولسە،
بۇگىن-اق ءولىپ كەتەر ەم.
ارمانسىز بارىپ،
كورىمنىڭ اۋزىن جاپقاسىن،
دۇنيەدەگى تىرىلەر
جاماندىق ىزدەپ باقپاسىن!
جاۋىزدىق جاتقان،
ارامدىق جاتقان كورىمنىڭ
قاقپاسىن كەلىپ قاقپاسىن.
مىنە، وسىلايشا تاعدىردىڭ قايتا-قايتا جىلاتقانىنا توزە الماعان بايعۇس اقىن تامۇقتىڭ تۇڭعيىعىندا جاتسا دا سۇيە بەرەتىن ومىرىمەن قوشتاسىپ، بازىنالىق جىرىن جازىپ كەتۋگە بەلىن بەكەم بۋدى. دەگەنمەن ول ولەڭدى اقىن كىمگە ارنايدى؟ ءومىرىنىڭ سوڭىندا جانىندا دوس دەپ ايتۋعا تۇراتىن ءبىر ادام دا قالماپتى. جۇمىسسىزدىق تۇرمىسىن اۋىرلاتىپ، جانىن قيناعانى از بولعانداي، كومەكتەسپەك تۇگىل كەشەگى دوستاردىڭ ءبارى دە كۇيىكتەن ءىشىپ كەتكەن اقىندى الىستان تانىپ، تۇرا قاشادى. تاعدىردىڭ قيىن وتكەلىندە قارايلاسپاعانداردى دوس ساناۋعا بولا ما، ءوزى؟
شىنىمەنەن دوس جوق-اۋ،
دوس جوق مەندە.
سوندا قالاي، ءومىرىم بوسقا وتكەن بە؟!
وسىلاي ءبىر بايلامعا كەلدىم بۇگىن،
قارادىم دا سۇيىسكەن قوس كەپتەرگە.
مەندە ارامدىق جوق ەدى الابوتەن،
دوسسىز ءومىر جالعاندا قاراڭ ەكەن.
قاق جارىلعان قاۋىمعا قايران جۇرەك،
قاشان عانا قاڭىراپ قالار ەكەن؟!
ءبىر ساتتە مۇقاعاليعا عالامات وي كەلدى. ومىرمەن قوشتاساتىن بازىنالىق ولەڭىن جالعان تىرشىلىكتەن دوس تابا الماي كۇيزەلگەن اقىن ايەل زاتىنا ارناپ جازىپ كەتكەندى قوش كوردى.
يا، يا، ايەلگە. اقپاننىڭ اقتۇتەك بورانىندا، دۇنيەنى قۋانتىپ اقىنعا ءومىر سىيلاعان ايەل بولاتىن. مۇقاعاليدىڭ بويىنا كەرەمەت ۇلى سەزىمدى دارىتقان دا ايەل-ءومىر ەدى عوي. قۇدايدىڭ عاجايىپ سۇلۋ ساۋلەسىندەي جىرلارىن اقىن قىزعالداقتاي قۇلپىرعان قازاقتىڭ ارۋ قىزدارىنا عاشىق بولىپ جۇرگەندە جازدى ەمەس پە؟
كىم بىلەدى؟ بالكىم، ءبىزدىڭ قۇداي دەپ جۇرگەنىمىزدىڭ ءبارى ايەلدىڭ جۇرەگىندە جاسىرىنعان تاڭنىڭ شۇعىلاسى شىعار. نەگە ءبىز ەركەكتەر قانشا كۇشتى بولساق تا، ءومىرىمىزدىڭ ەڭ قيىن ساتىندە قۇدايعا عانا شاعاتىن مۇڭىمىزدى، ساعىمىز سىنىپ ايەلگە ايتامىز؟ ەندەشە دۇنيەدەن تۇڭىلسە دە، دوسى جوعىنا كۇيىنسە دە، تاعدىرىن قارعاسا دا مۇقاعالي اقىن ايەلدەردى كىنالاي المايدى ەكەن. وسىلايشا ايەل زاتىن عانا قيماي مىنا ومىرمەن قوشتاسقان اقىن، قولىنا قالامىن الىپ، بازىنالىق جىرىنىڭ العاشقى شۋماعىن جازدى.
فاريزا!
فاريزاجان، فاريزا قىز،
ومىردە اقىنداردىڭ ءبارى جالعىز.
شىداي-شىداي اقىرى جالىعارمىز.
بىرىمىزدەن-ءبىرىمىز ارىلارمىز.
بىزدەردى دە جوقتايتىن جان بولسا ەگەر،
شاڭ باسقان ارحيۆتەردەن تابىلارمىز
قايران، ارىستانىم-اي! ەشكىمگە تەڭ كەلمەيتىن الىپ كەۋدەڭدەگى بىرەسە اساۋ تەڭىزدەي تەبىرەنەتىن، بىرەسە دولى داۋىلداي بۋىرقاناتىن كۇشىڭ قايدا كەتتى؟ قارالى تور بۇلبۇلىنداي زارلاعان ءۇنىڭ قانداي ايانىشتى ەدى!
قاراڭىزشى، بارلىق ءۇمىتى ءۇزىلىپ، ارمانى كۇيرەگەن باقىتسىز اقىن قايعىنىڭ تەڭىزىنە باتىپ بارادى. ءومىردىڭ ۇسكىرىك-ايازىنان جانى جاۋراعان، «جىگىتىنەن قازاقتىڭ دوس تابا الماعان» اقىن ماڭدايىنان ءبىر سيپايتىن مەيىرىمدى ىزدەپ، سوڭعى ءسوزىن ايەلگە ايتىپ جاتىر. ايەلگە! فاريزاعا!
سەن مەنى بىلەسىڭ بە، بىلەسىڭ بە؟
جارالماعان جان ەكەم كۇرەسۋگە.
جىلاي ءجۇرىپ، وتىرىك كۇلەسىڭ دە،
جۇرەسىڭ دە قوياسىڭ، جۇرەسىڭ دە.
ءبىرى يتەرىپ كەۋدەمنەن ءبىرى شالىپ،
تاستاعىسى كەلەدى كۇرەسىنگە؟
قۇر ايتىپ قويماي، تاعدىردىڭ نالاسىنان جۇرەگى ورتەنىپ جاتقان مۇقاعالي ايەل زاتىنىڭ عانا ونىڭ نازىك جانىن تۇسىنەتىنىنە سەنىپ، جىلان-اجالعا اربالعان تورعايداي شىرىلداپ، كوزىنىڭ جاسىن توقتاتا الماي، قايتا-قايتا وكسىپ-وكسىپ جىلايدى. جازباق تۇگىل، مۇنداي ولەڭدى وقۋدىڭ ءوزى قانداي اۋىر ەدى. قايعىنىڭ اۋەنى ەركىڭدى بيلەپ، ازا بويىڭدى قازا قىلىپ، دەنەڭدى تۇرشىكتىرىپ، نەشە ءتۇرلى ويعا شومىلدىرادى.
اكەسىنىڭ قۇنى بارداي، جالماۋىز تاعدىر اقىنعا نەگە سونشاما وشىكتى؟ اقىندىق جۇرەك سەزە-ءدۇر. ەرتەڭ ولگەن سوڭ جۇرتتىڭ ءبارى دە ونىڭ ۇلىلىعىن مويىندايدى. ەر-تۇرمانى تۇگەندەلمەي كەتكەن اقىن ەدى، دەگەن سىڭايداعى نەشە ءتۇرلى ەستەلىكتەر جازادى. قارا تۇنەكتى جارىپ شىعاتىن مەيىرىمنىڭ تاڭى دا سول ۋاقىتتا اتادى. مۇقاعاليدىڭ رۋحىن ايالايتىن مەيىرىم دە، اقىننىڭ تالانتىنا تابىناتىن مويىنداۋلار دا سول كەزدە بولادى. دەگەنمەن سول مەيىرىم مەن مويىنداۋدىڭ اقىنعا ءدال بۇگىن، كوزى تىرىسىندە كەرەك ەكەنىن تاسباۋىر جاندار نەگە ۇقپايدى؟ ەشكىمگە كەرەگى بولماي قالعان اقىننىڭ، كۇرەسۋگە جارالماعان پەندەسىنىڭ جارىق دۇنيەنىڭ جىلۋىن ساعىنىپ، ايەلگە مۇڭىن شاعىپ، ومىرىمەن قوشتاسىپ جاتقانىنىڭ سەبەبىن تۇسىنەتىن كىم بار ما، مىنا جالعاندا؟
زامانداستارىنىڭ ەستەلىكتەرىن وقىساڭىز ءبارى دە مۇقاعاليعا ءبىر جاقسىلىق جاساعانىن ايتىپ، اقتالىپ جاتادى. ءبارى دە شەتىنەن كوزى تىرىسىندە-اق اقىننىڭ ۇلى تالانت ەكەنىن مويىنداپ، زور قۇرمەت كورسەتكەن.
لايىم، سولاي بولعاي! دەگەنمەن مەن مۇنداي سوزدەردىڭ ەشقايسىنا سەنبەيمىن. سەنەيىن دەسەم، مۇقاعالي ولەڭدەرىنىڭ رۋحى جالعان دۇنيەدەن جاقسىلىق كورە الماي، ماڭدايىنان سيپايتىن الاقانعا ءزارۋ بولعانىن ايتىپ، زار جىلايدى. كىمگە سەنەيىن؟ اقىنعا ما، الدە زامانداستارىنا ما؟
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»
