ەدۋارد مۋنكتىڭ "ايقاي" كارتيناسى

7

1 كوكەك

كوڭiلدەگi كۇدiك كۇن سايىن كۇشەيiپ كەلەدi. كۇشەيگەن سايىن، الدەبiر ىلاجسىزدىق، دارمەنسiزدiك بيلەيدi.

مەنiڭ "بەيتانىس قۇربىم" وتە زىميان ادام. مەنi سىرتتان قالت جiبەرمەي باقىلاپ ءجۇر. تiپتi مەن حات وقىپ جاتقاندا دا، بiر تەسiكتەن سىعالاپ قاراپ تۇرعانداي كورەمiن. ۇيتكەنi جازعاندارىنا قاراسام،  مەنiڭ جازبالارىمدى بىلاي قويعاندا، ويلاعان ويلارىما دەيiن وعان تانىس سەكiلدi.

مەن ونى ءوز بەتiممەن iزدەپ تابامىن دەگەن ويدان بiرتە-بiرتە قايتا باستادىم. وزiڭنەن قۋ ادامنان قۋلىق اسىرام دەۋ - اشەيiن دالباسا. قازiر دە ول وسى توڭiرەكتە ءجۇر. بولمەگە كەلiپ كەتiپ جۇرەتiن مەدبيكەمەن دە، پالاتانى جۋىپ-سۇرتەتiن  ايەلدەرمەن دە، تiپتi دارiگەردiڭ وزiمەن دە تىعىز بايلانىستا بولۋى عاجاپ ەمەس. ونىڭ بiلمەيتiنi جەر استىندا.

مەن ەندi ول تۋرالى كۇنi-ءتۇنi ويلايتىن بولدىم. وتكەن تۇندە ونى تۇسiمدە كوردiم. ۇستiندە مەنiڭ ۇستiمدەگiدەي سۇر حالاتى بار، اياق كيiمi دە تۋرا مەنiكiندەي، تەرiس قاراپ ءتۇرىپ:

- مiنەكي، اقىرى كەزدەستiك قوي،- دەيدi ماعان.

-ءيا، كەزدەستiك،- دەيمiن مەن كەكەسiن ۇنمەن.

ەدۋارد مۋنكتىڭ "ايقاي" كارتيناسى

7

1 كوكەك

كوڭiلدەگi كۇدiك كۇن سايىن كۇشەيiپ كەلەدi. كۇشەيگەن سايىن، الدەبiر ىلاجسىزدىق، دارمەنسiزدiك بيلەيدi.

مەنiڭ "بەيتانىس قۇربىم" وتە زىميان ادام. مەنi سىرتتان قالت جiبەرمەي باقىلاپ ءجۇر. تiپتi مەن حات وقىپ جاتقاندا دا، بiر تەسiكتەن سىعالاپ قاراپ تۇرعانداي كورەمiن. ۇيتكەنi جازعاندارىنا قاراسام،  مەنiڭ جازبالارىمدى بىلاي قويعاندا، ويلاعان ويلارىما دەيiن وعان تانىس سەكiلدi.

مەن ونى ءوز بەتiممەن iزدەپ تابامىن دەگەن ويدان بiرتە-بiرتە قايتا باستادىم. وزiڭنەن قۋ ادامنان قۋلىق اسىرام دەۋ - اشەيiن دالباسا. قازiر دە ول وسى توڭiرەكتە ءجۇر. بولمەگە كەلiپ كەتiپ جۇرەتiن مەدبيكەمەن دە، پالاتانى جۋىپ-سۇرتەتiن  ايەلدەرمەن دە، تiپتi دارiگەردiڭ وزiمەن دە تىعىز بايلانىستا بولۋى عاجاپ ەمەس. ونىڭ بiلمەيتiنi جەر استىندا.

مەن ەندi ول تۋرالى كۇنi-ءتۇنi ويلايتىن بولدىم. وتكەن تۇندە ونى تۇسiمدە كوردiم. ۇستiندە مەنiڭ ۇستiمدەگiدەي سۇر حالاتى بار، اياق كيiمi دە تۋرا مەنiكiندەي، تەرiس قاراپ ءتۇرىپ:

- مiنەكي، اقىرى كەزدەستiك قوي،- دەيدi ماعان.

-ءيا، كەزدەستiك،- دەيمiن مەن كەكەسiن ۇنمەن.

ءتۇرiن كورە المايمىن. بiراق ونى بۇرىننان بiلەتiن ادام بولىپ كورiنگiم كەلەدi. سوندىقتان اينالىپ الدىنا بارعاننان گورi, ونىڭ ماعان بۇرىلىپ قاراعانىن قالاپ، سابىر ساقتاپ ءۇنسiز تۇرمىن. نەعۇرلىم كوبiرەك ۇندەمەسەم، ول شىداماي بۇرىلىپ قارايتىن سەكiلدi. بiراق ونىڭ بۇرىلىپ قارايتىن ءتۇرi جوق، قاتىپ قالعان تاس مۇسiندەي قىبىر ەتپەيدi.

اقىرى شىداي الماي:

-ەندiگi جاسىرىنباقتىڭ رەتi كەلمەس،- دەپ يىعىنان تارتپاق بولىپ، قولىمدى سوزسام، قولىم قيمىلدامايدى. بiرەۋ تاس قىلىپ بايلاپ قويعانداي. بار كۇشiممەن قولىمدى قوزعاماق بولامىن. قانشا تالپىنسام دا، دارمەنiم جەتپەيدi. قاتتى زورلانىپ، ىڭىرانعان كۇيiمدە ويانىپ كەتتiم. باستىرىلىعىپ جاتىر ەكەنمiن. جان تەرiم شىقتى.

كوزiمدi جۇمىپ، كورگەن ءتۇسiمدi قايتا ەلەستەتiپ، "بەيتانىس قۇربىمنىڭ" بiر بەلگiسiن اڭعارىپ قالعىم كەلەتiن سەكiلدi. بiراق ەش بەلگiسiن ۇستاي المايمىن. تiپتi ۇستاعاندا دا نە پايدا؟ تۇسiمدە كوردiم ەكەم دەپ، بiرەۋگە قالاي جارماساسىڭ؟

8

2 كوكەك

الدەبiر اڭنىڭ iزiنە تۇسەم دەپ اداسىپ، قۇلا تۇزدەن بiر-اق شىققان ادامدايمىن. نە iستەۋ كەرەك ەكەنiنە ميىم جەتپەي، تۇندەر بويى كiرپiك iلمەي شىعامىن. تاڭەرتەڭ تۇرعاندا باسىم مەڭ-زەڭ بولىپ، ءالiم قۇرىپ، بويىمنان بەيمارال كونگiشتiك، جەڭiلiسكە دەگەن قۇشتارلىق باس كوتەرگەندەي بولادى.

جوق، مەن جۇيكە كۇرەسiنە شىدامايدى ەكەنمiن. اقىرى وعان حات جازۋعا ءماجبۇر بولدىم.

"بەيتانىس قۇربىم،- دەپ باستادىم مەن دە حاتىمدى.- بiردەن جاۋاپ قايتارماعانىما كەشiرiم سۇرايمىن. ۇيتكەنi سiز قوزعاعان كەيبiر ماسەلەلەردiڭ ماعان انىقتىعى سونشا، وعان بولا قىزىل كەڭiردەك بولىپ تالاسۋدىڭ قاجەتi جوق دەپ ويلادىم. بiراق، بايقايمىن، ولاي ەمەس سەكiلدi. سiز شىن مانiندە باسقا باعىت، باسقا تۇسiنiكتەگi ادام بولىپ شىقتىڭىز. ارينە، جەر بەتiندەگi بارلىق ادام بiر-اق باعىتتا ويلاسا ەكەن دەۋ شىندىققا سىيمايتىن دا شىعار. بiراق سولاي ەكەن دەپ، سەنiمiڭە، سەزiمiڭە جاسالعان قياناتقا قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرۋ مۇمكiن ەمەس.

ءومiر - كۇرەس. ادامدار الدىمەن قارا كۇشپەن كۇرەسەتiن بولدى. ودان كەيiن نەشە ءتۇرلi قارۋ-جاراق ويلاپ تاۋىپ، سوعىس اشىپ، حالىقتاردى جاپپاي قىرعىنعا ۇشىراتتى. ەندi, قاتەرi ودان كەم ەمەس اقىل- پاراسات مايدانى شىقتى. ەگەر بۇل مايداندا iزگiلiك جەڭiسكە جەتپەسە، ادامزاتتىڭ رۋحاني كۇيرەۋ ءداۋiرi باستالادى. ودان قۇتقاراتىن كۇش جوق.

سiز سول ەكەۋ-ارا شاعىن مايداندى (ازiرگە) باستادىڭىز. امالسىز قابىلدادىم... ەندi ماسەلەنiڭ وزiنە كوشەيiك.

سiز ماعان iزگiلiككە قالاي سەنسەڭiز، زۇلىمدىققا دا سولاي سەنiڭiز دەپسiز. قۇربىم-اۋ، ولاردىڭ ومiردە بار ەكەنiن مويىنداۋ سەنiم ەمەس قوي. سەنiم دەگەن سول ەكەۋiنiڭ بiرەۋiنiڭ ادام ءۇشiن قىمبات ەكەنiن، ارتىق ەكەنiن مويىنداۋ. دوستوەۆسكي: "سەنiم جوق جەردە - iزگiلiك تە جوق",- دەيدi. سوندا بۇل قانداي سەنiم؟ Iزگiلiكتiڭ بولمىستا بار ەكەنiنە عانا سەنۋ مە؟ جوق، بۇل - iزگiلiكتiڭ جەڭiسiنە دەگەن سەنiم. Iزگiلiككە سەنiم ارتپاعان ادام ەشقاشان دا جاقسىلىق جاساي المايدى.

سiز تاعى دا ەشتەڭەگە "جاقسى", "جامان" دەپ ايدار تاعۋعا بولمايدى دەپسiز.   ادام بالاسىنىڭ حايۋاندار الەمiنەن جوعارى تۇرۋى الگi "جاقسى" مەن "جاماندى" ايىرا الاتىن پاراساتىنىڭ ارقاسىندا عانا ەمەس پە. ەگەر بiز وسى ەكi ۇعىمعا لايىقتى ايدار تاعا الماساق، ادامگەرشiلiك دەپ اتالاتىن ۇلى شاريعات تا تۋماعان بولار ەدi.

ادامگەرشiلiك - ادامي قارىم-قاتىناستىڭ قاعيداسى. ونسىز ادام ءومiر سۇرە المايدى. (راس، ادامگەرشiلiك پەن اردىڭ زاڭىن جيi-جيi بۇزاتىندار جەتكiلiكتi-اق شىعار، بiراق وعان قاراپ، ادامزاتتىڭ بۇكiل بولمىسىن جوققا شىعارۋ مۇمكiن ەمەس.)

سiزدiڭ ءولiم جايلى فيلوسوفياڭىزدى ۇلكەن جاڭالىق دەپ ايتا الماس ەدiم. بiرiنشiدەن، ءولiمنiڭ ءبارi بiردەي ەمەس. ەگەر ادام ءتاڭiرi سىيلاعان تiرشiلiگiن ءوز قادارىنشا وتكەرiپ،  كەيiنگi ۇرپاققا ورىن بەرۋ راسiمiندە كەلگەن  بورىشتى ءولiم بولسا، ادامزات ونداي "قياناتقا" شۇكiرشiلiك ەتۋدi باياعىدا ۇيرەنگەن. بiراق ادiلەتسiز ءولiم دەگەن بار عوي. بiرەۋدiڭ جەتكiزبەي جەلكەسiن قيعان، بiرەۋدi جالعىزىنان ايىرعان، جاۋىزعا جەڭiس اپەرگەن، قانiشەر قاراقشىنىڭ, قارانيەت كۇنشiلدiڭ قولىمەن جاسالعان، تيرانداردىڭ ۇكiمiمەن جازىقسىز جانداردى جاپپاي قىرعىنعا ۇشىراتقان ولiمگە مەن سiز سەكiلدi بiرىڭعاي فيلوسوفيالىق تۇرعىدان قاراي المايمىن. بۇلار جەر بەتiندەگi تiرشiلiكتi ءماڭگiلiككە اينالدىرۋ ءۇشiن ەمەس، جەر بەتiندەگi iزگiلiككە قارسى باعىتتالعان ءولiم. سوندىقتان، مۇمكiندiگiنشە، مۇنداي ءولiمدi بولدىرماۋ ءۇشiن كۇرەسۋ كەرەك.

وتiرiك تۋرالى دا قۇلاققا توسىن ەستiلەتiن پiكiرلەر ايتىپسىز. راس، وتiرiكپەن كۇن كورگەن زامان كوپ بولدى. قازiر دە    سونىمەن كۇن كورiپ جۇرگەندەر از ەمەس شىعار. بiراق ول وتiرiكتiڭ ءوز باسىنىڭ جاقسىلىعىنان ەمەس، وتiرiككە نەگiزدەلگەن قوعامنىڭ كiناسىنان عوي. ەگەر ونىڭ ورىنىندا شىندىققا نەگiزدەلگەن ءادiل قوعام بولسا، وتiرiك سول ساتتە-اق اشكەرە بولىپ، سiز ايتقانداي، بiزگە كەكiرەيiپ، جوعارىدان قاراپ سويلەي الماس ەدi.

حاتىڭىزدىڭ سوڭىندا كۇيەۋiن وزiنە ادال دەپ قاتەلەسiپ، اسىلىپ ولگەن ايەلدiڭ تاريحىن مىسالعا كەلتiرiپسiز. مۇنىڭ ءبارi, اينالىپ كەلگەندە، اشەيiن قۇيتۇرقى پiكiر تالاسىنىڭ ايلا-ءتاسiلi عانا. زەردەنiڭ ويىنى. ءدال وسىنداي ايەلi كوزiنە ءشوپ سالعاننان، كەرiسiنشە، كۇيەۋi اسىلىپ ولگەن تالاي مىسالدى كەلتiرۋگە بولار ەدi. سوندىقتان وعان قاراپ، دۇنيەنi قۇرتىپ جۇرگەن دۇنيەدە جوق تازالىق دەپ قورتىندى جاساۋىڭىز ەشقانداي قيسىنعا كەلمەيتiن نارسە.

جالپى، iزگiلiكپەن پەن زۇلىمدىقتىڭ تابيعاتتاعى اراسالماعى بiردەي، تەك سول تەپە-تەڭدiكتi ساقتاي بiلۋ قاجەت دەگەن پiكiر، مەنiڭشە، جاڭساق پiكiر. Iزگiلiكتiڭ كولەمi زۇلىمدىقپەن ەشقاشاندا تەڭ بولعان ەمەس. سەبەبi iزگiلiكتiڭ جولى جiڭiشكە. "قيانات جاساۋدىڭ مىڭ ءتۇرi بار، ال قيانات جاساماۋدىڭ ءتۇرi بiرەۋ-اق، ول - تەك قيانات جاساماۋ" دەگەن بiرەۋدiڭ ءسوزi بار. سوندىقتان قولىڭنان كەلسە، جاسايتىنىڭدى iزگiلiككە جاسا. ال زۇلىمدىق سەنiڭ الپەشتەۋiڭدi قاجەت تە قىلمايدى.

مۇنىڭ ءبارiن مەن ايتىسقا ارالاسىپ قالعان سوڭ, امالسىزدان ايتىپ وتىرمىن، ايتپەسە، سiزدiڭ كوزiڭiزدi شىندىققا جەتiزەم دەگەن وي مەندە جوق. سiزدiڭ دۇنيەتانىمىڭىزدا  مەنiڭ جانىمدى، سەزiمدەرiمدi قورلايتىن نارسەلەر كوپ.  سiزبەن ارالاسپاق تۇگiلi,  وي ءبولiسۋدiڭ ءوزi ماعان تىم اۋىر تيiپ وتىر. سوندىقتان ءوزiڭiزبەن پiكiرلەس، باعىتتاس ادام تاپقانىڭىز ءجون بولار ەدi.

بەيتانىس."

9

3 كوكەك

بەيتانىس قۇربىم وزiمە ءدال وسىلاي بالە بولىپ جابىسار دەپ ويلاماعان ەدiم. تۋرا بiر عاشىعىم سەكiلدi - كۇندiز-ءتۇنi ويىمنان كەتپەيدi. ونىڭ ءوزiمدi توڭiرەكتەپ جۇرگەنiن قاتار تۇرعان ادامنىڭ دەمiن سەزگەندەي، جۇرەك ءلۇپiلiن ەستiگەندەي بiر تۇيسiكپەن اڭعاراتىن ءتارiزدiمiن.

اۋلادا جۇرگەندەردiڭ قايسiبiرi كۇدiكتi كورiنiپ، تاعى دا سولاردى اڭدۋمەن بۇكiل ۋاقىتىم زايا كەتتi. كۇن سايىن ۇيقىم قانباي، تاڭەرتەڭ قالجىراپ ارەڭ ويانامىن.

تۇندە الدەبiر دىبىستان ويانىپ كەتتiم. تىڭ تىڭداپ بiراز جاتقان سوڭ، قاراڭعى كوريدورعا شىقتىم. كوشە جاقتان بiرەۋلەردiڭ جۇرگەن دىبىسىن ەستiپ، تەرەزەدەن قارادىم. ەشكiم كورiنبەيدi. بiر عاجابى، مەن تەرەزە الدىنان كەتكەندە اياق دىبىسى قايتا ەستiلەدi. اندا-ساندا ماشينا گۇرiلiنەن اياق تىقىلىن جوعالتىپ الىپ، بiرازدان كەيiن قايتا ەستiپ، كەيدە سول دىبىستى ەستiپ تۇرعانىمدى، الدە ەستiمەي تۇرعانىمدى ءوزiم ايىرا الماي، بەيمالiم كۇيدە جۇرەگiم اتقاقتاپ ۇزاق تۇرامىن. سىرتقا شىعىپ قاراماق بولىپ ەدiم - بولiمشەنiڭ ەسiگi جابىق ەكەن.

قايتىپ كەلiپ، توسەگiمە جاتتىم. بiراق، تاڭ اتقانشا كوز iلمەدiم. كوزiم iلiنە بەرگەندە جاقىنداپ كەلە جاتقان اياق دىبىسىن ەستiپ، ويانىپ كەتەمiن.

10

7 كوكەك

تاڭەرتەڭ الەنەگە ەلەگiزiپ، ۇلكەن بiر شارۋادان كەش قالعانداي، نەمەسە پويىزدان يا ۇشاقتان قالىپ قويعان جولاۋشىداي ابىرجىعان كۇيدە وياندىم.

باسىمدى كوتەرگەندە بiرiنشi كورگەنiم - تۋمبوچكا ۇستiندە جاتقان حات بولدى. جۇرەگiم زىرق ەتە قالدى. ۇرەي وتى تامىر-تامىرىمدى قۋالاپ، لەزدە جان دۇنيەمدi شارپىدى. اپىل-عۇپىل بۇكتەۋلi جاتقان قاعازدى اشتىم - سونىڭ ءوزi. حاتتى وقي باستاعاندا ۇرەيدiڭ سىرتىندا "نە جازدى ەكەن" دەگەن الدەبiر قىزىعۋشىلىق سەزiمiنەن دە قۇرالاقان ەمەس ەكەنiمدi بايقاپ تۇرمىن.

"بەيتانىس قۇربىم! جاۋاپ جازعانىڭىزعا راحمەت. ءبارi دە مەن كۇتكەندەي بولدى. سiز قالىپتاسقان تۇراقتى كوزقاراستىڭ ادامى ەكەنسiز.

بولمىس ۇشى-قيىرى جوق بازار سەكiلدi. اركiم سول بازاردان وزiنە كەرەگiن عانا الادى. قالىپتاسقان كوزقاراس بويىنشا، كەرەك ەمەس زاتتىڭ كەرەگi جوق. بiراق سiز كەرەك ەمەس زاتتى دا بiر الىپ كورiڭiزشi. بارلىق قىزىق سودان باستالادى. بۇل - قالىپتاسقان داعدىنى بۇزۋ، جاڭالىققا قۇشتارلىق. تiرشiلiك جاڭاشىل تانىمنىڭ ارقاسىندا عانا داميتىنىنا داۋىڭىز جوق شىعار.

ارعى-بەرگi تاريحقا كوز جiبەرگەن كiسi ادامزاتتى باقىتتى بولدى دەپ ايتا الماس. جەر بەتiندەگi قىرعىن سوعىستار، اشتىق، اپات، iندەت، ادام بالاسىنىڭ بويىنان ارىلماعان قيانات، قايىرشىلىق، ول از بولسا، بۇگiنگi تابيعات دەرتi: بۇزىلعان اۋا، ۋلانعان سۋ مەن توپىراق - سونىڭ دالەلi.

مۇنىڭ ءبارiن بىلاي قويعاندا، جەكە ادامنىڭ تاعدىرىن - تiپتi مىنا ەكەۋمiزدiڭ تاعدىرىمىزدى - الايىقشى. باقىتتىمىز با؟ ءوز باسىم باقىتتىمىن دەپ ايتا المايمىن. ومiردەگi وسىنشا قيانات پەن ادiلەتسiزدiكتi كورە تۇرىپ، جانە ودان قۇتىلا الماسىڭدى بiلە تۇرىپ، قايتىپ باقىتتى بولاسىڭ? سان عاسىر بويىنا iزگiلiك پەن ادالدىققا ءۇمiتiڭدi ارتساڭ دا، سول ءۇمiت ءومiر شىندىعىمەن بەتپە-بەت كەلگەندە بالانىڭ ويىنشىعىنداي بىت-شىت بولاتىنىن تاريح قانشا رەت دالەلدەسە دە، ەشتەڭە ۇقپايتىن ناقۇرىستاي العان بەتiمiزدەن قايتپايمىز. سوقىر ۇستاعانىنان جازبايدى دەيدi. بالكiم، بۇل - رۋحاني سوقىرلىق بولار.

بارiنە سەنۋمەن كەلەمiز. وتقا دا سەندiك، سۋعا دا سەندiك، تابىنباعان زاتىمىز قالمادى. قۇدايعا دا، پايعامبارعا دا سەندiك. كوسەمگە دە، شەشەنگە دە سەندiك. بiراق ادامزاتتىڭ قاسiرەتi سودان جەڭiلدەدi مە؟ ادامزات قانشا عاسىر ءومiر سۇرسە، سونشا عاسىر الدانىپ كەلەدi. "Iزگiلiكتiڭ جەڭiسiنە سەنiڭدەر",- دەيدi اقىن-جازۋشىلار. ول جەڭiس قاشان بولادى؟ Iزگiلiك قاي عاسىردا جەڭiسكە جەتپەك؟ انىق دالەل بار ما؟ جوق. تەك سولاي بولسا ەكەن دەگەن تiلەك قانا.

سوندا وسىنشا باقىتسىزدىقتىڭ سەبەبi نە دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. نەگiزگi سەبەبi - اقىل-وي كەڭiستiگiندە ادامزاتتىڭ وسى ۋاقىتقا دەيiن اداسىپ كەلگەنi; ونىڭ رۋحاني الەمiندەگi جاقسىلىق پەن جاماندىق نەمەسە iزگiلiك پەن قيانات دەپ اتالاتىن ۇلى عيباداتحانالاردىڭ قاتە سالىنۋى.

ولاي بولسا، ار-ۇيات، ادامگەرشiلiك، ادiلەت تۋرالى تۇسiنiكتەرiمiزدi قايتا جاساۋىمىز كەرەك.

"جامان دەپ جۇرگەنiمiزدi جاقسى دەۋگە باتىلىمىز جەتكەن كۇنi بiزدiڭ ومiرiمiزدە ۇلى كەزەڭدەر باستالادى",-دەيدi ف.نيتسشە.

ەسكi ۇعىم، ەسكi قاعيدا، ەسكi داعدى بiزدiڭ اقىل-ويىمىزدى بۋىپ، شىندىق پەن اقيقاتتىڭ ءجۇزiن دۇرىس كورسەتپەيدi.

قانشاما تاريحي تۇلعالار كەزiندە ايكاپiر اتانىپ، وتقا ورتەلiپ، دارعا اسىلىپ، ەلدەن الاستالدى - كەيiن پايعامبارلار قاتارىنا قوسىلدى. ادەبيەت پەن ونەر سالاسىندا قانشاما كوركەم تۋىندىلار ەڭ وركەنيەتتi ەلدەردiڭ وزiندە قوعامدىق مورالعا ۇيلەسپەيتiن "ۇياتسىز" شىعارمالار دەپ تانىلىپ، ولارعا تيىم سالىنىپ، جاڭا زامان، جاڭا ۇرپاق كەلگەندە ەڭ وزىق تۋىندىلار قاتارىنان ورىن الدى. وسىنىڭ ءبارi ەسكi ۇعىمنىڭ سالدارى. ودان بوسانعان ساتتە-اق سانامىزعا نۇر بiتiپ، الدىمىزدان انىق تا، ايقىن باسقا ءومiر باستالادى.

ەندەشە بiزدiڭ سانامىزعا بوستاندىق كەرەك. اقىل-ويدىڭ ازاتتىعى كەرەك. ونى توقتاتار ەشقانداي كەدەرگi بولۋعا تيiستi ەمەس. تەك رۋحاني شەكسiز بوستاندىق قانا ادامزاتتى باقىتتى ەتە الادى.

سالەممەن، بەيتانىس قۇربىڭىز."

 

جاقسىلىق تا، جاماندىق تا الدىمەن دۇنيەگە يدەيا كۇيiندە كەلەدi. سوسىن iسكە اسادى، سەنiمگە اينالادى. ال مىنا حاتتاعى يدەيالاردى رۋحاني الەمگە تاستالعان اتوم بومباسى دەپ قانا قاراۋعا بولادى. ونىڭ زاردابىن بولجاۋ مۇمكiن ەمەس...

بۇدان ءارi ويلاۋعا شامام جەتپەدi. جۇيكە تامىرىمنىڭ تارتىلعان سىمداي سiرەسiپ، ءۇزiلۋدiڭ از-اق الدىندا تۇرعانىن سەزiپ، سونى بوساتۋ ءۇشiن ايقايلاپ كوريدورعا شىقتىم:

- بۇل نە دەگەن سۇرقيالىق؟! نە قىلعان ادام ءوزi? نەگە مەنiڭ بولەمە سۇراۋسىز كiرەدi?

جۇگiرiپ مەدبيكە كەلدi. جۇمىسقا جاقىندا تۇرعان ايەل ەدi.

- سiز نە بiتiرiپ ءجۇرسiز؟- دەپ باجىلدايمىن وعان ءوزiمدi ءوزiم توقتاتا الماي. - بوتەن ادامدى نەگە كiرگiزەسiز مەنiڭ بولمەمە؟

مەدبيكە مەنi ارەڭ دەگەندە سابىرعا شاقىرىپ، نە بولعانىن سۇرادى. مەن وعان جوپپەلدەمەدە ەشتەڭە ءتۇسiندiرiپ بەرە المادىم. تەك حاتتى كورسەتiپ: "مiنەكي، مiنەكي، بۇدان ارتىق قانداي دالەل كەرەك؟"- دەگەندi قايتالاي بەرەمiن.

اقىرى مەدبيكە نە بولعانىنا ءتۇسiندi.

- مەن باردا سiزدiڭ بولمەڭiزگە ەشكiم دە كiرگەن جوق،- دەدi ماعان تاڭىرقاي قاراپ.

- قالايشا كiرگەن جوق؟ مiنە، مiنە،- دەيمiن تاعى دا حاتتى كورسەتiپ.

- جاقسى،- دەدi ول الدەن سوڭ بiر قۇپيانىڭ بار ەكەنiن سەزگەندەي بولىپ. - سiز قازiر جاتىپ دەمالىڭىز، سابىرعا كەلiڭiز. سوسىن كورەمiز.

مەدبيكە مەنi بولمەگە كiرگiزiپ، تىنىشتاندىراتىن ءدارi بەردi دە:

- بۇگiن دالاعا شىقپاي-اق قويىڭىز. ەگەر كەشكە قاراي مازاڭىز بولماسا، كەزەكشi دارiگەردەن جاتارعا ۋكول سۇراڭىز،- دەپ اقىل قوستى.

- سiز عافۋ ەتiڭiز،- دەدiم مەن بەيبiت ۇنمەن مەدبيكەنiڭ قولىنان ۇستاپ.- ىزا بولعان سوڭ، داۋسىم شىعىپ كەتتi. مەن ساندىراقتاپ وتىرعان جوقپىن. سەنەسiز بە؟ مەن بiر تىعىرىققا تiرەلگەندەي جاعدايدا ءجۇرمiن. وسىندا كەلگەلi بiر ادامنان حات الامىن. سوڭعىسى - مىناۋ. بiراق كiم ەكەنiن بiلمەيمiن. مازاق قىلعانداي كەيدە بولمەمە تاستاپ كەتەدi.- قولىمداعى حاتتى تاعى كورسەتتiم.- اڭدىعانىما بiراز بولدى. جۇيكەمە تيiپ جۇرگەن نارسە - وسى.

مەدبيكە شىن ويلانىپ:

- حاتتى قاشان كوردiڭiز؟- دەدi.

- وسى جاڭا عانا.

- جاڭا عانا؟- دەپ قايتالادى ول شوشىعانداي بiر ۇنمەن.- جارايدى،- دەدi سوسىن شىعۋعا بەت الىپ.- مەن جاقىندا كەلگەن اداممىن، كوبiن ءالi تاني قويمايمىن... بiراق، بايقاپ جۇرەيiن. ال سiز دەم الىپ جاتا تۇرىڭىز،- دەپ ەسiكتi سىرتىنان جاپتى.

مەن بايىز تاۋىپ جاتا المادىم. ساعات 11-دە اۋتوترەنينگكە باردىم. بiراق iشiمدەگi جايسىز ويلاردىڭ مازامدى العانى سونشا دارiگەر قىزدىڭ ادەمi ەرiنi مەن مارجانداي تiستەرi, جۇمساق ءۇنi, جان راحاتىنا شاقىرعان سيقىرلى سوزدەرi, قيال تەربەگەن مۋزىكا - ءبارi دە اسەر ەتپەدi.

اقىرى كەشكە حات جازۋعا وتىردىم.

"قۇرمەتتi بەيتانىس! سiز بەن بiزدiڭ تىعىلماق ويناپ، ايتىسقانىمىزعا بiراز بولدى. ولاي بولاتىن سەبەبi - ەكەۋمiز دە بiردi ايتىپ، بiرگە كەتەمiز. ارقايسىمىز وزiمiزدiكiن دالەلدەۋ ءۇشiن، بۇكiل جيعان- تەرگەنiمiزدi ورتاعا سالىپ، وزiمiزگە تيiمدi دالەلدەر مەن قيسىندارعا عانا جۇگiنەمiز. ەگەر ايتار ويىمىز بەن جۇگiنەر شىندىعىمىزدى ناقتى العىشارتتارعا نەگiزدەمەسەك، سiز ەكەۋمiز ءومiر بويى ايتىسىپ ءوتۋiمiز مۇمكiن.

سونىمەن، سiزدiڭ ايتۋىڭىزشا، ادامزاتتىڭ وسى كەزگە دەيiنگi ءجۇرiپ وتكەن رۋحاني جولى - جالعان، ۇيتكەنi ادام بالاسىنىڭ ءاۋ باستاعى بەتكە العان تەمiرقازىعى - ادامگەرشiلiك مۇراتى دۇرىس ەمەس. Iزگiلiك، قيانات، ماحاببات، ادالدىق، ارامدىق  دەگەن ۇعىمدار قاتە قالىپتاسقان. سوندىقتان ەڭ الدىمەن مۇراتتىڭ وزiنەن باس تارتۋ كەرەك. بالكiم، "باس تارتۋ" دەگەن ءسوز جوق تا شىعار، بiراق تۇپتەپ كەلگەندە ايتار ويدىڭ توق ەتەرi - وسى.

ال، مەنiڭشە، ادامدار وسى كەزگە دەيiن قالىپتاسقان ادامگەرشiلiك قاعيداتتارىن  ورىنداعاننان ەمەس، كەرiسiنشە، ورىنداماعاننان رۋحاني توقىراۋعا ۇشىراپ وتىر. رۋحاني عيباداتحانالاردى قاتە سالعاننان ەمەس، كەرiسiنشە، قاسيەتتi ورىنداردى قادiرلەمەگەننەن، قۇنداماعاننان، لاستاعاننان باقىتسىز بولىپ وتىر.

راس، دۇنيەگە كەلگەن جان يەسiنiڭ ءبارi دە بوستاندىققا ۇمتىلادى. بوستاندىق، سiزدiڭ ويىڭىزشا، قولبايلاۋدان بوسانۋ. شىنىندا دا بوستاندىق  "بوسانۋ"(قۇتىلۋ) دەگەن سوزدەن پايدا بولعان. بiراق، قولدى تەك جاماندىق قانا بايلاي ما ەكەن؟ پارىز، وبال،ساۋاپ، ار-ۇيات دەگەن ۇعىمدار بار ەمەس پە؟ سوندا ار-ۇياتتىڭ قولبايلاۋىنان بوسانعان كەزدi دە بوستاندىق دەيمiز بە؟ ولاي قاراساق، بۇكiل تەجەۋسiز iستiڭ ءبارi - يمانسىزدىق، قىلمىس، الداۋ-ارباۋ، جەزوكشەلiك - قىسقاسى، ويعا نە كەلسە، سونىڭ ءبارiن iستەۋ (ال ويعا نە كەلمەيدi) - بوستاندىق بولىپ شىقپاي ما؟  ويلارىنا نە كەلسە، سونى iستەگەن ريم تسەزارلارى - نەرون، كاليگۋلا جانە باسقالار شىن مانiندە، ناعىز بوستان جاندار بولار ەدi. ۇيتكەنi ولار بەلگiلi بiر قالىپتاسقان قاعيداعا باعىنعان جوق، ءبارiن بۇزدى; ءوز شەشەلەرiمەن اشىنا بولدى، مiنiپ جۇرگەن اتتارىن سەناتقا مۇشە قىلدى ت.س.س. بiراق، يتتiڭ يەسi بولسا، ءبورiنiڭ ءتاڭiرiسi بار. ولارعا تاريحتىڭ باعاسى دا، ۇكiمi دە بەرiلدi.

بالكiم، ادامزاتتى وسىناۋ جىن-ويناقتان ساقتاپ قالعان دiن بولار. سونىڭ ارقاسىندا ەسiرگەن iبiلiس اۋىزدىقتالماسا دا، جازعىرىلاتىن بولدى. ادام ساناسىنا بiر قۇدايدىڭ كەلۋi ەندi ونىڭ ەشقاشاندا حايۋان بولا المايتىنىن، سول سەبەپتi حايۋاني بوستاندىقپەن ءومiر سۇرۋگە حاقىسى جوق ەكەنiن بiلدiردi. سونىڭ ارقاسىندا ءوز قىزدارىنا وزدەرi ۇيلەنiپ جۇرگەن "بوستان" جاندار ويلارىنا كەلگەندi iستەي الماي، شاريعاتپەن شەكتەلiپ قالدى.

بiراق سiز ويلاعانداي، بوستاندىقتى وزگە ومiردەن ءبولiپ الىپ، وعان پۇتقا تابىنعانداي تابىناتىن بولساق، الگi جىن-ويناققا قايتىپ كەلۋiمiز ابدەن مۇمكiن.

ادام ادام بولعاننان باستاپ، ونىڭ جان دۇنيەسiنiڭ تۇكپiرiندەگi زىندانعا سالىنعان: قاتەرلi ءناپسi, حايۋاني تۇيسiكتەر، ۇياتسىزدىق پەن ىنساپسىزدىق، قاتىگەزدiك پەن قاراۋلىق، راقىمسىزدىق پەن توڭمويىندىق  سەنiڭ بiر ساتتiك شاراسىزدىعىڭدى پايدالانىپ، بiزدi بوسات، سىرتقا شىعامىز دەپ زiركiلدەيدi. ال سەن ونى بوستاندىق دەپ ويلايسىڭ. ونى بوساتۋ تۇرمەدەگi قاۋiپتi قىلمىسكەردi بوساتقانمەن بiردەي ەكەنiن تۇسiنگiڭ كەلمەيدi.

كوشەدە كەتiپ بارا جاتقان ادەمi كەلiنشەكتi كورسەڭ, پەندەلiك جەڭiلتەك سەزiمگە بەرiلiپ،  وعان قىزىعاسىڭ.   بiراق، ءسال سابىرعا جۇگiن. ول كەلiنشەك ءوزiڭ سەكiلدi بiرەۋدiڭ جارى، قارىنداسى... سەنiڭ ءسابيiڭ سەكiلدi بiر ءسابيدiڭ اناسى. مiنە، وسى جەردە سەن ۇلكەن قاتىگەزدiك پەن تاباندىلىق كورسەتiپ، ءوزiڭە "توقتا!"- دەي بiلۋگە تيiستiسiڭ. ۇيتكەنi بوستاندىق  بiرەۋگە زالالىڭ تيمەيتiن جەرگە دەيiن عانا بوستاندىق، ودان ءارi - قيانات. ەگەر توقتاي الماساڭ, حايۋاني سەزiمنiڭ قۇلىنا اينالاسىڭ.

"سەنiڭ پاتشالاردان ايىرماشىلىعىڭ نە؟"-دەگەن سۇراققا دانىشپەن سوكرات: "ولار ءوز بويلارىنداعى قۇمارلىقتىڭ قۇلدارى، ال مەن سول سەزiمدەردiڭ پاتشاسىمىن،"- دەپ جاۋاپ بەرگەن. سوكرات سول قۇل-پاتشالاردان ءجۇز ەسە بوستان.

ءومiردiڭ ءمانi مەن ماعىناسى قاراپايىم اقيقاتتان تۇرادى. بiزدiڭ سورىمىز - سول وپ-وڭاي اقيقاتتى تۇسiنۋگە جانە ونى ورىنداۋعا قۇلقىمىزدىڭ جوقتىعى. بiز ءوز ەركiمiزبەن ەڭ قيىن، ەڭ بۇرالاڭ جولدى تاڭداپ الىپ، ءوزiمiز قولدان جاساعان قيىندىقپەن جان اياماي كۇرەسiپ، ەشكiمگە كەرەگi جوق ەرلiكتەر جاسايمىز. ماسەلەن، تەمەكiنiڭ ادام اعزاسىنا تيگiزەر زيانىن جۇرتتىڭ ءبارi بiلەدi. وسى بiر جۇرتتىڭ ءبارi بiلەتiن اقيقاتقا مويىنسۇنىپ، ودان ءوزiڭدi ساقتاۋ ءۇشiن ۇلكەن قايراتكەرلiكتiڭ, جانپيدا ەرلiكتiڭ, تiپتi ەشتەڭەنiڭ دە كەرەگi جوق سەكiلدi, تەك تەمەكiنi تارتپاساڭ بولعانى. بiراق جەر بەتiندە قانشا ميلليون ادام وسىعان شامالارى جەتپەي، قاسiرەتكە دۋشار بولىپ ءجۇر. مىڭداعان ادام تەمەكiدەن وكپە راگiنە ت.ب. اۋرۋلارعا ۇشىرايدى. ولاردى ەمدەۋ ءۇشiن قىمبات دارiلەر جاسالىپ، مەملەكەت قازىنالارىنان قىرۋار قارجىلار بولiنەدi. الايدا قولدان جاسالعان وسى دەرتپەن كۇرەستە ادامزات بiرىڭعاي جەڭiلiسكە ۇشىراۋمەن كەلەدi. ستاتيستيكاعا جۇگiنسەك، جەر بەتiندەگi جەر سiلكiنۋ، ءورت، تاسقىن تاعى باسقا تابيعات، جول اپاتتارىنان، iندەتتەن، قىلمىستى ارەكەتتەردەن - بۇكiل كولدەنەڭ اجالدان مەرت بولعانداردىڭ 41,4%-i تەمەكi قۇرباندارى. ياعني جەر شارىنداعى بۇكiل قاسiرەتتiڭ تەڭ جارتىسىنا جۋىعى تەمەكi زاردابىنان بولىپ وتىر.

بiر قاراعاندا وپ-وڭاي كورiنگەن زاتتىڭ ميلليون ەسە قيىنداپ، وسىنداي الەمدiك پروبلەماعا اينالۋى كiپ-كiشكەنتاي بەيكۇنا جاندiكتiڭ اياق استىنان اجداھاعا اينالعانى سەكiلدi, شىنىندا دا، سۇمدىق ەمەس پە؟ ("ادامدار ەڭ كوپ ازاپتى قاراپايىم اقيقاتتى ەلەمەگەننەن شەگەدi"- دەيدi سiزدiڭ سۇيiكتi فيلوسوفىڭىز ف.نيتسشە). ال سiز وسى بالەدەن قۇتىلۋدىڭ جولى - تەمەكiنiڭ بويىنان بiر جاقسى قاسيەت تاۋىپ، تەمەكi شەگۋدi زاڭداستىرۋ دەپ ويلايسىز. بۇل ءوز بويىڭداعى كەسەلدi داعدىعا قول كوتەرiپ بەرiلۋ، ەشتەڭەگە قارسى تۇرا المايتىن، كۇرەسە المايتىن، تابانسىز، ءالسiز جانعا - قۇلعا اينالۋ دەگەن ءسوز.

بوستاندىق ادامنىڭ ءوزiنiڭ iشiندە، ساناسىندا. تۋمىسىندا قورقاق،جاعىمپاز جانعا قانشا حۇقىقتىق بوستاندىق بەرگەنمەن، ول بوستان بولا المايدى. شەكتەن تىس ءوزiمشiل، شەنقۇمار، ناپسiقۇمار، اشقاراق ادامدار ەشقاشان دا بوستان بولا المايدى. ۇيتكەنi ولار وزدەرiنiڭ الگi نيەتتەرi مەن پيعىلدارىنىڭ قۇلاقكەستi قۇلدارى.

"بوستاندىق دەگەن نە؟ - ار-ۇياتتى" تازالىعى",- دەگەن بiزدiڭ داۋiرiمiزدەن جەتi عاسىرداي بۇرىن جەر بەتiندەگi جەتi دانانىڭ بiرi - پەرياندر كورينفسكي.

عاجاپ ەمەس پە! ياعني شىن بوستاندىققا رۋحاني كەمەلدەنۋ ارقىلى عانا جەتۋگە بولادى. مiنەكي، مۇنداي بوستاندىقتىڭ الدىندا باس كيiمiڭدi الىپ، باسىڭ جەرگە جەتكەنشە يiلۋ كەرەك.

"Iزگiلiك قاي عاسىردا جەڭiسكە جەتەدi? انىق دالەل بار ما؟"- دەپسiز. Iزگiلiكتiڭ جەڭiسiن جەر بەتiنەن زۇلىمدىقتىڭ ءتۇپ-تامىرىمەن جويىلىپ كەتۋi دەپ تۇسiنسەك، تىم قارابايىرلىق بولار ەدi, ارينە. Iزگiلiكتiڭ جەڭiسi - iزگiلiك تۋرالى يدەيانىڭ ادامزات ساناسىنا بەرiك ورناۋى.

دەگەنمەن، بۇل ماسەلەنiڭ بiر-اق جاعى. جەڭiس پەن جەڭiلiستiڭ ارا-قاتىناسىن سiز بەن بiز ءالi انىقتاعان جوقپىز. قازiرگi ۇعىمدا جەڭiس بiزگە رينگتە قارسىلىسىن ۇرىپ جىققان بوكسەردiڭ نەمەسە ارزانقول كينوفيلمدەردە ءوز جاۋىن اتىپ قۇلاتقان بوەۆيكتiڭ ەنشiسiندەي عانا ەلەستەيدi. ياعني قازا تاپقاننىڭ ءبارi  - جەڭiلگەندەر. الايدا، ادام توزگiسiز قاتالدىقپەن جاۋ قولىنان قازا تاپقان يسا پايعامباردىڭ جەڭiلiسi اقىرى ادامزات ءۇشiن ناعىز  ۇلى جەڭiس بولىپ شىققان جوق پا؟! ومiردە وسىنداي جەڭiسكە بەرگiسiز جەڭiلiستەر بار. نەمەسە ۇياداعى بالاپانىن قورعاپ، جىلاننىڭ اۋزىنا ءوزi قۇلاپ ولگەن تورعايدىڭ ەرلiگiنەن ارتىق قانداي ەرلiك بولۋى مۇمكiن؟! بۇل دا جەڭiسكە بەرگiسiز جەڭiلiس ەمەس پە؟ تاڭ قالساق، وسىعان نەگە تاڭ قالمايمىز؟

جالپى ەرلiك دەگەننiڭ ءوزi نە نارسە؟ "كەسەلدi كiسiنiڭ ەر كەلەتۇعىنى نەسi?"- دەيدi اباي. قاراپ وتىرساڭىز، بiزدiڭ كوبiنە ەر دەيتiنiمiز كەسەلدi iسكە جۇرەك جۇتقاندار. قاننان قورىقپاۋ، كiسi ولتiرۋدەن، توناۋدان، قاناۋدان قورىقپاۋ. قىسقاسى، قاراقشىلار مەن جەندەتتەر ەر دەگەن اتقا ەڭ لايىق جاندار بولىپ شىعادى. ال رۋحاني ەرلiكتi قايتەمiز؟ ماسەلەن، ءوز  مiنiڭ مەن قاتەلiگiڭدi  مويىنداۋدان قورىقپاۋ، وزگەگە قاتالدىق   ەمەس ( ودان وڭاي نە بار), ءوزiڭە قاتالدىق كورسەتە بiلۋ، ءوزiڭدi جازالاي بiلۋ، قىسقاسى، ەڭ الدىمەن ءوزiڭدi ءوزiڭ جەڭە بiلۋ - مۇنىڭ ءبارi ەرلiككە جاتپاي ما؟ وزiنەن الەقايدا كۇشتi جاۋدىڭ اۋزىنا ءوز ەركiمەن تۇسۋگە جۇرەگiن داۋالاتا بiلگەن جاڭاعى  تورعايدىڭ ەرلiگiن ارىستاننىڭ قايتالاي الماۋى ابدەن مۇمكiن. بالكiم، وسى تۇرعىدان كەيبiر ۇعىمداردى قايتا قاراۋعا تۋرا كەلەتiن شىعار.

سiزدiڭ بۇكiل يدەياڭىز "iزگiلiك مۇراتتارى جەر بەتiندەگi ادامداردىڭ كەمەلدەنبەگەن ومiرiنە سايكەس كەلمەيدi" دەگەن تۇجىرىمعا نەگiزدەلگەن. راس، انىق ومiردە كەمەلiنە كەلگەن مۇلتiكسiز ەشتەڭە جوق. بار بولسا، ول ءارi قاراي دامىماس تا ەدi. جەر بەتiندەگi تiرشiلiكتiڭ ءماڭگiلiگiنiڭ ءوزi ءماڭگi دامۋعا نەگiزدەلگەن. سوندىقتان كەمەلiنە جەتكەن مۇلتiكسiز ەشتەڭە بولۋعا تيiستi ەمەس. بiراق سۋرەتشi ءيا ءمۇسiنشi ءوز تۋىندىسىن جاساعاندا مiندەتتi تۇردە جاڭاعى ومiردە جوق كەمەلدiككە ۇمىتىلادى. وعان ەشقاشاندا جەتە الماسىن ءوزi دە بiلەدi. الايدا سونىڭ ارقاسىندا تالاي تاماشا ونەر تۋىندىلارىنىڭ دۇنيەگە كەلەتiنi بەلگiلi.

ەمدەلمەيتiن اۋرۋلاردى ەمدەۋ ارقىلى، الىنبايتىن قامالدارعا جاسالعان شابۋىلدار ارقىلى، سول جولداعى جەڭiسكە بەرگiسiز جەڭiلiستەر ارقىلى ادامدار عاجايىپ رۋحاني بيiكتەرگە كوتەرiلەدi, ادامي مۇمكiندiكتiڭ كوكجيەگiن كەڭەيتەدi.

ەندەشە مۇراتتىڭ قارابايىر تiرشiلiككە سايكەس كەلمەۋi ونىڭ كەمشiلiگi ەمەس، كەرiسiنشە، ارتىقشىلىعى بولماق.

ءومiردi جاقسارتۋعا بولاتىن iزگi سەزiمدەر مەن iزگi شارتتاردى قۇداي ءبارiمiزدiڭ بويىمىزعا بەرگەن. ەندi سول شارتتار مەن ويعا العان نيەتتەردiڭ iسكە اسپاعانىن ءوزiمiزدiڭ تابانسىزدىعىمىز بەن جiگەرسiزدiگiمiزدەن كورۋدiڭ ورىنىنا، ار-ۇياتتىڭ قۇدiرەتiمەن جاسالعان قاسيەتتi ۇعىمداردى تارك ەتiپ، بۇكiل ادامزاتتىڭ پاراساتىن جوققا شىعارعىمىز كەلەدi.

ادامي ءومiردiڭ زاڭىن ادام جاسايدى. ول زاڭنىڭ iسكە اسۋى ءوزiمiزدiڭ قۇلقىمىزعا بايلانىستى. راس، تابيعاتتىڭ iرگە تاسىندا بiزدiڭ قاسيەتتi سەزiمدەرiمiزدi قورلايتىن قاتال زاڭدار كوپ. بiراق،تابيعاتتىڭ ول زاڭدارىمەن ءومiر سۇرەتiندەي، ونى وزiمiزگە تiرشiلiك شارتى ەتiپ الاتىنداي - بiز حايۋان ەمەسپiز عوي.

ايتالىق، ءتاڭiرi ءۇشiن، ماحاببات ءۇشiن، ۇلى ماقسات-مۇرات ءۇشiن ءوزiن ءوزi قۇرباندىققا شالۋ نەمەسە ءومiردiڭ راحات-قىزىعىنان ءوز ەركiمەن باس تارتۋ، قاسiرەتپەن تازارۋ تاعى سول سياقتى اۋليە قاسيەتتەر تابيعات زاڭىندا (دالiرەك ايتساق، حايۋانات زاڭىندا) بار ما؟ جوق. اۋليەلiككە ادامنان باسقا جان يەسi تۇسiنبەيدi. ولاي بولسا، حايۋاندار الەمiنiڭ زاڭدارىن تابيعات زاڭى دەپ جەلەۋ ەتiپ، ءوز كۇنامىزدى اقتاۋ ءۇشiن سانامىزدى سارساڭعا سالىپ، نە بiر قيسىندى قيىننان قيىستىرىپ، قۇداي بەرگەن قابiلەتiمiزدi بوسقا سارىققانشا، كiسiلiك پاراساتقا لايىقتى شارتتارمەن ءومiر سۇرگەنiمiز دۇرىس ەمەس پە؟ ال وعان شامامىز جەتپەسە - مەيلi جەتپەسiن، بiراق العان بەتiمiزدەن نەگە قايتامىز؟ العان بەتتەن قايتتىق ەكەن، وندا بويىمىزداعى پاراسات سەزiمدەرi جەلگە ۇشىپ، ونىڭ ورىنىنا حايۋاني سەزiمدەر باس كوتەرەدi. ءوزiمiزدiڭ حايۋان ەكەنiمiزدi سەزگەن ساتتە-اق بۇكiل ادامي مiندەتتەردi جەڭiلدەتiپ، كۇنا مەن قىلمىستارىمىزدى اقتاپ، ءوزiمiزدi ەمەس، ار مەن ۇياتتىڭ قاعيدالارىن "جوندەۋگە" كiرiسەمiز. بۇرىستىڭ ءبارiن دۇرىس قىلىپ زاڭداستىرۋ ارەكەتiن باستايمىز. ياعني كiسi ولتiرسەك تە، "بۇل تابيعاتتا بار نارسە، سولاي بولعان، بولىپ كەلەدi, بولا بەرمەك".

وسىدان كەيiن بوستاندىق. نە iستەيمiن دەسەڭ دە، ءوز ەركiڭ. كۇناعا بات، ارىڭدى سات، جارىڭدى سات، الدا-اربا - ۇيتكەنi ادام ماقساتتى تۇردە كۇناھار بولىپ جاراتىلعان. تابيعات زاڭى وسىنداي. قانداي راحات! بوستاندىققا شىققان باس كەسەردەي ويىڭا نە كەلسە، سونى iستەيسiڭ. (سiزدiڭ "قول سوزىم جەردە تۇرعان باقىت قۇسىڭىز " وسى بولار).

جوق، بەيتانىس زامانداس! ءومiر دەگەن ۇلى ويىننىڭ ەرەجەسi باياعىدا جاسالعان. ادەتتە ەرەجەنi تومەنگi دارەجەدەگi ويىنشىلاردىڭ جيi بۇزاتىنىن جانە ولار ءۇشiن ەرەجە قاشان دا اۋىر جۇك ەكەنiن ەسiڭiزگە سالعىم كەلەدi.

قوش بولىڭىز!

بەيتانىس.

ايتپاقشى! كەزiندە ايكاپiر اتانىپ، وتقا ورتەلگەن، دارعا اسىلعان، ەلدەن الاستالعان پايعامبارلار، تيىم سالىنعان ايگiلi شىعارمالار قياناتتى قاراپايىم حالىقتان  ەمەس، بيلiك جۇيەسiنەن كوردi. ال حالىق  ءوزiنiڭ ەستە ساقتاۋ قابiلەتi ارقىلى ولاردى تاريح اجالىنان امان الىپ قالدى."

(جالعاسى بار)

«اباي-اقپارات»