عابباس قابىشۇلى. "الداعى جىلدا الامىن!"
(سىقاق)
و، ءتۇبى جوق اسپان، دومالانعان جەر! ءبىر سىرىمدى ەكەۋىڭە قۇلاي سەنىپ، قۇپيالاماي-اق ايتىپ ەدىم، «ۇيقىم قانباي ءجۇر» دەپ، - ەنەسىن ۇرىپ جىبەردىڭدەر مە، - ەشتەڭە بولماي قالدى عوي؟!. «ماعان نوبايدىڭ كۇمىس مەدالى كەرەك!» دەدىم. ەكەۋىڭە دە، ماكەم مەن ساكەمە دە سەندىم. الايدا... ي-ي-ءا-ءا-ءا، قالايدا سەندەردەن قايىر نەعايبىل ەكەنىن سەزگەن سياقتانىپ ەدىم، سونىم كورەگەندىك بولعانىن قاراشى! وزىمە عانا سەنگەنىمدى ەسىمە ءتۇسىرىپ وتىرمىن. وزىمە سەنۋ ءوزىمنىڭ ىشكى شارۋام ەدى. سولاي بولعان سوڭ قازىنا قامبامنىڭ قالىڭدىعى جىرتاقارىس بولات ەسىگىنىڭ جارتىسىن اشىپ، التى قاپ التىندى ىدىر مەن قوقايعا، سىدىرقۇل مەن ولپۇلعا، مۇتايك مەن سۇتبايعا قۇشاقتاتىپ، التى «بوينگكە» وتىرعىزىپ، ۆاشينگتون مەن نيۋ-يورككە، لوندون مەن پاريجگە، شوتسيا مەن تەل-اۆيۆكە قۇستاي ۇشىردىم. بارىنە تاستەمىردەي ەتىپ ءبىر-اق تاپسىرما بەردىم، ول - سول جاقتاردا مىسىقتابانداپ جۇرگەن مەشوكوۆيچتەرىمە قوسىلا كۇندىز-ءتۇنى جان الىپ، جان بەرىپ، «نوبايدىڭ» بەتىن بەرى، ماعان قاراتىپ، مەدالىن الىپ كەلۋ! «التىن كورسە، پەرىشتە جولدان تايادى» دەگەن... نو مىناداي ءبىر ماتەل بار (ويلاپ شىعارعان - نايقال ناۋباي، ياعني مەن!): «زامانىنا قاراي ماتەلى، ۆەلەسەپەتىنە قاراي پەدالى» دەگەن. سولاي بولىپ شىقتى.
(سىقاق)
و، ءتۇبى جوق اسپان، دومالانعان جەر! ءبىر سىرىمدى ەكەۋىڭە قۇلاي سەنىپ، قۇپيالاماي-اق ايتىپ ەدىم، «ۇيقىم قانباي ءجۇر» دەپ، - ەنەسىن ۇرىپ جىبەردىڭدەر مە، - ەشتەڭە بولماي قالدى عوي؟!. «ماعان نوبايدىڭ كۇمىس مەدالى كەرەك!» دەدىم. ەكەۋىڭە دە، ماكەم مەن ساكەمە دە سەندىم. الايدا... ي-ي-ءا-ءا-ءا، قالايدا سەندەردەن قايىر نەعايبىل ەكەنىن سەزگەن سياقتانىپ ەدىم، سونىم كورەگەندىك بولعانىن قاراشى! وزىمە عانا سەنگەنىمدى ەسىمە ءتۇسىرىپ وتىرمىن. وزىمە سەنۋ ءوزىمنىڭ ىشكى شارۋام ەدى. سولاي بولعان سوڭ قازىنا قامبامنىڭ قالىڭدىعى جىرتاقارىس بولات ەسىگىنىڭ جارتىسىن اشىپ، التى قاپ التىندى ىدىر مەن قوقايعا، سىدىرقۇل مەن ولپۇلعا، مۇتايك مەن سۇتبايعا قۇشاقتاتىپ، التى «بوينگكە» وتىرعىزىپ، ۆاشينگتون مەن نيۋ-يورككە، لوندون مەن پاريجگە، شوتسيا مەن تەل-اۆيۆكە قۇستاي ۇشىردىم. بارىنە تاستەمىردەي ەتىپ ءبىر-اق تاپسىرما بەردىم، ول - سول جاقتاردا مىسىقتابانداپ جۇرگەن مەشوكوۆيچتەرىمە قوسىلا كۇندىز-ءتۇنى جان الىپ، جان بەرىپ، «نوبايدىڭ» بەتىن بەرى، ماعان قاراتىپ، مەدالىن الىپ كەلۋ! «التىن كورسە، پەرىشتە جولدان تايادى» دەگەن... نو مىناداي ءبىر ماتەل بار (ويلاپ شىعارعان - نايقال ناۋباي، ياعني مەن!): «زامانىنا قاراي ماتەلى، ۆەلەسەپەتىنە قاراي پەدالى» دەگەن. سولاي بولىپ شىقتى.
مەنىڭ ارناۋلى وكىلدەرىم، كانەشنو، ادەيىلەپ بارعان سوڭ ايانعان جوق. «نوبايعا» اپارار جولدى، مەدالىن اپەرەر قولدى ىزدەپ، ۇيقى مەن كۇلكىنى قايتار جولدارىنا قالدىرىپ، يتتەي ارسالاڭداپ الاسۇردى. ىعىنان «نوبايدىڭ» ءيسى شىعاتىنداردىڭ قالتالارىن كىرپىك قاقپاي اڭدىپ، قايتكەندە تولتىرۋدى (نەمەنەمەن ەكەنىن وزدەرىڭىز نوبايلاپ وتىرسىزدار) ومالماي ويلاپ، ءساتى تۇسە قالعاندا قولدارىنان ءسۇيىپ، مەن ءۇشىن جانىپ-كۇيىپ ءجۇردى. ول جاقتاعىلاردىڭ قالتالارى ءبىزدىڭ قالتامىزبەن سالىستىرۋعا تاتىمايدى ەكەن: ءارى اۋزى تار، ءارى ءتۇبى تاياز. ماسەلەن، ءسۇتباي جىڭىشكە قولىن جىميىپ سۇقسا دا، تولتىرىپ جارىماپتى، تايازعا نە نە سيىپ، نە تۇرۋشى ەدى؟! ال قوقايدىڭ قولى باسىنان ۇلكەن ەكەن، ونىسىن مەن قايدان بىلەيىن، نوبايشىلاردىڭ قالتالارىنا قوقايدىڭ سۇقساۋساعى سيسا، باسبارماعى باتپاي، باسبارماعى باتسا، سۇقساۋساعى سيماي سورلاپتى. جالعىز ساۋساق پەن جالعىز بارماق جەكە-جەكە ءجۇرىپ نە تىندىرا الۋشى ەدى؟!.
ارادا التى اپتا وتكەن كۇنى ءسۇتباي شوتسيادان تەلەفون سوعىپ: «اكە، كوكە، ناحا... بولماي قالدى... سيلىقتى سالماقتايتىندار نە ەسىكتەرىنەن، نە تەرەزەلەرىنەن سىعالاتپاي قويدى، قايتەيىك... كەشىرىڭىز، ناحا، كەشىرە كورىڭىز! التاۋىمىز دا، مىنە، ەگىلىپ، بۇگىلىپ وتىرمىز، اينالايىن كوكە، ساداعاڭ بولايىق! - دەپ ەڭىرەدى.
نە ىستەۋ كەرەك؟ بۇل ءتىلىنىڭ قىزىعىن كورگەن تالاي-تالاي شەشەن مەن كوسەمنىڭ اۋزىنان شىققان سۇراق. مەنىڭ دە اۋزىمنان شىقتى. دا، ماعان ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟!. مۇندا قالعان نوكەرلەرىمدى ءتۇپ-تۇگەل جيناپ الدىم دا، وسى ومىرلىك سۇراعىما دەرەۋ جاۋاپ بەرۋلەرىن تالاپ ەتتىم.
-ءاي، قازاقپايلار! سەندەرگە نايقال ناۋباي كەرەك پە، جوق پا؟ - دەگەن سۇراعىمدى دا سۋىرىپ الىپ، قوسىپ كەپ جىبەرىپ ەدىم (اشۋلانعان ادامنىڭ ايتپايتىن ءسوزى دە، قويمايتىن سۇراعى دا بولمايدى), ءبارى قول قۋسىرىپ، دىزەرلەپ وتىرا كەتىپ:
-كەرەكسىز، ناحا، كەرەكسىز!
-ناحا، ءسىزسىز كۇنىمىز قاراڭ!
-قۇرمەتتى ناحا، ءسىزدى بىزگە قۇداي بەرگەن!
-ناحا، ءسىز - ءبىزدىڭ پايعامبارىمىزسىز!
-ءبىزدىڭ اۋليەمىز - ءوزىڭىزسىز، ناحا!
-سىزدەي كەمەڭگەرى بار ءبىز باقىتتىمىز!
-ناحا، ءسىزدىڭ جولىڭىزعا مەنىڭ جانىم قۇربان!.. - دەپ جامىراي جىلارمان بولعاندا قۇلاعىما شۋ تولىپ، باسىما بۋ تولىپ، الگى... باسجازعىم كەلگەندەي بولىپ، جىنىم جۇدىرىعىما جينالا قالىپ، ەمەن ۇستەلىمدى ەكى رەت پەرىپ-پەرىپ جىبەرىپ:
-ماڭىراماڭدار! مەنى سەندەرگە قۇداي بەرگەنىن دە، سەندەردىڭ مەنسىز جان ساقتاي المايتىندارىڭدى دا، ال ءوزىمنىڭ كەمەڭگەر، اۋليە، پايعامبار ەكەنىمدى دە بىلەمىن! بىراق مۇنى اناۋ نوبايدىڭ مەدالىن بەرگىش الباستىلار بىلمەدى. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟! كانە، تىلىمەن كوكتەگى بۇلتتى يىرگىش قازاقتار، مەنىڭ وسى سۇراعىما جاۋاپ ىزدەڭدەر! كانە، ادامشا دۇرىس وتىرىڭدار دا، ويلانىڭدار، بەس ءمينوت بەرەم! - دەدىم. دەمەگەندە شە؟! ىنجىق بولىپ تۋماعان سوڭ، ىنجىق بوپ ولەيىن بە؟
مەنى باياعىدان بىلەتىن بايعۇستارىم بۇل جولى دا ءبىلدى. مەن وزدەرىنە بەس ءمينوت ۋاقىت ەمەس، اتۋ جازاسىن بەرەتىندەي ءبارى الاقتاپ، قيبىجىقتاپ، ەكەۋ-ۇشەۋدەن ءوزارا ىمداسىپ، سىبىرلاسىپ، كۇبىرلەسىپ، ماعان جاپاقتاپ قاراپ قويىپ، ءتورت مينوتتەن سوڭ مىرىقباي ورنىنان سۇيرەتىلە تۇردى دا، كەڭىردەگىن قاسىپ، اۋىزىن اشتى:
-اتاڭىزداي قايراتتى، اناڭىزداي ايباتتى ناحا، اينالايىن كوكە، ءبىز اقىلداستىق، ءوزىڭىز كورىپ وتىرسىز، ايانبادىق، ءسويتىپ... سىزگە مىناداي ۇسىنىس جاساۋدى كەلىستىك: نوبايدىڭ مەدالىنە سىزدەن لايىقتى ەشكىم جوق ەدى، بىراق، امال نە، بۇيىرماعان... بىلاي كەتەدى، ەندى الداعى جىلعىسىن الۋىمىز كەرەك، ول ءۇشىن ىسكە كىرىسۋىمىز كەرەك. ناسيحات جۇمىسىن وتە كەڭ جۇرگىزۋىمىز كەرەك. جانى باسقا بولسا دا قانى ءبىر اعايىندارىمىزدى، ءتىپتى الىس-بەرىسىمىز بار الىس-جاقىنداعى تانىس-ءبىلىستى تۇگەل قامتۋىمىز كەرەك...
-ءاي، مىرىقباي، سەن «ءايتۋ كەرەك، ءبۇيتۋ كەرەك» دەپ، نەمەنە، ۇكىمەتتىڭ تۇككە تۇرمايتىن قىرىق-ەلۋ بەت قاۋلىسىن جاتقا وقىپ تۇرعاننان ساۋسىڭ با؟ - دەپ جەكىپ قالىپ ەدىم، مىرىقباي مىقىرايىپ قالدى. سولاي بولارىن ءبىلىپ، كۇتىپ وتىرعانداي دوكەن ەپتەپ قولىن دا كوتەرىپ، ءوزى دە كوتەرىلىپ، قيعاش كوزى جىپىلىقتاپ:
-ناح-اعا، ەگەر رۇحسات ەتسەڭىز، مەن... جاڭا... ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىزدى مەن ايتىپ كورەيىن، - دەپ ماعان ارەڭ قارادى.
-سويلە! - دەدىم. ول سويلەپ كەتتى:
-قۇرمەتى ناح-اعا، ءبىز كەلىستىك، بۇكەڭ، تۇكەڭ بار ءبارىمىز، بىلاي ىستەيىك دەدىك، پروپاگاندا ماسشتابىمىز ءوزىمىزدىڭ بۇگىنگى جۇمىسىمىزداي كەڭ بولسىن دەدىك. مىسالى، بۇكەڭ ماسكەۋدەگى پۋنكتىمىز ارقىلى... ءوزىڭىز «مەنىڭ قاقىرىقباسىم» دەيتىن گورودنيچەۆكە شىقسا، ونىمەن ءوزىڭىزدىڭ سويلەسكەنىڭىز نەلەۋ عوي، وعان كىشىرەيمەڭىز، بۇكەڭ ونىڭ ءتىلىن تابار، ياعني «قاقىرىقباستىڭ» كومانداسى ءسىزدىڭ كانديداتۋراڭىزدى قولداپ قۇجات جاساپ بەرسە، جاڭا مىقاڭ ايتقانداي، الداعى جىلعىسىن الۋعا، ناحا-اعا، ءسىز عانا لايىقسىز. تۇكەڭنىڭ دە ۇسىنىسى بار، - دەپ دوكەن تۇكتىحانعا قارادى. جيىن جاندانىپ، ۇسىنىستار ۇسىنىلا باستادى:
-ناحا، دوكەشتىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار... - دەي بەرگەن تۇكتىحانعا:
-ونىڭ ءسوزىن قايتەسىڭ، ءوز ءسوزىڭنىڭ توق ەتەرىن ايت! - دەدىم.
-ماقۇل، ناحا، ايتايىن. توق ەتەرى: قىرعىز اعايىندارىمىزدىڭ بىشكەك قالاسىندا مەنىڭ قۇدام تۇرادى، عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا، وتە بەدەلدى، مەن سول قۇدامنىڭ ۇجىمىنان ءسىزدىڭ كانديداتۋراڭىزدى قولداعان قۇجات الۋمەن اينالىسايىن.
-دۇرىس! مەندە دە ۇسىنىس بار. ماسەلەن، مەنىڭ چەشەن دوستارىم كوپ، ۆاحا دەگەن دوسىم ورتالىقتارىندا - گروزنىي قالاسىندا تۇرادى، وتە كرۋتوي بيزنەسمەن، بارىنە ءتىلىن الدىرىپ ءجۇر. ناحا، ۆوت مەنىڭ سول ۆاحا دوسىم مەن نە تىلەسەم، سونى ورىندايدى، قولىمدى قاقپايدى، - دەدى جۇقاعالي.
-ناحا، ءوزىڭىز بىلەسىز، مينسكى قالاسىندا مەنىڭ ناعاشى اعام تۇرادى، ءمينيستردىڭ ورىنباسارى، ول دا، ءسوز جوق، قولدايدى! - دەدى اپەلبەك.
-مەنىڭ جيەن ءىنىم تاشكەنت... جو-جوق، ناۋاي قالاسىندا رەكتور، ۇلكەن وقىمىستى، وتە پرينتسيپيالنىي، ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قاۋلىسىن شىعارىپ بەرەدى، بەز نيكاكيح! - دەدى مۇساقۇل.
-قۇرمەتتى نايقال ناۋباي مىرزا، مەنىڭ ۇسىنىسىم بىلاي: ءبىز بۇل جەردە ۇسىنىستى كوبەيتىپ، ءسىزدىڭ قىمبات ۋاقىتىڭىزدى المايىق، ءبىز نوباي سيلىعىنىڭ كۇمىس مەدالىنە الداعى جىلى ءسىزدى ۇسىنۋ جونىندە قازىر، وسى جەردە ورگكوميتەت قۇرايىق تا، سوزدەن ىسكە كوشەيىك. ول كوميتەتتى مەن باسقارا الامىن، كوميتەتتە بەس كىسى بولساق، جەتىپ جاتىر، - دەدى جالاۋباي. جۇرت:
-دۇرىس!
-بارەكەلدى!
-جاكەڭ بىلەدى عوي! - دەسىپ بىردەن ريزا بولدى.
-ناحا، مىرزالار! مەندە ءبىر تۇزەتۋ بار. جاكەڭ جاقسى سويلەدى، بىراق، مەنىڭشە، «نوباي سيلىعىنىڭ كۇمىس مەدالىنە الداعى جىلى ءسىزدى ۇسىنۋ جونىندە» دەپ ەمەس، «نوباي سيلىعىنىڭ كۇمىس مادەلىن الداعى جىلى سىزگە الىپ بەرۋ جونىندە» دەۋ كەرەك، كونكرەتنىي بولسىن، - دەدى پارىمبەت. جۇرت دۋ قولشاپالاقتادى. مەن دە.
«كونكرەتنىي بولعان دۇرىس!
ءبىز بىلتىر كونكرەتنىي بولماي، بيىل الا المادىم.
ءبىز بيىل كونكرەتنىي بولامىز دا، الداعى جىلدا الامىن!» - دەدى ناحال... كەشىرىڭىزدەر، نايقال ناۋباي، سول ءتۇنى توسەگىنە تۇنەۋگە بەت الاردا، ۇيقى شاقىراتىن دەميدرولدىڭ جارتى تۇيمەسىن جۇتقالى وتىرىپ.
«اباي-اقپارات»
