بالا كۇنىمدە قوناق ءجيى كەلە مە الدە قورادا مال كوپ پە ايتەۋىر، ۇيدەگىلەر اپتا ارالاتىپ قوي سوياتىن. كەيدە اكەم، كەيدە اعالارىمنىڭ ءبىرى باۋىزدايدى. مەن كومەكشىمىن. قويدىڭ ءتورت اياعىن بايلاپ، باسىن قۇبىلاعا بۇرعاننان-اق تەرىس اينالامىن. قاراي المايمىن. بىراق، تەرىس قاراپ تۇرسام دا تىپىر ەتۋگە شاماسى كەلمەي كوزى جاۋدىرەپ جاتقان جۋاس جانۋاردىڭ القىمىنا پىشاعىن جانىپ جاتقان قاساپتىڭ «ءبىسسىمىللا، سەندە جازىق جوق، بىزدە ازىق جوق» دەگەن سوزدەرىن انىق ەستيمىن، وتكىر كەزدىك قويدىڭ تاماعىن ورىپ جىبەرگەندە قورقىراپ اققان قاننىڭ جىلىمشى ءيىسىن دە سەزەمىن...

كۇنى بۇگىنگە دەيىن مال تۇگىل، تاۋىق باۋىزداپ كورگەنىم جوق. جوق، مال سويىپ، جىلىكتەۋ بىلەمىن. بىراق، ءوز-ءوزىمدى قانشا قايراسام دا جازىقسىز جانۋاردىڭ باسىن دەنەسىنەن اجىراتىپ تاستاۋعا ءداتىم بارماي-اق قويدى...

اڭشىلىققا دا قىزىقپاپپىن. جاستاۋ كەزىمدە اڭقۇمار اعام قانشا مارتە ەرتىپ كەتكىسى كەلگەن، بىراق، مەنىڭ قۇلقىم بولمادى. «قىزىل كىتاپقا» قارسى شىقپايتىنىما كوزى جەتتى مە، ودان كەيىن اعام اڭعا شىعاردا مەنى مازالامايتىن بولدى. مىلتىقتان وق شىعارۋ بىلاي تۇرسىن، ءالى كۇنگە دەيىن ءتۇز تاعىسىنىڭ جىمىنا تۇزاق تا قۇرعان ەمەسپىن. بالالارمەن قىزىق ءۇشىن روگاتكا اتقان شىعارمىن، بىراق، ءبىر قۇس قۇلاتقانىم ەسىمدە جوق. سوعان قاراعاندا تورعايعا دا تاس اتۋعا ونشا قۇلىقتى بولماعان شىعارمىن...

كوكتەم شىعىپ، كوك قىلتيعاننان بالالارمەن بىرگە قۇم ىشىنە قوزى جاياتىنبىز. بىردە كوجەك تاۋىپ الدىق. كوزى جىلتىراپ ءبىر ۋىس بولىپ سەكسەۋىلدىڭ تۇبىندە جاتىر. دەنەسى ءدىر-ءدىر ەتىپ، ورنىنان قوزعالمايدى. جاي كۇندەرى كورىپ قالىپ، قۋا جونەلسەڭ باۋىرىن كوتەرگەن كوجەك بۇلتىڭداپ جەتكىزبەۋشى ەدى. سويتسەك، جارالانعان ەكەن، ارتقى ءبىر اياعىن باسا المايدى. نە كەرەك، كوجەكتى مەن الدىم. باسقا بالالار جۇدىرىقتاي جارالى اڭعا قىزىعا قويمادى ما، ايتەۋىر، تالاسقان جوق. ۇيگە اكەلىپ، الدىنا ءسابىز دە، كارتوپ تا بەردىم. تۇرتپەيدى. ەكى كۇننەن سوڭ ءولىپ قالدى. وڭاشادا وتىرىپ جىلادىم...

سول بالا كۇنىمىزدە تۇنەمەلىك اۋىلعا ەكى-ءۇش كولىك كەلىپ ءۇي-ءۇيدى ارالاپ ءجۇرىپ كيىك ساتاتىن. ءار «زيل»-ءدىڭ قورابىنداعى سىقاپ تۇرعان «تاۋار» ءبىر ساعاتتا-اق ءوتىپ كەتەدى. ءار كولىكتە كەمىندە 50-60 باس اقبوكەن جاتادى. ات ءمىنىپ، قۇس سالىپ، يت جۇگىرتكەن كاسىبي اڭشىلاردىڭ ءجونى بولەك قوي. ال، استارىنا شەت ەلدىك جۇيرىك كولىك ءمىنىپ، قولدارىنا اۆتومات ۇستاعان براكونەرلەردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداساڭ ازا بويىڭ قازا بولادى. ولار اڭشى ەمەس، قيساپسىز كيىكتى اياۋسىز قىرىپ سالاتىن ىنساپسىز قانىپەزەرلەر. دانىككەنەن قۇنىققان جامان. وققا ۇشقان جابايى جانۋاردى ءوز قوراسىنداعى اق ادال مالىنداي پۇلداپ، پايدا تاۋىپ داندەگەن ادام اڭشىلىق بارىسىندا ەشتەڭەدەن دە تايىنبايدى. كيىكتىڭ كيەسى بار. ولاردىڭ ءبىر مەزگىلدە «قاشىپ»، ءبىر مەزگىلدە تۋاتىنى دا تاڭعالدىرادى. قاراقۇمدى جايلاپ، قىستايتىن اقبوكەندەر ءبىر شۇڭقىرعا جينالىپ ءبىر مەزگىلدە تولدەيدى. ونداي ساتتە جانۋاردىڭ انالىق سەزىمى ادامنان كەم بولمايتىن كورىنەدى. قانشا قاۋىپ-قاتەر تونسە دە لاعىن تاستاپ كەتپەيدى ەكەن. جاۋىزدىقتا تا شەك بولمايدى ەكەن، كەيبىر قاندىقول اڭشىسىماقتار سول مەزگىلدى اڭدىپ ءجۇرىپ ازان-قازان جامىراپ جاتقان دالا جانۋارلارىن جۋساتىپ سالاتىن كورىنەدى. «وبال-ساۋاپتى، ىنساپتى بىلمەيتىن ناعىز جىرتقىش – ادام عوي» دەپ وتىرۋشى ەدى قارت كورشىم...

بالا كۇنىمىزدە «روسسيا» دەگەن راديودان ساكەن سەيفۋليننىڭ «اقساق كيىگىن» ءانشى ءالمىرزا نوعايباەۆتىڭ ورىنداۋىندا تىڭدايتىن ەدىك. ءاننىڭ اسەرى شىعار، سول پلاستينكانى قايتا-قايتا قويامىز. بالا بولساق تا، كوزدەرى مولدىرەگەن دالانىڭ ەركە جانۋارىنىڭ ايانىشتى ءحالى تۇلا-بويىمىزدى شىمىرلاتاتىن. ءارىنى ايتپاعاندا، وسىدان وتىز-قىرىق جىل بۇرىن ارقا دالاسىندا كيىك جىرتىلىپ-ايىرىلىپ جاتاتىنىن ايتىپ وتىرادى ۇلكەندەر. ال، قازىردە نەكەن-ساياق. ولاردىڭ ءوزىن اسپاننان توگىلگەن گەپتيل جالماپ جاتىر. بۇرىندارى قىزىلقۇمنىڭ ىشىندە قويان ىرعىن ەدى. وسىدان ون، ون بەس جىل بۇرىن اۋىلدىڭ جىگىتتەرى داريا جاعاسىنا ءبىر بارعاندا 200-300 قويانعا دەيىن اكەلەدى دەپ ەستىگەم. قاي كۇنى الماتىدان اۋىلعا قىدىرىپ كەلگەن دوسىم تاڭنان كەشكە دەيىن جۇرگەندە ءبىر قويان دا كەزىكتىرمەگەن سوڭ اڭشىلىقتىڭ ىرىمىن جاساپ، ەكى-ءۇش وعىن اۋاعا اتىپ قايتىپتى...

بىلتىر ءبىر قورىقشى قىزمەت بارىسىندا ءجۇرىپ براكونەرلەردىڭ قولىنان قازا تاپتى. بۇنداي قايعىلى جاعداي ءبىرىنشى رەت بولىپ تۇرعان جوق. بىراق، لايىم دا وسى سوڭى بولسىن دەپ تىلەيىك. بىرنەشە كۇن بۇرىن ءبىر جىلعا سوزىلعان قىلمىستىق ءىستىڭ نۇكتەسى قويىلىپ، ادام ولىمىنە قاتىسى بار ازاماتتارعا سوت ۇكىمى شىقتى. بىراق، سوتتالۋشىلاردىڭ جاقىندارى سوت شەشىمىمەن كەلىسپەي وتىر. ءومىر بويى تۇرمەگە جابۋ – اۋىر جازا ەكەنىن ايتىپ، ءىستى قايتا قاراۋىن ءوتىندى. بۇل جايىندا الەۋمەتتىك جەلىلەردە دە ءتۇرلى پىكىرلەر ءجۇر. ءبىرى قىلمىسكەرلەرگە كەسىلگەن جازانىڭ اۋىر ەكەنىن ايتسا، ەندى ءبىرى ونى قۇپتايدى. ءتىپتى بىرەۋلەر جازاسىن ءومىر بويى تۇرمەدە وتەيتىندەردىڭ ارتىنداعى بالالارىنا وبال ەكەنىن، سوندىقتان ولاردى تەمىر تورعا توعىتپاي-اق، قايتىس بولعان ادامنىڭ وتباسىنا وتەماقى تولەۋمەن شەكتەۋ كەرەكتىگىن جازىپتى. سوندا ءوزىنىڭ قىزمەتتىك مىندەتىن اتقارۋ كەزىندە جازىقسىز مەرت بولعان ادامنىڭ جەتىم قالعان بالالارىن كىم ويلايدى؟ كەشىرىم بەرە سالاتىن ولار اڭشىلىقتا ءجۇرىپ قورىقشىنى بايقاۋسىزدا اتىپ العان جوق قوي. قاناعاتسىز قۋ قۇلقىنى ءۇشىن اڭدى اياۋسىز قىرىپ جانە ءوز قىزمەتىنىڭ شەڭبەرىندە زاڭمەن قورعالعان اڭدارعا اراشا تۇسكەن ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ قىزمەتكەرىن جابىلا ساباپ، سوققىعا جىقتى. اۋىر جاراقاتتىڭ سالدارىنان ول بەيباق اۋرۋحانادا كوز جۇمدى. سوسىن بۇل جەردە قاساقانا ادام ءولتىرۋ فاكتىسى عانا تىركەلىپ تۇرعان جوق. زاڭسىز اڭ اۋلاپ، قۇجاتسىز قارۋ ۇستاعانداردىڭ دا جازاسى جەڭىل بولمايتىنىن ەسى كىرگەن بالاعا دەيىن بىلەدى قازىر. كەيبىر ەلدەردە قورىقشىنى ولتىرمەك تۇگىل، اۋلاۋعا تيىم سالىنعان اڭعا وق اتقانداردى ءولىم جازاسىنا كەسەدى. ءتىپتى ورمانداعى تالدىڭ ءبىر بۇتاعىن كەسىپ، تابيعاتقا زالال كەلتىرگەندەر ون جىلدى ارقالاپ اباقتىعا كەتە بارادى.

ارينە، قىلمىس جاساپ، بۇكىل ءومىرىڭدى تۇرمەدە وتكىزۋ وڭاي ەمەس. ونداي جاعدايدى ەشكىمنىڭ باسىنا بەرمەسىن. بىراق، پسيحولوگتار ادام ءوزى جاساعان قىلمىسىنىڭ جازاسىن وتەمەسە كەلەشەگىنە كەسىرى تيەتىنىن ايتادى. ناقاقتان ادام قانىن توگۋدى شاريعات تا قۇپ كورمەيدى. و دۇنيەدە ارقالايتىن كۇناسىنەن بولەك، شاريعات ۇكىمى ادام ولتىرگەندەردى بۇل دۇنيەدە دە كەشىرمەيدى.

قۋات ءاديستىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىنان

Abai.kz